La bazan tekston origine enkomputiligis Project Gutenberg
Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj
Ĉi tiu elektronika versio de la Fundamenta Krestomatio ne enhavas ĉiujn partojn de la libro. Mankas ĉi tie ĉiuj partoj, kiuj estis verkitaj de Zamenhof. Forestas ankaŭ la “Tabelo de Enhavo”. La zamenhofaj partoj troviĝas en “Fundamenta Krestomatio - zamenhofaj partoj“, “Ekzercaro de la Fundamento de Esperanto”, “Poezio” kaj “Esenco kaj Estonteco de la ideo de lingvo internacia”.
Proksimuma verkojaro/tradukojaro: 1905
Grand•a reĝ•o ek•reg•is en Grek•uj•o; “Aleksandr•o Macedon•a” li est•is nom•at•a. Li venk•is popol•o•j•n kaj regn•o•j•n. Kaj li•a•j pens•o•j alt•e lev•iĝ•is super la nub•o•j•n kaj flug•ad•is kiel per agl•a•j flug•il•o•j tiel alt•e sub la ĉiel•o, ke li el tie ek•vid•is, ke la ter•o est•as en la ocean•o, kiel ekzempl•e naĝ•ant•a pom•o en vaz•o da akv•o.
Unu•foj•e Aleksandr•o ek•vol•is ir•i Afrik•o•n, kie trov•iĝ•as la or•o kaj kie reg•as vir•in•o•j, kiu•j ankaŭ batal•as kun si•a•j mal•amik•o•j.
Li kolekt•is si•a•j•n mal•jun•ul•o•j•n kaj ili•n demand•is:
— Per kia manier•o oni pov•as ven•i en la land•o•n de or•o?
— Vi ne pov•as trans•ir•i en tiu•n land•o•n, respond•is la mal•jun•ul•o•j, ĉar mal•lum•a•j mont•eg•ar•o•j bar•as la voj•o•n.
— Unu foj•o•n mi decid•is, kaj mi•a•n vort•o•n mi ne ŝanĝ•os, koler•e respond•is la reĝ•o; mi dev•as tie est•i, tial don•u al mi konsil•o•n.
— Se vi ne•ŝanĝ•ebl•e decid•is ir•i tie•n, respond•is la mal•jun•ul•o•j, ordon•u al vi•a•j serv•ant•o•j al•konduk•i azen•o•j•n de Lib•uj•o, por kiu•j ne ekzist•as mal•lum•o, kaj ili pren•u ankaŭ tre long•a•j•n ŝnur•o•j•n kaj al•lig•u ili•a•n unu fin•o•n al vi•a palac•o; vetur•u, ho reĝ•o, kun vi•a milit•ist•ar•o sur la azen•o•j tiu•n lok•o•n kaj ten•u la ŝnur•o•j•n en la man•o•j: tiam, se vi ne trov•os la dezir•it•a•n lok•o•n, vi pov•os per la help•o de la ŝnur•o•j ven•i re•turn•e al vi•a reĝ•a palac•o.
Tio ĉi plaĉ•is al Aleksandr•o. Li pren•is si•a•j•n milit•ist•o•j•n, kiu•j ten•is la ŝnur•o•j•n en la man•o•j, kaj ili for•vetur•is al la land•o de or•o, por batal•i kun la tie reg•ant•a•j vir•in•o•j.
Kiam li al•ven•is al tiu land•o, la vir•in•o•j el•ir•is al li kaj si•n turn•is al li kun la sekv•ant•a parol•o:
— Se vi•a honor•o est•as al vi kar•a, ne tuŝ•u ni•n; ĉar se vi ni•n venk•os, la popol•o•j dir•os, ke nur vir•in•o•j•n vi venk•is, kaj se vi est•os venk•it•a, oni dir•os ke vir•in•o vi•n mort•ig•is!
Aleksandr•o las•is si•a•n parol•ad•o•n pri batal•o kaj pet•is de ili pan•o•n. La vir•in•o•j al•port•is al li or•a•n tabl•o•n, sur kiu kuŝ•is or•a pan•o.
— Ĉu mi sat•iĝ•os de or•a pan•o? demand•is Aleksandr•o, tio•n ĉi vid•int•e.
— Se vi dezir•as pan•o•n, kial vi ven•is al ni? respond•is la vir•in•o•j; ĉu en vi•a land•o mank•as pan•o, ke vi tiel mal•proksim•e ven•is ĝi•n serĉ•i?
Aleksandr•o ek•hont•is kaj el•ir•is el la urb•o, sur•skrib•int•e sur vid•ebl•a•j lok•o•j la sekv•ant•a•n fraz•o•n: “Mi, Aleksandr•o, est•is mal•saĝ•ul•o en la daŭr•o de mi•a tut•a viv•o ĝis la temp•o, kiam la Afrik•a•j vir•in•o•j instru•is al mi saĝ•o•n kaj prudent•o•n”. Kaj li re•ir•is kun si•a milit•ist•ar•o al si•a land•o.
En la voj•o li sid•iĝ•is manĝ•et•i sur la bord•o de ia river•o, kaj lav•et•ant•e sal•a•n fiŝ•o•n en la akv•o de la river•o, li ek•sent•is tre agrabl•a•n odor•o•n.
— Tiu ĉi river•o sen•dub•e el•ven•as el la paradiz•o, dir•is Aleksandr•o.
Ne long•e pens•ant•e, Aleksandr•o ek•ir•is laŭ tiu ĉi river•o ĝis li ven•is al la pord•o•j de ia palac•o, kiu est•is, kompren•ebl•e, la paradiz•o.
— Mal•ferm•u al mi la pord•o•n! li ek•kri•is.
— Tio ĉi est•as la pord•o de la dom•o de Di•o, respond•is al li voĉ•o el intern•e; nur sankt•ul•o•j hav•as la rajt•o•n en•ven•i tie•n ĉi!
— Konfes•u mi•a•n reĝ•a•n majest•o•n, ek•kri•is Aleksandr•o, kaj donac•u al mi io•n, ĉar mi est•as reĝ•o!
Apenaŭ li fin•is si•a•j•n vort•o•j•n, — jen ia man•o don•as al li hom•a•n kap•o•n, li ĝi•n pren•is kaj re•ir•is al si•a land•o.
Al•ven•int•e hejm•e•n, li ek•vol•is sci•i la pez•o•n de la donac•it•a kap•o, met•is ĝi•n sur la teler•o•n de pes•il•o, kaj la teler•o mal•lev•iĝ•is ĝis la ter•o. Sur la du•a•n teler•o•n li met•is mil•o•j•n da pec•o•j da arĝent•o kaj or•o por ĝi•n mal•lev•i —, sed van•e: li ne pov•is; la tut•a arĝent•o kun la or•o ne pez•is tiom, kiom la kap•o.
— Kio•n ĝi signif•as? demand•is Aleksandr•o la saĝ•ul•o•j•n.
— Ĝi est•as tial, respond•is la saĝ•ul•o•j, ĉar en la kap•o si•n trov•as hom•a okul•o, kiu neniam sat•iĝ•as je arĝent•o kaj or•o.
— Kio•n do far•i en tia okaz•o? demand•is Aleksandr•o.
— Ŝut•u iom da ter•a polv•o sur la okul•o•n, tiam ĝi nenio•n vid•os kaj kompren•ebl•e nenio•n dezir•os.
Kiam tiu ĉi konsil•o est•is plen•um•it•a, la teler•o, sur kiu kuŝ•is la kap•o, tuj lev•iĝ•is rapid•e supr•e•n.
— Nun mi vid•as, dir•is Aleksandr•o, ke la saĝ•ul•o•j hav•as prudent•o•n ne hom•a•n, sed Di•a•n!
Traduk•is N. KUŜNIR.
La supr•e met•it•a•n demand•o•n respond•as la mal•grand’rus•o•j per la sekv•ant•a histori•et•o. Iam, rakont•as ili, lup•o persekut•is la diabl•o•n en la laŭd•ind•a intenc•o li•n kapt•i kaj for•manĝ•i. Okaz•e tio•n ĉi rimark•is mal•grand’rus•o, kiu labor•is sur la kamp•o, kaj, ĉu pro tio, ke la mal•grand’rus•o ne pov•as viv•i sen la diabl•o, aŭ ĉu pro ia ali•a kaŭz•o — sufiĉ•e, li ek•sent•is kompat•o•n por la diabl•o kaj for•tim•ig•is la lup•o•n per fort•eg•a “tju!”. La diabl•o, ĝoj•ant•e, ke li liber•iĝ•is de la lup•o, dank•is la mal•grand’rus•o•n kaj invit•is li•n ven•i la est•ont•a•n vendred•o•n en tia•n kaj tia•n profund•aĵ•o•n, kie li ankaŭ est•os kaj montr•os si•n al li apart•e dank•em•a. Li nur ne ven•u sol•e, sed al•ven•u kun si•a plej bon•a amik•o. La mal•grand’rus•o pens•is, ke la plej bon•a amik•o de vir•o est•as li•a edz•in•o, kaj tial li ir•is tie•n kun•e kun si•a edz•in•o. Kiam ili al•ven•is al la sign•it•a lok•o, la diabl•o ankoraŭ ne est•is tie kaj, por iel pas•ig•i la temp•o•n, la mal•grand’rus•o kuŝ•ig•is si•a•n kap•o•n sur la brust•o•n de si•a edz•in•o, kaj, dum ŝi ĝi•n pur•ig•ad•is de cert•a•j mal•pur•a•j best•et•o•j, li dolĉ•e ek•dorm•is. Kiam li ĵus ek•dorm•is, tiam la diabl•o, ali•form•iĝ•int•e en bel•eg•a•n jun•a•n vir•o•n, proksim•iĝ•is al la edz•in•o, am•ind•um•is kun ŝi per la okul•o•j, kaj en kelk•a•j minut•o•j tut•e ŝi•n gajn•is tiel, ke ŝi volont•e ek•kapt•is la al•tir•it•a•n al ŝi tranĉ•il•o•n, por tra•tranĉ•i la gorĝ•o•n de si•a edz•o. Sed en tiu sam•a moment•o, kiam ŝi tio•n ĉi vol•is far•i, la diabl•o, re•pren•int•e si•a•n ver•a•n ekster•aĵ•o•n, laŭt•e ek•kri•is, “tju!” tiel, ke la mal•grand’rus•o vek•iĝ•is kaj ĝust•a•temp•e ankoraŭ pov•is evit•i la danĝer•o•n, kiu li•n minac•is.
En sekv•o de tiu ĉi okaz•o la diabl•o, far•ant•e al li fort•a•n predik•o•n pro li•a mal•traf•o, admon•is li•n kaj don•is al li la klar•ig•o•n, ke ne la edz•in•o, kiel li ja tuj vid•is sur si mem, est•as la plej bon•a amik•o de la vir•o, sed la hund•o. La edz•in•o•n oni pov•as mal•saĝ•ig•i, de•log•i; ŝi oft•e for•las•as la edz•o•n, dum la hund•o rest•as fidel•a al si•a mastr•o, neniam li•n for•las•as, divid•as kun li ĉiu•j•n danĝer•o•j•n, ĉiu•n mizer•o•n kaj, kiam mort•as ĝi•a mastr•o, ĝi pli sincer•e mal•ĝoj•as je li, ol kiu ajn el li•a•j parenc•o•j.
— Tio•n ĉi, dir•is la diabl•o, mi komunik•as al vi, por turn•i vi•a•n atent•o•n sur vi•a•j•n efektiv•a•j•n, ver•a•j•n amik•o•j•n, el dank•em•ec•o por la help•o, kiu•n vi al•port•is al mi.
Kiam la ĉio•pov•a Mahadeva kre•is la bel•eg•a•n Hind•uj•o•n, li de•flug•is sur la ter•o•n, por ĝi•n admir•i. De li•a flug•o ek•lev•is si•n varm•a, bon•odor•a vent•o. La fier•a•j palm•o•j klin•is antaŭ Mahadeva si•a•j•n supr•o•j•n, kaj ek•flor•is sub li•a rigard•o la pur•a•j, blank•a•j, delikat•a•j, arom•a•j lili•o•j. Mahadeva de•ŝir•is unu el la lili•o•j kaj ĵet•is ĝi•n en la lazur•a•n mar•o•n. La vent•o ek•ŝancel•is la kristal•a•n akv•o•n kaj en•kovr•is la bel•eg•a•n lili•o•n per blank•a ŝaŭm•o. Minut•o — kaj el tiu ĉi buked•o de ŝaŭm•o ek•flor•is la vir•in•o — delikat•a, bon•odor•a kiel la lili•o, facil•a kiel la vent•o, ŝanĝ•a kiel la mar•o, kun bel•ec•o, bril•ant•a kiel la ŝaŭm•o mar•a, kaj rapid•e pas•ant•a, kiel tiu ĉi ŝaŭm•o.
La vir•in•o antaŭ ĉio ek•rigard•is en la kristal•a•j•n akv•o•j•n kaj ek•kri•is:
— Kiel mi est•as bel•eg•a!
Post•e ŝi ek•rigard•is ĉirkaŭ•e•n kaj dir•is:
— Kiel la mond•o est•as bel•a!
La vir•in•o el•ir•is sur la bord•o•n sek•a el la akv•o (de tiu ĉi temp•o la vir•in•o•j ĉiam el•ir•as sek•a•j el la akv•o).
Je la vid•o de la vir•in•o ek•flor•is la flor•o•j sur la ter•o, kaj el la ĉiel•o sur ŝi•n ek•cel•is mil•jard•o•j da sci•vol•a•j okul•o•j. Tiu•j ĉi okul•o•j ek•brul•is per ekstaz•o. De tiu ĉi temp•o lum•as la stel•o•j. La stel•o Venus ek•brul•is per envi•o — pro tio ŝi lum•as pli fort•e ol mult•a•j ali•a•j.
La vir•in•o promen•ad•is tra bel•eg•a•j arb•ar•o•j kaj herb•ej•o•j, kaj ĉio silent•e est•is rav•it•a de ŝi. Tio ĉi ek•enu•ig•is la vir•in•o•n. La vir•in•o ek•kri•is:
— Ho, ĉio•pov•a Mahadeva! Vi kre•is mi•n tiel bel•a! Ĉio est•as rav•it•a de mi, sed mi ne aŭd•as, ne sci•as pri tiu•j ĉi rav•o•j, ĉio est•as rav•it•a silent•e!
Ek•aŭd•int•e tiu•n ĉi plend•o•n, Mahadeva kre•is sen•nombr•a•j•n bird•o•j•n. La sen•nombr•a•j bird•o•j kant•ad•is rav•a•j•n kant•o•j•n al la bel•ec•o de la bel•eg•a vir•in•o. La vir•in•o aŭskult•is kaj rid•et•is. Sed post unu tag•o tio ĉi ŝi•n ted•is. La vir•in•o ek•enu•is.
— Ho, ĉio•pov•a Mahadeva! ek•kri•is ŝi, al mi oni kant•as rav•ant•a•j•n kant•o•j•n, en ili oni parol•as, ke mi est•as bel•eg•a. Sed kia bel•ec•o tio ĉi est•as, se neniu vol•as mi•n cirk•aŭ•pren•i kaj kares•e si•n al•prem•i al mi!
Tiam la ĉio•pov•a Mahadeva kre•is la bel•a•n, fleks•a•n serpent•o•n. Ĝi ĉirkaŭ•pren•ad•is la bel•eg•a•n vir•in•o•n kaj ramp•is apud ŝi•a•j pied•o•j. Du•on•tag•o•n la vir•in•o est•is kontent•a, post•e ek•enu•is kaj ek•kri•is:
— Ah, se mi efektiv•e est•us bel•a, ali•a•j pen•us mi•n imit•i. La najtingal•o kant•as bel•eg•e, kaj la kardel•o ĝi•n imit•as. Kred•ebl•e mi ne est•as jam tiel bel•a!
La ĉio•pov•a Mahadeva por kontent•ig•o de la vir•in•o kre•is la simi•o•n. La simi•o imit•is ĉiu•n mov•o•n de la vir•in•o, kaj la vir•in•o ses hor•o•j•n est•is kontent•a, sed post•e kun larm•o•j ŝi ek•kri•is:
— Mi est•as tiel bel•a, tiel bel•eg•a! Pri mi oni kant•as, oni mi•n ĉirkaŭ•pren•as, ramp•as apud mi•a•j pied•o•j kaj mi•n imit•as. Oni mi•n admir•as kaj mi•n envi•as, tiel ke mi eĉ komenc•as tim•i. Kio do mi•n defend•os, se oni ek•vol•os far•i al mi de envi•o mal•bon•o•n?
Mahadeva kre•is la fort•a•n, potenc•a•n leon•o•n. La leon•o gard•is la vir•in•o•n. La vir•in•o tri hor•o•j•n est•is kontent•a, sed post tri hor•o•j ŝi ek•kri•is:
— Mi est•as bel•eg•a! Oni mi•n kares•as, mi — neniu•n! Oni mi•n am•as, mi — neniu•n! Mi ne pov•as ja am•i tiu•n ĉi grand•eg•a•n, terur•a•n leon•o•n, por kiu mi sent•as estim•o•n kaj tim•o•n! Kaj en tiu ĉi sam•a minut•o antaŭ la vir•in•o, laŭ la vol•o de Mahadeva, aper•is mal•grand•a, bel•et•a hund•et•o.
— Kiel am•ind•a best•o! ek•kri•is la vir•in•o kaj komenc•is kares•i la hund•et•o•n. Kiel mi ĝi•n am•as!
Nun la vir•in•o hav•is ĉio•n, ŝi pri nenio pov•is pet•i. Tio ĉi ŝi•n ek•koler•ig•is. Por el•las•i la koler•o•n, ŝi ek•bat•is la hund•et•o•n, la hund•et•o ek•boj•is kaj for•kur•is, ŝi ek•bat•is la leon•o•n — la leon•o ek•murmur•eg•is kaj for•ir•is — ŝi sur•paŝ•is per pied•o sur la serpent•o•n, — la serpent•o ek•sibl•is kaj for•ramp•is. La simi•o for•kur•is kaj la bird•o•j for•flug•is, kiam la vir•in•o ek•kri•is je ili...
— Ho, mi mal•feliĉ•a! — ek•kri•is la vir•in•o, romp•ant•e la man•o•j•n, — oni mi•n kares•as, laŭd•as, kiam mi est•as en bon•a humor•o, kaj ĉiu•j for•kur•as, kiam mi far•iĝ•as koler•a! Mi sol•a! Ho, ĉio•pov•a Mahadeva! Je la last•a foj•o mi vi•n pet•as: Kre•u al mi tia•n ekzist•aĵ•o•n, sur kiu•n mi pov•us el•las•i la koler•o•n, kiu ne hav•us la kuraĝ•o•n for•kur•i de mi, kiam mi est•as koler•a, kiu est•us dev•ig•it•a pacienc•e el•port•ad•i ĉiu•j•n bat•o•j•n! —
Mahadeva en•pens•iĝ•is kaj — kre•is al ŝi... la edz•o•n!
Traduk•is A. GRABOWSKI.
En la nom•o de Allah, pardon•em•a kaj bon•kor•a, kiu don•is al ni la kan•o•n, por skrib•i, kaj kiu ĉiu•tag•e instru•as al la hom•o•j io•n, kio•n ili ne sci•as, aŭskult•u:
Li sol•a est•as la grand•ul•o, la potenc•ul•o, la sinjor•o de la anĝel•o•j kaj de la hom•o•j. Sur Li•a•j lip•o•j est•as la ver•o; la lum•o de la sun•o•j, kiu•j bril•as super la mont•eg•o•j, ven•as de Li•a•j okul•o•j. Unu el Li•a•j fingr•o•j guvern•as la maŝin•o•n de la mond•o•j. La blov•et•o de Li•a buŝ•o est•as la vent•o, kiu pel•as la sabl•o•j•n de la dezert•o. Aŭskult•u:
Ĝi ne est•as la legend•o pri la bel•ul•in•o Zobeid•o, nek la legend•o pri la sultan•o de Kand•aĥ•or•o, nek la histori•o pri la beduen•a bel•ul•in•o, nek unu el la dolĉ•eg•a•j popol•rakont•o•j kaj sorĉ•o•rakont•o•j, kiu•j•n la popol•a•j orient•a•j poet•o•j kant•as en akompan•o de la son•o•j de la guzl•o*, sid•ant•e apud la pord•o•j de la kaf•ej•o•j de Bagdad•o aŭ antaŭ la bazar•o•j de la riĉ•eg•a Dĵed•o. Ĝi ne est•as unu el la roz•a•j legend•o•j, kiu•j•n la beduen•o•j kant•as apud la “Put•o de Ben•o” dum la plen•ig•ad•o de la kruĉ•o•j, kiam la sun•o dorm•as en la brak•o•j de la vesper•o, aŭ kiu•j•n la best•o•gard•ist•o•j de la dezert•o kant•as kun•e apud la “Ŝton•eg•o•j kolor•it•a•j”, kiam la kamel•o•j ripoz•as sub la blank•a tend•o kaj la lun•o lev•iĝ•as sur la horizont•o.
Ĝi est•as la legend•o, kiu•n la ver•a•j kred•ant•o•j ĉiam ripet•as kun la okul•o•j turn•it•a•j al la “Sankt•a Kibl•o”* kaj kiu•n rakont•is al mi Ali Hasan el la gent•o “Ben•i el Ved•ar•o•j” unu maten•o•n, kiam ni promen•ad•is ambaŭ sur la bord•o de la mar•o.
Kiam la sun•o si•n lev•is, Ali etend•is la tapiŝ•o•n de preĝ•o, fal•is sur la genu•o•j•n kaj ek•parol•is la Fatah. Kiam li•a preĝ•o est•is fin•it•a, li si•n lev•is kaj propon•is al mi la “pip•o•n de amik•ec•o”. Ni sid•iĝ•is kaj komenc•is fum•i.
— Krist•an•o, li dir•is al mi, vi ne kon•as la histori•o•n de nask•iĝ•o de tiu ĉi foli•o, kies odor•o•n ni nun flar•as kaj kies fum•o supr•e•n•ir•as ĝis la tron•o de Allah, miks•it•a kun la odor•o•j de la flor•o•j?
— Mahomet•an•o, mi ne kon•as, mi respond•is.
— Laŭd•at•a est•u Allah, li ek•kri•is, kiu nur al la kred•ant•o•j, per la buŝ•o de la profet•o, mal•kovr•is la mister•o•j•n de la objekt•o•j kovr•it•a•j. De Di•o ni est•as, kaj al Di•o ni re•ir•os.... Li est•as grand•a!
Kaj pren•int•e pli da tabak•o en si•a•n pip•o•n, li rakont•is al mi la sekv•ant•a•n legend•o•n, simpl•a•n, sed profund•e religi•a•n kaj sever•a•n.
Unu foj•o•n vojaĝ•is la profet•o Mahomet•o (Di•o hav•u li•n en sankt•a glor•o) tra la dezert•o•j de Jemen. Est•is vintr•o, kaj pro la mal•varm•ec•o la best•o•j-ramp•aĵ•o•j dorm•is la dorm•o•n de la long•a•j nokt•o•j. La ĉeval•o, sur kiu la profet•o rajd•is, met•is unu huf•o•n sur serpent•ej•o•n, kaj tuj oni ek•vid•is serpent•et•o•n, dorm•ant•a•n de mal•varm•o. Mahomet•o kompat•is la ramp•aĵ•o•n, de•ir•is de la ĉeval•o, pren•is la serpent•et•o•n kaj met•is ĝi•n en la manik•o•n de si•a mantel•o, por ke la varm•o de li•a korp•o ĝi•n re•viv•ig•u. Kaj la varm•o de la korp•o re•don•is al ĝi la viv•o•n. Baldaŭ ĝi ek•mov•iĝ•is, post•e ĝi el•met•is la kap•o•n el la manik•o kaj dir•is:
— Profet•o, mi vol•as mord•i vi•a•n man•o•n.
— Ne est•u mal•dank•a, respond•is la profet•o.
— Mi tiel vol•as.
— Kiam vi montr•os al mi la kaŭz•o•n, kiu vi•n ig•as far•i mal•bon•o•n al mi, tiam mi permes•os al vi mord•i mi•n.
— Vi•a gent•o, murmur•is la serpent•o, ĉiam milit•as kontraŭ ni•a: la pied•o•j de la vi•a•j kaj la huf•o•j de vi•a•j ĉeval•o•j venk•as ĉiam la ni•a•j•n, kaj mi nun vol•as venĝ•i al vi.
— Nun ni parol•as nek pri vi•a gent•o, nek pri ni•a, respond•is la profet•o: nur inter vi kaj mi est•as la afer•o. Kia•n do mal•bon•o•n mi al vi far•is? Ĉu mi ne far•is al vi bon•o•n, re•don•ant•e al vi la viv•o•n per la varm•o de mi•a korp•o?
— Malgraŭ tio mi vol•as vi•n mord•i, por ke post•e vi ne far•u mal•bon•o•n al mi•a•j fil•o•j nek al ali•a•j de mi•a gent•o.
— Tio ĉi, mal•bon•a ramp•aĵ•o, est•os mal•dank•o: vi pag•os mal•bon•o•n por bon•o. Ve al vi, kiu tiel mal•bon•e vol•as re•pag•i la bon•aĵ•o•n, kio•n oni far•as al vi!
— Mi vol•as, ek•kri•is tiam la serpent•o koler•e, mi vol•as, kaj mi ĵur•as al vi per Di•o la grand•a kaj potenc•a, ke mi mord•os vi•n!
Aŭd•int•e la nom•o•n de Allah, la profet•o ne kuraĝ•is pli respond•i. Li klin•is la kap•o•n kaj dir•is:
— Li•a nom•o est•u laŭd•at•a! Ni est•as de Li kaj de Li ni hav•as la viv•o•n!
Kaj li mal•kovr•is la man•o•n, ke la serpent•o tie mord•u. Kaj la serpent•o mord•is la sankt•a•n man•o•n de Mahomet•o.
Tiu ĉi tiam, ek•sent•int•e la dolor•o•n, el•ĵet•is la serpent•o•n mal•proksim•e•n kaj mal•ben•is ĝi•n en la nom•o de Allah, ĉar ĝi est•is mal•dank•a, kaj kun ĝi li mal•ben•is ankaŭ ĉiu•j•n, kiu•j pag•as mal•bon•o•n por bon•o kaj ne est•as dank•a•j por la bon•o•j, kiu•j•n oni far•as al ili.
Post•e la profet•o al•prem•is la lip•o•j•n al la vund•o, fort•e ek•suĉ•is kaj el•tir•is la venen•o•n, kiu•n la ramp•aĵ•o tie las•is. Kaj li kraĉ•is sur la sabl•o•n de la dezert•o. En tiu sam•a minut•o sur la lok•o, kie fal•is la kraĉ•aĵ•o, nask•iĝ•is kresk•aĵ•o, rapid•e dis•volv•iĝ•ant•e kaj don•ant•e foli•o•j•n.
La arab•o•j, kiu•j akompan•is la send•it•o•n de Allah, ek•brul•ig•is kelk•a•j•n foli•o•j•n, kiel ofer•o•n al Di•o sol•a, pardon•em•a kaj bon•kor•a, kiu sav•is la estr•o•n de la kred•ant•o•j de pere•o per la venen•o; kaj tiam ili flar•is la strang•a•n kaj delikat•a•n odor•o•n, kiu•n tiu ĉi kresk•aĵ•o don•as, est•ant•e brul•ig•at•a.
De tiu tag•o ĉiu•j bon•a•j mahomet•an•o•j fum•as la foli•o•j•n de tiu herb•o mir•ind•a kaj ben•it•a de Allah, plant•as ĝi•n en la oaz•o•j kaj flar•as ĝi•a•n odor•o•n kun respekt•o kaj ĝoj•o, ĉar ĝi•a gust•o en•hav•as la mal•dolĉ•ec•o•n de la venen•o serpent•a kaj la dolĉ•ec•o•n de la sankt•a kraĉ•aĵ•o de la profet•o.
De tiu mal•proksim•a temp•o la tabak•o est•as la plezur•o de la hadĵi•o•j, kiu•j vojaĝ•as al Mekk•o, de la ulem•o•j, kiu•j instru•as la saĝ•ec•o•n apud la sojl•o de la mes•kit•o de El-Hazar, font•o de gaj•ec•o kaj lum•o, kaj de la “fil•o•j de la blank•a tend•o”, kiu•j est•as la reĝ•o•j de la dezert•o.
Ankaŭ de tiu temp•o la kred•ant•o, ricev•int•e de ali•a mahomet•an•o, sub li•a tend•o, la “sal•o•n de gast•am•ec•o”, dev•as am•i li•n kaj defend•i li•n ĝis la mort•o, se est•us bezon•e, ĉar la mal•ben•o de la profet•o star•as super la kap•o de mal•dank•ul•o, kiu ne pov•os vid•i la klar•a•n lum•o•n de la paradiz•o en la nokt•o de si•a mort•o.
Tio ĉi est•as la legend•o pri la tabak•o, kiu trans•ir•as de gent•o al gent•o, rakont•at•a de la mal•jun•a•j kred•ant•o•j, tra la cent•jar•o•j kaj generaci•o•j, pro la glor•o de Allah, kies nom•o est•as ben•it•a. Li sol•a est•as grand•a!
En la urb•o Vataman viv•is saĝ•a, sed mal•riĉ•a braman•o Kecava. Li•a edz•in•o Karagara est•is mal•bon•a al ĉiu; eĉ la diabl•o, kiu loĝ•is en arb•o apud tiu dom•o, el tim•o je Karagara for•kur•is en dezert•o•n. La braman•o ne pov•is el•port•i la turment•o•j•n, ricev•at•a•j•n de si•a edz•in•o, kaj for•ir•is. En la voj•o vid•is li•n la diabl•o kaj dir•is: “Hodiaŭ mi regal•os vi•n. Ne tim•u! Mi loĝ•is en arb•o apud vi•a dom•o, sed el tim•o je Karagara mi for•kur•is; mi vol•as far•i al vi io•n bon•a•n. Ir•u en la urb•o•n Mrigavati; tie reg•as Madana; mi en•ir•os en li•a•n fil•in•o•n Mrigaloĉana’n kaj las•os mi•n el•ir•ig•i nur per vi”.
Tiel est•is far•it•a. La diabl•o en•ir•is en la reĝ•id•in•o•n, la braman•o ven•is kaj far•is ĉio•n, kio•n far•as la ali•a•j magi•ist•o•j, sed la diabl•o ne el•ir•is. Fin•e la braman•o dir•is: “En la nom•o de Karagara, el•ir•u!” kaj la diabl•o obe•is.
La reĝ•o don•is al la braman•o si•a•n fil•in•o•n kiel edz•in•o kaj kun tio ĉi ankaŭ du•on•o•n de la regn•o. — La diabl•o ir•is en la urb•o•n Karn•av•at•i kaj en•ir•is en la reĝ•in•o•n Suloĉana’n. La reĝ•o send•is al Madana kaj pet•is pri la magi•ist•o Kecava. Tiu ĉi ven•is al la turment•at•a reĝ•in•o, sed la diabl•o, vid•int•e li•n, dir•is: “Jam unu foj•o•n mi help•is al vi; nun gard•u vi•n.” La braman•o al•paŝ•is pli proksim•e kaj ek•murmur•et•is al la reĝ•in•o en la orel•o•n: “Karagara ven•is; mi vol•is nur dir•i ĝi•n al vi.” La diabl•o, aŭd•int•e tio•n ĉi, ek•tim•is kaj el•ir•is. La braman•o, ricev•i•at•e grand•a•j•n honor•o•j•n de la reĝ•o, re•ir•is en la urb•o•n Mrigavati.
Unu advokat•o, tre mal•grand•a, ven•is juĝ•ej•o•n, por defend•i la afer•o•n de si•a klient•o. Ali•a advokat•o, vid•ant•e li•n, demand•is, kiu li est•as. Tiu respond•is. Tiam la unu•a ek•kri•is: — Kio? tia mal•grand•a advokat•o? mi ja pov•as vi•n kaŝ•i en mi•a•n poŝ•o•n! — Vi pov•as, trankvil•e dir•is tiu, kaj tiam en vi•a poŝ•o est•os pli da saĝ•o, ol en la kap•o. [M. Solovjev.]
Unu mal•grand•rus•o vetur•is sur vetur•il•o. Subit•e la vetur•il•o klin•iĝ•is: ĝi traf•is en kav•o•n. La mal•grand•rus•o de•salt•is kaj prov•is lev•i la vetur•il•o•n, sed ne pov•is. Tiam li kolekt•as si•a•j•n fort•o•j•n kaj vok•as pro help•o la sankt•a•n Nikola•o•n. Sed ankaŭ tio ĉi ne help•is. Tiam en mal•esper•o li kri•as: — Ĉiu•j sankt•ul•o•j help•u! kaj puŝ•as la vetur•il•o•n kun tia fort•o, ke ĝi renvers•iĝ•as sur ali•a•n flank•o•n. — Jen vi hav•as! li ek•kri•is koler•e: vi ne dev•is puŝ•i ĉiu•j kun•e! [M. Solovjev.]
Unu general•o vol•is rigard•i, kiel oni nutr•as la soldat•o•j•n. Ne•atend•it•e li ven•as en la soldat•a•n kuir•ej•o•n. Sur la kort•o li renkont•as du soldat•o•j•n, kiu•j port•as kaldron•o•n. — Halt•u! li ordon•as: al•port•u kuler•o•n! — Sed, Vi•a General•a Moŝt•o.... komenc•as la al•kur•int•a adjutant•o... — Silent•u! kri•as la general•o. Li pren•as kuler•o•n. — Lev•u la kovr•il•o•n! Li•a ordon•o est•as plen•um•at•a. Li ĉerp•as per la kuler•o la fluid•aĵ•o•n, prov•as kaj kun abomen•o kraĉ•as. — Kio tio ĉi est•as? ĝi est•as tia sup•o? ĝi est•as kot•aĵ•o!! — Jes, Vi•a General•a Moŝt•o, murmur•et•as la tim•ig•it•a adjutant•o, mi tio•n ĉi ja vol•is dir•i al vi. [M. Solovjev.]
Unu sprit•a mastr•o de bud•o el•pens•is la sekv•ant•a•n ruz•a•n ŝerc•o•n. Sur la pord•o de si•a bud•o li skrib•is: “en•ir•o sen•pag•a”. Grand•a amas•o da publik•o plen•ig•is baldaŭ la bud•o•n. Sed kiam la gast•o•j vol•is el•ir•i, ili renkont•is du grand•a•j•n gard•ist•o•j•n kaj super la pord•o la sur•skrib•o•n: “el•ir•o kost•as kvin•dek centim•o•j•n”. La sukces•o est•is bril•ant•a. Preskaŭ ĉiu•j pag•is, laŭt•e rid•ant•e pro tiu ĉi ide•o. [M. Solovjev.]
La reĝ•o Macedon•a Filip•o respond•is al si•a•j amik•o•j, kiu•j dir•ad•is al li, ke la grek•o•j, kvankam ĉirkaŭ•ŝut•at•a•j per li•a•j favor•o•j, tamen insult•as li•n: — Kio rezult•us, se mi ag•ad•us kun ili pli mal•bon•e?! [J. Seleznev.]
Temistokl•o edz•in•ig•is si•a•n fil•in•o•n je hom•o tre bon•a, sed mal•riĉ•a, “ĉar, li dir•is, mi•a fil•in•o pli vol•as hom•o•n sen hav•aĵ•o, ol hav•aĵ•o•n sen hom•o”. [J. Seleznev.]
La Rom•a orator•o Cicer•o dir•is al unu hom•o, kiu dir•ad•is, ke li•a edz•in•o hav•as 30 jar•o•j•n: “ĝi est•as sen•dub•e ver•a, ĉar jam 10 jar•o•j•n mi aŭd•as tio•n ĉi de vi”. [J. Seleznev.]
Unu el la eminent•a•j oficir•o•j pet•is Aŭgust•o•n eks•ig•i li•n de la serv•o kaj las•i al li la pensi•o•n. — Al mi ne la mon•o est•as bezon•a, regn•estr•o, li dir•is, sed mi vol•us, ke ĉiu•j sci•u, ke mi ricev•is tiu•n ĉi favor•o•n el vi•a•j man•o•j. Aŭgust•o respond•is: — Bon•eg•e, dir•ad•u ĉie, ke mi kvazaŭ don•as al vi pensi•o•n, mi tio•n ĉi ne ne•ad•os. [J. Seleznev.]
Pastr•o postul•is, ke Lizandr•o konfes•u al li si•a•n plej ĉef•a•n pek•o•n. — Ĉu vi aŭ la di•o•j ordon•as al mi mal•kovr•i mi•a•n anim•o•n? demand•is Lizandr•o. — La di•o•j ordon•as al vi! dir•is la pastr•o. — Bon•e, re•dir•is Lizandr•o; for•ir•u de tie ĉi, kaj kiam la di•o•j mi•n demand•os, mi respond•os al ili. [J. Seleznev.]
Helvetius en si•a verk•o “De l’esprit” rakont•as la sekv•ant•a•n okaz•o•n: Unu edz•o konvink•iĝ•is pri mal•fidel•ec•o de si•a edz•in•o kaj komenc•is ŝi•n riproĉ•i. La edz•in•o respond•is, ke li dir•as sen•senc•aĵ•o•n. — Sed mi vid•is per mi•a•j propr•a•j okul•o•j! ek•kri•is la edz•o. — Ha, jen kiel vi mi•n am•as, re•dir•is la edz•in•o: vi pli kred•as al vi•a•j okul•o•j, ol al mi•a•j vort•o•j! [N. Borovko.]
El unu predik•o. Viv•is iam hom•o tre mal•bon•a kaj pek•a. Li prem•is ĉiu•n, kiu•n li pov•is, li al neniu help•is iam eĉ per unu centim•o. Ban•ant•e si•n en la larm•o•j de mult•a•j si•a•j ofer•o•j, li tamen viv•is feliĉ•e, kaj la ter•a just•ec•o li•n ne ating•is. Sed jen li mort•is. Ĝoj•a•j, ke ili liber•iĝ•is de li, la hered•ant•o•j far•is al li bel•eg•a•n en•ter•ig•o•n. Sed apenaŭ oni li•n met•is en la ter•o•n, la ter•o tuj el•ĵet•is re•turn•e la korp•o•n de la pek•ul•o. Vid•ant•e, ke la ter•o ne vol•as akcept•i la mal•ben•it•a•n korp•o•n, oni decid•is for•brul•ig•i ĝi•n per fajr•o; sed ankaŭ la fajr•o kun abomen•o for•salt•is de la korp•o kaj ne vol•is eĉ tuŝ•i ĝi•n. Ne pov•ant•e al si help•i, oni ĵet•is la korp•o•n al hund•o•j, ke ili ĝi•n dis•ŝir•u; sed ankaŭ la hund•o•j kun indign•a boj•ad•o for•kur•is de la korp•o kaj ne tuŝ•is ĝi•n. Oni ĵet•is la korp•o•n en profund•a•n marĉ•o•n, por ke la kot•o ĝi•n kovr•u kaj ripoz•ig•u, sed la korp•o rest•is super la marĉ•o kaj eĉ unu kot•er•o ne vol•is al•iĝ•i al la pek•a korp•o.... Nun, mi•a•j aŭskult•ant•o•j, tiu ĉi terur•a ekzempl•o serv•u al vi kiel instru•o! Est•u bon•a•j, honest•a•j kaj pi•a•j, kaj tiam vi pov•os est•i tut•e cert•a•j, ke la ter•o vi•n pren•os, fajr•o vi•n brul•ig•os, hund•o•j vi•n dis•ŝir•os kaj kot•o kovr•os vi•n en grand•a amas•o!
Konfes•o de cigan•o. Unu cigan•o ven•is al pastr•o pet•i li•n, ke tiu ĉi ben•u li•a•n edz•iĝ•o•n. La pastr•o postul•is, ke li antaŭ la edz•iĝ•o far•u konfes•o•n, kaj li difin•is por tio ĉi la sekv•ant•a•n tag•o•n. Ven•int•e en la difin•it•a tag•o al la pastr•o, la cigan•o vid•is en la kuir•ej•o, kie neniu est•is, barel•o•n kun piz•o•j kaj en tiu ĉi grand•a•n pec•o•n da pork•a seb•o. Cigan•o•j en•tut•e est•as grand•a•j am•ant•o•j de pork•a seb•o, tial ankaŭ ni•a cigan•o ne pov•is si•n de•ten•i kaj, for•ir•ant•e, li pren•is ĝi•n kun si. Jam apud la pord•o li vid•is ankoraŭ ĉap•o•n, pend•ant•a•n sur la mur•o, kaj, ĉar li•a propr•a est•is jam tut•e mal•nov•a kaj mal•bon•a, li pren•is ankaŭ la ĉap•o•n, pens•ant•e en si: “est•as tut•e egal•e, ĉu far•i unu pek•o•n aŭ du, tiom pli, ke mi hodiaŭ far•os mi•a•n konfes•o•n kaj pur•iĝ•os de ĉiu•j pek•o•j.” For•manĝ•int•e la seb•o•n, li ir•is en la preĝ•ej•o•n, por far•i la konfes•o•n. — Nu, kia•j•n pek•o•j•n vi far•is? demand•as li•n la pastr•o. — Hodiaŭ mi vid•is pork•o•n en vi•a•j piz•o•j kaj for•ig•is ĝi•n de tie, respond•is la konfes•ant•o. — Tio ĉi tut•e ne est•as pek•o; kontraŭ•e, vi far•is, kiel vi dev•is far•i. Kio•n vi ankoraŭ pov•as dir•i? — Kiam mi est•is hodiaŭ en vi•a dom•o, mi de•pren•is la ĉap•o•n en la kuir•ej•o. — Ankaŭ tio ĉi est•as tut•e laŭd•ind•a ag•o. Se vi ne hav•as ali•a•j•n pek•o•j•n, ir•u en pac•o kaj est•u trankvil•a! La cigan•o for•ir•is de la konfes•o tut•e kontent•a, ĉar li ne kaŝ•is si•a•j•n pek•o•j•n kaj malgraŭ tio ĉi est•is eĉ laŭd•it•a de la pastr•o. Kiam post•e, re•ven•int•e hejm•e•n, la pastr•o sci•iĝ•is pri la mal•aper•o de la seb•o kaj la ĉap•o, li tuj diven•is, kiu est•is kulp•a en tio ĉi. — Ha, li dir•is al si mem, li eĉ konfes•is al mi si•a•j•n pek•o•j•n kaj mi mem li•n laŭd•is... Sed est•is jam tro mal•fru•e re•ven•ig•i la perd•it•aĵ•o•n. [I. Lojko].
Mal•kompren•iĝ•o. Prezent•u al vi, amik•o, mi•a•n ĉagren•o•n! mi forges•is en dom•o la mon•uj•o•n.... Prunt•u al mi dek rubl•o•j•n ĝis morgaŭ. — Pardon•u, mi ĝi•n ne pov•as, sed mi pov•as konsil•i al vi cert•a•n rimed•o•n, por ricev•i tiu•n ĉi mon•o•n. — Ho, mi dank•as vi•n, vi est•as ver•a amik•o.... — Jen du•dek kopek•o•j; pren•u vetur•ig•ist•o•n kaj vetur•u hejm•e•n, por pren•i la mon•uj•o•n. [I. Lojko.]
Fort•o de la scienc•o. Mi kompren•as, dir•is iu, ke oni pov•is far•i instrument•o•j•n kaj esplor•i per ili la stel•o•j•n kaj planed•o•j•n, tio ĉi est•as far•ebl•a; sed kiel la instru•it•ul•o•j sci•iĝ•is pri la nom•o de ĉiu stel•o — tio•n ĉi mi jam neniel pov•as kompren•i.
Rimed•o kontraŭ la Esperant•ism•o. En unu urb•et•o en gaj•a societ•o oni parol•is pri la ĥoler•o kaj pri la nov•a•j rimed•o•j kontraŭ ĝi. En la societ•o si•n trov•is ankaŭ unu kurac•ist•o kaj unu jun•a hom•o, kies sol•a cel•o en la viv•o est•is bon•e manĝ•i, bon•e trink•i kaj amuz•i fraŭl•in•o•j•n, kaj kiu pens•is pri si, ke li est•as ekster•ordinar•e sprit•a, kaj am•is ĉio•n kritik•i, nenio•n sci•ant•e. Kiam la kurac•ist•o rakont•ad•is pri la nov•a•j rimed•o•j kontraŭ la ĥoler•o, la jun•ul•o inter•romp•is li•n kaj dir•is: — Vi hav•as rimed•o•j•n kontraŭ ĉiu•j mal•san•o•j; sed ĉu vi•a scienc•o trov•is jam ankaŭ efik•a•j•n rimed•o•j•n kontraŭ la plej nov•a mal•san•o, kiu nun vast•iĝ•as en la mond•o — kontraŭ la esperant•ism•o? — Kio est•as esperant•ism•o? demand•is unu fraŭl•in•o. — Esperant•ism•o, respond•is la jun•ul•o kun mien•o de grand•a scienc•ul•o, est•as al•iĝ•ad•o al la nov•e el•pens•it•a lingv•o, kiu hav•as la nom•o•n “Esperant•o”. Tiu ĉi mal•san•o konsist•as en tio, ke hom•o•j, kiu•j oft•e ĝis nun est•is tut•e prudent•a•j, ricev•as atak•o•n de frenez•o kaj komenc•as lern•i la nov•a•n lingv•o•n; ili ricev•as varm•eg•o•n, kaj en la delir•o, kaŭz•it•a de tiu ĉi varm•eg•o, ili komenc•as parol•i pri la “est•ont•ec•o”, pri la “frat•ec•o de la popol•o•j” k. t. p., k. t. p.; ekster tio ili ricev•as la tre danĝer•a•n pasi•o•n infekt•i per si•a mal•san•o kiel ebl•e pli da ali•a•j hom•o•j, kaj en tio ĉi kuŝ•as la plej grand•a danĝer•o de tiu ĉi mal•san•o. Oni dir•as, ke tiu ĉi mal•san•o infekt•is jam mult•a•j•n urb•o•j•n kaj land•o•j•n. Ĉu vi el•pens•is jam ia•n rimed•o•n kontraŭ tiu ĉi mal•san•o, sinjor•o doktor•o? — Jes, respond•is la kurac•ist•o (kiu okaz•e mem est•is esperant•ist•o), mi profund•e esplor•is tiu•n ĉi mal•san•o•n kaj mi hav•as kontraŭ gi tre efik•a•n rimed•o•n. La bacil•o•j de tiu ĉi mal•san•o port•as si•n en la radi•o•j de la sun•o, kaj en mal•lum•o ili ne pov•as viv•i; tial la plej bon•a rimed•o kontraŭ la esperant•ism•o est•as: sid•i ĉiam en profund•a mal•lum•o kaj al•las•i al si nenia•n radi•o•n de la sun•o. [P. K.]
Sub•oficir•o. Hom•o•j, ĉiam kuraĝ•e kaj diligent•e, kaj vi ĉio•n ating•os! La ov•o de Kolumb•o ankaŭ ne est•as met•it•a en unu tag•o!
Ŝerc•a rifuz•o. La verk•ist•o Gibeau, kiu ĉiam si•n trov•ad•is en mon•a embaras•o, skrib•is unu foj•o•n al la ĉef•o de la kon•at•a fabrik•o de ĉampan•o Röderer leter•o•n kun la sekv•ant•a en•hav•o: “Sinjor•o! Mi ne hav•as eĉ unu centim•o•n kaj mi ador•as la ĉampan•o•n. Est•u tiel bon•a kaj send•u al mi korb•o•n da botel•o•j de vi•a di•a trink•aĵ•o. Kun ĝi mi esper•as forges•i mi•a•n mizer•o•n”. Apenaŭ Röderer ricev•is tiu•n ĉi leter•o•n, li tuj send•is la sekv•ant•a•n respond•o•n: “Vi•a rimed•o, por forges•i vi•a•n mizer•o•n, nenio•n taŭg•as. La sen•ĉes•a kaj obstin•a prezent•ad•o de mi•a kalkul•o re•memor•ig•us vi•n ĉiu•minut•e de•nov•e pri vi•a mal•ĝoj•a situaci•o.”
Mi ne kompren•as, kiel oni pov•as plend•i ĉiam pri la tro kar•a•j viand•o•kost•o•j! Mi kaj mi•a famili•o est•as kun•e dek•tri person•o•j, kaj tamen sufiĉ•as por ni 1 1/2 funt•o•j da viand•o por tag•o. Mi•a edz•in•o ne manĝ•as ĝi•n, mi•a•j naŭ infan•o•j ne ricev•as ĝi•n kaj la du serv•ant•in•o•j ne bezon•as ĝi•n. Jen en tia manier•o la 1 1/2 funt•o•j tut•e sufiĉ•as por mi por la tut•a tag•o. [Dumpert].
Instru•it•ul•o kaj riĉ•ul•o. Unu instru•it•ul•o entrepren•is grav•a•n scienc•a•n labor•o•n, sed ne hav•is la rimed•o•j•n por ĝi•n efektiv•ig•i. Li vizit•as unu riĉ•ul•o•n kaj pet•as li•n pri help•o. La riĉ•ul•o rifuz•as, kaj inter ili komenc•iĝ•as la sekv•ant•a dialog•o: Riĉ•ul•o: Mir•ind•e est•as, ke nur la instru•it•ul•o•j ĉiam ven•ad•as al la riĉ•ul•o•j kaj ke la last•a•j, kontraŭ•e, neniam ven•as al la instru•it•ul•o•j. — Instru•it•ul•o: Ĉar la instru•it•ul•o•j kompren•as, ke al ili mank•as mon•o, sed neniam la riĉ•ul•o•j kompren•as, ke al ili mank•as scienc•o. — Riĉ•ul•o: Kial do la riĉ•ul•o•j volont•e ofer•as al blind•ul•o•j, lam•ul•o•j kaj simil•a•j mal•feliĉ•ul•o•j, sed ne am•as help•i al mal•riĉ•a•j instru•it•ul•o•j? — Instru•it•ul•o: Ĉar ili tim•as, ke far•iĝ•i en la est•ont•ec•o blind•a•j, lam•a•j k. t. p. ili pov•as iam mem, sed far•iĝ•i iam instru•it•a•j ili neniam tim•as! [N. Kuŝnir.]
Demand•o. Kiu en la XVII-a cent•jar•o port•is la plej grand•a•n ĉapel•o•n? — Tiu, kiu hav•is la plej grand•a•n kap•o•n.
Kuraĝ•ul•o. Sinjor•o! kri•as unu mal•jun•a fraŭl•in•o el la vagon•o al unu sinjor•o, kiu vol•as tie•n en•ir•i: tie ĉi est•as la vagon•o por sinjor•in•o•j! — Ho! respond•as la sinjor•o, en•ir•ant•e kaj dis•met•ant•e si•a•j•n pak•aĵ•o•j•n, mi ne est•as tim•em•ul•o!
Mem•far•it•a hom•o. Jes, mi•a•j sinjor•o•j, predik•as sinjor•o A., trink•ant•e si•a•n glas•o•n en gaj•a koleg•ar•o, mi•a deviz•o ĉiam est•is: “la hom•o mem dev•as ĉio•n al si el•labor•i”. Kiu mem al si help•as, al tiu ankaŭ Di•o help•as! La 50000 frank•o•j•n, kiu•j•n mi posed•as, neniu al mi donac•is kaj ankaŭ de neniu mi ili•n hered•is, — ne, mi mem ili•n gajn•is en la loteri•o!
Mal•feliĉ•a komerc•ist•o. Jun•a hom•o, kiu en si•a urb•o hav•is nenia•n okup•o•n, ven•is London•o•n, por serĉ•i help•o•n ĉe unu si•a parenc•o. Tiu ĉi last•a don•is al li kelk•a•n nombr•o•n da ĉap•o•j kaj konsil•is al li star•i sur la strat•o kaj vend•i ili•n. Ĝoj•a, ke li nun pov•os iom per•labor•i, la jun•ul•o pren•is la ĉap•o•j•n kaj ir•is kun ili sur unu hom•plen•a•n strat•o•n kaj sid•iĝ•is en unu oportun•a angul•et•o. Vesper•e li re•ven•as al la parenc•o, kaj tiu ĉi demand•as: Nu, ĉu vi mult•e vend•is? — Ha, mal•gaj•e respond•as la jun•ul•o, eĉ unu ĉap•o•n mi ne vend•is! — Ĉu vi al neniu propon•is? kio•n do vi far•is la tut•a•n tag•o•n? — Mi ten•is la ĉap•o•j•n bon•e kaŝ•it•a•j•n en mi•a korb•o, por ke la polv•o ili•n ne mal•bon•ig•u, sed propon•i al iu mi ne trov•is okaz•o•n en la daŭr•o de la tut•a tag•o, ĉar el la grand•a amas•o da hom•o•j, kiu•j pas•is antaŭ mi, ĉiu•j hav•is jam ĉap•o•j•n sur la kap•o•j.
Apetit•o. Kial vi pet•as almoz•o•j•n? — Ĉar mi vol•as manĝ•i, mi•a bon•a sinjor•o. — Kial do vi ne labor•as? — Ha, kiam mi labor•as, mi ankoraŭ pli vol•as manĝ•i.
Ni•a•temp•a am•o. Mi vi•n am•as... — Sed mi est•as mal•riĉ•a. — Pardon•u, vi ne las•is mi•n el•parol•i ĝis la fin•o... mi am•as vi•n ne tiel, por edz•iĝ•i je vi... — Ha, ha, ha! mi vol•is nur el•prov•i vi•n, mi hav•as grand•eg•a•n kapital•o•n! — Pardon•u, vi tamen ne las•is mi•n fin•i; mi am•as vi•n ne tiel, por edz•iĝ•i je vi pro vi•a mon•o.
Zorg•o. Vi est•as tiel mal•gaj•a, al vi kred•ebl•e far•as zorg•o•j•n vi•a•j kreditor•o•j? — Jes, mi•a•j kreditor•o•j est•ont•a•j, ĉar mi ĉiam zorg•as, de kiu mi nun pov•os ankoraŭ prunt•i.
Proces•o. En unu societ•o oni demand•is pentr•ist•o•n, kiel oni pov•as la plej relief•e prezent•i du proces•ant•o•j•n, el kiu•j unu gajn•is la proces•o•n kaj la du•a ĝi•n perd•is. — Mi pentr•us la unu•a•n en ĉemiz•o kaj la du•a•n nud•a, respond•is la pentr•ist•o.
El la pas•int•a•j temp•o•j. La imperi•estr•o Paŭl•o ordon•is, ke ĉiu•j preter•vetur•ant•a•j sur la strat•o, renkont•ant•e li•n, el•ir•u el la kaleŝ•o kaj don•u al li la reĝ•a•n honor•o•n per salut•o. Escept•o ne est•is far•it•a ankaŭ por sinjor•in•o•j. Unu foj•o•n la imperi•estr•o rajd•is promen•e sur la strat•o en kot•a tag•o. Sur la strat•o montr•iĝ•as rapid•e vetur•ant•a kaleŝ•o, en kiu sid•as elegant•e vest•it•a sinjor•in•o. Ven•ant•e preter la imperi•estr•o, la vetur•ig•ist•o halt•ig•as la ĉeval•o•j•n, kaj la sinjor•in•o rapid•e el•ramp•as el la kaleŝ•o. La imperi•estr•o, domaĝ•ant•e ŝi•a•n riĉ•a•n vest•o•n, ek•kri•is: “sid•iĝ•u!” La sinjor•in•o ek•tim•ig•it•a rapid•as plen•um•i la ordon•o•n kaj moment•e sid•iĝ•as... sur la kot•o•n de la strat•o. Paŭl•o rapid•e de•salt•is de la ĉeval•o, al•kur•is al la sinjor•in•o kaj, pren•int•e ŝi•n sub la brak•o•n, al•konduk•is kaj sid•ig•is ŝi•n en la kaleŝ•o•n. Oni dir•as, ke al si•a ordon•o la imperi•estr•o post•e far•is rimark•o•n, ke vir•in•o•j est•as liber•a•j de tia don•ad•o de honor•o. [M. Solovjev.]
Brav•a vojaĝ•ist•o. Vojaĝ•ist•o, rakont•ant•e kelk•a•j•n el si•a•j aventur•o•j, dir•is al la societ•o, ke li kaj li•a serv•ant•o kur•ig•is 50 sovaĝ•a•j•n arab•o•j•n; kaj kiam tio ĉi ekscit•is mir•o•n, li al•don•is, ke ĝi ne est•as mir•ind•a, “ĉar, li dir•is, ni en•ir•is, kaj ili kur•is post ni.” [B. G. Jonson.]
Du tajlor•o•j. Baron•o N., re•ven•int•e hejm•e•n de si•a somer•a vetur•ad•o en divers•a•j land•o•j, ven•ig•is kun si kelk•a•j•n metr•o•j•n da ŝtof•o por surtut•o. La ŝtof•o est•is la plej kar•a, kiu•n li pov•is trov•i en kompetent•a•j magazen•o•j, kaj kompren•ebl•e ĝi est•is bon•spec•a kaj bel•kolor•a. Kiam la baron•o el•ripoz•is de la vojaĝ•o, kiu•n oni en tiu temp•o far•ad•is per ĉeval•o•j, li vok•is si•a•n kon•at•a•n tajlor•o•n, por kudr•i la surtut•o•n. Tiu ĉi mezur•is la long•ec•o•n kaj dik•ec•o•n de la baron•o, mezur•is la ŝtof•o•n, sign•is per kret•o unu foj•o•n kaj du•a•n kaj fin•e, kvazaŭ bedaŭr•ant•e, dir•is: — Vi•a baron•a moŝt•o! el tiu ĉi ŝtof•o surtut•o ne pov•as est•i el•tranĉ•it•a, ĉar por gi mal•sufiĉ•as ankoraŭ unu metr•o.... La baron•o, kiu sci•is, ke la ŝtof•o est•as ven•ig•it•a de mal•proksim•e kaj aĉet•i de ĝi ankoraŭ metr•o•n est•as preskaŭ io ne•ebl•a, ĉagren•iĝ•is. Post kelk•a•j tag•o•j li ek•pens•is kaj vok•is ali•a•n, nov•a•n tajlor•o•n kaj montr•is al li la ŝtof•o•n. Tiu ĉi pri•pens•is, mezur•is kaj fin•e li promes•is el•labor•i oportun•a•n surtut•o•n. Kelk•a•j tag•o•j pas•is, kaj la tajlor•o efektiv•e plen•um•is si•a•n vort•o•n: li al•port•is pret•a•n surtut•o•n sufiĉ•e vast•a•n kaj tiel long•a•n, ke li dev•is ankoraŭ sub•tranĉ•i. Kun mir•eg•o la baron•o vest•is la surtut•o•n, kaj ĝoj•a li bon•e rekompenc•is la tajlor•o•n, kiu ir•is dom•e•n. Post kelk•a•j semajn•o•j, en unu tag•o de fest•o, la baron•o, promen•ant•e sur la strat•o, vid•is knab•o•n, hav•ant•a•n la aĝ•o•n de ĉirkaŭ sep jar•o•j, kiu port•is mantel•et•o•n el tia sam•a ŝtof•o, kiel li•a surtut•o. Li ek•koler•is, sed li•a mir•o est•is pli grand•a, ol la koler•o. Demand•int•e, kies est•as tiu ĉi knab•o, li sci•iĝ•is, ke li est•as fil•o de la tajlor•o, kiu kudr•is li•a•n surtut•o•n. Ven•int•e dom•e•n li send•is vok•i tiu•n ĉi tajlor•o•n. Tiu ĉi ven•is, kaj la baron•o dir•is al li: — Ke vi ŝtel•is pec•o•n da ŝtof•o kaj ke vi far•is al vi•a fil•o vest•o•n el tiu sam•a ŝtof•o, kiel mi•a surtut•o, mi pardon•as al vi; sed dir•u al mi: mi ja vid•as, ke de mi•a ŝtof•o ankoraŭ rest•is, kial do mi•a kon•at•a tajlor•o, kiu bon•e kompren•as si•a•n labor•o•n, dir•is, ke neniel ĝi pov•as est•i sufiĉ•a por surtut•o? La tajlor•o re•dir•is:“Tut•e simpl•e, vi•a baron•a moŝt•o! ĉar li•a fil•o hav•as jam la aĝ•o•n de dek•du jar•o•j.” [E. Neŭmark.]
La juĝ•ist•o de Reading. El la anekdot•o•j, kiu•j rakont•as pri Henrik•o VIII de Angl•uj•o, est•as nenia, kiu montr•us li•n de am•ind•a flank•o; sed nenia est•as tiel karakteriz•a, kiel la sekv•ant•a. La reĝ•o unu tag•o•n sur la ĉas•o perd•is la voj•o•n kaj ven•is ĉirkaŭ tag•mez•o en la vilaĝ•o•n Reading. Mal•sat•a li ir•is al la juĝ•ist•o kaj pet•is manĝ•o•n kaj trink•o•n. La juĝ•ist•o, kiu pren•is li•n por simpl•a gvardi•an•o, akcept•is li•n kor•e kaj don•is al li sur la tabl•o•n bov•a•n lang•o•n kaj kruĉ•o•n da bier•o. La reĝ•o manĝ•is kun apetit•o, kaj la mastr•o amik•e rimark•is: — Mi don•us cent funt•o•j•n da sterling•o•j, se bov•a lang•o pov•us hav•i por mi tia•n bon•a•n gust•o•n kiel por vi. Post pas•o de unu semajn•o la juĝ•ist•o est•is vok•it•a London•o•n kaj met•it•a en mal•liber•ej•o•n. En daŭr•o de ok tag•o•j li ricev•ad•is nur pan•o•n kaj akv•o•n, fin•e la naŭ•a•n tag•o•n oni don•as al li lang•o•n de bov•o kaj kruĉ•o•n da bier•o. La mal•liber•ul•o esprim•as si•a•n mir•o•n; sed la gard•ist•o de la mal•liber•ej•o rest•as mut•a por ĉiu•j li•a•j demand•o•j. Tiel la juĝ•ist•o, ne ricev•int•e klar•ig•o•n, komenc•as manĝ•i la lang•o•n de bov•o, kiu efektiv•e hav•as por li tre bon•a•n gust•o•n. Subit•e pord•o mal•ferm•iĝ•as, kaj la reĝ•o en•ir•as. — Mi est•is vi•a kurac•ist•o, dir•as Henrik•o VIII al la surpriz•it•a juĝ•ist•o; mi san•ig•is vi•a•n mal•fort•a•n stomak•o•n. Pag•u al mi sekv•e mi•a•n honorari•o•n de cent funt•o•j da sterling•o•j, kiu•n vi mem difin•is, ali•e vi rest•os tie ĉi la tut•a•n viv•o•n. La juĝ•ist•o pag•is kaj for•las•is London•o•n. Kio•n li pens•is pri la dank•em•ec•o de la reĝ•o, la histori•o al ni ne rakont•as.
Mal•grand•rus•o kaj soldat•o. Oni dir•as, ke la soldat•o•j est•as saĝ•a•j hom•o•j — rakont•as mal•grand•rus•a vilaĝ•an•o, ven•int•a el Kiev•o, kie•n li ir•is preĝ•i, al si•a•j kun•vilaĝ•an•o•j — sed tio ĉi est•as mensog•o; jen mi don•os al vi ekzempl•o•n. Unu foj•o•n mi ir•as en Kiev•o sur la strat•o; ek•vid•int•e tre alt•a•n dom•o•n, mi lev•is la kap•o•n, rigard•ant•e ĝi•a•n supr•o•n. — Kio•n vi rigard•as, hund•in•id•o? ek•kri•is al•salt•int•a al mi soldat•o. — Mi kalkul•as la korv•o•j•n, kiu•j star•as sur la tegment•o, mi tim•eg•e respond•is, kapt•ant•e la ĉap•o•n en la man•o•n. — Kiom do vi kun•kalkul•is, hund•in•id•o? li de•nov•e ek•kri•is. — Dek tri, mi respond•is. — Pag•u do tuj dek tri rubl•o•j•n, hund•in•id•o, ĉar, se vi ne pag•os, mi tuj vi•n trans•don•os al la guberni•estr•o, li koler•e ek•kri•is. Mi est•is ĝoj•a liber•iĝ•i de li kun tia mal•grand•a sum•o, kaj, pag•int•e, mi for•kur•is, eĉ ne re•rigard•ant•e post•e•n. Sed vi pens•as, ke mi kun•kalkul•is nur dek tri korv•o•j•n? ho, ho, mi tromp•is la soldat•o•n: mi kun•kalkul•is pli ol kvar•dek korv•o•j•n kaj pag•is nur dek tri rubl•o•j•n! [N. Kuŝnir.]
Tranĉ•ant•a kompliment•o. A: Kiel plaĉ•as al vi mi•a vers•aĵ•o? Ne ver•e, feliĉ•a ide•o? — B: Jes, jes, la ide•o est•as jam per tio feliĉ•a, ke ĝi el•salt•is el vi•a kap•o.
El la histori•o. A: Kial Hanibal•o ir•is trans la Alp•o•j•n? — B: Ĉar tiam la tunel•o ne est•is ankoraŭ pret•a.
En la juĝ•ej•o.Juĝ•ant•o: Kiel oni vid•as el la prepar•a•j akt•o•j, la ŝtel•ad•o est•as vi•a profesi•o! — Juĝ•at•o: Kio•n do vi vol•as, sinjor•o juĝ•ant•o, ke mi ŝtel•ad•u por plezur•o?
Telegram•a stil•o. Jun•a edz•in•o nask•is fil•in•o•n. La edz•o vol•is sci•ig•i la patr•o•n de si•a edz•in•o pri tiu ĉi fakt•o, al•don•ant•e, ke la fakt•o hav•is lok•o•n en la sep•a hor•o maten•e kaj ke post•e per leter•o li skrib•os pli detal•e. Li telegraf•as: “Hodiaŭ maten•e sep•a fil•in•o nask•it•a. Post•e pli.”
La paf•ant•o.Leŭtenant•o: Ni supoz•u, ke la mal•amik•o star•as tie ĉi antaŭ la arb•o. Laŭ la komand•o “tri” vi ek•paf•os sur la arb•o•n. Sekv•e atent•u: unu — du — tri!... Ha, mal•lert•a urs•o, vi paf•is ja preter la arb•o•n! — Rekrut•o: Nu, kio•n do ĝi mal•util•as, sinjor•o leŭtenant•o? Kiam la mal•amik•o efektiv•e ven•os, tiam ja cert•e ne ĉiu•j star•os antaŭ la arb•o, kelk•a•j star•os ankaŭ apud la arb•o!
Verk•ist•in•o: — Ha, kar•a Juli•o, se mi•a artikol•o “Kontraŭ la ornam•iĝ•am•o de la vir•in•o•j” est•os pres•it•a, tiam mi por la honorari•o tuj aĉet•os al mi pluŝ•a•n maten•vest•o•n kun pelt•a ĉirkaŭ•kudr•o.
Jun•a mastr•in•o (aranĝ•ant•e kun la kuir•ist•in•o la manĝ•o•tabel•o•n por vesper•a kolekt•iĝ•o): Por la du•a manĝ•o ni pren•os angil•o•n! — Kuir•ist•in•o: Kiom vi ordon•as, ke mi pren•u, sinjor•in•o? — Mastr•in•o: Mi pens•as, ke est•os sufiĉ•e ĉirkaŭ dek metr•o•j!
Mastr•in•o (invit•ant•e la gast•o•n manĝ•i): — Mi pet•as, pren•u! Est•u tut•e kiel dom•e; mi am•as, ke mi•a•j gast•o•j est•u dom•e!
Fraŭl•in•o: Vid•u, estim•at•a sinjor•in•o, tio ĉi est•as ĉio, kio•n ni vol•as! Ne ver•e, nun vi jam sci•as, kio est•as la tiel nom•at•a vir•in•a demand•o? — Sinjor•in•o: Mi kon•as nur unu vir•in•a•n demand•o•n, kaj tiu ĉi est•as: ĉu li jam est•as edz•ig•it•a?
Raport•o. En London•o unu krim•ul•o dev•is est•i mort•ig•it•a. Antaŭ si•a mort•o li mal•san•iĝ•is kaj oni li•n send•is en la mal•san•ul•ej•o•n. Post unu semajn•o la ĉef•a kurac•ist•o skrib•is al la juĝ•ej•o: “La arest•it•o N. san•iĝ•is, kaj oni pov•as li•n mort•ig•i sen mal•util•o por li•a san•o.” [S. B-n.]
La ŝuld•o. La mal•grand•a Nikoĉj•o, promen•ant•e kun si•a patr•in•o sur la bord•o de river•o, per ne•si•n•gard•o tie•n en•fal•is. Unu jun•ul•o, vid•int•e tio•n ĉi, kuraĝ•e si•n ĵet•is en la akv•o•n kaj el•tir•is la knab•o•n. La patr•in•o dank•as la sav•int•o•n: — Ha, sinjor•o!... mi ne sci•as, kiel vi•n dank•i!... vi sav•is mi•a•n fil•et•o•n!... — Ho, sinjor•in•o, li re•dir•is, ĝi ne est•as ind•a je dank•o, ĝi est•as ŝuld•o de ĉiu. — Ha, kio•n vi dir•as!... Ĉu vi est•os tiel bon•a ankaŭ el•tir•i li•a•n pajl•a•n ĉap•o•n? Jen ĝi naĝ•as. [Mal•grand•a poet•et•o.]
Konjekt•em•ec•o. En la paf•ad•o unu soldat•o mem•vol•ul•o neniel pov•is traf•i la cel•o•n. La oficir•o pren•as li•a•n paf•il•o•n kaj, rigard•ant•e li•n kun riproĉ•o, dir•as: — Nu, vi est•us traf•em•a paf•ist•o! La oficir•o ek•cel•as. Paf!... mal•traf•o. — Jen kiel vi paf•as! Li ek•cel•as la du•a•n foj•o•n — paf!... de•nov•e mal•traf•o. — Jen kiel vi paf•as! La oficir•o ek•cel•as la tri•a•n foj•o•n — paf! li traf•is. — Tiel oni dev•as paf•i, dir•as la oficir•o, re•don•ant•e la paf•il•o•n. [Mal•grand•a poet•et•o.]
Advokat•o kaj kurac•ist•o disput•is pri tio, kiu el ili star•as pli alt•e. Oni demand•is tiam la poet•o•n Piron’on kaj pet•is li•n solv•i la disput•o•n. — La fripon•o ir•as ĉiam antaŭ•e, kaj la ekzekut•ist•o li•n sekv•as, est•is la respond•o.
Jonathan Swift kaj la serv•ant•o. La glor•a aŭtor•o de la “Vojaĝ•o•j de Gul•liver•o” est•is grand•a am•ant•o de pleŭronekt•o•j (spec•o de fiŝ•o•j = german•a “Steinbutte”). Tio•n ĉi sci•is li•a ador•ant•o kaj bon•far•ant•o, lord•o Temple, kiu oft•e send•ad•is al li grand•a•j•n fiŝ•o•j•n de tiu ĉi spec•o. La satir•ist•o ĉiam kun plezur•o ili•n akcept•ad•is, sed al la al•port•ant•a serv•ant•o li neniam don•ad•is trink•mon•o•n. Tio ĉi koler•ig•is la serv•ant•o•n, kaj, kiam li unu foj•o•n de•nov•e dev•is ir•i al Swift, por al•port•i al li grand•a•n pleŭronekt•o•n, li montr•is si•a•n ne•kontent•ec•o•n iom mal•delikat•e. Tuj Swift lev•iĝ•is, sid•ig•is la serv•ant•o•n sur si•a•n seĝ•o•n kaj dir•is: — Mi•a amik•o, vi ne sci•as, kiel oni dev•as plen•um•i komisi•o•n; mi montr•os ĝi•n al vi. Swift pren•is la pleŭronekt•o•n kaj al•paŝ•is mal•rapid•e kaj respekt•eg•e al la serv•ant•o. — Mi•a sinjor•o, li dir•is, salut•as vi•n kaj pet•as vi•n, sinjor•o Dekan•o, akcept•i tiu•n ĉi mal•grand•a•n donac•o•n. Nun la serv•ant•o si•n lev•is kaj respond•is: — Mi pet•as tre kor•e dank•i vi•a•n sinjor•o•n. Kun tiu•j ĉi vort•o•j li met•is la man•o•n en la poŝ•o•n, el•tir•is du•on•o•n da kron•o kaj prem•is ĝi•n al Jonathan Swift en la man•o•n. — Goddam! ek•kri•is tiu ĉi, vi est•as pli saĝ•a, ol mi pens•is. Mi rimark•os al mi la instru•o•n kaj jam pli ne forges•os pri la trink•mon•o.
Kiam Swift pren•ad•is nov•a•j•n serv•ant•in•o•j•n, li ĉiam dir•ad•is al ili, ke ili en li•a dom•o dev•as antaŭ ĉio observ•ad•i du afer•o•j•n: unu•e, ferm•i post si la pord•o•n, kiam ili ven•as en ĉambr•o•n, kaj du•e — de•nov•e ferm•i la pord•o•n, kiam ili el•ir•as. Unu foj•o•n unu serv•ant•in•o pet•is de li la permes•o•n ir•i al la fest•o de edz•iĝ•o de ŝi•a frat•in•o. — Tre volont•e, dir•is Swift, mi eĉ don•os al vi ĉeval•o•n kaj serv•ant•o•n por akompan•i, kaj vi pov•as ambaŭ kun•e vetur•i. Tut•e ekster si de ĝoj•o, la serv•ant•in•o, el•ir•ant•e, las•is la pord•o•n ne ferm•it•a. Kvar•on•o•n da hor•o post ili•a for•vetur•o Swift ordon•is sel•i ali•a•n ĉeval•o•n kaj send•is sur ĝi rapid•e ali•a•n serv•ant•o•n kun la ordon•o re•ven•ig•i ili•n. Tiu ĉi trov•is ili•n en la mez•o de voj•o, kaj ĉu ili vol•is aŭ ne — ili dev•is vetur•i re•turn•e. Tut•e de•prem•it•a, la knab•in•o en•ir•is en la ĉambr•o•n de si•a sinjor•o kaj demand•is, kio•n li ordon•os. — Nenio•n pli ol nur ke vi ferm•u post vi la pord•o•n, li dir•is kaj las•is ŝi•n post tio ĉi de•nov•e for•vetur•i.
Ĉe tag•manĝ•o. — Mir•ind•e! mi neniam pov•as manĝ•i bon•a•n pec•o•n da meleagr•o... — Kial do? ĉu vi hav•as tia•n strang•a•n stomak•o•n? — Ne, sed ĉar mi•a edz•in•o ĝi•n ĉiam for•manĝ•as.
En klub•o. — Pardon•u, sinjor•o, ĉu ne kun sinjor•o Fred•o mi hav•as la honor•o•n parol•i? — Ne. — Mi tiel ankaŭ tuj pens•is al mi! Vi ne est•as eĉ simil•a je sinjor•o Fred•o.
Instru•it•a mimik•ist•o. En la temp•o de la servut•a rajt•o S. Peterburg•o•n al•vetur•is unu instru•it•a mimik•ist•o, kiu publik•e anonc•is, ke li pov•as per divers•a•j sign•o•j de man•o•j parol•ad•i ne sol•e pri ordinar•a•j objekt•o•j de la ĉiu•tag•a viv•o, sed eĉ pri objekt•o•j de filozofi•o, kaj li fanfaron•is, ke neniu pov•os kun li eĉ iom inter•parol•i. En tiu sam•a temp•o en S. Peterburg•o est•is iu bien•hav•ant•o kun si•a servut•ul•o. Ek•sci•int•e pri la anonc•o de la mimik•ist•o, la bien•hav•ant•o send•is al li si•a•n serv•ant•o•n, al kiu li ordon•is nepr•e parol•i kun la mimik•ist•o. Tiu ven•is. — Ĉu vi efektiv•e pov•as liber•e parol•i per mimik•o? oni demand•is la vilaĝ•an•o•n. — Mi eĉ ne sci•as, kio ĝi est•as “per mimik•o”, li respond•is. Je tiu ĉi respond•o ĉiu•j mult•e rid•is, tamen oni klar•ig•is al la vilaĝ•an•o, ke “parol•i per mimik•o” est•as tio sam•a, kio “parol•i per sign•o•j de man•o•j”. — Ha, mi kompren•as! dir•is la vilaĝ•an•o, per man•o•j... per man•o•j mi pov•as parol•i tre bon•e: mi tiel oft•e parol•as, ĉar mi hav•as mut•a•n frat•o•n. — Kiam la instru•it•ul•o ek•sci•is, kun kiu li dev•os parol•i per mimik•o, li fort•e ek•rid•is kaj antaŭ atest•ant•o•j promes•is don•i al la vilaĝ•an•o tri•cent rubl•o•j•n, se li efektiv•e pov•os klar•iĝ•ad•i per mimik•o aŭ almenaŭ io•n kompren•i el tio, kio•n li, instru•it•ul•o, al li parol•os; tiu•n ĉi promes•o•n la instru•it•ul•o konsent•is eĉ don•i per skrib•o. La bien•hav•ant•o, al kiu aparten•is la nov•a mimik•ist•o, ankaŭ promes•is don•i al li plen•a•n liber•o•n kaj du•dek or•a•j•n mon•er•o•j•n, se li kompren•iĝ•os kun la instru•it•ul•o per mimik•o. — Sed se vi ne pov•os inter•parol•i, vi ricev•os du•dek kvin baston•o•j•n, al•don•is la bien•hav•ant•o, ĉu vi vol•as aŭ ne? — Jes, mi konsent•as kun plezur•o, respond•is la vilaĝ•an•o. Kaj jen en difin•it•a hor•o la du mimik•ist•o•j en•ir•is en la salon•o•n kaj sid•iĝ•is unu kontraŭ la du•a. Tie ĉi ankaŭ sid•is mult•eg•a•j atest•ant•o•j, kun sci•em•o atend•ant•e la interes•a•n parol•ad•o•n. La instru•it•ul•o komenc•is la unu•a. Dezir•ant•e prov•i la sci•o•n de la vilaĝ•an•o, li montr•is al li unu fingr•o•n (tio ĉi en la mimik•o de la instru•it•ul•o dev•is signif•i: “Di•o est•as unu”). La vilaĝ•an•o, respond•ant•e, montr•is du fingr•o•j•n. La instru•it•ul•o ek•mir•is, sed li pens•is, ke tio ĉi est•as simpl•a okaz•ec•o. Li montr•is al la vilaĝ•an•o man•plat•o•n (sign•o de regn•o); la vilaĝ•an•o tuj montr•is al li pugn•o•n. La instru•it•ul•o kaj ĉiu•j al•est•ant•o•j est•is tre mir•ig•it•a•j, precip•e la instru•it•ul•o. Li ruĝ•iĝ•is de ĉagren•o kaj kun koler•o li montr•is supr•e•n kaj mal•supr•e•n (tio ĉi signif•as: “Di•o est•as en la ĉiel•o kaj sur la ter•o”). Ĉiu•j ek•rigard•is la vilaĝ•an•o•n. Li en tiu sam•a minut•o el•tir•is antaŭ•e•n la man•o•j•n kaj far•is sign•o•n, kvazaŭ li io•n tren•as. Ĉiu•j est•is sen•fin•e mir•ig•it•a•j, la instru•it•ul•o eĉ ek•salt•is; li sent•is si•n mort•ig•it•a! Li rapid•e el•pren•is el la poŝ•o mon•uj•o•n kaj tuj el•kalkul•is al la vilaĝ•an•o tri•cent rubl•o•j•n, kiu•j•n li•a kun•parol•ant•o pren•is kaj trankvil•e kaŝ•is en si•a•n poŝ•o•n. Neniu kompren•is, pri kio parol•is la mimik•ist•o•j, kaj tial oni decid•is demand•i apart•e la instru•it•ul•o•n kaj la vilaĝ•an•o•n, pri kio ili inter•parol•is. Antaŭ•e est•is for•ig•it•a la vilaĝ•an•o. Tre ek•interes•it•a•j, la al•est•ant•o•j kun sci•em•o kaj mal•pacienc•o atend•is, kio•n dir•os la instru•it•ul•o. Tiu ĉi rapid•is trankvil•ig•i ili•a•n mal•pacienc•o•n: — Mi neniam ankoraŭ renkont•is hom•o•n, kiu pov•us tiel liber•e klar•iĝ•i per mimik•o! Mi mem tre oft•e pens•as, antaŭ ol mi io•n dir•as, kvankam mi lern•is tiu•n ĉi mal•facil•a•n scienc•o•n preskaŭ tri•dek jar•o•j•n! Tio ĉi est•as tre mir•ind•a! simpl•a, tut•e ne instru•it•a vilaĝ•an•o, kaj tiel liber•e respond•as per mimik•o tia•j•n pur•e filozofi•a•j•n demand•o•j•n! Tre mir•ind•e, tre mir•ind•e! — Sed dir•u do al ni, sinjor•o, pri kio vi inter•parol•is? — Vid•u, sinjor•o•j: unu•e, en la komenc•o de la parol•ad•o, mi dir•is al la vilaĝ•an•o, ke Di•o est•as unu. Li al mi respond•is, ke Di•o est•as kvankam unu, sed Li tamen est•as du•obl•a, ĉar Li est•as sam•temp•e Di•o kaj hom•o. Tiu•n ĉi ide•o•n la vilaĝ•an•o esprim•is per sign•o de du fingr•o•j. Mi pens•is, ke li okaz•e respond•is al mi ver•e. Tial mi ŝanĝ•is la tem•o•n de la parol•ad•o, kaj mi montr•is al li man•plat•o•n, esprim•ant•e per tiu ĉi sign•o, ke Rus•uj•o est•as bon•konstru•it•a regn•o, — kaj li respond•is al mi, ke Rus•uj•o est•as regn•o unu•potenc•a kaj est•as sub la sceptr•o de Imperi•estr•o (pugn•o signif•as sceptr•o•n). Tiam mi re•e mi•n turn•is al la unu•a tem•o, kaj montr•int•e supr•e•n kaj mal•supr•e•n, mi dir•is per tiu ĉi sign•o, ke Di•o est•as en la ĉiel•o kaj sur la ter•o; kaj li flnis mi•a•n pens•o•n, dir•ant•e, ke Di•o est•as ĉie. Ĉio tio ĉi mi•n konvink•is, ke tiu ĉi simpl•a vilaĝ•an•o, tiu ĉi mal•kler•ul•o, tut•e liber•e pov•as parol•i per mimik•o, kaj mi antaŭ li mi•n klin•as. — Oni vok•is la vilaĝ•an•o•n kaj ankaŭ li•n pet•is rakont•i, pri kio li parol•is kun la instru•it•ul•o. “Ni preskaŭ nenio•n parol•is, dir•is la vilaĝ•an•o; ni nur minac•is unu al la du•a: li al mi, kaj mi al li. Mi, estim•at•a•j sinjor•o•j, pov•as tut•e bon•e parol•i per sign•o•j de man•o•j, ĉar mi hav•as mut•a•n frat•o•n, kun kiu mi ĉiam tiel inter•parol•as. Tiu ĉi sinjor•o (li montr•is la mimik•ist•o•n) montr•is al mi fingr•o•n, kaj mi tuj kompren•is, ke li vol•as al mi el•pik•i okul•o•n; kaj mi respond•is, ke mi pov•as el•pik•i al li eĉ ambaŭ okul•o•j•n (du fingr•o•j). La sinjor•o kred•ebl•e ek•koler•is pro tiu ĉi respond•o kaj dir•is al mi, ke li don•os al mi sur•vang•o•n (man•plat•o); kaj mi respond•is, ke mi mem prefer•as pugn•o•n, kiu ia•foj•e tre bon•e efik•as. Tiam la sinjor•o, tut•e ek•koler•int•e kaj dezir•ant•e kred•ebl•e mi•n tim•ig•i, dir•is, ke li mi•n supr•e•n lev•os kaj post•e ĵet•os al la ter•o. Mi respond•is al li, ke se li prov•us tio•n ĉi far•i, mi pren•us li•n per la har•o•j kaj tren•us sur la plank•o. Tio ĉi est•as ĉio, pri kio ni parol•is”. En la salon•o ek•son•is laŭt•a rid•eg•o de ĉiu•j al•est•ant•o•j, kaj la mal•feliĉ•a instru•it•a mimik•ist•o tut•e ne sci•is, kio•n far•i: tre konfuz•it•a, li nur mord•is la lip•o•j•n kaj silent•is. En tiu ĉi sam•a tag•o li for•vetur•is el S. Peterburg•o. [V. Devjatnin.]
Profesor•o de zoologi•o N. tre ne am•is, kiam la student•o•j mal•fru•is al la komenc•o de la lekci•o kaj tiam, inter•romp•ant•e si•a•n leg•ad•o•n, li ĉiam esprim•ad•is si•a•n mal•plezur•o•n al la mal•fru•int•a student•o. Unu foj•o•n, kiam la profesor•o leg•is pri ĉeval•o, en•ir•is en la leg•ej•o•n iu mal•fru•int•a student•o. Al la mir•o de la student•o•j, kontraŭ si•a kutim•o la profesor•o nenio•n dir•is al la student•o kaj daŭr•ig•is si•a•n leg•ad•o•n. Fin•int•e la leg•ad•o•n pri ĉeval•o, li dir•is: — Nun, sinjor•o•j, post la “ĉeval•o” ni trans•ir•u al la “azen•o”, kaj, turn•int•e si•n al la mal•fru•int•a, li dir•is: Mi pet•as, sid•iĝ•u. — Ne mal•trankvil•ig•u vi•n, sinjor•o profesor•o, respond•is la student•o, mi pov•as aŭskult•i azen•o•n ankaŭ star•ant•e. [A. Grünfeld.]
Inter bo•patr•o•j. Ĉu vi est•as kontent•a je vi•a nov•a bo•fil•o? — Ho, ne fort•e, mi far•is tre mal•bon•a•n elekt•o•n. — Per kio? — Vid•u, mi•a kar•a, li ne pov•as trink•i, li ne sci•as lud•i kart•o•j•n, kaj al ĉio li hav•as ankoraŭ mir•ind•a•n talent•o•n de parol•ad•o. — Kio•n do vi vol•as? mi vi•n ne kompren•as! Tio ĉi est•as ja ĉiu•j nur tre bon•a•j ec•o•j! — Sed vid•u: li ne pov•as trink•i kaj trink•as, li ne sci•as lud•i kart•o•j•n kaj lud•as; se li ne est•us grand•a parol•ant•o, tiam mi sol•a sci•us, ke li est•as mal•saĝ•a, — nun la tut•a mond•o tio•n ĉi sci•as.
Avar•ul•o, el•ir•ant•e el la preĝ•ej•o, kie la pastr•o parol•is pri bon•far•ad•o, dir•is: — La predik•o tiel mi•n tuŝ•is, ke mi mem est•as pret•a pet•i almoz•o•j•n. [P. Koĉergov].
Grad•ec•o de riproĉ•o•j. La ministr•o dir•is al la direktor•o: La oper•o ir•is tre bon•e, nur la ĥor•o•j las•is io•n por dezir•i. — La direktor•o ir•as al la reĝisor•o: — Sinjor•o reĝisor•o, mi hav•as kaŭz•o•n est•i ne•kontent•a je la ĥor•o; mank•as al ĝi energi•o; mir•ind•e est•us, se li•a ministr•a moŝt•o ne akcept•us ĝi•n de mal•bon•a flank•o. La reĝisor•o ir•as al la kapel•estr•o: — Sinjor•o kapel•estr•o, mi dev•as dir•i al vi, ke la ĥor•o•j est•is hodiaŭ ekstrem•e mal•bon•a•j, tiel mal•bon•a•j, ke mi tim•is la fal•o•n de la oper•o. Mi vi•n pet•as, observ•u, ke ĝi est•ont•e ir•u pli bon•e. La ministr•o sever•e pun•os. La kapel•estr•o rapid•as al la direkt•ant•o de la ĥor•o•j. — La ĥor•o•j est•is hodiaŭ absolut•e abomen•a•j. Unu rapid•as, ali•a rest•as, unu kant•as tro alt•e, ali•a tro mal•alt•e, tut•e kiel strat•a•j bub•o•j. La reĝisor•o ord•e vi•n regal•os kaj bon•e far•os. La sekv•ant•a•n tag•o•n la direkt•ant•o, al•est•ant•e ĉe la prov•o de la ĥor•an•o•j, dir•as: — Vi kri•eg•is hieraŭ kiel brut•ar•o; est•as hont•o kaj abomen•o! Ĉu vi ne hav•as orel•o•j•n, ne hav•as ide•o•n pri takt•o, ke vi kant•as kiel sovaĝ•ul•o•j? Mi mir•as, kial la kapel•estr•o ne ĵet•is al vi la not•o•j•n en la vizaĝ•o•j•n kaj ne for•pel•is ĉiu•j•n al la diabl•o! Mi ripet•as, vi kant•is kiel brut•ar•o, kaj se tiel okaz•os ankoraŭ unu foj•o•n, mi vi•n ĉiu•j•n dis•pel•os kiel best•o•j•n! [P. Koĉergov.]
Francisk•o I, reĝ•o de Franc•uj•o vizit•is la pap•o•n Leon•o•n X. La reĝ•o, mir•ig•it•a de la luks•o de la kort•eg•o de la pap•o, dir•is, ke laŭ la rakont•o de la bibli•o la religi•a•j konduk•ant•o•j viv•is mal•riĉ•e kaj simpl•e. — Ver•o, respond•is la pap•o, sed tio ĉi est•is tiam, kiam la reĝ•o•j paŝt•is brut•ar•o•j•n. [P. Koĉergov.]
Kio•n oni am•as plej mult•e? Hav•ant•e unu jar•o•n — si•a•n nutr•ist•in•o•n; kvin jar•o•j•n — la patr•in•et•o•n; dek jar•o•j•n — la lern•a•n liber•temp•o•n; dek•ses jar•o•j•n — la liber•ec•o•n; du•dek jar•o•j•n — si•a•n am•at•in•o•n; tri•dek jar•o•j•n — si•a•n edz•in•o•n; kvar•dek jar•o•j•n — si•a•j•n infan•o•j•n; ses•dek jar•o•j•n — si•a•n oportun•ec•o•n; en ĉiu•j temp•o•j — si•n mem. [K. O. S — m.]
Sen•kulp•iĝ•o. Sinjor•in•o, for•las•ant•e si•a•n serv•ant•in•o•n: Jes, mi bedaŭr•as, sed mi ne pov•as re•pren•i el vi•a serv•a libr•o mi•a•n atest•o•n pri vi•a ne•pur•em•ec•o. Rigard•u do mem ekzempl•e la mal•pur•aĵ•o•n de muŝ•o•j tie ĉi en la angul•o. — Serv•ant•in•o: Tio ĉi ja est•as ne mi•a kulp•o! tiu ĉi mal•pur•aĵ•o jam est•is, kiam mi antaŭ jar•o komenc•is mi•a•n serv•ad•o•n ĉe vi.
La leĝ•ist•o: Despot•a urb•estr•o ofend•is unu urb•an•o•n. La urb•an•o rakont•is si•a•n mal•feliĉ•o•n al unu el si•a•j kon•at•o•j, kiu pretend•is, ke li est•as grand•a kon•ant•o de la leĝ•o•j. Indign•e ek•kri•is la kon•at•o: — Kiel li kuraĝ•is tio•n ĉi far•i! mi tuj ir•os al la urb•estr•o kaj montr•os al li, ke li ne kon•as la leĝ•o•j•n, kaj mi dev•ig•os li•n, ke li sur la genu•o•j pet•u de vi pardon•o•n! Ili ambaŭ ir•is al la urb•estr•o; la leĝ•ist•o en•ir•is en la loĝ•ej•o•n, la ofend•it•o jam prepar•ad•is si•n, kiel li akcept•os la pardon•pet•ant•a•n urb•estr•o•n, tamen li ne est•is sufiĉ•e kuraĝ•a kaj rest•is post la pord•o. Post kelk•a•j minut•o•j la kuraĝ•ul•o el•ir•as. — Nu, kia rezultat•o? demand•is la atend•ant•a. — Ha, respond•is la kuraĝ•ul•o, mi tut•e ne atend•is, ke li est•os tia mal•delikat•ul•o! Prezent•u al vi, kiam mi komenc•is mi•a•n riproĉ•a•n parol•o•n, li tuj vol•is don•i al mi du sur•vang•o•j•n! — Kiel vi sci•as, ke li vol•is tio•n ĉi far•i? — Se li ne vol•us, li ja tio•n ĉi ne far•us, kaj se li far•is, tio ĉi ja montr•as tut•e sen•dub•e, ke li tio•n ĉi vol•is. — Kaj vi silent•is? — En•ir•int•e al li, mi forges•is li•n bon•e titol•i, kaj ekzist•as leĝ•o, ke se oni iu•n salut•as per pli mal•alt•a titol•o, ol li hav•as, li hav•as la rajt•o•n don•i al vi tri sur•vang•o•j•n. — Sed vi ja ricev•is nur du! — Ha, mi forges•is; vid•u, ekzist•as leĝ•o, ke se la pun•at•a fal•as sur la ter•o•n, li jam pli da sur•vang•o•j ne dev•as ricev•i. — Kial do vi ne fal•is sur la ter•o•n tuj post la unu•a sur•vang•o? — Ekzist•as ali•a leĝ•o, ke tiel long•e, kiel oni ĉe la sur•vang•o•j hav•as ankoraŭ la fort•o•n star•i sur la pied•o•j, oni dev•as star•i. — Kaj kio est•os kun mi•a ofend•o? — Ir•u mem kaj prov•u ŝov•i al li en la man•o•n kelk•a•n sum•o•n da mon•o, ebl•e li al vi pardon•os. Mi nenio•n kun li pov•as far•i, ĉar mi vid•as, ke li mem sci•as ĉiu•j•n leĝ•o•j•n parker•e kaj hav•as ili•n ĉiam sub la man•o.
La ink•uj•o: Knab•o aĉet•is botel•et•o•n da ink•o kaj rapid•is dom•e•n. En la mez•o de la strat•o la ink•uj•o el•fal•is el li•a man•o kaj romp•iĝ•is kaj la tut•a ink•o el•verŝ•iĝ•is sur la ter•o•n. Konfuz•it•e la knab•o star•as kaj mal•gaj•e rigard•as la el•verŝ•it•a•n ink•o•n. — Nu, kio•n vi star•as, mi•a knab•o? dir•is unu preter•ir•ant•o; vi jam el•skrib•is la tut•a•n ink•o•n kaj nun vi pov•as trankvil•o ir•i dom•e•n!
Princip•o. Lu•ig•ant•in•o de ĉambr•o: Antaŭ ol vi en•loĝ•iĝ•as en mi•a•n ĉambr•o•n, mi dev•as al vi rimark•i, ke mi am•as, ke oni akurat•e pag•u la lu•a•n pag•o•n. — Student•o: Tio ĉi est•as ankaŭ mi•a princip•o; aŭ akurat•e, aŭ tut•e ne!
Mal•bon•a memor•o. De kio vi hav•as tia•n embaras•a•n mien•o•n? — Ha, prezent•u al vi mi•a•n terur•a•n situaci•o•n: mi pet•is hieraŭ fraŭl•in•o•n Mari•o•n pri ŝi•a man•o kaj mi ne memor•as, kio•n ŝi al mi respond•is: jes aŭ ne....
Neniom mal•help•as. Sinjor•o ven•as dom•e•n lac•a kaj mal•sat•a. Li•a ses•dek•jar•a kuir•ist•in•o don•as al li la tag•manĝ•o•n, kiu est•as prepar•it•a tre mal•bon•e. — Sinjor•o: Aŭskult•u, Anton•in•o, dir•u al mi mal•kaŝ•e, kial vi ne pren•as ofic•o•n de nutr•ist•in•o? ĝi est•as ja mult•e pli en•spez•a, ol la ofic•o de kuir•ist•in•o. — Kuir•ist•in•o: Ha, sinjor•o, vi ŝerc•as! Kiel do ĝi est•us ebl•a? ĉu mi pov•us nun est•i nutr•ist•in•o? — Sinjor•o: Neniom mal•help•as! Kuir•ist•in•o vi ja ankaŭ tut•e ne pov•as est•i kaj tamen est•as!
Bon•ig•o. Fianĉ•in•o: Dir•u, ĉu est•as ver•o tio, kio•n mi•a patr•in•o al mi dir•is? — Fianĉ•o: Kio•n do? — Fianĉ•in•o: Ke vi edz•iĝ•as je mi, ĉar mi post•e hav•os grand•a•n sum•o•n da mon•o. — Fianĉ•o: Sed mi•a infan•o, kontraŭ•e! est•us al mi eĉ pli agrabl•e, se vi ĝi•n hav•us jam nun.
Tro grand•a postul•o. — For! al san•a•j kaj fort•a•j mi almoz•o•n ne don•as. — Kiel vi vol•as; pro vi•a•j kelk•a•j centim•o•j mi al mi pied•o•n ne romp•os.
Terur•a•j infan•o•j: Onkl•in•o parol•as kun mal•grand•a nev•o, kiu ĵus ven•is el la lern•ej•o. — Nu, ĉu vi lern•is aritmetik•o•n? — Cert•e! — Kio•n do vi lern•is? — De•pren•ad•o•n. — Aha! sekv•e se mi dir•os al vi, en kiu jar•o mi nask•iĝ•is, ĉu vi pov•os dir•i, kia•n aĝ•o•n mi hav•as? — Oho! tia•j•n grand•a•j•n nombr•o•j•n ni en la lern•ej•o ankoraŭ ne lern•is.
Mir•ind•aĵ•o en la medicin•o. En unu societ•o oni parol•is pri medicin•o. Unu el la al•est•ant•o•j dir•is, ke la unu•a montr•il•o en la plej mult•a•j mal•san•o•j est•as la lang•o kaj se la lang•o est•as kovr•it•a, tio ĉi jam montr•as, ke la hom•o ne est•as san•a. — Kaj tamen, rimark•is ali•a, mi kon•as unu sinjor•in•o•n, kies lang•o ĉiam est•as kovr•it•a per tre dik•a tavol•o da ĉikan•o•j kaj kalumni•o•j kaj ŝi tamen est•as tut•e san•a.
Ne volont•e. Juĝ•ant•o: Vi•a•j respond•o•j est•as ĉiu•j fond•it•a•j sur plen•a ver•ec•o? — Juĝ•at•o: Vort•o post vort•o, Vi•a moŝt•o! ke mi mort•u, se mi iom mensog•as! — Juĝ•ant•o: Sekv•e vi est•as pret•a ankaŭ ĵur•i pri ili? — Juĝ•at•o: Hm... ne tre volont•e, sinjor•o.
Ne•prosper•a alud•o. Kar•a edz•o, la kurac•ist•o dir•as, ke mi bezon•as mi•n distr•i, vid•i ali•a•j•n vizaĝ•o•j•n ĉirkaŭ mi... — Nu, en tia okaz•o mi tuj for•las•os vi•a•n serv•ant•ar•o•n kaj dung•os ali•a•j•n.
Naiv•e: La somer•loĝ•o, kiu•n mi lu•ig•as, si•n trov•as, kiel vi vid•as, apud la arb•ar•o mem. La odor•o•n de la abi•o•j vi hav•os ĉiam en la ĉambr•o. Prov•u nur la odor•o•n! Bel•eg•a, rav•ant•a! Kaj kiel san•ig•a! Ĉu vi ebl•e hav•as iu•n mal•san•a•n je la brust•o en vi•a estim•at•a famili•o? — Ne! — Ha, efektiv•a domaĝ•o!
Mal•egal•a leg•ad•o. Patr•in•et•o, mi ricev•is leter•o•n de sinjor•o Robert•o, li pet•as mi•a•n man•o•n; ĉu vi permes•as, ke mi ĝi•n don•u al li? — Sinjor•o Robert•o? Ho, mi•a naiv•a, ĉu vi bon•e kompren•as la dezir•o•j•n de sinjor•o Robert•o? — Leg•u do mem, patr•in•et•o, kio•n li skrib•as: “Fraŭl•in•o, donac•u al mi vi•a•n man•o•n! mi pov•as viv•i nur por vi! Per flor•o•j kaj bal•o•j mi plen•ig•os vi•a•n tut•a•n viv•o•n! Kun vi•a kis•o mi ir•os al la fin•o de la mond•o!” — Ha, ha, ha! sed vi ja tut•e ne bon•e leg•is la leter•o•n! Rigard•u, kio•n li skrib•as: “Fraŭl•in•o, donac•u al mi vi•a•n mon•o•n! mi pov•as viv•i nur per vi! Per plor•o•j kaj bat•o•j mi plen•ig•os vi•a•n tut•a•n viv•o•n! Kun vi•a kas•o mi ir•os al la fin•o de la mond•o!”
Napoleon•o III kaj Benedetti. Napoleon•o III oft•e mok•ad•is si•a•j•n kort•eg•an•o•j•n. Tiel li dir•ad•is al Benedetti, li•a kon•at•a ambasador•o, ke li hav•as bov•a•n vizaĝ•o•n. — Mi ne sci•as, Vi•a Imperi•estr•a Moŝt•o, respond•is unu foj•o•n Benedetti al tiel•a ŝerc•o, ĉu mi efektiv•e hav•as vizaĝ•o•n de bov•o, sed mi tre bon•e sci•as, ke mi mult•a•j•n foj•o•j•n prezent•ad•is vi•a•n person•o•n, kaj ĉiam kun tiu ĉi sam•a vizaĝ•o, kiu•n mi nun hav•as. [I. Lojko.]
Ne•antaŭ•vid•it•a respond•o. Unu provinc•an•o, ven•int•e Rom•o•n, turn•is al si la atent•o•n de ĉiu•j per frap•ant•a simil•ec•o kun la imperi•estr•o Aŭgust•o. Tiu ĉi ordon•is, ke oni al•konduk•u al li la simil•ul•o•n kaj, rigard•ant•e li•n atent•e, li dir•is: — Jun•ul•o, ĉu vi•a patr•in•o neniam est•is en Rom•o? — Ne, Sinjor•o, respond•is la provinc•an•o, sed mi•a patr•o oft•e tie ĉi est•ad•is. [I. Lojko.]
Kuler•et•o. En bon•a restoraci•o est•as grand•a amas•o da hom•o•j, kiu•j manĝ•as kaj trink•as. Apud du tabl•et•o•j, proksim•e de la en•ir•ej•o, sid•as du sinjor•o•j: unu jam ne•jun•a kun fripon•et•a vizaĝ•o; antaŭ li sur la tabl•o star•as mal•plen•a glas•et•o kaj teler•o kun du•on•o da pan•tranĉ•o kun ŝink•o; la du•a — jun•a hom•o, dand•e vest•ist•a, vid•ebl•e ĵus sid•iĝ•int•a apud la tabl•et•o; li de•tir•is si•a•j•n ŝam•a•j•n gant•o•j•n kaj dis•buton•um•as la super•vest•o•n. La ne•jun•a sinjor•o leg•as gazet•o•n kaj de post ĝi li de temp•o al temp•o ĉirkaŭ•rigard•as la publik•o•n. — Serv•ant•o! vok•as la jun•a dand•o: tas•o•n da kaf•o kaj pasteĉ•et•o•n! Post kelk•a•j minut•o•j la serv•ant•o al•port•is. La jun•a hom•o komenc•as trink•i la kaf•o•n, rigard•as ĉirkaŭ•e•n sur ĉiu•j flank•o•j kaj subit•e kaŝ•as la kuler•et•o•n de si•a kaf•o en la poŝ•o•n. Tio•n ĉi rimark•is la mal•jun•a sinjor•o. Li vok•as la serv•ant•o•n. Tiu ĉi aper•as. — Tas•o•n da kaf•o kaj pasteĉ•et•o•n! La postul•it•aĵ•o est•as al•port•it•a. La sinjor•o manĝ•as. — Se vi vol•as, mi montr•os al vi ĵongl•o•n, li dir•as al la serv•ant•o, al•vok•int•e li•n. La serv•ant•o rid•et•as. — Rigard•u: ĉu tio ĉi est•as kuler•et•o? — Jes, sinjor•o. — Kie do ĝi est•as nun? demand•is la sinjor•o, rapid•e kaŝ•ant•e la kuler•et•o•n en la poŝ•o•n. — En vi•a poŝ•o. — Ne, ne en mi•a, sed en la poŝ•o de tiu ĉi jun•a sinjor•o. La serv•ant•o sen•vol•e re•turn•as si•n al la dand•o. Tiu ĉi supr•e•n•salt•as. — Vol•u, sinjor•o, el•pren•i la kuler•et•o•n el vi•a poŝ•o, turn•as si•n al li la ne•jun•a hom•o. Vol•e-ne-vol•e la dand•o en•ŝov•as la man•o•n en la poŝ•o•n kaj el•tir•as la kuler•et•o•n. — Nu, vi est•as ver•a ĵongl•ist•o, li rimark•as konfuz•it•e. — Jes. Pren•u por la kaf•o; la brand•o est•as pag•it•a, dir•as la ĵongl•ist•o, ĵet•ant•e mon•er•o•n sur la tabl•o•n, kaj for•iĝ•as, akompan•at•a per salut•o•j de la mir•ig•it•a serv•ant•o kaj for•port•ant•e la kaŝ•it•a•n kuler•et•o•n. [I. Lojko.]
La poet•o Pope. La angl•a reĝ•o, vid•int•e unu foj•o•n sur la strat•o Pope’on, kon•at•a•n poet•o•n, sed ĝib•ul•o•n, dir•is al si•a sekv•ant•ar•o: — Mi vol•us sci•i, por kio taŭg•as tiu ĉi hom•et•o, kiu ir•as tiel mal•rekt•e. Pope aŭd•is tiu•j•n ĉi vort•o•j•n kaj, turn•int•e si•n al la reĝ•o, li ek•kri•is: Por ig•i vi•n rekt•e ir•ad•i. [I. Lojko.]
Frederik•o la Grand•a am•is disput•o•j•n kaj hav•is la kutim•o•n fin•i ili•n per ek•bat•o de pied•o en la genu•o•n de la kun•disput•ant•o. Unu foj•o•n, hav•ant•e fort•a•n dezir•o•n disput•i, li demand•is unu kort•eg•an•o•n, kial li ne dir•as al li si•a•n ver•a•n opini•o•n. — Est•as mal•oportun•e, respond•is tiu ĉi, dir•i si•a•j•n opini•o•j•n al reĝ•o, kiu hav•as tia•j•n fortik•a•j•n konvink•o•j•n kaj tia•j•n solid•a•j•n bot•o•j•n. [N. B.]
Unu general•o demand•is unu jun•a•n soldat•o•n, ĉu est•as sufiĉ•a por li la porci•o da pan•o, kiu•n li ĉiu•tag•e ricev•as. — Jes, Vi•a General•a Moŝt•o. — Kaj ebl•e io ankoraŭ rest•as? — Jes, Vi•a General•a Moŝt•o. — Kio•n do vi far•as kun la rest•aĵ•o? — Mi ĝi•n for•manĝ•as, Vi•a General•a Moŝt•o. [N. B.]
Rus•a oficir•o, ricev•int•e de unu ali•land•ul•o el•vok•o•n al duel•o, send•is al li kiel sekundant•o•n unu si•a•n koleg•o•n. Oni prezent•as al li la sekundant•o•n de la kontraŭ•a flank•o, mal•grand•a•n kaj tre dik•a•n hom•o•n. — Ĉu vi sci•as ni•a•n kutim•o•n, demand•is la last•a, ke se la batal•ant•o•j mal•traf•as, la sekundant•o•j dev•as batal•i? — Mi konsent•as, respond•is la oficir•o. — Sed ĉu vi sci•as, daŭr•ig•is la dik•a sekundant•o, ke mi je du•dek kvin paŝ•o•j traf•as en kvin•kopek•a•n mon•er•o•n? — Mi ne sci•as, respond•is la oficir•o, ĉu mi traf•os en tia inter•spac•o en kvin•kopek•o•n, sed en tia•n ventr•eg•o•n, kiel vi•a, mi traf•os sen•dub•e. [N. B.]
Mal•riĉ•a saĝ•ul•o tag•manĝ•is ĉe avar•a riĉ•ul•o. La avar•ul•o for•ŝov•is la pan•o•n sur la tabl•o tiel mal•proksim•e•n, ke la mal•riĉ•a gast•o ne pov•is ĝi•n ating•i. Ne est•ant•e ankoraŭ kontent•a de tio ĉi kaj vol•ant•e pli ĉagren•i si•a•n gast•o•n, la avar•ul•o turn•is si•n al li: — Mi aŭd•is, ke vi est•as tre saĝ•a hom•o, sed mi vid•as, ke vi est•as ne•labor•em•a: vi vol•as, ke ali•a•j labor•u, dum vi mem sid•as sur ili kiel parazit•o kaj manĝ•as kaj vest•as vi•n per fremd•a kost•o. Se, kontraŭ•e, vi est•us labor•em•a, vi pov•us far•iĝ•i io, ekzempl•e ĉe mi kaj mi•a•j komerc•o•j. — Ne, mi•a bon•far•em•a, respond•is la saĝ•ul•o, kontraŭ•e: mi vol•us io far•iĝ•i ĉe vi, sed vi ne permes•as al mi.... — Klar•ig•u vi•n, dir•is la avar•ul•o, ĉar mi vi•n ne kompren•as. — Tut•e simpl•e, kun sarkasm•a rid•et•o sur la lip•o•j respond•is la saĝ•ul•o: mi vol•is ĉe vi far•iĝ•i sat•a, sed vi ne permes•as al mi. [N. Kuŝnir.]
Kontraŭ la german•a leĝ•o pri la drink•em•ec•o kelk•a•j gaj•a•j fil•o•j de la Mar•burg•a universitat•o en unu nokt•o far•is al si la plezur•o•n skrib•i per kret•o sur la nigr•a tabul•o de la universitat•a dom•o la sekv•ant•a•n sentenc•o•n: — Kiu bon•e drink•as, tiu bon•e dorm•as; kiu bon•e dorm•as, tiu ne pek•as; kiu ne pek•as, est•as bon•a hom•o; sekv•e: kiu bon•e drink•as, est•as bon•a hom•o! Kia•n grand•eg•a•n gaj•ec•o•n tiu ĉi sentenc•o la sekv•ant•a•n maten•o•n el•vok•is ĉe la student•o•j, oni facil•e pov•as al si prezent•i. [K. Hübert.]
Oni demand•is la filozof•o•n Malebranche pri la kaŭz•o de la sufer•o•j de la best•o•j. — Ke la hom•o•j sufer•as, tio ĉi est•as kompren•ebl•a: Adam•o manĝ•is la mal•permes•it•a•n frukt•o•n; sed por kio sufer•as la best•o•j? — Ebl•e ili manĝ•is mal•permes•it•a•n fojn•o•n, respond•is Malebranche. [N. B.]
Jubile•a telegram•o. Mal•long•a•n temp•o•n post la 25-jar•a jubile•o de la tag•o de aper•o de “Guberni•a•j Skiz•o•j” de la rus•a satir•ist•o Ŝĉedrin-Saltikov hav•is lok•o•n la ĉiu•jar•a koleg•a tag•manĝ•o de la student•o•j de la N... a universitat•o. Unu el la al•est•ant•o•j propon•is, ke oni esprim•u al la talent•a satir•ist•o la student•a•n gratul•o•n je la pas•int•a jubile•o. Li•a ide•o est•is unu•voĉ•e akcept•it•a kaj tuj est•is kun•met•it•a telegram•o kun konven•a tekst•o kaj kun la komun•a sub•skrib•o: “Ĉiu•jar•e-tag•manĝ•ant•a•j student•o•j.” Post unu hor•o de Ŝĉedrin ven•is respond•o: “Dank•as! Ĉiu•tag•e tag•manĝ•ant•a Ŝĉedrin.”
Fort•a•j konvink•o•j. Kiam Napoleon•o I for•las•is la insul•o•n Elb•o kaj ali•rad•is al Pariz•o, la Pariz•a gazet•o “Moniteur” per la sekv•ant•a•j esprim•o•j sci•ig•is pri tio ĉi si•a•j•n leg•ant•o•j•n: (tag•o 1): La mal•ben•it•a hom•manĝ•ant•o el•ir•is el si•a nest•o; (tag•o 2): La korsik•a diabl•o for•las•is la ŝip•o•n en la golf•o Ĵuan•o; (tag•o 3): La tigr•o al•ven•is al Gan•o; (tag•o 4): La monstr•o pas•ig•is la nokt•o•n en Grenobl•o; (tag•o 5): La tiran•o tra•ir•is tra Lion•o; (tag•o 6): La uzurpator•o•n oni vid•is en 60 mejl•o•j de la ĉef•urb•o; (tag•o 7): Napoleon•o est•os morgaŭ apud ni•a•j fortik•aĵ•o•j; (tag•o 8): La imperi•estr•o ven•is al Fon•ten•ebl•o; (tag•o 9): Li•a Imperi•estr•a Moŝt•o en•paŝ•is hieraŭ en la palac•o•n Tuileri•a•n, ĉirkaŭ•it•a de si•a•j fidel•a•j reg•at•o•j.
Inter ge•edz•o•j. — La diabl•o pren•u tia•n ord•o•n! ĉiu•n foj•o•n, kiam mi vol•as vest•i nov•a•n ĉemiz•o•n, ĝi ĉiam est•as sen buton•o•j! — Kiel vi ne hont•as, grand•aĝ•a vir•o, tiel bru•i pro kelk•a•j mank•ant•a•j buton•o•j! Rigard•u la infan•o•j•n: ĉe ili la tut•a•j vest•o•j est•as dis•ŝir•it•a•j, kaj ili ne dir•as eĉ unu vort•o•n.
Solv•it•a problem•o. Unu foj•o•n la glor•a Buffon invit•is al tag•manĝ•o kelk•a•j•n ali•a•j•n natur•ist•o•j•n. Post la tag•manĝ•o la societ•o de•ir•is en la ĝarden•o•n. Est•is ankoraŭ sufiĉ•e varm•eg•e, malgraŭ ke la sun•o star•is jam sufiĉ•e mal•alt•e. En la ĝarden•o turn•is sur si•n la atent•o•n star•ant•a sur post•um•ent•o vitr•a glob•o, kio•n oni oft•e vid•as en ĝarden•o•j. Iu, met•int•e sur ĝi•n la man•o•n, trov•is, ke per ia strang•ec•o ĝi est•as sur la ombr•a flank•o mult•e pli varm•a, ol sur la sun•a. Li tuj komunik•is si•a•n el•trov•o•n al si•a najbar•o. Unu post la ali•a ĉiu•j komenc•is met•ad•i la man•o•j•n sur la glob•o•n kaj trov•is, ke la dir•it•a est•as ver•o. Ĉiu•j kolekt•iĝ•is ĉirkaŭ la vitr•a glob•o, kaj komenc•iĝ•is alt•e scienc•a inter•parol•o; ĉiu, por klar•ig•i la fenomen•o•n, el•pens•is si•a•n teori•o•n: unu supoz•is en•glut•o•n de la radi•o•j de varm•ec•o, ali•a montr•is la liber•iĝ•o•n de kaŝ•it•a varm•element•o, tri•a klar•ig•is ĉio•n per re•bat•o de la radi•o•j. Kio•n unu ne sci•is, tio•n plen•ig•is la ali•a, kaj fin•e, apog•ant•e si•n sur la leĝ•o•j de la natur•o, ili ven•is al la konklud•o, ke la aper•o est•as tut•e natur•a kaj ke ali•e ne pov•as est•i. Buffon, kiu ne vol•is ankoraŭ esprim•i si•a•n opini•o•n pri tiu ĉi aper•o, al•vok•is la ĝarden•ist•o•n kaj demand•is: — Nu, mi•a kar•a, dir•u, kial la glob•o sur la ombr•a flank•o est•as pli varm•a, ol sur la flank•o turn•it•a al la sun•o? — Kial? respond•is la ĝarden•ist•o, tial, ĉar mi ĵus turn•is la glob•o•n, por ke tiu ĝi•a flank•o ne tro varm•iĝ•u. [M. Solovjev.]
Unu vir•in•o plend•is al kapitan•o, ke ŝi est•as ĉirkaŭ•rab•it•a de li•a•j soldat•o•j. — Ĉu ili ĉio•n for•port•is? demand•is la kapitan•o. — Ne, ili rest•ig•is io•n. — Nu, sekv•e tio ĉi ne est•is mi•a•j soldat•o•j; mi•a•j pren•as ĉio•n.
La imperi•estr•in•o Katerin•o sonor•as kaj neniu el ŝi•a•j serv•ant•o•j ven•as. Ŝi ir•as el la kabinet•o en la vest•ej•o•n kaj pli mal•proksim•e•n, kaj fin•e en unu el la last•a•j ĉambr•o•j ŝi vid•as, ke la hejt•ist•o fervor•e lig•as mal•dik•a•n pak•aĵ•o•n. Ek•vid•int•e la imperi•estr•in•o•n, li pal•iĝ•is kaj ĵet•is si•n antaŭ ŝi sur la genu•o•j•n. — Kio est•as? ŝi demand•is. — Pardon•u mi•n, Vi•a Imperi•estr•a Moŝt•o! — Kio•n do vi far•is? — Jen, kar•a reĝ•in•o, mi•a valiz•o est•as plen•a de divers•a•j bon•a•j objekt•o•j el la palac•o de Vi•a Moŝt•o. Tie ĉi si•n trov•as rost•aĵ•o, kuk•aĵ•o, kelk•a•j botel•et•o•j da bier•o kaj kelk•a•j funt•o•j da bombon•o•j por mi•a•j infan•et•o•j. Mi deĵor•is mi•a•n semajn•o•n, kaj nun mi ir•as hejm•e•n, — Tra kie do vi vol•as el•ir•i? — Jen tie, per tiu ŝtup•ar•o. — Ne, tie ne ir•u; tie ebl•e renkont•os vi•n la ĉef•o de la palac•o; kaj mi tim•as, ke tiam vi•a•j infan•o•j nenio•n ricev•os. Pren•u do vi•a•n pak•aĵ•o•n kaj ir•u post mi. Ŝi el•konduk•is li•n tra la salon•o•j sur ali•a•n ŝtup•ar•o•n kaj, mal•ferm•int•e mem la pord•o•n, dir•is: — Nu, nun ir•u kun Di•o.
La advokat•o de rat•o•j. Chassie, unu el la plej glor•a•j jur•ist•o•j de Franc•uj•o kaj post•e prezid•ant•o de la parlament•o en la Provenc•o, fond•is si•a•n glor•o•n per tio, ke li en la jar•o 1522 el•paŝ•is kiel advokat•o de rat•o•j. Oni dev•as sci•i, ke en la fin•o de la mez•a•j cent•jar•o•j reg•is la mal•saĝ•o, ke la reĝ•a prokuror•o eĉ best•o•j•n tir•ad•is al juĝ•o. Tio ĉi hav•is lok•o•n kun la rat•o•j en la dir•it•a jar•o; ili est•is invit•it•a•j al la juĝ•ej•o, por prav•ig•i si•n kontraŭ la plend•o•j, lev•it•a•j kontraŭ ili. Kompren•ebl•e ili ne ven•is, kaj ĉiu pens•is, ke oni juĝ•os ili•n en for•est•o, kiam subit•e Chassie aper•is kiel ili•a defend•ant•o kaj dir•is, ke li•a•j klient•o•j ne est•is invit•it•a•j en leĝ•a ord•o. — Kaj kiel oni tio•n ĉi pov•as far•i? demand•is la prokuror•o; kaj kun ŝajn•a serioz•ec•o la advokat•o respond•is: — Oni al•bat•u la invit•o•n al la pord•o•j de la preĝ•ej•o•j, sed oni forges•u nenia•n lok•o•n, oni ankaŭ en•ŝlos•u ie la kat•o•j•n, la terur•a•j•n mal•amik•o•j•n de mi•a•j klient•o•j, por ke la voj•o•j far•iĝ•u liber•a•j, kaj oni bon•e klar•ig•u al la kat•o•j, ke ili est•os sever•e pun•at•a•j, se ili malgraŭ la mal•permes•o pek•os kontraŭ la liber•ec•o de la voj•o•j. — Tio ĉi est•as ja ne•ebl•a, ek•kri•is la prokuror•o. — En tia okaz•o mi esprim•as protest•o•n kontraŭ ĉia far•it•a juĝ•a decid•o, respond•is Chassie kaj for•las•is triumf•e la salon•o•n de juĝ•o. De tiu moment•o li•a glor•o est•is fond•it•a; la tut•a Franc•uj•o pen•ad•is en okaz•o de bezon•o ricev•i li•n kiel advokat•o•n.
Sur bal•o. — Invit•u al vals•o tiu•n fraŭl•in•o•n, kiu•n vi tie vid•as. — Kun grand•a plezur•o, fraŭl•in•o! Tio ĉi est•as kred•ebl•e vi•a amik•in•o? — Ne, kontraŭ•e, sinjor•o: tio ĉi est•as mi•a plej grand•a mal•amik•in•o, kaj vi almenaŭ plen•e bat•os al ŝi la pied•o•j•n.
Mir•ind•aĵ•o•j. Okaz•e kun•ven•is kvar sinjor•o•j, grand•a•j majstr•o•j kaj am•ant•o•j de mensog•ad•o. Long•a•n temp•o•n ili sid•is silent•e, fin•e unu dir•as: — Ĉu vi aŭd•is, kia•n sukces•o•n hav•is Ar•am•bur•o? Mi mem vid•is, ke en la teatr•o est•is tiel mal•vast•e, ke oni ne pov•is aplaŭd•i en horizontal•a direkt•o, sed aplaŭd•is en vertikal•a. — Tre pov•as est•i, dir•is la du•a; kaj mi unu foj•o•n est•is en teatr•o, kaj prezent•u al vi, tie est•is tiel plen•eg•e, ke oni ne pov•is rid•i en horizontal•a direkt•o, sed rid•is en vertikal•a.... — Ĉio ĉi est•as mal•ver•a, dir•is la tri•a; sed jen mi, kiam mi est•is en Afrik•o, vid•is negr•o•n tiel nigr•a•n, ke oni bezon•is, por li•n rigard•i, ek•brul•ig•i kandel•o•n. — Nu, tio ĉi ankaŭ est•as mal•ver•a, dir•is la kvar•a; sed jen mi, kiam mi est•is en Angl•uj•o, mi vid•is tiel mal•dik•a•n fraŭl•in•o•n, ke ŝi bezon•is du foj•o•j•n en•ir•i la ĉambr•o•n, por ke oni pov•u ŝi•n rimark•i. [M. Solovjev.]
Sever•a bibliotek•ist•o. Ĉiu el la regiment•o•j, kiu•j star•as en Pariz•o, posed•as propr•a•n bibliotek•o•n, kies gard•ist•o est•as ordinar•e ia mal•jun•a sub•oficir•o, kiu est•as mult•e pli kompetent•a en afer•o•j milit•a•j, ol en literatur•o. Unu leŭtenant•o de la mar•ist•ar•o send•is unu foj•o•n en tia•n bibliotek•o•n si•a•n serv•ant•o•n kun la komisi•o, ke li al•port•u al li el la bibliotek•o la 9-a•n volum•o•n de la vort•ar•o de Larousse (kun la liter•o•j I, J, K). Post unu hor•o la soldat•o al•port•as al li la volum•o•n unu•a•n, raport•ant•e al li, ke la bibliotek•ist•o ne pov•is don•i la naŭ•a•n volum•o•n al person•o, kiu ne leg•is la ok unu•a•j•n, kaj ke, tra•leg•int•e tiu•j•n ĉi, la leŭtenant•o ricev•os tio•n, kio•n li dezir•as.
La Fil•o. Mal•riĉ•a hebre•o vol•is krist•an•iĝ•i. La pastr•o instru•is li•n pri la preĝ•o, sed li•a pen•ad•o rest•is van•a, ĉar la hebre•o est•is tre mal•inteligent•a. — Nu, mi•a fil•o, se vi morgaŭ sci•os far•i sen•erar•e la sign•o•n de la kruc•o, vi ricev•os de mi sak•o•n da ter•pom•o•j. — En la sekv•ant•a tag•o la hebre•o pren•is kun si si•a•n fil•o•n, port•ant•a•n sak•o•n por la donac•o, kaj li en•ir•is en la dom•o•n de la pastr•o las•int•e la fil•o•n en la kort•o. — Nu, far•u la sign•o•n de la kruc•o, dir•is la pastr•o. — En la nom•o de la Patr•o kaj de la Sankt•a Spirit•o. Amen. — Ne, kie do rest•is la “Fil•o” — Pardon•u, vi•a pastr•a moŝt•o, mi las•is li•n ekster•e; li ten•as la sak•o•n por la ter•pom•o•j. [P. Lengyel].
Laŭ la lok•o•j. — Ha, vi•a graf•a moŝt•o, vi est•as tie ĉi, en la ĉef•urb•o? Kaj en tia mal•nov•a, el•uz•it•a vest•o! — Kial ne? Est•as tre komfort•e port•ad•i ĝi•n, kaj en la ĉef•urb•o neniu mi•n kon•as. — Sed vi ĝi•n port•ad•as ankaŭ hejm•e. — Nu, kial ne? hejm•e ja ĉiu mi•n kon•as. [P. Lengyel.]
Kurioz•a tromp•o. Tri sinjor•o•j, elegant•e vest•it•a•j, ven•is en hotel•o•n, prezent•ant•e si•n kiel komisar•o•j Amerik•a•j de la ekspozici•o Antverpen•a, kaj ek•viv•is tie tiel luks•e, ke ili•a kalkul•o en la daŭr•o de tri tag•o•j kresk•is ĝis kelk•a•j cent•o•j da frank•o•j. En vesper•o de la tri•a tag•o antaŭ la komenc•iĝ•o de la hotel•a tag•manĝ•o aper•is en la hotel•o kvar•a gast•o, kiu legitim•iĝ•is ĉe la mastr•o kiel kriminal•a polic•ist•o el Pariz•o, sci•ig•ant•e, ke li intenc•as serĉ•i tri danĝer•a•j•n krim•ul•o•j•n. Dum•e li montr•is al la mastr•o fotograf•aĵ•o•j•n de tri person•o•j, en kiu•j oni tuj ek•kon•is la tri komisar•o•j•n Amerik•a•j•n. Nun la kriminal•a polic•ist•o propon•is la sekv•ant•a•n plan•o•n al la mastr•o kun la pet•o help•i al li en la plen•um•o de ĝi: la mastr•o zorg•u, ke neniu el la tri person•o•j mal•aper•u el la dom•o. La polic•ist•o sid•iĝ•is al tabl•o kaj ĝu•is kun grand•a apetit•o manĝ•o•j•n kaj trink•o•j•n. Kiam oni al•port•is la desert•o•n, la polic•ist•o si•n lev•is kaj ordon•is silent•o•n, sci•ig•ant•e la al•est•ant•a•j•n terur•ig•it•a•j•n gast•o•j•n, ke la tri kontraŭ•sid•ant•a•j sinjor•o•j est•as tri danĝer•a•j krim•ul•o•j, kiu•j•n li dev•as arest•i. La tri sinjor•o•j prov•is for•kur•i, sed la mastr•o kun•e kun si•a serv•ant•ar•o star•is jam antaŭ la pord•o kontraŭ ili. Laŭ la ordon•o de la polic•ist•o al•vetur•is droŝk•o en kiu•n sid•iĝ•is ĉiu•j kvar sinjor•o•j. — Ĉu la tromp•ist•o•j pag•is si•a•n kalkul•o•n? demand•as la polic•ist•o la mastr•o•n. — Ne. — Kiom ili ŝuld•as? — 295 frank•o•j•n. — Bon•e! Ni tra•serĉ•os ili•n en la polic•o kaj pag•os vi•a•n kalkul•o•n per la trov•it•a mon•o. Mi•a•n kalkul•o•n vi pov•as ankaŭ send•i tie•n. Kaj nun, vetur•ig•ist•o, antaŭ•e•n, al la polic•o! Sed la mastr•o vid•is ĝis hodiaŭ nek la krim•ul•o•j•n nek la kriminal•a•n polic•ist•o•n. [G. Dumpert.]
Rus•o kaj tatar•o. Rus•o kaj tatar•o vetur•is kun•e. En la voj•o far•iĝ•is nokt•o, kaj ili rest•is sur la kamp•o nokt•i. Ili dis•brul•ig•is fajr•o•n, kuir•is kaĉ•o•n kaj, manĝ•ant•e la kaĉ•o•n, komenc•is disput•i pri tio, kiu el ili dev•as gard•i la ĉeval•o•j•n. La rus•o hav•is ĉeval•o•n mal•bon•a•n kaj de kolor•o blank•a, la tatar•o hav•is bon•a•n nigr•a•n ĉeval•o•n. La nokt•o est•is nigr•a, kaj jen la rus•o dir•as al la tatar•o: mi ne hav•as bezon•o•n gard•i mi•a•n ĉeval•o•n: mi mi•a•n ĉeval•o•n tuj ek•vid•os, kiam mi vek•iĝ•os, ĉar ĝi est•as blank•a; sed vi ne dev•as dorm•i, sed, gard•i vi•a•n nigr•a•n ĉeval•o•n. La tatar•o ne hav•is grand•a•n dezir•o•n mal•dorm•i pro la ĉeval•o, kaj li far•is kun la rus•o inter•ŝanĝ•o•n kun la ĉeval•o•j. La rus•o pren•is la bon•a•n ĉeval•o•n kaj, rid•ant•e je la tatar•o, dir•is al li: — Nun mi tut•e ne gard•os mi•a•n ĉeval•o•n, ĉar ŝtel•ist•o en la nigr•a nokt•o ne ek•vid•os mi•a•n nigr•a•n ĉeval•o•n, sed vi•a•n blank•a•n li tuj ek•vid•os kaj ŝtel•os. La tatar•o dev•is ne dorm•i, sed gard•i si•a•n ĉeval•o•n. La nokt•o pas•is. La rus•o kaj tatar•o vetur•is plu. Por manĝ•i ili hav•is nur unu kok•in•o•n. Por du person•o•j ĝi ne est•is sufiĉ•a, kaj tial ili decid•is, ke manĝ•os nur unu — nom•e tiu, al kiu la sort•o ĝi•n decid•os. La tatar•o dir•as: — Ni en•dorm•iĝ•u, kaj tiu, kiu vid•os pli bon•a•n sonĝ•o•n, manĝ•os la kok•in•o•n. Ili kuŝ•iĝ•is. La tatar•o ne dorm•as, sed el•pens•as sonĝ•o•n, vek•as la rus•o•n kaj demand•as: — Kio•n vi vid•is en sonĝ•o? La rus•o postul•as, ke la tatar•o antaŭ•e dir•u, kio•n li vid•is en sonĝ•o. La tatar•o dir•as: — Ha, rus•o! bon•a•n sonĝ•o•n mi vid•is: oni pren•is mi•n en la ĉiel•o•n; en la ĉiel•o mi vid•is mult•a•j•n spirit•o•j•n.... ha, kiel bon•e tie est•is! — Jes, dir•as la rus•o, mi ankaŭ vid•is, kiel oni pren•is vi•n en la ĉiel•o•n; mi pens•is, ke vi de tie jam ne re•ven•os, kaj mi for•manĝ•is la kok•in•o•n. La tatar•o rest•is tiel sen bon•a ĉeval•o kaj sen manĝ•o kaj ne vol•is jam pli ir•ad•i iam kun rus•o. [J. Polupanov.]
Si•n•gard•em•a komunik•o. Kiam ni•a mort•int•a juĝ•ist•o Begli glit•iĝ•is en la juĝ•ej•o, fal•is de la ŝtup•ar•o kaj romp•is al si la kol•o•n, ni ek•medit•is pri grav•a demand•o, kiel komunik•i tiu•n ĉi mal•ĝoj•a•n sci•ig•o•n al li•a mal•feliĉ•a edz•in•o. Fin•e ni decid•is tiel: ni met•is la korp•o•n en la vetur•il•o•n de ni•a mal•jun•a honest•a vetur•ig•ist•o kaj ordon•is al tiu ĉi last•a liver•i la mort•int•o•n en la dom•o•n de sinjor•in•o Begli, sed ĉe tio ĉi ag•i kun grand•a takt•o kaj si•n•gard•em•o. Precip•e ni turn•is li•a•n atent•o•n sur tio•n, ke li ne komunik•u la okaz•int•a•n mal•feliĉ•o•n al la mal•jun•ul•in•o subit•e, sed ke li antaŭ•e prepar•u ŝi•n al tio ĉi. Al•vetur•int•e al la lok•o de la difin•o, ni•a vetur•ig•ist•o komenc•is kri•eg•i el la tut•a gorĝ•o, ĝis sur la sojl•o aper•is la edz•in•o de la juĝ•ist•o. Tiam li demand•is ŝi•n: — Ĉu tie ĉi loĝ•as la vidv•in•o Begli? — Vidv•in•o Begli?... Ne ŝi ne loĝ•as tie ĉi. — Kaj mi pov•as vet•i, ke ŝi loĝ•as tie ĉi!... Sed tio ĉi ne est•as grav•a. Dir•u, ĉu tie ĉi loĝ•as la juĝ•ist•o Begli? — Jes, li loĝ•as tie ĉi. — Kaj mi pov•as vet•i, ke li ne loĝ•as tie ĉi. Ceter•e tio ĉi ne est•as grav•a. Mi ne disput•os kun vi. Dir•u, ĉu li ne est•as hejm•e? — Ne, li ne est•as hejm•e. — Sed mi pov•as vet•i, ke li est•as hejm•e... Sinjor•in•o, mi konsil•as al vi apog•i vi•n al la mur•o, mi dir•os al vi io•n tio•n, ke vi kred•ebl•e ne el•ten•os sur la pied•o•j. Okaz•is mal•feliĉ•o! Jen en mi•a vetur•il•o kuŝ•as la mal•jun•a juĝ•ist•o. Ek•rigard•u li•n, kaj vi vid•os, ke li jam neniam si•n lev•os. [El Mark Twain. Traduk•is S. Borovko.]
Du•pied•a leon•o. Jun•a kaj tre bel•a dres•ist•in•o de leon•o•j permes•is al leon•o pren•i pec•o•n da suker•o el ŝi•a buŝ•o. — Tio•n pov•as ankaŭ mi far•i, dir•is unu rigard•ant•o. — Kio, vi, mal•fort•a jun•ul•o? respond•is la bel•a dres•ist•in•o. — Jes, egal•e bon•e kiel la leon•o. [O. J. Olson.]
Trankvil•a stel•a nokt•o kaj trankvil•a sen•lim•a mar•o. Kun mez•a rapid•ec•o ŝov•as si•n sur la mar•a eben•aĵ•o, unu post ali•a, tri hispan•a•j “karavel•o•j” de la XV cent•jar•o. Mizer•a•j, facil•e romp•ebl•a•j ŝip•o•j; ŝip•an•ar•o•n oni ne vid•as: ĝi jam long•e dorm•as; sur la ferdek•o•j oni vid•as nur la sen•mov•a•j•n gard•star•ant•o•j•n. Sed nur en la mez•a ŝip•o, kiu port•as sur la rand•o la sur•skrib•o•n “Santa Maria” kaj admiral•a•n flag•o•n sur la mast•o, en la mal•vast•a kajut•o brul•as lum•o, kaj apud la tabl•o, kovr•it•a de geografi•a•j kart•o•j, sid•as en profund•a medit•ad•o la grand•a admiral•o de Hispan•uj•o, Kristofor•o Kolumb•o. Dorm•o ne vol•as tuŝ•i li•a•j•n okul•o•j•n. Jam la du•a•n nokt•o•n la admiral•o ne kuŝ•ig•as si•n, la du•a•n tag•o•n turment•as li•n unu sam•a prem•ant•a pens•o. Ankoraŭ du tag•o•j — kaj, se li ne renkont•os ter•o•n, la ŝip•o•j ir•os re•turn•e Hispan•uj•o•n. Hieraŭ la ŝip•an•ar•o arogant•e sci•ig•is, ke ĝi ne vol•as ir•i plu, kaj kun grand•a mal•facil•ec•o la admiral•o el•pet•is de ĝi lim•temp•o•n de tri tag•o•j. La sun•o mal•lev•iĝ•is kaj de•nov•e lev•iĝ•is, — antaŭ li etend•is si•n tiu sam•a sen•lim•a eben•aĵ•o da trankvil•a mister•a akv•o. Est•as ver•o, ke hodiaŭ la mar•o al•port•is du verd•a•j•n branĉ•et•o•j•n, ia•n pik•a•n arb•et•aĵ•o•n, tabul•o•n kaj rabot•it•a•n baston•et•o•n — sen•dub•a•j•n sign•o•j•n de proksim•ec•o de ter•o. Ankaŭ sen tio ĉi li sci•as, ke ter•o si•n trov•as antaŭ li, ke tiu ĉi ter•o est•as proksim•a, sed ĉu li hav•os temp•o•n ven•i al ĝi en tiu•j ĉi du tag•o•j? Ĝust•e antaŭ unu monat•o li renkont•is io•n simil•a•n je romp•it•a mast•o: la mar•a flu•o for•port•is ĝi•n mal•proksim•e•n; post kelk•a•j tag•o•j — akv•o•kresk•aĵ•o•n kaj unu eĉ kun viv•a kankr•o, kaj bird•o•j•n oni vid•is ankoraŭ antaŭ du semajn•o•j. La ter•o, kompren•ebl•e, est•as proksim•a, ebl•e en la inter•spac•o de nur kelk•a•j tag•o•j da voj•o, sed kie pren•i tiu•j•n ĉi kelk•a•j•n tag•o•j•n? Kaj ankoraŭ antaŭ tri hor•o•j la admiral•o kaj kontrol•ist•o de la ekspedici•o, Rodrig•o Sanchez, vid•is sur la mar•o ia•j•n bril•et•ant•a•j•n lum•et•o•j•n, sed la ŝip•o•j, kompren•ebl•e, ven•is jam al tiu lok•o, kie la lum•o•j est•is vid•it•a•j, — kaj ĉiam ankoraŭ oni ne vid•as la atend•at•a•n bord•o•n. Sufiĉ•e da erar•o•j: jam du foj•o•j•n, la 25-a•n de Septembr•o kaj la 7-a•n de Oktobr•o, ili erar•is, vid•ant•e imag•at•a•n ter•o•n, kaj ambaŭ foj•o•j•n tiu•j ĉi erar•o•j terur•e influ•is la ŝip•an•ar•o•n. Hodiaŭ la tut•a•n tag•o•n la admiral•o est•is fort•e ekscit•it•a, kaj nur la fier•ec•o ne permes•is al li pas•ig•i la tut•a•n tag•o•n sur la ferdek•o, avid•e cel•ant•e la rigard•o•n en la pur•a•n horizont•o•n. Kaj antaŭ unu hor•o, ĵet•int•e la last•a•n rigard•o•n, plen•a•n de mut•a mal•esper•o, sur la mal•lum•a•n mas•o•n da akv•o, li kun kaŝ•it•a turment•iĝ•o de•ir•is en si•a•n kajut•o•n. Ankoraŭ 48 hor•o•j — kaj ĉio est•as perd•it•a!
Jes, ĉio est•as perd•it•a. Romp•it•a, neni•ig•it•a, polv•ig•it•a est•as la grand•a cel•o de li•a vag•a viv•o. Oni ne pov•as ir•i, se la pied•o•j est•as lig•it•a•j, oni ne pov•as batal•i, se oni el•ŝir•as el la man•o•j la last•a•n batal•il•o•n. La ĉiel•o•n kaj la hom•o•j•n li pov•as vok•i kiel atest•ant•o•j•n, ke li far•is ĉio•n, kio•n li pov•is kaj dev•is far•i. Kiam en li•a kap•o plen•e form•iĝ•is la plan•o de li•a entrepren•o, li est•is vigl•a, plen•a de fort•o•j kvar•dek-ok-jar•a vir•o, — kaj nur nun, kiam griz•ec•o dens•e arĝent•ig•is li•a•j•n har•o•j•n, kiam li hav•as jam la aĝ•o•n de 66 jar•o•j, nur nun li ricev•is la ebl•o•n al•paŝ•i al la efektiv•ig•o de tiu ĉi plan•o. Tut•a•n seri•o•n da jar•o•j li sende•klin•iĝ•e ir•is al la elekt•it•a cel•o, kaj ne est•is tag•o, en kiu li ne pens•us pri ĝi, kaj ne est•is ofer•o, kiu•n li ne al•port•us por ĝi. Li venk•is ĉiu•j•n mal•help•o•j•n, kiu•j•n tiel mal•avar•e prezent•is al li la kruel•a sort•o, li venk•is eĉ la temp•o•n mem. Preskaŭ sep•dek•jar•a mal•jun•ul•o, li en•port•is en si•a•n afer•o•n freŝ•ec•o•n de la plej bon•a•j jar•o•j de jun•ec•o, kaj kun hero•a trankvil•ec•o li komenc•is la ekspedici•o•n, kiu ek•tim•ig•is eĉ la kuraĝ•a•j•n mar•ist•o•j•n de Palos. Li far•is ĉio•n de si•a flank•o, kaj nun li est•as pret•a pens•i, ke super li pend•as ia mal•ben•o. Tra•viv•i tio•n, kio•n li tra•viv•is, pen•ant•e pri la efektiv•ig•o de si•a•j plan•o•j — est•is jam tro mult•e; sed est•i sur la voj•o al ili•a efektiv•ig•o, tra•ir•i naŭ dek•on•o•j•n de tiu ĉi voj•o kaj ek•ir•i re•turn•e•n, nenio•n far•int•e — tio ĉi est•is tro mult•e eĉ por li•a•j fort•o•j! Tio ĉi est•is ne•aŭd•it•a, ne•kred•ebl•a mok•o de la sort•o, tio ĉi est•is bat•o, kiu est•is kapabl•a romp•i eĉ li•n!
Kaj en la mal•vast•a kajut•o de “Santa Maria” en tiu ĉi turment•a nokt•o la admiral•o en pens•o•j tra•viv•is si•a•n tut•a•n pas•int•a•n viv•o•n. Oni dir•as, ke se hom•o komenc•as re•memor•i si•a•n tut•a•n tra•viv•it•aĵ•o•n, tio ĉi est•as sign•o de li•a proksim•a mort•o. Al li ankaŭ minac•as mort•o, se ne fizik•a, tiam ankoraŭ pli terur•a — moral•a. Pov•as est•i, ke pro tio ĉi li sen•vol•e turn•as si•n antaŭ•e•n. Jen li, plej mal•jun•a el la kvar infan•o•j de Dominik•o Kolumb•o, ital•a komerc•ist•o de drap•o•j, est•ant•e ankoraŭ preskaŭ infan•o, la unu•a•n foj•o•n ir•as en la mar•o•n. Li ĵus for•las•is la universitat•o•n, li, dek•kvar•jar•a graci•a bel•a knab•o. Li vetur•as sur ital•a•j ŝip•o•j en Mal•grand-Azi•o•n, Angl•uj•o•n, Portugal•uj•o•n, al la bord•o de Gvine•o. La vojaĝ•o•j dis•volv•as li•a•n fort•a•n natur•a•n saĝ•o•n kaj kun la jar•o•j el•labor•as el li brav•a•n mar•ist•o•n. La Genu•a respublik•o kon•as li•n, kiel bon•a•n mar•ist•o•n, kaj en la milit•o kun Veneci•o ĝi far•as li•n komand•ant•o de galer•o•j. Li•a nom•o est•as sufiĉ•e kon•at•a en Ital•uj•o, kaj la Neapol•a reĝ•o far•as li•n estr•o de la ekspedici•o kontraŭ la pirat•o•j de Tunis•o. Kun si•a kutim•a kuraĝ•o li konduk•as si•a•j•n ŝip•o•j•n kontraŭ la sovaĝ•a•j korsar•o•j. Sed la ŝip•an•ar•o montr•iĝ•as ne ind•a je si•a estr•o: ĝi tim•as la rab•ist•o•j•n, kaj jam antaŭ la bord•o de Berber•uj•o ĝi far•as ribel•o•n. La ŝip•an•o•j postul•as, ke oni ir•u re•turn•e•n. La estr•o de la ekspedici•o konsent•as plen•um•i ili•a•n postul•o•n; li lev•as la vel•o•j•n; la ŝip•an•o•j, konvink•it•a•j, ke ili ir•as re•turn•e•n, trankvil•iĝ•as, kaj la sekv•ant•a•n maten•o•n ili kun mir•o ek•vid•as la bord•o•n de Afrik•o. Tiel pas•as du•dek jar•o•j, plen•a•j de vojaĝ•o•j, vent•eg•o•j, renkont•o•j, aventur•o•j, — pas•as preskaŭ ne•rimark•it•e. Hav•ant•e la aĝ•o•n de tri•dek kvar jar•o•j, en la tut•a flor•o de si•a•j fort•o•j, li ven•as Lis•abon•o•n. Tie li labor•as super kart•o•j kaj glob•o•j geografi•a•j, kiu•j turn•as sur si•n la atent•o•n de la instru•it•a mond•o, korespond•as kun instru•it•ul•o•j. Post•e li de•nov•e est•as sur la mar•o: li naĝ•as al la mal•proksim•a•j bord•o•j de Island•o. Re•ven•int•e Lis•abon•o•n, li dir•as al fraŭl•in•o Felipa Perestrello tio•n, kio•n li jam long•e sent•as, kiam li ŝi•n renkont•as: ke li ŝi•n am•as. Fraŭl•in•o Felipa sent•as tio•n sam•a•n: la majest•a figur•o de la kuraĝ•a mar•ist•o, li•a ne•kaŝ•it•a rigard•o, kiu bril•as per tia mir•ind•a fajr•o, li•a nobl•a elokvent•ec•o — ĉio en tiu ĉi ne•ordinar•a person•o de long•e profund•e frap•is ŝi•a•n imag•o•n. Kaj ŝi far•iĝ•as li•a edz•in•o. En tiu temp•o jam en li•a kap•o komenc•as form•iĝ•i la plan•o de li•a grand•a entrepren•o. La patr•in•o de li•a edz•in•o trans•don•as al li la kart•o•j•n kaj tag•o•libr•o•j•n de si•a mort•int•a edz•o, Bartolome•o Munhiz Perestrello, gubernator•o de la insul•o Porto-Santo, kaj ŝi ne pov•as kompren•i tiu•n ĝoj•o•n, kiu•n kaŭz•as al ŝi•a bo•fil•o la amas•o da flav•iĝ•int•a•j paper•o•j. Kaj dum•e por li tio ĉi est•as tut•a trezor•o, kaj li tut•a•j•n tag•o•j•n sid•as super ili kaj kun ĝoj•o trov•as en ili jes•ig•o•n de li•a•j teori•a•j supoz•o•j. En tiu ĉi sam•a temp•o li daŭr•ig•as labor•i super si•a•j kart•o•j, part•o•pren•as en la portugal•a•j ekspedici•o•j al la bord•o de Gvine•o, ĉio•n aŭskult•as, ĉiu•j•n el•demand•as, korespond•as kun si•a instru•it•a amik•o Paŭl•o Toscanelli, al kies leter•o•j li tiom mult•e dank•as. Post•e la mal•grand•a famili•o for•las•as Lis•abon•o•n kaj trans•loĝ•iĝ•as sur la insul•o•n Porto-Santo. Tie ĉi li konstant•e renkont•iĝ•as kun vojaĝ•ant•o•j, kiu•j vetur•as al la bord•o de Gvine•o aŭ re•ven•as de ĝi, kaj ili•a•j komunik•o•j, la inter•parol•o•j kun ili ĉiam pli kaj pli ek•flam•ig•as li•n. Li•a mult•jar•e el•labor•it•a projekt•o jam ricev•is preciz•a•j•n, difin•it•a•j•n form•o•j•n: si•a•j•n supoz•o•j•n, nask•it•a•j•n per la leg•ad•o de Aristotel•o, Plini•o, Strabon•o, li fort•ig•is per mult•o da fakt•o•j, kiu•j•n li kolekt•is; la kart•o de Toscanelli, kiu•n tiu ĉi al•send•is al li, tut•e konsent•as kun li•a•j konklud•o•j. Ĉio est•as klar•a kiel tag•o: kiu hav•os sufiĉ•e da kuraĝ•o, por tra•tranĉ•i la mister•a•n mar•o•n, kiu etend•as si•n post la Gibraltar•a pord•eg•o, tiu trov•os la serĉ•at•a•n plej proksim•a•n voj•o•n al Hind•uj•o. Li hav•os por tio ĉi sufiĉ•e da kuraĝ•o, sed li ne hav•as la material•a•j•n rimed•o•j•n. Oni dev•as trov•i tiu•j•n ĉi rimed•o•j•n, oni dev•as trov•i fort•a•n man•o•n, kiu pov•us sub•ten•i li•n. Jen kial li de•nov•e ven•as Lis•abon•o•n, — kaj de tiu ĉi minut•o komenc•iĝ•as la grand•a dram•o, kiu daŭr•as tut•a•n seri•o•n da jar•o•j.
Jen li, modest•e vest•it•a ali•land•ul•o, met•as si•a•n projekt•o•n al la favor•a tra•rigard•o de li•a reĝ•a moŝt•o, la reĝ•o de Portugal•uj•o. Tio ĉi est•as li•a unu•a paŝ•o sur tiu pik•aĵ•a voj•o, sur kiu•n konduk•is li•n la mal•feliĉ•o est•i nask•it•a ne•ordinar•a hom•o. La sort•o vol•as, ke li, kiu tiel bon•e el•lern•is la mar•o•n kun ĝi•a•j ond•eg•o•j kaj vent•eg•o•j, akir•u ankoraŭ pli grav•a•n sci•o•n — sci•o•n de la hom•o•j. Li•a reĝ•a moŝt•o, Johann•o II de Portugal•uj•o, ek•interes•iĝ•is je la propon•o de la mal•riĉ•a Genu•an•o kaj difin•as komisi•o•n por tra•rigard•o de tia ne•aŭd•it•a projekt•o. Fort•a erar•o: kio•n pov•as kompren•i en tio ĉi tiu ĉi komisi•o? Ĝi est•as dis•prem•it•a de ĝi•a grand•ec•o, kaj al la reĝ•o oni raport•as, ke la projekt•o de la Genu•an•o Kristofor•o Kolumb•o est•as sen•senc•a kaj merit•as nenia•n atent•o•n. Kun tio ĉi li pov•as ankoraŭ pac•iĝ•i: li labor•is super si•a projekt•o ne kun la cel•o konvink•i pri ĝi•a efektiv•ig•ebl•ec•o mal•saĝ•ul•o•j•n. Sed kiam la reĝ•o, ne met•int•e atent•o•n sur la raport•o•n de la komisi•o, mal•alt•iĝ•as al ŝtel•ad•o, kiam li, postul•int•e li•a•j•n paper•o•j•n kvazaŭ por person•a tra•rigard•o, sekret•e, sen li•a sci•o prepar•as ekspedici•o•n, — li est•as profund•e indign•ig•it•a. Nur unu foj•o•n la sort•o batal•as por li: vent•eg•o apenaŭ ne dron•ig•is la ŝip•o•j•n, kiu•j vol•is ŝtel•i li•a•n glor•o•n, kaj la tim•em•a ekspedici•o ven•as re•turn•e•n. Li•a indign•o est•as sen•lim•a; neniam li•a kred•o je hom•o•j, je ili•a honest•ec•o ricev•is tia•n fort•a•n frap•o•n. Kaj kiam la reĝ•o, kompren•ant•a, kiu star•as antaŭ li, propon•as al li de•nov•e komenc•i trakt•ad•o•n, li fier•e rifuz•as ĉia•j•n komunik•iĝ•o•j•n kun tia reĝ•o. Ne, jam pli bon•a est•as mal•riĉ•eg•ec•o kaj ne•kon•at•ec•o, ol est•i tiel mal•honest•e tromp•at•a ankoraŭ dek foj•o•j•n. Li rifuz•as, kaj se ne ven•us la mort•o de la edz•in•o, kiu las•as al li mal•grand•a•n fil•o•n, li trankvil•e pac•iĝ•us kun tiu ĉi unu•a mal•sukces•o. Sed ankaŭ tiu•n ĉi bat•o•n li el•port•as kun tia sam•a vir•ec•o, kun kia li renkont•ad•is kaj el•port•ad•is la mar•a•j•n vent•eg•o•j•n. Tiam li re•memor•as, ke li est•as Genu•an•o, kaj li for•las•as Portugal•uj•o•n, por propon•i la efektiv•ig•o•n de si•a grand•a plan•o al tiu, kiu la plej mult•e tio•n ĉi merit•as — al si•a patr•uj•o.
Kaj jen li de•nov•e est•as en la patr•uj•o. Mult•o da jar•o•j pas•is de la temp•o, kiam li for•las•is la patr•a•n urb•o•n, kaj kun fort•a esper•o li nun en•ir•as en ĝi•n. Kvankam li est•as mal•riĉ•e vest•it•a, kvankam li est•as preskaŭ almoz•ul•o, sed li al•port•as al la urb•o reĝ•a•n donac•o•n: li propon•as al ĝi si•a•n projekt•o•n. Sed la patr•uj•o tut•e ne pov•as nun pens•i pri li. La urb•o•n Kaffa en Krim•o okup•is la turk•o•j kaj al la Genu•a ŝip•ar•o minac•as eksterm•o. Krom tio la projekt•o est•as tut•e fantazi•a kaj merit•as nenia•n atent•o•n. Kaj se en Portugal•uj•o oni vol•is ĉirkaŭ•ŝtel•i li•n, en la patr•uj•o la renkont•o montr•iĝ•as ankoraŭ pli mal•bon•a: tie almenaŭ trov•iĝ•is hom•o•j, kiu•j pov•is li•n kompren•i, — tie ĉi li•a propon•o est•as renkont•it•a per mal•saĝ•a mok•ad•o. La esper•o distr•iĝ•is, kiel fum•o, kaj montr•iĝ•as, ke li absolut•e ne hav•as, kio•n far•i en la patr•uj•o. Kaj kun mal•dolĉ•o en la kor•o li for•las•as Genu•o•n por nov•a migr•ad•o kaj nov•a•j prov•o•j.
Ĉiu•j kon•as la mal•ĝoj•a•n histori•o•n de tiu•j ĉi prov•o•j, sed kiu sci•as, kio•n li tra•viv•is en la temp•o de ili? Li est•as en Hispan•uj•o, en la ĉirkaŭ•aĵ•o•j de Palos. Lac•a kaj ĉirkaŭ•ŝir•it•a, preskaŭ du•on•nud•a, li vag•as kun la mal•grand•a fil•o sur la brak•o•j kaj kun brul•ant•a turment•iĝ•o aŭd•as, kiel la infan•o, prem•at•a de mal•sat•o kaj soif•o, balbut•as pri pan•o kaj akv•o. Dank’ al Di•o, jen est•as monaĥ•ej•o de francisk•an•o•j, kaj ebl•e tie li pov•os io•n el•pet•i por la mal•feliĉ•a infan•et•o. Kaj li, kiu iam komand•is la ŝip•o•j•n de la Genu•a respublik•o, kiel almoz•ul•o halt•as apud la pord•eg•o de la monaĥ•ej•o kaj pel•as la pord•ist•o•n pri kruĉ•et•o da akv•o kaj pec•o da pan•o por si•a infan•o. En tiu ĉi minut•o preter•ir•as la abat•o de la monaĥ•ej•o, la nobl•a Juan Perez de Marchena. Est•u por ĉiam ben•it•a tiu ĉi okaz•a renkont•o, kiu don•is al li la plej bon•a•n amik•o•n, sen kies help•o li ebl•e neniam ek•vid•us tiu•n ĉi mar•o•n! Se li ating•os si•a•n cel•o•n kaj plej mal•long•a voj•o al Hind•uj•o est•os el•trov•it•a, la mond•o dank•os tio•n ĉi tiom sam•e al Perez de Marchena, kiom al li, Kristofor•o Kolumb•o. Ho, li rekompenc•os ind•e tiu•n ĉi lum•a•n nobl•a•n kap•o•n! Jen li, frap•it•a de la majest•a ekster•aĵ•o de la ĉirkaŭ•ŝir•it•a migr•ant•o, halt•as kaj demand•as li•n, kiu li est•as. Kaj la migr•ant•o komenc•as rakont•i pri si•a mal•ĝoj•a migr•ad•o kaj ne sen mir•o trov•as en la monaĥ•o-francisk•an•o hom•o•n, kiu tut•e li•n kompren•as. Oni gast•am•e invit•as li•n est•i gast•o en la monaĥ•ej•o; la abat•o send•as en la urb•o•n Palos invit•i si•a•n amik•o•n, la kurac•ist•o•n Fernandez, kaj en la modest•a Andaluz•a monaĥ•ej•o komenc•iĝ•as varm•a•j pri•parol•ad•o•j de li•a projekt•o. Jes, tiu•j ĉi hom•o•j kompren•as li•n, antaŭ tia•j hom•o•j est•as ind•e parol•i. Li entuziasm•ig•as ili•n per si•a flam•ec•o kaj elokvent•ec•o; ili kun•e pentr•as bel•a•j•n pentr•aĵ•o•j•n de la est•ont•ec•o, kre•it•a per la efektiv•ig•o de li•a ekspedici•o, kaj Perez de Marchena direkt•as li•n al la reĝ•a kort•eg•o. Li•a fil•o rest•os tie ĉi en la monaĥ•ej•o por eduk•ad•o, kaj li kun la leter•o de la abat•o al Talabera, la konfes•pren•ant•o de la reĝ•in•o, dev•as vetur•i Kordov•o•n. Talabera est•as person•o influ•a, kaj la amik•o•j dis•ir•as, plen•a•j de la plej lum•a•j esper•o•j.
Li ven•as Kordov•o•n kaj prezent•as si•n al Talabera. Neniam li forges•os, per kia fier•a rigard•o renkont•is li•n la konfes•pren•ant•o de la reĝ•in•o. Li est•as vest•it•a mal•riĉ•e kaj mal•bon•e; li•a parol•o tuj montr•as en li ali•land•ul•o•n: sen•dub•e tio ĉi est•as unu el tiu•j mult•eg•a•j aventur•ist•o•j, kiu•j nur serĉ•as okaz•o•n kapt•i fiŝ•o•j•n en mal•klar•a akv•o. Li•a projekt•o? Talabera bon•kor•e aŭskult•as tiu•n ĉi sen•senc•aĵ•o•n kaj li ne dub•as, ke la kre•int•o de la projekt•o mem ne pov•as kred•i tia•n absurd•o•n, t. e. ke antaŭ li star•as simpl•e lert•a ĉarlatan•o. Sed li tro bon•e kon•as la hom•a•n anim•o•n, por permes•i, ke oni li•n tiel sen•ceremoni•e tromp•u. Ne, li absolut•e per nenio pov•as serv•i al la pet•ant•o: la projekt•o est•as infan•e naiv•a, kaj li kompren•ebl•e ne pov•as raport•i pri tia•j afer•o•j al la reĝ•a•j moŝt•o•j. Ĉu Ju•a•n Perez pens•is pri tia akcept•o, kiam li skrib•is si•a•n leter•o•n al Talabera? Ankoraŭ unu foj•o•n oni dev•as humil•iĝ•i al la fort•o de la cirkonstanc•o•j kaj al la fort•o de la mal•kler•ec•o kaj serĉ•i ali•a•j•n voj•o•j•n al la reĝ•a tron•o. La somer•o•n kaj aŭtun•o•n li loĝ•as en Kordov•o, far•as kon•at•ec•o•j•n kaj trov•as eĉ amik•o•j•n por si•a afer•o: la eduk•ant•o•n de la reĝ•a•j infan•o•j, li•a•n frat•o•n, la nunci•o•n de la pap•o kaj la regn•a•n financ•estr•o•n de Kast•il•uj•o. Tiu•j ĉi person•o•j bon•e kon•as la kort•eg•o•n, ĉiu•j•n ĝi•a•j•n en•ir•o•j•n kaj el•ir•o•j•n. Est•as neces•e prezent•i li•n al la ĉef•episkop•o de Toled•o, Pedro Gonzalez de Mendoza, kies vort•o ĉe la kort•eg•o hav•as pli grand•a•n signif•o•n, ol la opini•o•j de Talabera. La ge•reĝ•o•j nenio•n entrepren•as sen la konsil•o de tiu ĉi grav•a person•o. Tio ĉi est•as la plej cert•a voj•o, kaj ĝi efektiv•o al•konduk•as al la dezir•it•a cel•o: Mendoza aranĝ•as por li aŭdienc•o•n.
Trankvil•e kaj fier•e li aper•as antaŭ la reĝ•a par•o. Li est•as mal•riĉ•e vest•it•a, sed li•a parol•o spir•as konsci•o•n de si•a propr•a ind•o, li•a•j cert•a•j klar•ig•o•j montr•as en li rimark•ind•a•n mar•ist•o•n, eĉ instru•it•ul•o•n, kiu long•e kaj mult•e pens•is pri tio, kio•n li parol•as. Li nenio•n pet•as: li far•as al Kast•il•uj•o kaj Leon•uj•o preskaŭ fabel•a•n propon•o•n — riĉ•iĝ•i per plej facil•a rimed•o: per efektiv•ig•o de li•a projekt•o. Oni don•u al li la ebl•o•n ir•i en la mar•o•n — kaj li solv•os la etern•a•n problem•o•n, li trov•os tiu•n ĉi nov•a•n filozofi•a•n ŝton•o•n — la plej mal•long•a•n voj•o•n al Hind•uj•o, — kaj Hispan•uj•o far•iĝ•os la plej riĉ•a land•o de la mond•o. Kaj tiu ĉi propon•o est•as far•at•a tiel simpl•e, tiel mem•fid•e, ke antaŭ la ge•reĝ•o•j star•as aŭ frenez•ul•o, aŭ efektiv•e ekster•ordinar•a hom•o. Tiu•n ĉi demand•o•n dev•as decid•i instru•it•a•j hom•o•j; Talabera dev•as kun•vok•i komisi•o•n, por pri•konsider•ad•o de tia ne•ordinar•a propon•o kaj raport•i al la reĝ•a•j moŝt•o•j pri la rezultat•o•j de la konsil•iĝ•o. La plu•a ir•o de la afer•o de•pend•os de la respond•o de la komisi•o.
Kaj jen en la monaĥ•ej•o de la Sankt•a Stefan•o la komisi•o komenc•as la esplor•ad•o•n de li•a projekt•o. Di•o vid•as, ke li est•as bon•a katolik•o: ĉu li ne pens•as pri konvert•ad•o de idol•ist•o•j al krist•an•ec•o? ĉu li ne rev•as al•port•i ĉiu•j•n si•a•j•n est•ont•a•j•n riĉ•ec•o•j•n al ankoraŭ pli grand•a cel•o — liber•ig•o de la tomb•o de Di•o? Sed la membr•o•j de la komisi•o est•as profund•a•j mal•kler•ul•o•j. Ili cit•as Lactantius’on kaj dir•as, ke la projekt•o kontraŭ•parol•as al li, sekv•e ĝi est•as sen•senc•a kaj eĉ herez•a. Jes, Lactantius! Sen•dub•e li est•is grand•a hom•o kaj bon•a krist•an•o, sed tio ĉi ne mal•help•is al li skrib•i mal•saĝ•aĵ•o•j•n pri la form•o de la ter•o. Li leg•is kaj re•leg•ad•is tiu•n ĉi mal•feliĉ•a•n lok•o•n el la III libr•o de la “Di•a•j instru•o•j”; per tiu ĉi lok•o oni pik•ad•is al li la okul•o•j•n, ĝi apenaŭ ne mort•ig•is li•a•n grand•a•n entrepren•o•n; li sci•as ĝi•n parker•e. “Kiu est•as tiom sen•prudent•a, ke li pov•as kred•i, ke ekzist•as hom•o•j, kiu•j ir•as kun la pied•o•j supr•e kaj ten•as la kap•o•n mal•supr•e•n; ke ĉio, kio tie ĉi kuŝ•as, tie pend•as, ke la herb•o kaj arb•o•j tie kresk•as mal•supr•e•n, ke pluv•o kaj hajl•o fal•as tie de mal•supr•e supr•e•n?” Kaj jen tiu ĉi mizer•a rimark•o apenaŭ ne mort•ig•is la cel•o•n de li•a tut•a viv•o! Post•e ven•as cit•o el Aŭgustinus: “instru•o pri antipod•o•j est•as ne•konform•a al la princip•o•j de la religi•o, ĉar tio ĉi signif•us, ke ekzist•as hom•o•j, kiu•j ne de•ven•as de Adam•o, ĉar est•as ne•ebl•e, ke ili est•u trans•ir•int•a•j trans la ocean•o•n, kiu ĉirkaŭ•as la tut•a•n ter•o•n!”
Post•e ven•as jam simpl•e mal•saĝ•aĵ•o•j, ekzempl•e de tia spec•o, ke la ekspedici•o ne pov•os ven•i re•turn•e•n, ĉar la ŝip•o•j, dank’ al la el•fleks•it•ec•o de la ter•o, dev•us naĝ•i de mal•supr•e supr•e•n. Kaj li dev•is disput•i kun tiu•j ĉi sovaĝ•a•j mal•kler•ul•o•j kaj ankoraŭ dank•i Di•o•n, ke oni ne kulp•ig•is li•n je herez•o kaj ke prosper•is al li konvink•i almenaŭ kelk•a•j•n person•o•j•n. Sed la plej grand•a part•o de la membr•o•j de la komisi•o firm•e decid•as, ke la projekt•o sen•kondiĉ•e est•as absurd•a. Kaj dum daŭr•as la disput•o•j inter ili, la ge•reĝ•o•j, okup•it•a•j je milit•o, for•vetur•as Kordov•o•n, kaj la konsil•iĝ•o•j de la komisi•o ĉes•as.
Nun komenc•iĝ•as la tag•o•j de li•a•j plej pez•a•j sufer•o•j. Li sekv•as post la kort•eg•o. De•nov•e li komenc•as el•don•ad•o•n de kart•o•j, kaj jar•o post jar•o, kvar mal•facil•a•j•n jar•o•j•n, iel tra•bat•as si•n, ne for•las•ant•e si•a•n cel•o•n, atend•ant•e, kiel almoz•o•n, kiam al la reĝ•a•j moŝt•o•j plaĉ•os re•memor•i pri la mal•riĉ•a Genu•an•o. Jes, kvar sen•fin•a•j, terur•a•j jar•o•j, plen•a•j de trans•ir•o•j de esper•o al mal•esper•o, de rev•o pri est•ont•a•j riĉ•ec•o•j al mal•sat•o, al mal•facil•a batal•ad•o pro pec•o da pan•o. Li send•as si•a•n frat•o•n Angl•uj•o•n, al la reĝ•o Henrik•o VII, por far•i en li•a nom•o propon•o•n el•serĉ•i voj•o•n al Hind•uj•o. Sed la frat•o re•ven•as kun mal•ĝoj•a respond•o. Ankoraŭ unu bat•o kaj ankoraŭ unu foj•o•n oni dev•as humil•iĝ•i. Griz•ec•o, kiu jam long•e montr•iĝ•is en li•a•j har•o•j, ĉiam pli kaj pli blank•ig•as li•a•n nobl•a•n kap•o•n, sed antaŭ li•a energi•o est•as sen•fort•a eĉ la temp•o mem. Li hav•as jam la aĝ•o•n de 65 jar•o•j, kiam la reĝ•o de•nov•e kun•vok•as komisi•o•n. Kaj Talabera kun plen•a plezur•o far•as al la reĝ•o raport•o•n en ĝi•a nom•o: la projekt•o de Kristofor•o Kolumb•o est•as simpl•e sen•senc•aĵ•o. Sed la konvink•it•a•j de la membr•o•j de la komisi•o fin•e el•paŝ•as por li. Ili aper•as antaŭ la reĝ•o kaj defend•as li•a•n plan•o•n, kaj ebl•e nur dank’ al tiu ĉi defend•o la reĝ•o promes•as de•nov•e tra•rigard•i li•a•n propon•o•n — post la fin•o de la milit•o kun la Maŭr•o•j.
Tio ĉi est•as super ĉiu•j hom•a•j fort•o•j! Mal•esper•o li•n atak•as: oni pov•as pens•i, ke tiu•j ĉi sinjor•o•j esper•as, ke li neniam mort•os. Li turn•as si•n al la riĉ•a grand•sinjor•o Medinaceli, sed tiu, kvankam eĉ kun•sent•as al li, ne pov•as arm•i ekspedici•o•n: tio ĉi est•us konkur•i kun la reĝ•o mem. Nur li kaj la ĉiel•o sci•as, kio•n li tra•viv•is en la daŭr•o de tiu temp•o! Fin•e el tiu ĉi mal•lum•eg•o ek•bril•et•as radi•o da lum•o: la reĝ•o de Franc•uj•o afabl•e invit•as li•n al si. Li•a energi•o de•nov•e vek•iĝ•as en si•a tut•a fort•o. Sur hispan•a•j aŭ franc•a•j ŝip•o•j — li en•penetr•os en tiu•n ĉi kvazaŭ en•sorĉ•it•a•n por li mar•o•n! Li rapid•as al Perez. Antaŭ ses jar•o•j li for•las•is la Palos•a•n monaĥ•ej•o•n, kaj fort•e mal•jun•iĝ•int•a li nun de•nov•e en•ir•as en ĝi•n. Grand•a est•as la mal•ĝoj•o de la nobl•a Perez, kiam li aŭd•as la long•a•n rakont•o•n de si•a amik•o pri li•a•j mal•sukces•o•j. Ĉu efektiv•e li•a patr•uj•o montr•iĝ•os tiel blind•a, ĉu efektiv•e ĝi permes•os, ke ali•a naci•o efektiv•ig•u la grand•a•n plan•o•n de li•a amik•o? Tio ĉi ne dev•as est•i! Kaj li pet•as Kolumb•o•n atend•i, ĝis li far•os la last•a•n prov•o•n. Iam li est•is konfes•pren•ant•o de la reĝ•in•o, kaj nun li skrib•e pet•as ŝi•n permes•i al li ven•i al la kort•eg•o por defend•i la projekt•o•n de si•a amik•o. Ne sen mal•trankvil•o la amik•o•j atend•as la respond•o•n de la reĝ•in•o. Fin•e ĝi est•as ricev•it•a: al Perez de Marchena est•as permes•it•e ven•i al la kort•eg•o kaj Kolumb•o•n oni pet•as atend•i iom kun si•a for•vetur•o. Tiam Perez aper•as antaŭ la reĝ•in•o. Kun flam•a elokvent•ec•o li defend•as la plan•o•n de si•a amik•o. Li montr•as al la reĝ•in•o la grand•eg•a•j•n sekv•o•j•n de la mal•kovr•o de nov•a voj•o; li antaŭ•dir•as al ŝi, ke ond•eg•o•j da or•o en•verŝ•iĝ•os Hispan•uj•o•n; li prezent•as al ŝi, la pi•a reĝ•in•o, pentr•aĵ•o•n de vast•a krist•an•a predik•ad•o, parol•as al ŝi pri la milion•o•j da nov•a•j serv•ant•o•j de Krist•o kaj pri tio, ke la sav•o de tiu•j ĉi milion•o•j da anim•o•j aparten•os antaŭ ĉio al ŝi kaj jam post•e al Kristofor•o Kolumb•o, kiu montr•os la voj•o•n al tiu•j ĉi pere•ant•a•j anim•o•j. Antaŭ tia pentr•aĵ•o la reĝ•in•o ne pov•as si•n re•ten•i, kaj ŝi difin•as komisi•ul•o•j•n por trakt•i kun Kolumb•o.
Pas•is mult•e da temp•o de la tag•o, kiam li respond•is per fier•a rifuz•o la propon•o•n re•komenc•i trakt•ad•o•n kun la reĝ•o de Portugal•uj•o, sed, kiel antaŭ•e, antaŭ la komisi•ul•o•j nun aper•as ne pet•ant•o, sed batal•ant•o por la majest•ec•o de si•a ide•o. Li met•as si•a•j•n kondiĉ•o•j•n: li, Kristofor•o Kolumb•o, est•os far•it•a grand•a admiral•o de Hispan•uj•o, li est•os far•it•a vic•reĝ•o de la nov•e mal•kovr•ot•a•j land•o•j, li ricev•os la dek•on•o•n de ĉiu•j mult•e•kost•a•j produkt•aĵ•o•j, kiu•j est•os akir•it•a•j en tiu•j ĉi land•o•j. La rajt•o•n por si•a•j postul•o•j li pag•is per kar•a kost•o, kaj van•e la indign•ig•it•a Talabera kri•as pri avid•ec•o kaj arogant•ec•o de la Genu•a ĉarlatan•o. Li ne mir•as Tal•a•ber•a•n. Sed li est•as frap•it•a kaj profund•e indign•ig•it•a, kiam oni raport•as al li en la nom•o de la reĝ•in•o, ke li•a•j postul•o•j est•as iom tro grand•a•j kaj ke est•us bon•e, ke li ili•n mal•grand•ig•u. La reĝ•in•o, kiel ŝajn•as, pens•as, ke antaŭ ŝi star•as vend•ist•o, kiu postul•as tri foj•o•j•n pli mult•e, por ke li hav•u, de kio far•i rabat•o•n. Sed li sci•as pli ol ŝi, kio•n li pov•as postul•i, kaj li pet•as raport•i al la reĝ•in•o, ke li pov•as konsent•i nenia•j•n ced•o•j•n. Li•a rifuz•o est•as preskaŭ rifuz•o de la cel•o de si•a viv•o; ĝi est•u tiel, sed li ne konsent•os mal•nobl•a•n mal•alt•iĝ•o•n. Kaj li for•vetur•as, kun firm•a decid•o for•las•i por ĉiam tiu•n ĉi sen•dank•a•n land•o•n.
Sed dum li, kun prem•ant•a mal•ĝoj•o en la kor•o, vetur•as sur la voj•o al Grenad•o, en Santa Fe est•as decid•at•a li•a sort•o. La regn•a financ•estr•o de Kastilug•o kaj Sant-Angel, la kolekt•ist•o de la de•pag•o•j por preĝ•ej•o•j — du saĝ•a•j hom•o•j — decid•as al•paŝ•i al la last•a rimed•o. Ili pet•as aŭdienc•o•n ĉe la reĝ•in•o kaj pet•eg•as ŝi•n ne rifuz•i la postul•o•j•n de la fier•a Genu•an•o. Ili est•as financ•ist•o•j, kaj neniu pov•as montr•i al Isabella pli bon•e ol ili ĉiu•j•n profit•o•j•n de la efektiv•ig•o de li•a projekt•o. Kred•ebl•e ili•a•j parol•o•j est•as konvink•a•j, se la entuziasm•ig•it•a reĝ•in•o ek•kri•as, ke ŝi prod•onos si•a•j•n briliant•o•j•n, por arm•i ekspedici•o•n. Tiam Sant-Angel respond•as al ŝi, ke tia ofer•o ne est•as bezon•a, ĉar li est•as pret•a don•i al la reĝ•in•o rimed•o•j•n prunt•e el la preĝ•ej•a•j en•spez•o•j. Kaj el Santa Fe al Grenad•o jam rapid•as kurier•o, ating•as la mal•riĉ•e vest•it•a•n vojaĝ•ant•o•n apud Grenad•o kaj raport•as al li, ke ŝi•a moŝt•o la reĝ•in•o de Kast•il•uj•o pet•as li•n re•ven•i en Santa Fe. De•nov•e la mal•varm•a mal•esper•o ced•as lok•o•n al ek•bril•o de lum•a esper•o, kaj li turn•as la ĉeval•o•n re•turn•e•n. Li est•as en Santa Fe, li est•as akcept•it•a de la reĝ•in•o; la 17-a•n de April•o de la jar•o 1492 li sub•skrib•as la kontrakt•o•n. Nun li est•as sur la voj•o al si•a cel•o. Dum daŭr•as la prepar•o•j al la ekspedici•o, li est•as bon•a gast•o ĉe la ge•reĝ•o•j; kun plezur•o ili aŭskult•as li•n, kiam li, plen•a de jun•ul•a flam•ec•o, parol•as al ili pri la konvert•ad•o de la idol•ist•o•j de Azi•o al krist•an•ec•o kaj modest•e komunik•as al ili si•a•j•n esper•o•j•n efektiv•ig•i ankoraŭ pli alt•a•n cel•o•n de si•a viv•o — ofer•i la kolekt•ot•a•j•n de li riĉ•ec•o•j•n por la liber•ig•o de la tomb•o de Krist•o. La pi•a reĝ•in•o aŭskult•as kun profund•a interes•o si•a•n nobl•a•n kun•parol•ant•o•n. Tiu•j ĉi tag•o•j almenaŭ iom rekompenc•as li•n por la mal•facil•a pas•int•aĵ•o. Kaj fin•e ven•as la long•e dezir•it•a minut•o: li kolekt•as en Palos brav•ul•o•j•n por si•a•j tri karavel•o•j. Sed la brav•a•j mar•ist•o•j de Palos est•as tim•ig•it•a•j de li•a ekspedici•o. Kun help•o al li ven•as la kuraĝ•a mar•ist•o Marten•o Alonzo Pinzon; li entuziasm•ig•as per si•a ekzempl•o la ŝip•an•o•j•n, kaj en vendred•o, la 3-a•n de Aŭgust•o, la tri karavel•o•j fin•e for•puŝ•as si•n de la bord•o, plen•ig•it•a de popol•o, kaj sub kri•o•j de bon•dezir•o•j de la rigard•ant•o•j ili kuraĝ•e el•vetur•as renkont•e•n al la mal•lum•a est•ont•ec•o.
Fin•e efektiv•iĝ•is li•a rev•o, fin•e li est•as sur la mar•o! Sed ankaŭ sur la mar•o, kiel sur la ter•o, la sort•o daŭr•ig•as met•ad•i al li mal•help•o•j•n. La direkt•il•ist•o de “Pinta”, sub•aĉet•it•a de ĝi•a mastr•o, difekt•as la direkt•il•o•n, por ke la karavel•o re•ir•u Palos•o•n. Kvar semajn•o•j pas•as por la bon•ig•ad•o de la karavel•o•j apud la Kanari•a•j insul•o•j; la ŝip•an•o•j kri•as, ke tio ĉi est•as mal•bon•a antaŭ•sign•o. Ĉio tim•ig•as tiu•j•n ĉi mal•saĝ•ul•o•j•n — eĉ la vulkan•o Teneriffa. Ju pli profund•e li penetr•as en la ocean•o•n, des pli grand•a ĉiu•foj•e est•as la terur•o de la ŝip•an•o•j. En la inter•spac•o de du•cent mejl•o•j de la insul•o Ferro komenc•iĝ•as de•klin•iĝ•o de la magnet•a montr•il•o — nov•a terur•o por la ŝip•an•o•j. La admiral•o dev•as mal•alt•iĝ•i al la plej mal•agrabl•a ruz•o: konduk•i du tag•libr•o•j•n, unu — ver•a•n — por la ge•reĝ•o•j, la du•a•n — kun pli mal•grand•ig•it•a•j mezur•o•j de la tra•vetur•it•a voj•o — por la tim•em•a ŝip•an•ar•o. La mal•kontent•ec•o de tiu ĉi last•a kresk•as kun ĉiu tag•o, kaj jen hieraŭ ĝi akcept•is la form•o•n de ne•kaŝ•it•a ribel•o. Kio•n pov•as far•i li sol•a kontraŭ cent du•dek hom•o•j? Kiel dron•ant•o kapt•as pajl•et•o•n, tiel li serĉ•as sav•o•n en tri•tag•a lim•temp•o. Se en la daŭr•o de tiu•j ĉi 72 hor•o•j li ne ek•vid•os ter•o•n — li ek•ir•os re•turn•e•n. Ĉio est•as met•it•a sur la kart•o•n: li•a tut•a viv•o. Dek ok jar•o•j•n li kun fer•a energi•o ir•ad•is al si•a alt•a cel•o, dek ok jar•o•j•n, plen•ig•it•a•j•n de obstin•a labor•ad•o de la kap•o, mal•sukces•o•j, dis•rev•iĝ•o•j, mal•riĉ•eg•ec•o kuj eĉ mok•o•j kaj ofend•o•j. Jes, eĉ ofend•o•j. Ĉu en Genu•o kaj en Hispan•uj•o oni ne nomad•is li•n re•vist•o kaj frenez•ul•o? Ĉu eĉ la strat•a•j bub•o•j de Kordov•o, renkont•ant•e li•n, ne montr•ad•is sur si•a•n kap•o•n, amuz•iĝ•ant•e je li, kiel je frenez•ul•o? La envi•o kaj sen•kaŭz•a blind•a mal•am•o de li•a•j mal•amik•o•j ir•is ankoraŭ pli mal•proksim•e•n: li•n, kiu ofer•is si•a•n tut•a•n viv•o•n al grand•a afer•o, li•n oni mal•honor•is per la nom•o ĉarlatan•o! Sed li ĉio•n el•port•is, ĉio•n! La mal•riĉ•eg•ec•o, mal•sat•o, fatal•a•j mal•sukces•o•j, sovaĝ•a mal•kler•ec•o, mok•o•j, kalumni•o•j — ĉio tio ĉi est•is venk•it•a de la super•hom•a fort•o de li•a persist•ec•o, kaj fin•e ven•is tiu grand•a tag•o, kiam li lev•is la vel•o•j•n en la haven•o de Palos. Grand•a tag•o. Kaj jen nun, kiam ĉiu•j rigard•o•j est•as direkt•it•a•j sur li•n, kiam la tut•a mond•o kun pasi•a sci•vol•ec•o atend•as la rezultat•o•n de la hero•a entrepren•o, kiam rest•as far•i nur kelk•a•j•n paŝ•o•j•n por prav•ig•i si•a•j•n esper•o•j•n kaj la esper•o•j•n de si•a•j ne•mult•a•j varm•eg•a•j amik•o•j, por kron•i tiu•j•n ĉi dek ok jar•o•j•n — nun li est•os dev•ig•it•a ek•ir•i re•turn•e•n! Kun hont•o kaj mal•honor•o li re•ven•os Hispan•uj•o•n, kie la ek•flam•em•a reĝ•in•o pov•as ĵet•i al li en la vizaĝ•o•n la nom•o•n de tromp•ist•o, kie la mal•amik•o•j mok•ad•os li•n, la mizer•a•n aventur•ist•o•n, kaj jam neniam, neniam li hav•os la ebl•o•n efektiv•ig•i si•a•n am•at•a•n rev•o•n! Mal•honor•o, mal•riĉ•eg•ec•o kaj romp•it•a viv•o — jen est•as ĉio, kio li•n tie atend•as, — kaj ĉio tio ĉi est•as nur tial, ke tiu ĉi tim•em•a brut•ar•o, kiu kuŝ•as sur la ferdek•o, est•as pli fort•a ol li sol•a, nur tial, ke en tiu ĉi okaz•o mal•delikat•a best•a fort•o hav•as pli grand•a•n signif•o•n, ol la spirit•a fort•o de geni•o! Se en li•a•j man•o•j si•n trov•us la egid•o de Zeŭs•o, se per unu ek•bat•o li pov•us eksterm•i tiu•n ĉi tut•a•n mal•kuraĝ•a•n best•ar•o•n, li eksterm•us ĝi•n kaj li sol•a ir•us antaŭ•e•n. Sed la fort•o est•as sur ili•a flank•o, kaj post du tag•o•j la karavel•o•j ek•ir•os re•turn•e•n. La admiral•o kun mal•esper•o apog•is la kap•o•n sur la man•o•j•n, kaj la plaŭd•ad•o de la akv•o sur la flank•o•j•n de “Santa Maria” son•is en li•a•j orel•o•j kiel funebr•a sonor•ad•o.
Jes, ĉio, ĉio pere•is. La tut•a viv•o, ĉiu•j labor•o•j kaj esper•o•j — ĉio est•as neni•ig•it•a, kaj neni•ig•it•a ĝust•e tiam, kiam ĉio kun•iĝ•is, por prav•ig•i ili•n, por el•montr•i la ĝust•ec•o•n de li•a•j supoz•o•j! Seri•o da fakt•o•j pruv•is, ke ter•o si•n trov•as en la okcident•o, la trans•flug•o de bird•o•j klar•e parol•as pri la proksim•ec•o de tiu ĉi ter•o, la hodiaŭ•a•j trov•o•j pov•us konvink•i eĉ li•a•j•n plej obstin•a•j•n kontraŭ•ul•o•j•n. Ĉio dir•as, ke li diven•is la grand•a•n sekret•o•n de la ocean•o, — kaj en tiu ĉi sam•a temp•o li, kiel lig•it•a agl•o, dev•as tord•i si•n en si•a•j lig•il•o•j, ne pov•ant•e ek•sving•i la potenc•a•j•n flug•il•o•j•n, por ĵet•i si•n renkont•e al tiu ĉi ter•o, kiu•n oni for•pren•as de li! Ĉu tiu•j ĉi mal•saĝ•ul•o•j kompren•as, kio•n ili far•as, ĉu ili kompren•as, ke re•turn•iĝ•o ĝust•e nun est•as por li pli mal•bon•a ol mort•o, — ĉu ili pov•as tio•n ĉi kompren•i? Ĉu ili pov•as li•n kompren•i?! Sur la tut•a ter•a glob•o li•n kompren•as nur kelk•a•j dek•o•j da kap•o•j tiel penetr•em•a•j, kiel li, kaj ekster ili — sen•inter•romp•a mur•o da mal•amik•o•j, envi•ant•o•j kaj mal•kler•ul•o•j, kiu•j mal•am•as ĉiu•n prov•o•n el•ir•i al lum•o el tiu sovaĝ•a nokt•o, al kiu ili mem•vol•e si•n kondamn•is. Kiel ĝoj•e kri•os tiu ĉi sovaĝ•a amas•o, kiam li mal•honor•e ven•os re•turn•e, per kia•j mok•o•j ĝi super•ĵet•os li•n, kun kia triumf•o ĝi kri•ad•os, ke ĝi est•is prav•a kaj ke li est•as simpl•e frenez•ul•o! Sed ne grav•a ankoraŭ est•as tio, ke li est•os prem•it•a en kot•o•n kaj neni•ig•it•a: terur•a est•as tio, ke li•a ide•o, li•a infan•o, el•nutr•it•a per li•a ŝvit•o kaj sang•o, dev•os pere•i kaj pere•i ĝust•e tiam, kiam ĝi•a prav•ec•o est•as met•it•a ekster ĉia•n dub•o•n. Ĉu efektiv•e li dev•as el•trink•i ankoraŭ tiu•n ĉi kalik•o•n? Ĉu est•is ne sufiĉ•a tio, kio•n li el•sufer•is — kaj por kio el•sufer•is? por ke en la antaŭ•tag•o de grand•a venk•o fal•i kiel ofer•o de blind•a best•a fort•o?! Ĉu efektiv•e est•is absolut•e nenia senc•o en tiu•j tent•o•j, tra kiu•j li•n konduk•is la enigm•a sort•o, kaj van•e li kondamn•is si•n al la sufer•o•j de vag•a viv•o, mal•riĉ•eg•ec•o kaj mok•ad•o de mal•saĝ•ul•o•j?! Ne pov•as est•i! Ankoraŭ rest•is du tag•o•j, ankoraŭ ne ĉio pere•is. Ankoraŭ kvar•dek ok hor•o•j rest•as ĝis la fin•o de tiu ĉi batal•o kun la li•n persekut•ant•a fat•o — kaj li batal•os ĝis la fin•o mem! La admiral•o fier•e si•n el•rekt•ig•is... kaj subit•e li ek•ŝancel•iĝ•is, kvazaŭ en la tabl•o•n, apud kiu li sid•is, ek•bat•us tondr•a sag•o. De la antaŭ•a karavel•o ek•tondr•is paf•eg•o.
Ter•o!!!
Est•is la du•a hor•o je maten•o, la 12-a•n de Oktobr•o de la jar•o 1492. Sur la ferdek•o de “Santa Maria” oni ek•aŭd•is paŝ•o•j•n de hom•o•j, vek•iĝ•int•a•j el dorm•o, kaj subit•e sur ĉiu•j tri ŝip•o•j ek•bru•is la ĝoj•a kri•o: “Ter•o, ter•o!”
Li venk•is. La admiral•o — kaj de tiu ĉi minut•o vic•reĝ•o — mal•rapid•e fal•is sur la genu•o•j•n, kaj neniam en la viv•o li•a•j lip•o•j murmur•is tia•n varm•eg•a•n preĝ•o•n. “Ter•o! ter•o!” ĝoj•e ripet•ad•is dek•o•j da voĉ•o•j. La admiral•o mal•laŭt•e preĝ•is. “Te Deum laudamus, Te Dominum confitemur”, murmur•is la lip•o•j de la admiral•o. “Salve Regina” ĥor•e bru•is la ŝip•an•ar•o. Kaj kiam, klar•a kaj majest•a, la admiral•o aper•is sur la ferdek•o, la ŝip•an•ar•o kun estim•eg•o liber•ig•is al li voj•o•n, la ŝip•an•o•j salut•is li•n per entuziasm•a•j kri•o•j kaj, fal•ant•e antaŭ li sur la genu•o•j•n, kis•is li•a•j•n man•o•j•n. Kaj li star•is inter ili, kiel du•on•di•o, lum•ig•it•a de la unu•a•j radi•o•j de la lev•iĝ•ant•a sun•o, salut•ant•e per trankvil•a rid•et•o “si•a•n” ter•o•n, kaj en li•a•j okul•o•j brul•is la fajr•o de geni•o, kiu venk•is si•a•n sort•o•n. La nokt•o de li•a viv•o fin•iĝ•is, kaj komenc•iĝ•is hel•a, solen•a tag•o.
En unu el la pluv•a•j tag•o•j de Mart•o per grand•a•j paŝ•o•j ir•is sur la kot•a strat•o de la vilaĝ•o Vind•ir•kov•o unu vilaĝ•an•o, hav•ant•a la aĝ•o•n de ĉirkaŭ tri•dek jar•o•j; sed ŝajn•is, ke li est•as mult•e pli mal•jun•a. Li port•is dis•ŝir•it•a•j•n lan•kitel•o•n kaj ĉemiz•o•n, tra kiu•j el•rigard•is la mal•gras•a brust•o; li•a pied•vest•o ne est•is pli bon•a — unu flik•o sur ali•a; el la tru•a•j pland•o•j est•is vid•at•a la pajl•a sub•stern•o; sur la kap•o mal•dec•e sid•is dis•ŝir•it•a, gras•makul•it•a lan•a ĉap•o. Li•a brun•a sen•form•a mal•sobr•a vizaĝ•o, sur kiu ankoraŭ rest•is sign•o•j de antaŭ•a bel•ec•o, est•is tut•a kovr•it•a per ruĝ•a•j ŝvel•a•j akn•o•j; la okul•o•j est•is ruĝ•a•j kaj el•star•ant•a•j; la kap•o jam bril•is en kelk•a•j lok•o•j per griz•aĵ•o.... Per unu vort•o, jam laŭ la sol•a ekster•aĵ•o de la vilaĝ•an•o oni pov•is juĝ•i pri la diboĉ•a viv•o, kiu•n li konduk•is.
Kaj efektiv•e, grand•a drink•ant•o est•is tiu ĉi vilaĝ•an•o, Dorote•o Nilov. Jen pas•is jam pli ol jar•o, ke li komenc•is drink•ad•i; sed en tiu ĉi jar•o li jam hav•is temp•o•n for•drink•i si•a•n tut•a•n hav•o•n kaj la hav•o•n de si•a edz•in•o. Li•a•n dom•o•n oni antaŭ ne•long•e vend•is publik•e por de•pag•a•j mank•o•rest•o•j. Ne dezir•ant•e pri•labor•i mem la pec•o•n da ter•o, kiu rest•is ĉe li, li farm•ig•is ĝi•n, kaj la farm•a•n mon•o•n li for•drink•is en unu semajn•o.
De fru•a maten•o ĝis mal•fru•a nokt•o li pas•ig•ad•is la temp•o•n en la drink•ej•o, kaj ĉio•n, kio en•fal•is en li•a•j•n man•o•j•n, li for•port•ad•is al la drink•ej•mastr•o Vav•il•o Panfiloviĉ, kiu pro si•a bon•ec•o ne abomen•is eĉ ĉifon•o•n. Ni•a Dorote•o Nilov ankaŭ est•is mal•bon•a edz•o kaj patr•o. Li neniam pens•is pri si•a mal•sat•ant•a famili•o, kaj li•a kviet•a, bon•a edz•in•o Malanja dev•is akir•ad•i la mizer•a•n ĉiu•tag•a•n nutr•aĵ•o•n por si, si•a edz•o kaj infan•o — du•jar•a bub•et•o — per kudr•ad•o, lav•ad•o aŭ ia ali•a labor•ad•o. Sed Dorote•o ne sol•e ne est•is dank•a al ŝi por tio, sed bat•ad•is ŝi•n preskaŭ ĉiu•tag•e, re•ven•ant•e hejm•e•n mal•sobr•e. Pri si•a infan•o li tut•e ne zorg•is kaj, oni pov•as dir•i, tut•e ĝi•n ne kon•is.
Ankoraŭ antaŭ ne•long•e Dorote•o Nilov est•is kalkul•at•a la plej riĉ•a mastr•o en Vin•dir•kov•o. Li hav•is vast•a•n dom•et•o•n, mult•o•n da ter•o, brut•o kaj ĉia hav•o. Si•a•n edz•in•o•n Malanja’n, kiu fraŭl•in•e est•is la plej riĉ•a kaj plej bel•a fianĉ•in•o en la tul•a vilaĝ•o, li am•is pasi•e. Labor•ant•e fervor•e, li viv•is kviet•e kaj est•is estim•at•a de ĉiu•j Vin•dir•kov•an•o•j. Sed “nek etern•e daŭr•as la ĝoj•o•j, nek sen•fin•a•j est•as la mal•ĝoj•o•j”, dir•as rus•a proverb•o. La ĝoj•o•j pas•is ankaŭ ĉe ni•a Dorote•o, sed li mem est•is la kaŭz•o de tio ĉi: li amik•iĝ•is kun mal•bon•a•j koleg•o•j kaj komenc•is drink•ad•i, diboĉ•ad•i, kaj ĉio trans•turn•iĝ•is la fund•o supr•e•n. Post unu jar•o ĉe Dorote•o jam nenio rest•is — ĉio trans•ir•is al la drink•ej•mastr•o Vav•il•o.
Nun ni vid•as Dorote•o•n, si•n direkt•ant•a•n al si•a kaduk•a dom•et•o, kiu star•is sur la rand•o mem de la vilaĝ•o, modest•e al•prem•int•e si•n al la plekt•o•bar•o. Li•a vizaĝ•o esprim•is ĉagren•o•n. Kaj efektiv•e, ekzist•is kaŭz•o por ĉagren•o: li dev•is for•las•i en la drink•ej•o la gaj•a•n drink•ant•ar•o•n kaj for•ir•i hejm•e•n, por pren•i la pip•o•n, kiu•n li tie forges•is sur la bret•o....
La dom•et•o est•is fin•e ating•it•a, kaj li en•ir•is. La mastr•in•o for•est•is; ŝi for•ir•is ie•n al najbar•o, por pren•i prunt•e kelk•e da ter•pom•o•j por si•a infan•o.
La intern•aĵ•o de la dom•et•o konsist•is el mal•grand•a kavern•o, kies tri kvar•on•o•j•n okup•is grand•a rus•a forn•o. Du•o da makul•it•a•j seĝ•o•j, tabl•o kun is•krev•int•a tabul•o, mal•grand•a kest•et•o, en kiu est•is konserv•at•a la tut•a hav•o•rest•o de la mal•feliĉ•ul•o•j, kaj tre mal•grand•a mal•nov•a sankt•figur•o — jen est•as la tut•a ornam•aĵ•o de tiu ĉi kavern•o. Krom tio est•is al•lig•it•a al la plafon•o lul•il•o, en kiu la infan•o de Dorote•o ripoz•is per trankvil•a dorm•o. Sur ĉio kuŝ•is la sigel•o de mal•riĉ•ec•o, tamen ĉio est•is pur•a kaj bon•ord•a kaj sur ĉio est•is vid•at•a la man•o de bon•a kaj zorg•em•a mastr•in•o.
En•ir•ant•e, Dorote•o rekt•e si•n direkt•is al la bret•o, pren•is la pip•o•n, sed ankaŭ kun•pren•is la hak•il•o•n, por ĉe la okaz•o for•port•i en la drink•ej•o•n, kaj li est•is jam kapt•int•a la ferm•il•o•n de la pord•o, por el•ir•i, sed en tiu ĉi moment•o ek•son•is en la ĉambr•o sonor•a infan•a rid•o. Dorote•o rapid•e si•n re•turn•is.... En la lul•il•o, el•tir•ant•e la man•et•o•j•n, nur en ĉemiz•o sol•e, star•is blond•a infan•o, vek•it•a de la pez•a•j paŝ•o•j de la patr•o. Sur la mal•grand•eg•a•j lip•et•o•j lud•is ĝoj•a rid•et•o, kaj gaj•e balanc•ant•e la vil•a•n kapet•o•n, la infan•o babil•ad•is: “Patr•et•o! Paĉj•o!”....
Io ek•mov•iĝ•is en la mal•mol•a anim•o de Dorote•o. Mal•rapid•e li al•ir•is al la lul•il•o, el•pren•is per si•a•j mal•delikat•a•j man•o•j la infan•o•n kaj ek•kis•is ĝi•n. La infan•o ĉirkaŭ•pren•is per si•a•j man•et•o•j la kol•o•n de la patr•o kaj al•glu•iĝ•is al li•a brust•o, gaj•e kri•et•ant•e kaj sen•ĉes•e babil•ant•e: “Patr•et•o! Paĉj•o!”, la sol•a•j•n vort•o•j•n, kiu•j•n ĝi jam pov•is liber•e el•parol•i. Dorote•o ek•kis•is la infan•o•n ankoraŭ unu foj•o•n kaj vol•is kuŝ•ig•i ĝi•n re•e en la lul•il•o•n. Sed la infan•o ne de•pren•is si•a•j•n man•et•o•j•n kaj sende•turn•e rigard•ad•is la patr•o•n per si•a•j klar•a•j nigr•a•j okul•et•o•j. De•nov•e io ek•pik•is la kor•o•n de Dorote•o, kvazaŭ la rigard•o de la sen•kulp•a infan•o tra•brul•ig•us li•n tra•e kaj dis•fluid•ig•us la glaci•o•n, per kiu est•is kovr•it•a li•a kor•o. Al li ŝajn•is, ke la infan•o rigard•as li•n riproĉ•e kaj ke ĝi kvazaŭ vol•as dir•i per tiu ĉi rigard•o: — Patr•et•o! vi vol•as for•las•i mi•n, por for•ir•i en la drink•ej•o•n, for•drink•i la last•a•n hak•il•o•n, tut•e ne zorg•ant•e pri la mal•feliĉ•a panj•o, kiu nun mal•alt•ig•as si•n ĉe la najbar•o•j.... Kaj kio•n don•as al vi la mal•ben•it•a drink•ad•o?
Li mem iel ne•vol•e ek•rigard•is en la okul•o•j•n de la infan•o... kaj ek•trem•is, kvazaŭ en tiu ĉi spegul•o de la sen•kulp•ec•o kaj pur•ec•o li ek•vid•is si•a•n viv•o•n en ĝi•a tut•a abomen•ind•a nud•ec•o.
Mal•varm•a ŝvit•o montr•is si•n sur li•a vizaĝ•o; li•a kor•o fort•e ek•frap•is. Li est•is kiel en febr•o: la kap•o al li brul•is kaj tra la korp•o•n tra•kur•is trem•frost•o, li•a•j pied•o•j ne vol•is li•n ten•i kaj la ter•o kvazaŭ ŝancel•iĝ•is sub ili. En tiu ĉi minut•o Dorote•o sent•is terur•a•n intern•a•n batal•ad•o•n. Li dezir•eg•is de•nov•e for•ir•i en la drink•ej•o•n, por diboĉ•i kun si•a•j gaj•a•j sen•zorg•a•j koleg•o•j, sed la konscienc•o, vek•it•a de la infan•a rigard•o, kvazaŭ al•forĝ•is li•n al la ter•o, al la lok•o, kie li halt•is.... En tiu ĉi minut•o la pord•o mal•ferm•iĝ•is kaj en•ir•is Malanja, port•ant•e bast•aĵ•o•n kun ter•pom•o•j.
Kiam ŝi ek•vid•is si•a•n edz•o•n, star•ant•a•n kun la infan•o sur la man•o•j, ŝi preter•vol•e halt•is sur la sojl•o, kiel al•forĝ•it•a. Dum•e li preter•vol•e ek•rigard•is ŝi•n kaj ek•vid•is tio•n, kio•n li antaŭ•e tut•e ne rimark•ad•is, tiel bon•e, tiel klar•e, kvazaŭ li•a•j okul•o•j subit•e mal•ferm•iĝ•is. Li ek•vid•is ŝi•a•n delikat•a•n, mal•gaj•a•n vizaĝ•o•n, ŝi•a•j•n grand•a•j•n, bel•a•j•n okul•o•j•n, ŝi•a•j•n pal•a•j•n, velk•int•a•j•n lip•o•j•n kaj la vang•o•j•n, kiu•j antaŭ ne•long•e est•is ruĝ•a•j kiel papav•a flor•o. Li ek•vid•is ĉio•n ĉi, kaj li•a vizaĝ•o ek•ruĝ•iĝ•is de hont•o. Sed de tiu ĉi moment•o ĉes•iĝ•is la intern•a batal•o en li•a anim•o, li subit•e ek•sent•is ia•n abomen•o•n kontraŭ si mem kaj iel instinkt•e kompren•is, ke li nun por nenio en la mond•o re•ven•us en la drink•ej•o•n. En atak•o de ĝoj•o kaj konfuz•o, kun kor•o trankvil•a, sed konsum•at•a de am•o kaj kompat•o, li rigard•is la el•turment•it•a•n vizaĝ•o•n de Malanja kaj ne sci•is, kio•n dir•i.
— Bon•a•n tag•o•n, Mal•anj•et•o, kial vi ek•tim•iĝ•is? fin•e apenaŭ el•parol•is Dorote•o kaj ĉe tiu•j ĉi vort•o•j ek•rigard•is la edz•in•o•n per tia rigard•o, kiu re•memor•ig•is al la mal•feliĉ•a vir•in•o la pas•int•a•n feliĉ•a•n temp•o•n. Ŝi kompren•is, ke ŝi nun ne dev•as li•n tim•i; fort•e, sed ĝoj•e ek•frap•is ŝi•a kor•o, kaj klar•a rid•et•o ek•lum•ig•is ŝi•a•n vizaĝ•o•n.
Dum•e Dorote•o al•ir•is al ŝi, ek•kis•is ŝi•n kaj post•e, montr•ant•e per la okul•o•j la infan•o•n, li ek•murmur•is:
— Li est•os bon•a bub•o. Li ne ek•tim•iĝ•is antaŭ mi, Malanjet•o. Li est•os bub•o-brav•ul•o! Kaj de•nov•e li ĉirkaŭ•pren•is per la dekstr•a, liber•a man•o la edz•in•o•n, al•tir•is ŝi•n al si kaj mal•laŭt•e dir•is al ŝi:
— Mi sci•as, Malanja, ke mi mult•e est•as kulp•a antaŭ vi... sed nun est•as fin•o al ĉio, Malanja.... Neniam pli... Mi ĵur•as, ke mi pli ne drink•os.... Ĉu vi aŭd•as, Malanja... neniam, neniam.... La infan•o est•u atest•ant•o, ke mi ĝis la mort•o ne pren•os en la buŝ•o•n tiu•n mal•ben•it•a•n trink•aĵ•o•n....
Ŝi est•is pal•a, kiel tol•o, kaj ne pov•is el•parol•i eĉ unu vort•o•n; ŝi nur ĉirkaŭ•pren•is Dorote•o•n kaj fort•e, fort•e ek•kis•is li•n.
— Mi est•as pek•a antaŭ vi, Malanja; mi dev•as pet•i vi•n kaj star•i sur la genu•o•j antaŭ vi, ĉar mi, mal•ben•it•a, pere•ig•is, tre mal•feliĉ•ig•is vi•n. Kaj li efektiv•e, ankoraŭ ten•ant•e la infan•o•n, mal•lev•is si•n antaŭ la edz•in•o sur la genu•o•j•n kaj fort•e klin•iĝ•is antaŭ ŝi•a•j pied•o•j. Kaj li tiel long•e ne lev•is si•n, ĝis ŝi, laŭt•e plor•eg•ant•e, lev•is li•n kaj sid•ig•is li•n sur la benk•o•n.
— Ha, mi mal•saĝ•ul•o... mal•honor•ul•o... grand•a mal•sobr•ul•o... parol•is Dorote•o, sid•ant•e sur la benk•o kaj direkt•int•e si•a•j•n okul•o•j•n al la plank•o. Jen kio•n kaŭz•is al mi la drink•ad•o! Vi nur pardon•u mi•n, kaj mi ĵur•as per Di•o, mi ĉes•os drink•i! Li, li est•os atest•ant•o! La last•a•j•n vort•o•j•n li el•parol•is, montr•ant•e per unu man•o la infan•o•n kaj la du•a•n man•o•n kun•prem•int•e en pugn•o•n. Malanja plor•is; ŝi fort•e bedaŭr•is si•a•n edz•o•n.
— Mi pardon•as vi•n, kar•a; Di•o kaj la hom•o•j ankaŭ vi•n pardon•os. Nur ĉes•u, Doĉj•o, drink•i la mal•ben•it•a•n vin•o•n; ĝi ja pere•ig•is vi•n!
— Ho, ho, mi, mal•feliĉ•ul•o, ne kviet•iĝ•is Dorote•o. Kial mi vi•n sen•kulp•a•n pere•ig•is!... Mi nun nenio•n hav•as, nek ĉeval•o•n, nek bov•in•o•n... Kie est•is mi•a konscienc•o!
Kaj Dorote•o laŭt•e ek•ĝem•is. Long•e konsol•ad•is li•n Malanja, kiel ŝi pov•is. Sed li tut•e trankvil•iĝ•is nur en la vesper•o.
Kaj long•e ankoraŭ ili parol•is inter si pri tio, kiel komenc•i nov•a•n viv•o•n, kaj nur tiam, kiam la vilaĝ•a sonor•il•o mal•gaj•e ek•son•is nokt•o•mez•o•n, ili si•n lev•is de apud la tabl•o. Varm•eg•e ili preĝ•is antaŭ si•a sankt•figur•o, kaj kun feliĉ•a•j vizaĝ•o•j, sur kiu•j est•is esprim•it•a ia anĝel•a kviet•ec•o, ili ir•is dorm•i...
Tiel fin•iĝ•is la feliĉ•a tag•o de ni•a•j mal•riĉ•ul•o•j.
* * *
Pas•is kelk•a•j jar•o•j. Sur tiu lok•o, kie star•is antaŭ•e la mizer•a dom•et•o de Dorote•o, star•is nun vast•a pin•a dom•o kun peron•et•o. Apud la dom•o, gaj•e babil•ant•e, lud•is du mal•grand•a•j infan•o•j, kaj sur la peron•et•o sid•is, okup•it•a de kudr•ad•o, jun•a bel•a vir•in•o en ruĝ•a sarafan•o. Est•is mal•facil•e re•kon•i en ŝi la antaŭ•a•n mal•san•em•a•n, pal•a•n Malanja’n. Ĝi est•is la famili•o de Dorote•o, kiu sever•e plen•um•is la don•it•a•n promes•o•n kaj ĉes•ig•is si•a•n antaŭ•a•n diboĉ•a•n viv•o•n.
Kiel oft•e re•memor•ad•is la ge•edz•o•j pri tiu feliĉ•a tag•o, kiam Dorote•o forges•is en la dom•o la pip•o•n kaj, por pren•i ĝi•n, ven•is el la drink•ej•o, por jam neniam tie•n re•ven•i.
Sinjor•in•o Ann•et•o, kvankam sufiĉ•e matur•a en si•a aĝ•o (ŝi hav•is preskaŭ 50 jar•o•j•n), tre bon•e ankoraŭ si•n konserv•is, almenaŭ laŭ ŝi•a ekster•a vid•o oni ne pov•is ŝi•n nom•i mal•jun•ul•in•o: la kolor•o de ŝi•a vizaĝ•o est•is ĉiam tiel roz•a, la dent•o•j tiel blank•a•j kaj eben•a•j, ke ia•foj•e eĉ ne•vol•e nask•iĝ•ad•is tre ofend•a por ŝi suspekt•o. Sinjor•in•o Ann•et•o, laŭ la vol•o de la sort•o, ĝis nun ankoraŭ est•as fraŭl•in•o, sed... ŝi est•as jam vidv•in•o!... Ŝi mem rakont•is al mi (mi ĝis nun est•as ŝi•a amik•o), ke ŝi perd•is si•a•n jun•a•n bel•a•n edz•o•n tuj post la edz•in•iĝ•o; apenaŭ la jun•a•j ge•edz•o•j re•ven•is el la preĝ•ej•o, ŝi•a edz•o fal•is kaj mort•is! Al li far•iĝ•is kred•ebl•e dis•ŝir•o de kor•o, tro mult•e plen•ig•it•a de am•o. Dank’ al tiu ĉi okaz•o la mal•feliĉ•a sinjor•in•o rest•is vidv•in•o, tra•viv•int•e kun la edz•o nur proksim•um•e du•on•o•n da hor•o. De tiu temp•o pas•is jam tri•dek jar•o•j, la am•o de sinjor•in•o Ann•et•o hav•is jam temp•o•n tut•e mal•varm•iĝ•i, sed edz•in•iĝ•o en•tut•e tiom ŝi•n tim•ig•is, ke ŝi decid•is sen•ref•ar•e jam etern•e rest•i fraŭl•in•o kaj eĉ ĵur•is sankt•e plen•um•i tiu•n ĉi decid•o•n. Sed la petol•em•a sort•o subit•e dev•ig•is ŝi•n ankoraŭ unu foj•o•n facil•e tuŝ•i la katen•o•j•n de Himene•o. Jen kio okaz•is.
Unu foj•o•n sinjor•in•o Ann•et•o vetur•is sur fer•voj•o, re•ven•ant•e el la mal•grand•a urb•et•o K. post en•ter•ig•o de si•a kuz•o. Okup•int•e en la vagon•o tre oportun•a•n kanap•et•o•n, ŝi vol•is ek•dorm•i, dezir•ant•e almenaŭ per tio ĉi si•n liber•ig•i de ŝi•n prem•ant•a ŝarĝ•a impres•o de mort•o, — sed subit•e, rigard•int•e okaz•e la plank•o•n, ŝi vid•is ia•n libr•o•n, forges•it•a•n kred•ebl•e de el•ir•int•a vetur•ant•o. Sinjor•in•o Ann•et•o lev•is ĝi•n kaj mal•ferm•is: tio ĉi est•is franc•a traduk•it•a roman•o sub la titol•o: “Terur•a sekret•o”. Ŝi est•is tre ĝoj•a je tiu ĉi ne•atend•it•a trov•aĵ•o kaj komenc•is avid•e leg•i paĝ•o•n post paĝ•o. La roman•o est•is tre interes•a: en ĝi est•is terur•a•j mort•ig•o•j kaj sekret•a•j mal•aper•o•j kaj mal•feliĉ•a am•o, per unu vort•o, en ĝi est•is ĉio, kio dev•as est•i en ĝust•a roman•o, — kaj en•tut•e en la roman•o est•is tia miks•aĵ•o, ke sinjor•in•o Ann•et•o nur kun grand•a mal•facil•ec•o pov•is kompren•i kvankam mal•mult•e tiu•n ĉi mir•ind•a•n produkt•aĵ•o•n de la geni•a aŭtor•o. Tiu ĉi mal•facil•a labor•ad•o de la kap•o lac•ig•is la mal•feliĉ•a•n leg•ant•in•o•n, kaj ŝi ek•dorm•is...
Jen ŝi sonĝ•as, kvazaŭ ŝi est•as ankoraŭ tre jun•a knab•in•o. Ŝi sen•fin•e am•as li•n kaj li, bel•a, flam•a jun•ul•o, varm•eg•e, pasi•e ŝi•n am•as. Sed la kruel•a patr•o elekt•is por ŝi mal•bel•eg•a•n, mal•jun•a•n, sen•har•a•n baron•o•n, kiu sci•as ia•n terur•a•n famili•a•n sekret•o•n de ŝi•a patr•o kaj per tio ĉi ten•as li•n en si•a•j man•o•j. La terur•a temp•o proksim•iĝ•as: jam est•as difin•it•a la tag•o de edz•in•iĝ•o kun la baron•o... La patr•o ŝi•n en•ŝlos•is en mal•grand•a•n ĉambr•et•o•n kaj al•star•ig•is al ŝi mal•jun•a•n diabl•ist•in•o•n serv•ant•in•o•n, kiu atent•e ŝi•n gard•as kaj ne permes•as al ŝi eĉ paŝ•o•n far•i liber•e, — kaj ŝi, mal•feliĉ•a ofer•o de la patr•a kruel•ec•o kaj de la mal•bon•eg•a baron•a volupt•o, ne pov•as eĉ sci•ig•i li•n, si•a•n am•at•a•n, pri si•a terur•a situaci•o!... En mal•esper•o ŝi ŝir•as si•a•j•n har•o•j•n, si•n ĵet•ad•as en la ĉambr•o, kaj fin•e, tut•e frenez•iĝ•int•e, ŝi salt•as kun kap•o mal•supr•e•n el la fenestr•o sur la pavim•o•n kaj... ho mir•ind•aĵ•o!... ŝi en•fal•is en la brak•o•j•n de si•a am•ant•o! Ili flug•as, flug•as, flug•as kun ne•kred•ebl•a rapid•ec•o en ia sorĉ•a kaleŝ•o al la rand•o de la mond•o, al plej feliĉ•a Arkad•uj•o... Jen jam est•as proksim•e, al ŝi jam blov•et•is feliĉ•o... Sed subit•e post ili far•iĝ•is fort•a bru•o. Ili rigard•as kaj... ho, terur•o: persekut•o!... Sur nigr•a flug•il•a ĉeval•o rapid•e flug•as la baron•o!... Minac•e bril•as li•a•j verd•a•j okul•o•j, li•a•j har•o•j est•as dis•blov•it•a•j, li•a•j long•a•j mal•gras•a•j man•o•j kun akr•a•j kurb•a•j ung•eg•o•j est•as etend•it•a•j antaŭ•e•n... Li•a fort•a ĉeval•o flug•as kun rapid•ec•o de sag•o, dis•tranĉ•ant•e kun fajf•o la aer•o•n per si•a larĝ•a fortik•a brust•o... Ankoraŭ unu moment•o, kaj la ge•am•ant•o•j nepr•e dev•as pere•i!... La jun•a fraŭl•in•o pli proksim•e si•n al•prem•is al si•a kar•ul•o, ĉirkaŭ•pren•is li•n, li fort•e, dolĉ•e ŝi•n kis•is kaj... ŝi vek•iĝ•is.
En la preskaŭ tut•e mal•plen•a vagon•o est•is mister•a du•on•lum•o: kelk•a•j lantern•o•j est•is esting•it•a•j, kaj la ankoraŭ brul•ant•a•j est•is kovr•it•a•j per mal•lum•a•j verd•a•j kurten•et•o•j, tra kiu•j ili apenaŭ ĉirkaŭ•lum•is du aŭ tri dorm•ant•a•j•n vetur•ant•o•j•n.
Sinjor•in•o Ann•et•o ek•sent•is, ke iu delikat•e prem•as ŝi•a•n man•o•n, kaj nur nun ŝi ek•vid•is star•ant•a•n antaŭ ŝi sur genu•o•j ia•n ne•kon•at•a•n vir•o•n, kiu•n ŝi, mem ne kompren•ant•e per kia manier•o, fort•e ĉirkaŭ•pren•is per la mal•dekstr•a liber•a man•o... Ŝi ek•salt•is, kvazaŭ pik•it•a de serpent•o, kaj kun terur•o rigard•is ĉirkaŭ•e•n: en la vagon•o est•is tut•e silent•e.
— Kio•n vi vol•as, sinjor•o?
La ne•kon•at•o mal•rapid•e si•n lev•is kaj kun pet•eg•o etend•is al ŝi la man•o•j•n.
— Pardon•u! li murmur•et•is: pardon•u, se mi vi•n ne•vol•e ofend•is... Sed vi tiel afabl•e respond•ad•is mi•a•j•n kares•o•j•n, ke mi pens•is... Ho, pardon•u, pardon•u mi•n!...
Kaj li re•e star•iĝ•is sur la genu•o•j, kapt•is ŝi•a•n man•o•n kaj al•prem•is ĝi•n al si•a•j lip•o•j. Al sinjor•in•o Ann•et•o ŝajn•is, ke tio ĉi est•as ankoraŭ sonĝ•o... Fin•e ŝi mal•laŭt•e liber•ig•is de li si•a•n man•o•n.
— Lev•u vi•n, pro Di•o! kio•n vi far•as? ŝi dir•is al la ne•kon•at•o: ni ja pov•as far•iĝ•i objekt•o de atent•o por ĉiu•j vetur•ant•o•j!
Li sen•vort•e obe•is. Sinjor•in•o Ann•et•o iom post iom komenc•is trankvil•iĝ•ad•i, kaj vid•ant•e, ke la strang•a sinjor•o tut•e ne est•as por ŝi danĝer•a, sed, kontraŭ•e, li mem tim•as io•n, ŝi tut•e trankvil•iĝ•is kaj eĉ ek•interes•iĝ•is je tiu ĉi ne•atend•it•a aventur•o kaj ankaŭ je la mister•a ne•kon•at•o, kiu silent•e sid•is antaŭ ŝi sur la kanap•et•o. Sinjor•in•o Ann•et•o si•n lev•is, for•ŝov•is la kurten•et•o•n de la plej proksim•a lantern•o kaj, dank’ al ĝi•a lum•o, ek•vid•is antaŭ si bel•a•n kaj ekster•ordinar•e simpati•a•n vir•o•n en la aĝ•o de ĉirkaŭ 35 jar•o•j. Li•a•j dens•a•j nigr•a•j ond•a•j har•o•j kun intenc•a ne•zorg•ec•o est•is for•ĵet•it•a•j post•e•n kaj bon•e ombr•is la agrabl•a•n pal•ec•o•n de la bel•a mal•dik•a vizaĝ•o kun mal•grand•a barb•et•o; la viv•a•j esprim•a•j okul•o•j de ia ne•difin•it•a kolor•o lum•is de sent•o, kiu•n tuj oni ne pov•as kompren•i, — sed tiu ĉi sent•o hav•is ia•n for•log•ant•a•n fort•o•n... Sinjor•in•o Ann•et•o nun re•memor•is, ke ŝi sufiĉ•e oft•e renkont•ad•is tiu•n ĉi bel•ul•o•n sur la strat•o en K., — kaj sekv•e li est•as al ŝi iom kon•at•a. Ŝi decid•is ek•parol•i kun li.
— Pardon•u, ŝi komenc•is, mi•a•n ne tut•e modest•a•n demand•o•n, sed mi tre vol•as sci•i, kiu vi est•as. Al mi ŝajn•as, ke mi vi•n renkont•ad•is en K., kaj tial... tial vi•a vizaĝ•o est•as al mi iom kon•at•a. De kie, kie•n kaj pro kio vi vetur•as?
La ne•kon•at•o ek•ĝem•is.
— Tro mal•gaj•a kaj, la plej grav•a, tro long•a est•as la histori•o, respond•is li ne•volont•e: post du•on•o da hor•o ni est•os jam en K., kaj mi ne hav•os sufiĉ•e da temp•o, por kontent•ig•i vi•a•n sci•vol•ec•o•n, — sekv•e oni ne dev•as eĉ komenc•i. Mi dir•os nur sol•e, ke mi est•as la plej mal•feliĉ•a hom•o en la tut•a mond•o, mi est•as de ĉiu•j pel•at•a, de ĉiu•j mal•am•at•a kaj de neniu am•at•a... Ĉiu•j•n vi•a•j•n demand•o•j•n: de kie mi vetur•as, kie•n kaj pro kio, mi nur pov•as respond•i: mi ne sci•as, ne sci•as, ne sci•as!... Kaj la ne•kon•at•o, kaŝ•int•e la vizaĝ•o•n per la man•o•j, rest•is en profund•a silent•o. La kor•o de sinjor•in•o Ann•et•o tro•plen•iĝ•is per kompat•o al tiu ĉi mal•feliĉ•a hom•o: ŝi jam est•is pret•a ek•plor•i.
— Rakont•u al mi vi•a•n mal•ĝoj•o•n, ŝi dir•is kor•e: per tio ĉi vi ebl•e facil•ig•os vi•a•n anim•o•n.
La ne•kon•at•o lev•is la kap•o•n, kaj li•a•j okul•o•j ek•bril•is.
— Ho, kiel mi est•as feliĉ•a! li ek•kri•is kun profund•a sent•o: Mi aŭd•as kompat•a•j•n vort•o•j•n de vir•in•o, kiu•n mi tiel long•e kaj tiel pasi•e am•as! kiu•n mi...
— Kio•n vi dir•as? inter•romp•is li•n sinjor•in•o Ann•et•o: re•konsci•iĝ•u! rigard•u mi•n: ĉu oni pov•as en•am•iĝ•i en tiel•a•n mal•jun•ul•in•o•n?
— Mi ne dir•is, ke mi en•am•iĝ•is, re•dir•is la ne•kon•at•o, de•nov•e pren•ant•e ŝi•a•n man•o•n: ne, mi jam long•e ĉes•is en•am•iĝ•ad•i, sed mi ne perd•is ankoraŭ la kapabl•o•n de am•o... Jes, sinjor•in•o Ann•et•o...
— De kie vi sci•as mi•a•n nom•o•n? mir•eg•e ek•kri•is sinjor•in•o Ann•et•o: kiu vi est•as?
— Vi mi•n ne kon•as kaj kred•ebl•e neniam aŭd•is mi•a•n nom•o•n. Mi est•as Artur•o de...
— Vi•a nom•o est•as Artur•o?! Di•o! kia strang•a okaz•o!
Sinjor•in•o Ann•et•o re•memor•is, ke la ĉef•a hero•o de la roman•o, kiu•n ŝi trov•is antaŭ ne•long•e tie ĉi en la vagon•o, ankaŭ est•as “Artur•o”. Ŝi kred•is je divers•a•j antaŭ•sign•o•j, kaj tiu ĉi egal•ec•o de la nom•o•j ŝi•n fort•e ek•frap•is: ŝi vid•is en ĝi ia•n antaŭ•sign•o•n de la ĉiel•o mem.
— Jes, daŭr•ig•is la ne•kon•at•o, mi est•as Artur•o de Buler. Mi vi•n ek•kon•is preskaŭ antaŭ du jar•o•j (per kia manier•o — mi ne dir•os), kaj de tiu sam•a temp•o mi am•as vi•n per ĉiu•j fort•o•j de mi•a anim•o! De tiu temp•o mi ĉiam serĉ•is renkont•i vi•n, kaj al tiu ĉi cel•o mi tre oft•e vetur•ad•is en la urb•o•n K. Dank’ al mult•a•j kaŭz•o•j, pri kiu•j mi ne kuraĝ•as parol•i, mi ne vol•is kon•at•iĝ•i kun vi... Sed fin•e mi decid•is far•i tiu•n ĉi danĝer•a•n por mi paŝ•o•n kaj... nun mi jam tut•e ne bedaŭr•as tio•n ĉi, ĉar mi est•as mult•e rekompenc•it•a!
Artur•o kun fajr•o kis•is la man•o•n de sinjor•in•o Ann•et•o, kiu kun trem•ant•a kor•o aŭskult•is li•a•j•n flam•a•j•n parol•o•j•n.
— Mi ne vol•as lac•ig•i, li daŭr•ig•is, vi•a•n atent•o•n per rakont•ad•o pri mi•a tut•a mal•gaj•a viv•o, — kaj tio ĉi eĉ ne est•as neces•a: ni•a okaz•a kon•at•ec•o fin•iĝ•os, kiam ni al•vetur•os en K., kaj dis•ir•os en divers•a•j•n flank•o•j•n, por ebl•e neniam jam ni•n renkont•i... Post kelk•a•j minut•o•j est•os jam K... Tial ne est•as ĝust•a•temp•e eĉ komenc•i!...
— Ha, ne, pro Di•o! viv•e re•dir•is sinjor•in•o Ann•et•o: mi tiel mult•e part•o•pren•as en vi•a sort•o, tiel kor•eg•e vi•n kompat•as... Mi pet•as vi•n, sinjor•o, dir•u al mi vi•a•n mal•ĝoj•o•n!...
En tiu sam•a minut•o la vagon•ar•o bru•e ven•is al la K-a staci•dom•o. Artur•o etend•is al ŝi la man•o•n. — Adiaŭ! li dir•is kun trem•o en la voĉ•o: ankoraŭ unu foj•o•n mi pet•as vi•n: pardon•u kaj ne re•memor•u mi•n mal•bon•e!
— Ĉu efektiv•e ni•a kon•at•ec•o nur per tio ĉi fin•iĝ•os? kun sincer•a mal•ĝoj•o demand•is sinjor•in•o Ann•et•o, re•ten•ant•e kaj facil•e prem•ant•e li•a•n man•o•n.
— Tio ĉi de•pend•as de vi, respond•is Artur•o.
— Sed kio•n do mi dev•as far•i? Mi ne loĝ•as apart•e en mi•a propr•a dom•o, kaj sekv•e mi ne pov•as invit•i vi•n rekt•e al mi...
— Tio ĉi tut•e ne est•as neces•a, tiom pli ke mi kun la unu•a vagon•ar•o vetur•as re•e•n en B., kie mi loĝ•as. Sed se vi dezir•as far•i mi•n sen•fin•e feliĉ•a, don•u al mi vort•o•n respond•ad•i mi•a•j•n leter•o•j•n kaj iam mi•n vizit•i en mi•a mal•riĉ•a hejm•o: B. est•as ja tiel proksim•a!...
Sinjor•in•o Ann•et•o kun plezur•o plen•um•is li•a•n modest•a•n dezir•o•n, — ŝi don•is al li si•a•n adres•o•n, pren•is de li li•a•n, — kaj ili dis•iĝ•is amik•e.
Pas•is semajn•o. Sinjor•in•o Ann•et•o preskaŭ forges•is si•a•n voj•a•n aventur•o•n, kaj eĉ la vizaĝ•o mem de ŝi•a voj•a koleg•o komenc•is iel mal•lum•iĝ•i en ŝi•a memor•o, — kaj jen subit•e ŝi ricev•is leter•o•n. Ŝi•a•n kor•o•n kvazaŭ io pik•is. Per man•o•j trem•ant•a•j de intern•a ekscit•iĝ•o ŝi dis•ŝir•is la kovert•o•n kaj rigard•is la sub•skrib•o•n; jes, ŝi•a antaŭ•sent•o ne tromp•is ŝi•n: la leter•o est•is de li! Ŝi avid•eg•e komenc•is leg•i. Jen kio•n skrib•is Artur•o: “Kar•a mi•a Ann•et•o! Pardon•u al mi tiu•n ĉi ne•vol•a•n sen•ceremoni•ec•o•n, sed la am•o ne sci•as parol•i ali•e. Vi tiel fort•e dezir•is ek•sci•i mi•a•n histori•o•n. Mi plen•um•as vi•a•n dezir•o•n, kiu•n mi estim•as, kiel plej sankt•a•n leĝ•o•n. Sed mi kor•eg•e pet•as pardon•o•n, mi•a anĝel•o, se tiu ĉi mal•gaj•a histori•o vi•n mal•ĝoj•ig•os. Mi dev•as komenc•i de mal•proksim•e. Mi nask•iĝ•is en la ĉirkaŭ•aĵ•o de Moskv•o en gent•a patr•a bien•o. Mi•a patr•o est•is tre riĉ•a hom•o, natur•a aristokrat•o, bon•eg•e eduk•it•a, sed bedaŭr•ind•e sen•karakter•a. Li est•is vidv•o, kaj mi — li•a sol•a fil•o kaj hered•ant•o de li•a tut•a grand•eg•a riĉ•ec•o. Li ek•ir•is vojaĝ•ad•i kaj pren•is kun si ankaŭ mi•n, tiam ankoraŭ dek•kvin•jar•a•n knab•o•n. Kiam ni est•is en Pariz•o, li en•am•iĝ•is en unu bel•a•n kant•ist•in•o•n, edz•iĝ•is je ŝi kaj aĉet•is por ŝi riĉ•a•n bien•o•n en la ĉirkaŭ•aĵ•o•j de Pariz•o, kie ni ankaŭ en•lok•iĝ•is. Mi•a viv•o en tiu temp•o est•is ne•el•port•ebl•a: mi•a du•on•patr•in•o jam de la unu•a•j tag•o•j de ni•a kun•a loĝ•ad•o komenc•is mi•n mal•am•i kaj baldaŭ ekscit•is kontraŭ mi•n mi•a•n patr•o•n, kiu ŝi•n sen•fin•e am•is kaj plen•um•ad•is ĉiu•j•n ŝi•a•j•n kapric•o•j•n. Post du•on•o da jar•o mi•a patr•o pov•is jam rimark•i, ke li•a edz•in•o kondut•is tiel sam•e, kiel ŝi kondut•is, est•ant•e ankoraŭ kant•ist•in•o, en li do ŝi vid•is ne edz•o•n, sed simpl•e hom•o•n, kiu dev•as ŝi•n proviz•ad•i: ŝi sen•ĉes•e postul•ad•is de li mon•o•n, kiu•n ŝi el•spez•ad•is ekster•ordinar•e rapid•e, dank’ al bal•o•j, koncert•o•j, mask•o•bal•o•j k. t. p. Ŝi preskaŭ ĉiu•tag•e mend•ad•is por si ĉiam nov•a•j•n ornam•o•j•n kaj ĉiu•semajn•e dev•ig•ad•is mi•a•n patr•o•n pag•i grand•eg•a•j•n kalkul•o•j•n de tajlor•in•o•j, mebl•ist•o•j, kaleŝ•ist•o•j, or•aĵ•ist•o•j. La patr•o kun terur•o rimark•is, kiel rapid•e mal•aper•is li•a riĉ•ec•o, sed li si•n ten•is, li silent•is. Fin•e li tut•e perd•is la pacienc•o•n kaj decid•is serioz•e inter•parol•i kun la edz•in•o, — sed ŝi tiel bon•e li•n renkont•is, ke li por ĉiam for•las•is la dezir•o•n inter•parol•i kun ŝi kaj, ek•silent•int•e tut•e, humil•iĝ•is al si•a sort•o. Per tia manier•o li•a tut•a riĉ•ec•o post unu kaj du•on•o da jar•o mal•aper•is tut•e, kaj mi•a mal•feliĉ•a patr•o flnis la viv•o•n per mem•mort•ig•o, — kaj li•a edz•in•o far•iĝ•is krom•vir•in•o de iu bankier•o. — Post la mort•o de la patr•o mi, dank’ al help•o de bon•a•j hom•o•j, for•vetur•is Rus•uj•o•n, kie est•is ankoraŭ unu ni•a gent•a bien•o, en kiu mi en•lok•iĝ•is kaj komenc•is mi•n okup•i per vilaĝ•a mastr•aĵ•o. Tiel pas•is du jar•o•j, en la daŭr•o de kiu•j mi, tut•e ne sci•ant•e mastr•um•i, tiel mal•bon•ig•is ĉiu•j•n mi•a•j•n afer•o•j•n, ke fin•e mi•a bien•o pro ŝuld•o•j est•is vend•it•a per publik•a vend•o, mi far•iĝ•is preskaŭ almoz•ul•o, kaj nur kun help•o de unu mi•a parenc•o ricev•is serv•o•n sur fer•voj•o. Nun mi ven•is al la plej terur•a moment•o de mi•a viv•o!... Kiam mi hav•is la aĝ•o•n de du•dek du jar•o•j, mi edz•iĝ•is je unu bel•a jun•a fraŭl•in•o... Ho, kiel dolor•as mi•a mal•feliĉ•a kor•o ĉe tiu ĉi ŝarĝ•a re•memor•o! Di•o vid•as, kiel mult•e mi am•is mi•a•n edz•in•o•n! Sed kred•ebl•e ne est•is al mi sort•o long•e ĝu•i tiu•n ĉi feliĉ•o•n... Post du monat•o•j de ni•a edz•iĝ•o (per ĉiu•j fort•o•j de mi•a anim•o mi mal•ben•as tiu•n ĉi terur•a•n moment•o•n!) mi tut•e okaz•e trov•is mi•a•n edz•in•o•n en la brak•o•j de mal•nobl•a am•ant•o!... Ho, mi•a kar•a! En tiu ĉi lok•o la plum•o el•fal•as el mi•a•j man•o•j, mi ne hav•as fort•o•n daŭr•ig•i kaj mi propon•as, ke vi mem al•plen•ig•u tiu•n ĉi terur•a•n pentr•aĵ•o•n... Mi dev•as nur dir•i, ke mi for•kur•is de tiu ĉi mal•nobl•a vir•in•o, kvazaŭ de pest•o, kaj de tiu temp•o mi jam ŝi•n ne renkont•ad•is, sed proksim•um•e post tri jar•o•j mi tut•e okaz•e ek•sci•is, ke ŝi est•is mort•ig•it•a ie en German•uj•o per la man•o de ŝi•a am•ant•o, kiu•n ŝi tromp•is tiel sam•e, kiel mi•n!... Jen est•as la mal•gaj•a rakont•o de mi•a dis•romp•it•a viv•o. — Pardon•u, mi•a kar•a! Don•u al vi la potenc•a Di•o mult•e da feliĉ•o. Varm•eg•e vi•n am•ant•a vi•a Artur•o.”
Tra•leg•int•e tiu•n ĉi leter•o•n, sinjor•in•o Ann•et•o ek•sent•is io•n tia•n, kio•n ŝi mem komenc•e ne pov•is kompren•i. Tiu ĉi sent•o ne est•is ordinar•a part•o•pren•o en la sort•o de proksim•ul•o, ĝi ne est•is ankaŭ sent•o de kompat•o al mal•feliĉ•a hom•o, — ne, ĝi est•is io mult•e pli fort•a: ĝi est•is am•o, jes, am•o!... Sinjor•in•o Ann•et•o kontraŭ si•a propr•a vol•o en la profund•aĵ•o de la anim•o tio•n ĉi konfes•is. Ŝi decid•is tuj respond•i la leter•o•n de Artur•o, respond•i en tia sam•a senc•o, kaj send•i al li pro sign•o de si•a am•o antikv•a•n diamant•a•n ring•o•n, kiu•n ŝi ricev•is, kiel hered•o•n, ankoraŭ de si•a av•in•o. Jen ŝi en tiu sam•a tag•o vesper•e si•n en•ŝlos•is en si•a ĉambr•o kaj tut•e plen•skrib•is du grand•a•j•n foli•o•j•n da poŝt•a paper•o. Kiel Artur•o, nur pli detal•e, ŝi en la komenc•o pri•skrib•is si•a•n tut•a•n viv•o•n per tiel fort•a•j vort•o•j, ke eĉ ŝi mem ek•plor•is, tra•leg•ant•e la produkt•o•n de si•a liber•a fantazi•o, — kaj post•e jam ŝi al•paŝ•is al vast•a klar•ig•o de si•a am•o, kiu•n ŝi esprim•is sen•fin•e pli bon•e kaj elokvent•e, ol Artur•o. La du•a•n tag•o•n la sigel•it•a leter•o kaj la atent•e ĉirkaŭ•kudr•it•a mult•e•kost•a send•aĵ•o est•is for•port•it•a•j en la poŝt•a•n ofic•ej•o•n, — kaj post tri aŭ kvar tag•o•j maten•e ŝi ricev•is jam de Artur•o respond•o•n: la tut•a leter•o de la komenc•o ĝis la fin•e est•is plen•ig•it•a de sign•o•j de ek•kri•o, de punkt•ar•o•j, de sign•o•j de demand•o kaj ek•kri•o kun•e kaj simpl•e de demand•o•j, — sed ordinar•a•j punkt•o•j kaj kom•o•j preskaŭ tut•e for•est•is. Li pet•eg•is sinjor•in•o•n Ann•et•o•n al•vetur•i al li en B-n, por “per si•a aper•o ĉirkaŭ•lum•ig•i kaj sankt•ig•i la mal•lum•a•n nest•o•n de mal•feliĉ•a ermit•o, kaj don•i al li la ebl•o•n vid•i si•a•n di•in•o•n”... Tra•leg•int•e tiu•n ĉi leter•o•n, ŝi decid•is la sekv•ant•a•n tag•o•n kun la maten•a vagon•ar•o vetur•i en B-n, kaj per telegram•o ŝi sci•ig•is pri tio Artur•o•n, por ke li pov•u ŝi•n renkont•i.
Sufer•ant•e de sen•pacienc•o, ŝi pas•ig•is la tag•o•n kaj la sekv•ant•a•n nokt•o•n, kaj maten•e fru•e ŝi al•vetur•is al la staci•dom•o, kiam ankoraŭ ir•is nenia vagon•ar•o: tim•ant•e mal•fru•i, ŝi atend•is du hor•o•j•n la temp•o•n de for•vetur•o, — kaj, en•ir•int•e fin•e en la vagon•o•n, ŝi sid•is kvazaŭ sur pingl•o•j, ĉiu•minut•e el•rigard•ad•is tra la fenestr•o kaj mal•ben•ad•is la ne•el•port•ebl•e mal•rapid•a•n, laŭ ŝi•a opini•o, ir•ad•o•n de la vagon•ar•o kaj la maŝin•ist•o•n kaj la konduktor•o•n kaj en•tut•e ĉiu•j•n serv•ant•o•j•n de fer•voj•o, forges•int•e en si•a mal•pacienc•o, ke ŝi•a Artur•o ankaŭ serv•as sur fer•voj•o. Fin•e la vagon•ar•o halt•is, kaj tra la mal•ferm•it•a•j fenestr•o•j de la vagon•o ŝi ek•aŭd•is la long•e atend•at•a•n vok•o•n de la konduktor•o “staci•o B., la vagon•ar•o star•as dek•kvin minut•o•j•n!” Kun ekster•ordinar•a viv•ec•o, kiu•n ebl•e envi•us eĉ dek•kvin•jar•a knab•in•o, ŝi el•salt•is el la vagon•o, — kaj ŝi tuj ek•vid•is Artur•o•n, kiu ankaŭ ŝi•n rimark•is kaj jam rapid•is al ŝi renkont•e. Li ŝi•n ĉirkaŭ•pren•is kaj kares•e kis•is.
— Ho, mi•a kar•a, fin•e vi al•vetur•is! li ek•kri•is ĝoj•e. Sinjor•in•o Ann•et•o de ekscit•o ne pov•is eĉ parol•i. Ŝi aŭtomat•e si•n apog•is sur la brak•o•n de Artur•o, kaj ili el•ir•is sur la vetur•il•ej•o•n. Artur•o zorg•e ŝi•n sid•ig•is en mal•nov•a•n dis•bat•it•a•n vetur•ig•ist•a•n kaleŝ•o•n, li mem sid•iĝ•is kaj delikat•e ĉirkaŭ•pren•is ŝi•a•n dik•a•n rond•a•n tali•o•n. Sinjor•in•o Ann•et•o sent•is kap•turn•o•n de rav•o. La mal•jun•a ĉeval•o uz•is ĉiu•j•n si•a•j•n fort•o•j•n, por kontent•ig•i si•a•n tro postul•ant•a•n mastr•o•n, kiu ĉiu•minut•e bat•ad•is ĝi•a•j•n mal•gras•a•j•n flank•o•j•n, — ĝi sving•ad•is la vost•o•n, spir•blov•ad•is kaj, balanc•ant•e la kap•o•n, van•e pen•is kur•i pli rapid•e. La kaleŝ•o kun laŭt•a krak•ad•o rul•iĝ•ad•is sur la mal•bon•a pavim•o kaj fin•e, laŭ la montr•o de Artur•o, halt•is apud la pord•eg•o de mal•nov•a lign•a dom•et•o. Artur•o help•is al sinjor•in•o Ann•et•o el•ramp•i el la kaleŝ•o kaj konduk•is ŝi•n tra mal•pur•a mal•grand•a kort•et•o, plen•ig•it•a per ia•j barel•o•j, al flank•o•dom•o, klar•ig•ant•e al ŝi, ke la ĉef•a•n part•o•n de la dom•o oni en tiu•j ĉi tag•o•j komenc•os re•bon•ig•i kaj ke, dank’ al tiu ĉi cirkonstanc•o, li dev•as dum•e “iel” lok•iĝ•i en flank•aĵ•o.
— Por mi, dir•is Artur•o, kiel por fraŭl•o, est•as tut•e egal•e, kie ajn mi loĝ•as, — vi do mi•n ne mal•laŭd•os. Ili al•ir•is al la pord•o, kiu est•is ferm•it•a. Artur•o ek•frap•is. La pord•o•n mal•ferm•is ia strang•a ekzist•aĵ•o — vir•o aŭ vir•in•o, tre mal•facil•e est•is ek•kon•i — mal•pur•ig•it•a, ĉifon•a. Li tra•ir•is mal•bon•odor•a•n kuir•ej•o•n kaj en•ir•is en ne•grand•a•n mal•alt•a•n ĉambr•et•o•n kun de•ŝir•it•a•j tapet•o•j kaj kun ne blank•ig•it•a•j forn•o•j; tiu ĉi ĉambr•et•o prezent•is kred•ebl•e la gast•o•ĉambr•o•n, ĉar apud la mur•o inter la fenestr•o•j star•is kanap•o, kovr•it•a per nigr•a sen•ŝel•ig•it•a vaks•tol•o, antaŭ la kanap•o est•is rond•a tabl•o kaj apud ĝi de unu flank•o seĝ•o tut•e lign•a, de la du•a flank•o — seĝ•o kun led•a kusen•o; ankoraŭ unu seĝ•o, en kiu mank•is unu pied•o, star•is apud la mur•o en angul•o. Krom tiu•j ĉi en la tut•a ĉambr•o est•is nenia mebl•o. Sinjor•in•o Ann•et•o kun mir•eg•o rigard•is ĉirkaŭ•e•n.
— Vi ne atend•is vid•i mi•n en tia mal•riĉ•eg•ec•o? demand•is Artur•o.
— Mal•riĉ•ec•o ne est•as mal•virt•o, respond•is Ann•et•o.
— Jes, sed ĝi est•as pli mal•bon•a, ol mal•virt•o, kun ĝem•o dir•is Artur•o: almenaŭ mi pli•vol•us est•i riĉ•a. En la nun•a material•a temp•o riĉ•ec•o est•as unu el la plej neces•a•j kondiĉ•o•j de feliĉ•o, ĉar nur ĝi don•as sen•de•pend•a•n situaci•o•n, sen kiu tut•e ne est•as ebl•a ver•a feliĉ•o.
Sinjor•in•o Ann•et•o si•n•gard•em•e sid•iĝ•is sur la kanap•o•n, kaj Artur•o el•ir•is, por ordon•i tag•manĝ•o•n. Post kelk•a•j minut•o•j li re•ven•is kaj sid•iĝ•is apud sinjor•in•o Ann•et•o. Ŝi kares•e pren•is li•a•n man•o•n kaj dir•is kun sincer•a part•o•pren•o:
— Mi bon•e prezent•as al mi, kiel mal•facil•e est•is por vi, mi•a kar•ul•o, post tiu luks•o, al kiu vi al•kutim•is de infan•ec•o, humil•iĝ•i al vi•a nun•a sort•o!...
— Jes, mi•a amik•in•o, kun profund•a ĝem•o respond•is Artur•o: komenc•e est•is tre mal•facil•e, sed post•e nenio... mi al•kutim•is. Hom•o est•as tia ekzist•aĵ•o, ke ŝajn•e ekzist•as nenio, al kio li ne pov•us al•kutim•i: mi mem tio•n ĉi spert•is. Nun mi tiel kun•viv•iĝ•is kun mi•a situaci•o, ke mi•a tut•a pas•int•a viv•o, al mi ŝajn•as, est•is nur ia mir•ind•a sonĝ•aĵ•o, send•it•a al mi de iu sorĉ•ist•o.
— Kaj ĉu efektiv•e vi neniam bedaŭr•is tiu•n ĉi sonĝ•aĵ•o•n? Kaj la riĉ•eg•ec•o, kiu•n posed•is vi•a patr•o, ĉu efektiv•e vi eĉ ĝi•n ne bedaŭr•is?
— Antaŭ•e mi neniam pens•is pri riĉ•ec•o, ĉar ĝi ne est•is al mi neces•a. Sed nun... nun est•as ali•a afer•o...
— Kial do nun est•as ali•a afer•o?
— Artur•o pasi•e ĉirkaŭ•pren•is sinjor•in•o•n Ann•et•o•n kaj komenc•is sen•fin•e ŝi•n kis•i.
— Nun, ek•kri•is li kun fajr•o, nun mi hav•as cel•o•n en la viv•o, cel•o•n, kiu•n mi pov•as ating•i nur ek•riĉ•iĝ•int•e, — tial mi nepr•e dev•as riĉ•iĝ•i, nepr•e, nepr•e!...
— Ho, mi•a kar•a, re•dir•is sinjor•in•o Ann•et•o, kares•ant•e li•n: per honest•a viv•o est•as tre mal•facil•e riĉ•iĝ•i.
— Sed mi vol•as kaj esper•as per honest•a viv•o tio•n ĉi ating•i.
— Ne, mi•a amik•o, tio•n ĉi vi ne pov•os far•i.
— Kaj mi pens•as, ke mi pov•os, almenaŭ la esper•o mi•n ne for•las•as.
— Kio•n do vi vol•as entrepren•i? demand•is sinjor•in•o Ann•et•o mult•e ek•interes•it•e.
— Mi eĉ jam entrepren•is. Kaj se mi hav•us kvankam mal•mult•e pli bon•a•j•n mon•a•j•n rimed•o•j•n, mi•a entrepren•o sen•dub•e hav•us plen•a•n sukces•o•n.
— Sed kia do est•as tiu ĉi entrepren•o.
— Vid•u, mi•a kar•a, komenc•is Artur•o: kiel vi jam sci•as, mi hav•is tre bon•a•n bien•o•n, kiu est•is vend•it•a pro ŝuld•o•j. Tiu•n ĉi bien•o•n aĉet•is unu mi•a mal•proksim•a parenc•o, kiu, kiel mi antaŭ ne•long•e ek•sci•is, prunt•is de mi•a patr•o kvin•dek mil rubl•o•j•n laŭ kambi•o•j. Tiu•j•n ĉi kambi•o•j•n mi•a patr•o, ankoraŭ antaŭ si•a for•vetur•o Pariz•o•n, send•is por en•kas•ig•o al la Moskv•a Grand•a Juĝ•ej•o, kiu decid•is, ke tiu ĉi en•kas•ig•o est•is komenc•it•a tut•e regul•e. Sed mi•a parenc•o pet•is mi•a•n patr•o•n, ke li permes•u al li pag•i tiu•n ĉi ŝuld•o•n post tri jar•o•j. La patr•o plen•um•is li•a•n pet•o•n; post•e li baldaŭ for•vetur•is el Rus•uj•o kaj kred•ebl•e forges•is tiu•n ĉi ŝuld•o•n: almenaŭ al mi li nenio•n parol•is pri ĝi. Mi ek•sci•is pri tio ĉi tut•e okaz•e: iu mi•a bon•dezir•ant•o sci•ig•is mi•n per anonim•a leter•o, ke tiu ĉi afer•o ĝis nun ankoraŭ trov•iĝ•as en la Moskv•a Juĝ•ej•o. Kaj jen mi decid•is re•lev•i tiu•n ĉi afer•o•n. Sed jam ĉe la unu•a•j paŝ•o•j mi renkont•is preskaŭ ne•venk•ebl•a•n bar•o•n: mi dev•as dung•i bon•a•n advokat•o•n kaj mi tut•e ne hav•as mon•o•n... Mi vol•is prunt•i la neces•a•n sum•o•n, sed al mi oni rifuz•is, kaj nun mi est•as en tia situaci•o....
Artur•o ne fin•is si•a•n pens•o•n, ĉar li•n inter•romp•is sinjor•in•o Ann•et•o, fajr•e li•n ek•kis•int•e.
— Kar•ul•o mi•a, ŝi dir•is: plen•um•u mi•a•n unu•a•n pet•o•n!
— Ho, jam antaŭ•e mi don•as mi•a•n vort•o•n de honor•o! rapid•e respond•is Artur•o: por vi mi est•as pret•a ĉio•n far•i, — nur ordon•u!
— Pren•u de mi la neces•a•n sum•o•n da mon•o!... Mi ne est•as riĉ•a, sed mi ĝoj•e, kun plezur•eg•o help•os al vi kvankam mal•mult•e... kiom vi bezon•as?
Artur•o ne respond•is. Li vid•ebl•e ne atend•is tia•n pet•o•n; sed, antaŭ•e don•int•e vort•o•n, li ŝajn•e ne sci•is, kio•n li dev•as respond•i.
— Ne, mi•a bon•a, mi•a kar•a, li dir•is fin•e: mi ne pov•as, mi ne hav•as la rajt•o•n pren•i de vi mon•o•n... Vi postul•as io•n ne•ebl•a•n...
— Sed vi•a vort•o?
— Pardon•u, mi•a amik•o, mi don•is ĝi•n en rapid•ec•o, mi eĉ ne pov•is pens•i, ke vi mi•n pet•os pri tio ĉi... Ne, ne, mi ne pov•as, tut•e ne pov•as!...
— Artur•o, am•at•a mi•a, mi•a kar•ul•o, pet•eg•is sinjor•in•o Ann•et•o: se vi mi•n efektiv•e am•as, vi ne rifuz•os al mi en tia•j bagatel•o•j. Mi ja ne donac•as al vi tiu•n ĉi mon•o•n, mi ĝi•n prunt•as. Ĉu est•as al vi pli agrabl•e kur•ad•i al fremd•a•j hom•o•j, de kiu•j vi facil•e pov•as ricev•i rifuz•o•n? Kaj fin•e — ĉu pov•as est•i inter ni ia•j kalkul•o•j?! La afer•o, kiu•n vi entrepren•as, est•as ja por mi tiel sam•e interes•a kaj grav•a, kiel ankaŭ por vi mem, — tiu ĉi afer•o est•as ja ni•a komun•a... Kar•ul•o mi•a, dir•u, kiom vi bezon•as?
Artur•o ankoraŭ ŝancel•iĝ•is, sed post kelk•a temp•o, ced•ant•e al ŝi•a•j admon•o•j kaj pet•eg•o•j, li dir•is, ke li bezon•as mil rubl•o•j•n. Sinjor•in•o Ann•et•o kvankam ne atend•is aŭd•i pri tia tre grand•a por ŝi sum•o, tamen, vid•ant•e, ke ŝi•a Artur•o sen•dub•e gajn•os la afer•o•n, ŝi tut•e ne domaĝ•is la mon•o•n, — kontraŭ•e, ŝi est•is eĉ ĝoj•a, ke ŝi pov•as help•i al Artur•o, kiu•n ŝi hav•is jam temp•o•n sen•fin•e ek•am•i. La tut•a tag•o pas•is en viv•a gaj•a parol•ad•o pri la est•ont•ec•o, — sed ven•is la vesper•o, kaj sinjor•in•o Ann•et•o for•vetur•is en K-n.
En tiu sam•a semajn•o Artur•o ricev•is per la poŝt•o mil rubl•o•j•n, kaj de ĝoj•o li eĉ iom pli, ol ordinar•e, diboĉ•is en unu el la B-a•j restoraci•o•j kun si•a•j bon•a•j koleg•o•j.
Pas•is monat•o. Artur•o nenio•n skrib•is. Sinjor•in•o Ann•et•o tut•e ne prov•is kompren•i la kaŭz•o•n de tiel long•e•daŭr•a silent•o kaj fort•e mal•trankvil•iĝ•is. Fin•e Artur•o skrib•is al ŝi long•eg•a•n leter•o•n, en kiu li dank•is por la send•it•a mon•o, kun kies help•o li•a afer•o rapid•e ek•ir•is antaŭ•e•n, kaj dir•is, ke nun li jam est•as tut•e konvink•it•a pri plen•a sukces•o; post•e li pet•is pardon•i li•a•n long•a•n silent•o•n, kiu okaz•is pro tiu kaŭz•o, ke li dev•is person•e vetur•i Moskv•o•n kaj ne hav•is eĉ unu minut•o•n liber•a•n; post•e li promes•is post unu monat•o al•vetur•i en K-n, por kun•ig•i etern•e si•a•n sort•o•n kun la sort•o de la am•at•a vir•in•o. En la fin•o de la leter•o li skrib•is, ke li jam el•spez•is la tut•a•n mon•o•n, kiu•n li hav•is, kaj pet•is si•a•n “bel•a•n anĝel•o•n” al•send•i al li ankoraŭ mil rubl•o•j•n, por ke li pov•u prepar•i divers•a•n neces•aĵ•o•n por la edz•iĝ•o. — Sinjor•in•o Ann•et•o est•is tre kontent•a, ke ŝi•a honest•a amik•o est•as tiel sen•ceremoni•a rilat•e ŝi•n, kaj tuj send•is al li la dezir•it•a•n sum•o•n da mon•o, skrib•int•e kun•e kun tio ĉi plej am•a•n, plej kares•a•n leter•o•n, — kaj ŝi mem solen•e anonc•is al ĉiu•j si•a•j parenc•o•j kaj kon•at•o•j, ke ŝi jam est•as fianĉ•in•o. Ĉiu•j ŝi•n gratul•is, ĉiu•j tre ek•interes•iĝ•is kaj demand•is ŝi•n, kiu est•as ŝi•a fianĉ•o, kie ŝi kon•at•iĝ•is kun li, kie li loĝ•as k. t. p. Ĉiu•j•n tiu•j•n ĉi demand•o•j•n sinjor•in•o Ann•et•o respond•is, ke tio ĉi est•as ŝi•a sekret•o, kaj nur kontent•e rid•et•is. Post kelk•a•j tag•o•j la feliĉ•a, gaj•a sinjor•in•o Ann•et•o komenc•is pret•iĝ•ad•i al la edz•in•iĝ•o. Ŝi kur•ad•is de unu magazen•o al ali•a, ŝi aĉet•ad•is ŝtof•o•n por vest•o•j, tol•o•n; ŝi mend•is edz•iĝ•o•fest•a•n vest•o•n, aĉet•is edz•iĝ•o•fest•a•j•n kandel•o•j•n. Post du semajn•o•j ŝi jam ĉio•n pret•ig•is, kaj kun sen•fin•a mal•pacienc•o komenc•is atend•i si•a•n fianĉ•o•n. Sed la strang•a fianĉ•o de•nov•e nenio•n skrib•is. Sinjor•in•o Ann•et•o en la komenc•o vid•is en tio ĉi nenia•n signif•o•n, pens•ant•e, ke li est•as nun okup•it•a. Sed pas•is ankoraŭ unu monat•o, pas•is du•a, — sinjor•in•o Ann•et•o skrib•is al li leter•o•n post leter•o, li nenio•n respond•is. Ŝi jam fort•e mal•trankvil•iĝ•is. En ŝi•a imag•o si•n prezent•is plej terur•a•j pentr•aĵ•o•j: jen ŝi vid•is, ke ŝi•a Artur•o est•as mal•san•a — ebl•e eĉ mort•as, kaj apud li neniu al•est•as; jen ŝi pens•is, ke li perfid•is al ŝi kaj ek•am•is ali•a•n vir•in•o•n. Ŝi per ĉiu•j fort•o•j pen•is for•pel•i de si tiu•j•n ĉi mal•lum•a•j•n pens•o•j•n, kaj ĉiam konsol•is si•n per tio, ke Artur•o kred•ebl•e en la klopod•o•j ne hav•as temp•o•n, por skrib•i al ŝi, aŭ ebl•e li de•nov•e for•vetur•is Moskv•o•n. Tiel en sen•frukt•a turment•a atend•ad•o pas•is ankoraŭ du monat•o•j, en la daŭr•o de kiu•j la mal•feliĉ•a fianĉ•in•o ne hav•is eĉ unu minut•o•n trankvil•a•n. Fin•e, tut•e perd•int•e la pacienc•o•n, ŝi mem for•vetur•is en B-n. — Al•vetur•int•e tie•n, ŝi ven•is al la kon•at•a dom•et•o. Kia do est•is ŝi•a mir•eg•o, kiam ŝi ek•vid•is, ke la fenestr•o•j en tiu ĉi dom•et•o est•is tut•e al•bat•it•a•j per tabul•o•j kaj sur la pord•o est•is mal•grand•a tabul•et•o, sur kiu per grand•a•j liter•o•j est•is skrib•it•a: “tiu ĉi dom•o est•as vend•at•a”. Ŝi star•is sen•mov•e kaj ebl•e jam cent•a•n foj•o•n leg•is tiu•n ĉi mal•long•a•n anonc•o•n. Subit•e ŝi ek•aŭd•is ies fort•a•n mal•agrabl•a•n voĉ•o•n kun hebre•a akcent•o:
— Ebl•e vi vol•as aĉet•i tiu•n ĉi dom•et•o•n? Bon•e, tre bon•e, la dom•et•o est•as ind•a, ke vi ĝi•n aĉet•u.
Sinjor•in•o Ann•et•o ek•rigard•is re•turn•e•n. Antaŭ ŝi star•is ia hebre•o, li rid•et•is kaj pinĉ•is si•a•n akr•a•n barb•et•o•n. — Ĉu iu loĝ•as en la flank•o•part•o? ŝi demand•is la hebre•o•n.
— Ne, nun tie loĝ•as nur la gard•ist•o, sed antaŭ du aŭ tri monat•o•j tie loĝ•is unu sinjor•o...
— Kie do est•as nun tiu ĉi sinjor•o? kun viv•a mal•pacienc•o inter•romp•is li•n sinjor•in•o Ann•et•o: kie•n li for•vetur•is?...
— Fi! mal•estim•e dir•is la hebre•o: Sinjor•o!... Li eĉ ne est•as sinjor•o, sed fripon•o, ŝtel•ist•o! Di•o li•n mal•ben•it•a•n for•bat•u!...
Sinjor•in•o Ann•et•o ne kred•is al si•a•j propr•a•j orel•o•j. Ŝi star•is, kvazaŭ frap•it•a de tondr•o. Ne! ne pov•as est•i!... Ŝi•a Artur•o... Di•o, Di•o!... Ŝi vol•is kred•i, ke la hebre•o parol•as pri iu ali•a.
— Ĉu vi pov•as al mi pri•skrib•i li•a•n ekster•aĵ•o•n?
— Ekster•aĵ•o•n? Mal•bon•a•n ekster•aĵ•o•n li hav•as, respond•is la hebre•o, kaj li komenc•is plej detal•e pentr•i la portret•o•n de la fripon•o kaj ŝtel•ist•o, en kiu sinjor•in•o Ann•et•o tuj ek•kon•is si•a•n Artur•o•n!...
La hebre•o rakont•is al ŝi, ke Artur•o•n arest•is la polic•o, ke li est•is du aŭ tri semajn•o•j•n en la mal•liber•ej•o, el kiu li lert•e for•kur•is kaj mal•aper•is, oni ne sci•as kie•n.
En tiu sam•a tag•o vesper•e sinjor•in•o Ann•et•o, mal•gaj•a, ofend•it•a, kun dis•prem•it•a kor•o, re•ven•is en K-n. Ŝi mult•e kaj long•e sufer•is: en la daŭr•o de kelk•a•j monat•o•j ŝi preskaŭ tut•e ne el•ir•ad•is el si•a ĉambr•o, mal•ben•ant•e la sort•o•n, kiu tiel kruel•e mok•is ŝi•a•n am•o•n, kaj bedaŭr•ant•e si•a•n sen•re•ven•e perd•it•a•n mon•o•n.
* * *
Pas•is du jar•o•j. Sinjor•in•o Ann•et•o tre ŝanĝ•iĝ•is: ŝi far•iĝ•is pli mal•jun•a, ŝi•a vizaĝ•o flav•iĝ•is, kaj sur ĝi aper•is mult•a•j mal•jun•ul•a•j sulk•o•j; en la buŝ•o mank•is mult•a•j dent•o•j; ŝi ĝib•iĝ•is; ŝi•a kap•o kaj man•o•j ĉiam trem•ad•is, la okul•o•j mal•fort•iĝ•is. Du mal•grand•a•j ĉambr•a•j hund•et•o•j far•iĝ•is la escept•a objekt•o de ŝi•a am•o kaj al•don•it•ec•o. Ĉiu•tag•e post la tag•manĝ•o ŝi konduk•ad•is si•a•j•n am•at•a•j•n best•o•j•n promen•ad•i.
Unu foj•o•n ŝi, promen•ant•e, renkont•is okaz•e amas•o•n da arest•it•o•j, en•forĝ•it•a•j per katen•o•j kaj ĉirkaŭ•it•a•j de fort•a grand•a•nombr•a gard•o. Vid•ant•e en tiu ĉi renkont•o mal•bon•a•n sign•o•n, sinjor•in•o Ann•et•o vol•is jam re•ir•i, kaj subit•e el la amas•o da arest•it•o•j ŝi ek•aŭd•is kon•at•a•n mok•a•n voĉ•o•n: — Kiel vi fart•as, sinjor•in•o Ann•et•o? Jam long•e mi vi•n ne vid•is. Kiam do est•os ni•a edz•iĝ•o? Ŝi ek•rigard•is kaj kun plej grand•a terur•o ek•vid•is Artur•o•n!...
Si•n mem ne kompren•ant•e de tumult•o, ŝi al•kur•is hejm•e•n, kaj de tiu temp•o ŝi jam por ĉiam ĉes•is promen•ad•i, pli•vol•ant•e rest•ad•i dom•e kaj amuz•iĝ•ad•i kun si•a•j kvar•pied•a•j amik•o•j.
En la vojaĝ•o, kiu•n mi entrepren•is antaŭ ne•long•e de Ĉikag•o al Nov-Jork•o, mi trov•is, kiam mi mal•dorm•iĝ•is en la maten•o, ke la vagon•ar•o halt•is. La kelner•o rakont•is, ke ĝi star•as jam 1 1/2 hor•o•j•n. Mi vest•is mi•n, kaj el•ir•int•e ekster•e•n, mi trov•is, ke ni est•as ĉe mal•grand•a staci•o sur la kamp•o. Mi en•ir•is en la manĝ•o•salon•o•n kaj maten•manĝ•is kaj post•e promen•ad•is sur la peron•o.
Sur la lokomotiv•o la lokomotiv•estr•o sid•is sol•a kaj atend•is. Mi halt•is kaj babil•is kun li kelk•a•n temp•o•n pri la maŝin•o. Kiam mi propon•is al li cigar•o•n, kiu•n li kun dank•o akcept•is, li mi•n pet•is en•ir•i en la mal•grand•a•n kavern•et•o•n de li•a lokomotiv•o.
La estr•o, bel•a, grand•a vir•o en la aĝ•o de 40 jar•o•j, klar•ig•is al mi, kiel oni uz•as la apart•a•j•n part•o•j•n de la maŝin•o. Ĉio, kio nur pov•is est•i bril•ig•it•a, radi•is kiel la sun•o; ĉar la lokomotiv•estr•o•j est•as egal•e fier•a•j, kiam ili•a•j maŝin•o•j est•as ornam•it•a•j, kiel dom•estr•in•o, kiam ŝi•a•j ĉambr•o•j est•as ord•ig•it•a•j.
— Kia ornam•o tio ĉi est•as? mi demand•is, montr•ant•e sur io•n, kiu est•is simil•a je insekt•o kaj, en•kadr•ig•it•a en or•a•n kadr•o•n, pend•is sur la mur•et•o. La estr•o rid•is. Ĝi est•as mal•pli ornam•o ol memor•aĵ•o, li dir•is; mi ĝi•n pend•ig•is tie•n ĉi, ĉar ĝi sav•is mi•a•n viv•o•n kaj la viv•o•n de 250 ali•a•j hom•o•j.
— Kiel do insekt•o pov•as sav•i la viv•o•n de hom•o•j? mi demand•is.
— Mi ĝi•n rakont•os al vi. Ni hav•as mult•o•n da temp•o antaŭ la for•vojaĝ•o.
Mi sid•ig•is mi•n sur la lok•o•n de la for•est•ant•a hejt•ist•o kaj prepar•is mi•n al la aŭskult•ad•o.
— Ĝi okaz•is antaŭ ne•long•e, komenc•is la estr•o, antaŭ nur unu jar•o, en printemp•o. Mi vojaĝ•is sur tiu sam•o voj•o, kiel nun, kaj hav•is tiu•n sam•a•n maŝin•o•n, kiel nun, — la kar•a•n 499. Mi•a hejt•ist•o est•is tiu sam•a, kiu•n mi hav•as nun, — Jim Moode. Jim est•as bon•eg•a knab•o, sed tre em•a kred•i spirit•o•j•n, sonĝ•o•j•n kaj antaŭ•sign•o•j•n. Komenc•e mi rid•ad•is je li•a mal•prudent•ec•o, sed nun mi jam ne ŝerc•as tiel mult•e pri li, — de tiu temp•o, kiam ni vid•is la nigr•a•n vir•in•o•n.
Mi dev•is for•las•i M. ĉirkaŭ la unu•a hor•o maten•e kaj est•i en S. je la ses•a hor•o. En tiu nokt•o blov•is terur•a vent•eg•o kaj la pluv•o fal•ad•is per river•o•j jam de la komenc•o de la vesper•o. Kiam mi ven•is al la lokomotiv•ej•o, la vent•eg•o blov•is plej terur•e.
Kiam Jim kaj mi est•is en la voj•o al la staci•o kun la lokomotiv•o, li dir•is: Ni hav•os mal•gaj•a•n vetur•o•n, Frank; mi dezir•us, ke ni est•u jam feliĉ•e en S.
Mi rid•is kaj demand•is: — kio tiel mal•kuraĝ•ig•as vi•n en tiu ĉi nokt•o?
— Mi sent•as, ke io okaz•os, li dir•is.
Por dir•i la ver•o•n, mi ankaŭ sent•is mi•n iom mal•kuraĝ•a mem.
La vagon•ar•o, kiu•n mi dev•is konduk•i, est•is long•a, mult•e•pez•a kaj konsist•is preskaŭ nur el person•vagon•o•j. Mi far•iĝ•is nerv•a ĉe la pens•o hav•i sub mi•a fleg•o kaj respond•ec•o tiel mult•a•j•n cent•o•j•n da person•o•j.
Mi rid•is je mi mem pro mi•a mal•kuraĝ•o, kiam mi unu•ig•is la lokomotiv•o•n kun la vagon•ar•o kaj post•e esplor•is kaj trov•is, ke ĉio est•as pret•a. La sign•o ek•son•is, kaj ni ek•vojaĝ•is en la blov•eg•ad•o•n. La mal•lum•o est•is ne•tra•penetr•ebl•a, nur de la lantern•o sur la antaŭ•aĵ•o de la lokomotiv•o est•is distr•at•a antaŭ•e•n elektr•a lum•o. Jim met•ad•is diligent•e en la fajr•o•n kaj sub•ten•ad•is la plej alt•a•n prem•o•n de aer•o tiel, ke ni ir•is antaŭ•e•n, kiel furi•o•j.
Apud la unu•a staci•o, kio ni halt•is, por pren•i akv•o•n, mi ekzamen•is preciz•e, ĉu ĉio est•as en ord•o, kaj Jim esplor•is la lantern•o•n. Ĉio est•is bon•a, kaj ni vetur•is plu•e•n.
La mal•lum•o far•iĝ•is, se est•as ebl•e, pli firm•a. La pluv•o fal•is ankoraŭ per river•o•j. Subit•e mi vid•is tra la pluv•o kaj nebul•o glit•ant•a•n antaŭ ni gigant•a•n vir•in•a•n figur•o•n, en•volv•it•a•n en long•a•n nigr•a•n mantel•o•n, kiu flug•is en la blov•ad•o. Ŝi ĵet•is si•a•j•n brak•o•j•n post•e•n kaj antaŭ•e•n, ĝis ŝi ne•vid•ebl•iĝ•is.
Mi est•is tut•e mut•a de mir•o kaj forges•is far•i ia•n sign•o•n al Jim, kiu star•is antaŭ la forn•o. Kiam li ek•rigard•is re•turn•e•n, li ek•kri•is: Hal•o, Frank! kio est•as? vi el•rigard•as, kiel vid•int•o de spirit•o•j!
Mi nenio•n respond•is. Mi•a•j pens•o•j est•is okup•it•a•j je la strang•a figur•o, kiu•n mi vid•is.
Nun ni est•is proksim•e de Rock Creek, kie pont•o konduk•as super profund•a river•o.
Mi far•iĝ•is pli nerv•a ol antaŭ•e. Ni vetur•is rapid•e, kaj sign•o est•is don•it•a de la staci•o de Rock Creek, kiu est•as nur unu mejl•o•n mal•proksim•a de la pont•o. Kiam ni pas•is preter la staci•o, mi aŭd•is, ke Jim ek•kri•is. Mi kur•is al li kaj vid•is li•n trem•ant•a•n de terur•o. Li montr•is ekster•e•n en la mal•lum•o•n, kaj kiam mi ek•rigard•is, terur•o atak•is mi•n mem.
Tie sur la rel•o•j montr•iĝ•is tiu sam•a gigant•a vir•in•o, kiel antaŭ•e, jen trankvil•a, jen en la plej sovaĝ•a danc•o. — Frank, murmur•et•is Jim kun mal•facil•ec•o, ne ir•u sur la pont•o•n! Pro la ĉiel•o, ne far•u tio•n ĉi! Ne ir•u, antaŭ ol vi sci•as, ke ĉio est•as en ord•o!
Mi ne pov•is kontraŭ•star•i al la pens•o halt•ig•i la vagon•ar•o•n kaj mal•ferm•is la ventol•il•o•n kiel ebl•e plej fort•e. Apenaŭ ni halt•is, mi pov•is aŭd•i la akv•o•n, kiu muĝ•is en Rock Creek rekt•e antaŭ ni. Kiam mi el•ir•is el la maŝin•o, la konduktor•o ven•is al mi renkont•e.
— Kio est•as? Kio est•as? li demand•is. Mi sent•is mi•n tre konfuz•it•a. Nun est•is vid•ebl•a jam nenia gigant•a vir•in•o. Ni ne pov•is vid•i pli mal•proksim•e ol unu metr•o•n aŭ du antaŭ•e•n super la rel•o•j. Mi nenio•n vid•is, sed dir•is: — Mi ne sci•as, kio est•as, sed ŝajn•is al mi, ke mi vid•is grand•a•n nigr•a•n spirit•o•n, kiu etend•is la brak•o•j•n kaj far•is al mi sign•o•n ne ir•i plu. La konduktor•o rigard•is mi•n tut•e mir•ig•it•a. — Ĉu vi est•as frenez•a, Frank? li dir•is. — Oni ĝi•n preskaŭ pov•us kred•i. Sed ni est•as ja en la proksim•ec•o de la river•o kaj ni pov•as esplor•i.
Ni pren•is ni•a•j•n lantern•o•j•n kaj ir•is antaŭ•e•n. Jim ricev•is la ordon•o•n gard•i la maŝin•o•n. Sed apenaŭ ni far•is kelk•a•j•n dek•o•j•n da paŝ•o•j, ni halt•is, rigid•ig•it•a•j de terur•o. Antaŭ ni•a•j pied•o•j est•is profund•a faŭk•o, kie la river•o muĝ•is, ŝvel•ig•it•a de la printemp•a•j pluv•o•j. Kiam ni ni•n re•turn•is, ni vid•is la nigr•a•n vir•in•a•n figur•o•n, kiu danc•ad•is en sovaĝ•a•j turn•o•j. La konduktor•o rigard•is antaŭ•e la faŭk•o•n, post•e mi•n.
— Ĉu tio•n ĉi vi vid•is, kiam vi halt•ig•is la vagon•ar•o•n?
— Jes. — Io ali•a, ol feliĉ•o, ni•n sav•is tiu•n ĉi nokt•o•n.
Ni re•ir•is mal•rapid•e al la vagon•ar•o, plen•a•j de pens•o•j kaj kun mal•gaj•a anim•o. Divers•a•j vetur•ant•o•j ven•is renkont•e al ni. Inter ili si•n trov•is dek•ok•jar•a jun•ul•o el Ĉikag•o, kiu est•is pli rap•ide•pens•ant•a, ol iu el ni. Kiam li ek•vid•is la nigr•a•n vir•in•o•n, li ir•is al la lokomotiv•o kaj en•rigard•is en la lantern•o•j•n, kiu•j star•is tie. — Tie ĉi est•as ni•a nigr•a vir•in•o! dir•is la Ĉikag•a jun•ul•o. Kaj tie est•is efektiv•e tiu sam•a insekt•o, kiu•n vi vid•as sub tiu ĉi vitr•o. Kiam mi mal•ferm•is la lantern•o•n, ĝi flug•is kontraŭ la reflektor•o•n.
Jen est•as la tut•a histori•o, mi•a sinjor•o. Kiam la insekt•o flug•is antaŭ la elektr•a lum•o, ĝi ĵet•is ombr•o•n, kiu simil•is vir•in•o•n, sving•ant•a•n la brak•o•j•n. Ni ne sci•as, kiel ĝi en•ir•is, sed kred•ebl•e ĝi en•ir•is tiam, kiam Jim esplor•is la lantern•o•n apud la akv•o•staci•o. Kiel ajn ĝi est•is, ĝi sav•is ni•a•n viv•o•n per tio, ke ĝi mi•n tim•ig•is per tiu nigr•a vir•in•o.
Jen est•as la kaŭz•o, ke tiu ĉi mal•grand•a insekt•o est•as sub vitr•o kaj en kadr•o. Tio ĉi est•as, por mi•n memor•ig•i, kiel ni est•is sav•it•a•j per tiu ĉi insekt•o. Jes, vi nom•as ĝi•n okaz•o, — mi kred•as, ke ĝi est•is send•aĵ•o de Di•o.
— Ĉio en ord•o! ek•kri•is la konduktor•o, el•ir•ant•e el la telegraf•a staci•o, port•ant•e paper•o•n en la man•o.
Jim, la hejt•ist•o, ven•is en la maŝin•o•n kaj mi en mi•a•n vagon•o•n.
Est•is la maten•o post danc•ad•o. Tio ĉi daŭr•is ĝis la kvar•a hor•o; tiam ankoraŭ oni kun•e•sid•iĝ•is, por trink•i nigr•a•n kaf•o•n ĝis ĉirkaŭ la kvin•a hor•o. Post tio ĉi oni dis•ir•is hejm•e•n.
Ho, kiel bel•a est•is tiu danc•ad•o! Amuz•o•j ne mank•is kaj, kontraŭ la ordinar•o, la nombr•o de la danc•ant•o•j est•is grand•a; eĉ sufiĉ•e mal•jun•a•j sinjor•o•j est•is en•ŝir•it•a•j per la plezur•eg•o kaj al•port•is ofer•o•j•n al la di•in•o de la danc•ad•o. Kiam maten•e oni re•ir•ad•is hejm•e•n, la plej jun•a•j el la mond•o sinjor•a est•is la ĝentil•a•j akompan•ant•o•j de la sinjor•in•o•j kaj fraŭl•in•o•j. La mal•jun•a•j sinjor•o•j jam long•a•n temp•o•n est•is dorm•int•a•j, ĉar la maten•o ĉiam aparten•as al la jun•ul•ar•o.
Tiel ankaŭ Ella, la bel•eg•a fil•in•o de la komerc•a konsil•an•o Balding, feliĉ•e ven•is al la pord•o de la ge•patr•a loĝ•ej•o, kaj ŝi est•is kun•e kun la patr•o kaj patr•in•o, ĉirkaŭ•it•a de amas•et•o da jun•a•j hero•o•j de danc•o. Oni ŝerc•ad•is kaj rid•ad•is dum la ir•ad•o; la komerc•a konsil•an•o est•is gaj•a, kaj la patr•in•o hav•is si•a•n “bon•a•n tag•o•n”.
La dis•iĝ•ad•o iom long•iĝ•is: ĉiu el la sinjor•et•o•j pen•is dir•i io•n apart•e agrabl•a•n, kaj ĉiu el ili pens•is, ke li ricev•is de Ella prem•o•n de man•o apart•e signif•a•n, — ĉiu kred•is, ke li est•as sol•e prefer•it•a.
Ĉu ĉiu•j?
La plej post•e tie rest•is unu jun•a sinjor•o, kiu atend•is ĝis ĉiu•j antaŭ•ir•int•o•j ricev•os si•a•n “man•et•o•n”; tiam ankaŭ li mem pov•us dir•i adiaŭ al Ella.
Tio est•is la doktor•o Gering, jun•a juĝ•ist•o. Li est•is tre trankvil•a kaj modest•a. “Trankvil•a•j akv•o•j est•as profund•a•j”, dir•as proverb•o german•a, kaj modest•ec•o oft•e kaŝ•as firm•a•n cert•ec•o•n.
Kiam la last•a antaŭ•star•ant•o dir•is adiaŭ — la konsil•an•o kun li•a edz•in•o jam star•is en la ne•ferm•it•a pord•o, kaj post ili serv•ant•o kun brul•ant•a kandel•o — Gering ir•is antaŭ•e•n, por komenc•i si•a•n prepar•it•a•n parol•o•n de adiaŭ. Sed en la minut•o kiam li lev•is la man•o•n por salut•i Ella’n, tiu ĉi si•n turn•is al la amas•et•o de la for•ir•int•a•j sinjor•o•j:
— Vi ne forges•u do, kio•n vi promes•is, sinjor•o de Stetten!
Kaj de tie vok•o ek•son•is:
— Cert•e ne, mi•a fraŭl•in•o, mi ne bezon•as ja pli ol unu vort•o•n!
— Ella, nun ven•u do! ek•son•is vok•o de en la pord•o, kaj la sinjor•in•o kon•silan•edz•in•o jam pren•int•e la vest•o•n de si•a fil•in•o al•tir•is tiu•n ĉi en la dom•o•n.
— Bon•a•n nokt•o•n! ankoraŭ ek•kri•is Ella. Bon•a•n nokt•o•n! re•son•ig•is la amas•et•o. Gering ankoraŭ star•is kun lev•it•a man•o — Ella jam en•ir•is en la dom•o•n, la pord•o ferm•iĝ•is — jen li star•is sen “man•et•o” kaj sen adiaŭ•dir•o, kaj la parol•o rest•is ne•parol•it•a!
Trankvil•e kaj modest•e Gering re•ir•is en si•a•n loĝ•ej•o•n.
Li ir•is tre medit•ant•e kaj tre mal•rapid•e. Ĉiu•j ali•a•j jam de long•a temp•o est•is for•ir•int•a•j.
Ven•int•e en si•a•n loĝ•ej•o•n, li fin•e memor•iĝ•is je si mem. Li ek•ĝem•is kaj parol•is al si mem, kiel post la el•don•o de ia juĝ•o mort•ig•a:
— Nur unu vort•o•n — nur unu vort•o•n se ŝi dir•us al mi! La juĝ•ist•o Gering ankoraŭ la du•a•n foj•o•n ek•ĝem•is kaj post•e ek•dorm•is en la ven•int•a maten•o.
Est•is lum•a tag•o, kiam Ella mal•dorm•iĝ•int•e vid•is la sun•o•n bril•ant•a•n tra la kurten•o•j de la ĉambr•o.
Ŝi pri•pens•is la far•it•aĵ•o•j•n de la tag•o pas•int•a kaj rid•et•is kontent•e. Sed jen per unu foj•o ŝi mal•gaj•iĝ•is. Jen unu re•memor•o mal•agrabl•a. Ŝi re•memor•is la dis•iĝ•o•n, re•memor•is la juĝ•ist•o•n Gering, kiu est•is la sol•a, kiu ne dir•is al ŝi eĉ unu vort•o•n! Ĉiu•j sinjor•o•j prem•is ŝi•a•n man•o•n, ĉiu•j dir•is io•n am•ind•a•n, sed li sol•a silent•is. Li eĉ ŝajn•e intenc•e rest•is post•e!
— Mi tamen kred•as, ke li est•as sen•kulp•a, dir•is ŝi•a plej bon•a amik•in•o Mathilde, kiu, vizit•int•e Ella’n en la vesper•o, sid•is kun ŝi en la ĉambr•o de Ella, por parol•et•i pri la danc•ad•o pas•int•a. — Vi sci•as, ke tro al•proksim•iĝ•i est•as tut•e kontraŭ la karakter•o de Gering — kvankam mi dev•as konfes•i, ke tio ĉi est•as ec•o strang•a ĉe juĝ•ist•o; sed kiu sci•as, ĉu li ne est•os tut•e ali•a en li•a juĝ•a serv•ad•o?
— Tro al•proksim•iĝ•i? respond•is Ella. Inter tro al•proksim•iĝ•i kaj intenc•e re•tir•iĝ•i est•as ja grand•a diferenc•o!
— Cert•e! Sed...
— Kio pov•as li•n far•i tia? Cert•e li bon•e sci•as, ke mi li•n am•as. Ĉu mi ne kun li danc•is la unu•a•n vals•o•n? Ĉu ne li sid•is kun•e kun mi ĉe la vesper•manĝ•o? Kio•n pli mi pov•us far•i? Ĉu mi mem dev•as al•forĝ•i li•n per ia apart•a atent•o? Ĉu eĉ ne est•as li•a propr•a afer•o dir•i... kio dev•os est•i dir•it•a? Ho! tia modest•ec•o! Nur unu vort•o•n li bezon•as dir•i, kaj tiam ĉio est•os far•it•a. Sed neniel li dir•as tiu•n vort•o•n!
— Kar•a mi•a Ella! Ne ĉiu•j hom•o•j hav•as egal•a•n karakter•o•n! Oft•e en ia vir•o oni trov•as ia•n ec•o•n, kiu konven•us mult•e pli bon•e al vir•in•o. Dir•u mem: kio hodiaŭ pli mult•e dev•ig•as la vir•in•o•j•n plend•i: la modest•ec•o aŭ la tro grand•a proksim•iĝ•ad•o de la sinjor•a mond•o? Cert•e! Gering est•as escept•o el la regul•o, kaj tio ĉi disting•as li•n!
— Kaj kiel fin•e ni ven•os al la cel•o? mi ne pov•as rekt•e dir•i la vort•o•n liber•ig•ont•a•n, kaj li mem — est•as tro modest•a!
Ella parol•is iom koler•e: ŝi•a•j vang•o•j ruĝ•iĝ•is, kaj Mathilde vid•is, ke la okul•o•j de la amik•in•o mal•sek•iĝ•is.
— Jen est•as la temp•o por ag•i, dir•is Mathilde intern•e kaj pri•pens•ad•is, kiel ŝi mem pov•us help•i la afer•o•n. Kun la temp•o vi al•ven•os al la cel•o, ŝi konsol•is la amik•in•o•n. Ebl•e Walter iel pov•os help•i!
Tiu•j ĉi vort•o•j vid•ebl•e re•anim•is Ella’n. — Walter, ŝi respond•is, jam promes•is al mi si•a•n help•o•n. Kiam ni hodiaŭ maten•e dis•iĝ•is, mi dir•is al li: “Sed ne forges•u, kio•n vi promes•is!”
— Kaj kio•n li dir•is?
— Cert•e ne! Mi bezon•as nur unu vort•o•n!
Walter de Stetten, oficir•o husar•a, est•is la fianĉ•o de Mathilde, kaj pro tio li est•is ankaŭ la konfid•ul•o de la du amik•in•o•j. Li kon•iĝ•is kun la juĝ•ist•o, kiam ili est•is kole•goj-student•o•j, kaj li nun volont•e akcept•is la labor•et•o•n, kiu•n Ella al li trans•don•is ŝi mem kaj per si•a amik•in•o: cert•iĝ•i, ĉu Gering efektiv•e am•as Ella’n.
Post tag•manĝ•o, kiu•n Stetten kaj Gering kutim•e pren•ad•is kun•e en restoraci•o, la oficir•o — fidel•a al si•a princip•o ne long•e pri•pens•i, sed rekt•e al•ir•i al la cel•o — komenc•is sen ia antaŭ•parol•o pri Ella.
Stetten est•is rekt•e la kontraŭ•aĵ•o de si•a amik•o. Dum tiu ĉi pro mult•a pri•pens•ad•o kaj grand•a modest•ec•o ŝancel•iĝ•ad•is frap•i al la pord•o de si•a sankt•ej•o, Stetten iam est•is pret•a en•bat•i tiu•n ĉi pord•o•n.
— Kiam do est•os vi•a fianĉ•iĝ•o? li demand•is la amik•o•n.
Gering li•n mir•eg•ant•e ek•rigard•is; li intenc•is respond•i, sed ne pov•is.
— Sen ia ŝerc•o, jen est•as la temp•o por fin•e konfes•i vi•a•n intenc•o•n! La tut•a urb•o parol•as pri vi du kiel pri est•ont•a•j ge•edz•o•j. Nun al•ir•u al la cel•o! Vi est•as en•am•it•a en Ella’n — vi mem mi•n tio•n sci•ig•is. Ŝi ankaŭ am•as vi•n. Tio•n mi sci•as, kaj vi ĝi•n sci•as ankoraŭ pli bon•e!
Gering li•n aŭskult•ad•is ne ferm•int•e la buŝ•o•n.
— Ho! ne rigard•u mi•n do tiel mir•eg•ant•e! parol•u fin•e! — Strang•a juĝ•ist•o vi est•as — al vi mank•as la parol•o por defend•iĝ•i! Ĉiam nur ia•n unu•a•n vort•o•n vi bezon•as por komenc•i!
— Jes, la unu•a•n vort•o•n! dir•is Gering mal•gaj•e. Kial ŝi ne decid•iĝ•as parol•i?
— Jen! dir•is nun kvazaŭ mir•eg•ant•e Stetten, la unu•a•n parol•o•n ĉiam dev•as dir•i vi! Ĉu la fraŭl•in•o ebl•e dev•us si•n turn•i al vi: Sinjor•o juĝ•ist•o, mi intenc•as hav•i vi•n, — ĉu vi vol•as, jes aŭ ne!
— Tio•n mi ne pens•as, ne!
— Kio•n do? — Mi vi•n ne kompren•as: Nun vi du jam unu kun la du•a kon•iĝ•is antaŭ kelk•a•j monat•o•j; ĉiu hom•o el•leg•as el vi•a•j vizaĝ•o•j, ke vi am•as unu la du•a•n — sed nek vi nek ŝi decid•iĝ•as ĝi•n konfes•i! Vi mem ankoraŭ pli mal•mult•e ol Ella — kvankam vi est•as vir•o! Mi est•as tut•e cert•a, ke vi ne ricev•os rifuz•o•n — kaj vi mem ĝi•n sci•as pli bon•e ankoraŭ.
— Mi? — Ho, se mi ĝi•n sci•us! Vi mem dir•u: kia•n cert•ec•o•n mi hav•as por ĝi? Ĉu Ella parol•is nur unu sol•a•n foj•o•n eĉ plej mal•grand•a•n vort•et•o•n, kiu mi•n cert•e esper•ig•us? Eĉ ne unu sol•a•n vort•o•n! Kaj mi tim•as est•i rifuz•it•a!
— Grand•eg•a•n estim•o•n mi sent•as por juĝ•ist•o, kiu tiel mal•mult•e kon•as la pruv•o•j•n efektiv•a•j•n! — Ni ne ŝerc•u, Herman, — la afer•o dev•as est•i fin•it•a. Kia•n pruv•o•n vi atend•as de Ella por far•i vi•n cert•a je vi•a feliĉ•o?
— Nur unu vort•o•n!
— Tio•n sam•a•n Ella atend•as de vi!
— Ho!
— Mi cert•ig•as vi•n per mi•a honor•o!
— Ej! Tiam...
— Tiam vi•a sort•o de•pend•as de tiu, kiu el vi du dir•os la unu•a•n vort•o•n? aŭ pli bon•e vi ambaŭ dev•os dir•i unu vort•o•n — tio est•as tiel kompren•ebl•a, kiel unu•obl•e unu est•as unu!
Gering rest•is pri•pens•ant•a: jen li star•as antaŭ tiu fos•o, kiu•n li dev•us trans•salt•i! Li•a mal•gaj•a vizaĝ•o rid•ig•is li•a•n amik•o•n. — Mi nun bon•e kompren•as, ke mi mem dev•os help•i la afer•o•n, dir•is Stetten.
— Vi? demand•is mir•ant•e Gering, kaj en tiu sam•a minut•o la esper•o re•anim•is li•a•n vizaĝ•o•n.
— Jes, respond•is Stetten, mi mem est•os sekundant•o por vi, kaj Mathilde por Ella. Ho, la duel•o est•os gaj•eg•a! Mi est•as sci•em•a, kiu el vi unu•e vund•os la du•a•n! Sed mi est•as cert•a, ke la frap•o est•os sen mal•bon•a rezultat•o, de kiu ajn flank•o ĝi ven•os!
Gering ne mult•e esper•is de la prov•o, sed rid•et•is.
Stetten si•n lev•is kaj kun•e kun Gering for•ir•is el la manĝ•ej•o.
— Mi vi•n sci•ig•os pri la sekv•ant•aĵ•o, est•u cert•a! dir•is Stetten, prem•ant•e la man•o•n de Gering kaj dis•iĝ•ant•e kun li.
Stetten ir•is al si•a milit•ist•ej•o, Gering ir•is al si•a juĝ•ej•o. Li tiam skrib•is parol•o•n defend•a•n, kaj kiu el li•a•j kon•at•o•j leg•us la lert•a•n parol•o•n, kiu•n Gering skrib•is, tiu neniel kred•us, ke la skrib•ant•o tiel van•e serĉ•is nur unu vort•o•n! —
Post kelk•a•j tag•o•j — est•is la last•a semajn•o de la monat•o Maj•o, kaj la veter•o est•is plej bel•a — Herman Gering sid•is antaŭ si•a•j skrib•aĵ•o•j. Est•is ĉirkaŭ la sep•a hor•o de vesper•o, kaj la juĝ•ist•o si•n prepar•is el•ir•i. Tiam la skrib•ist•o de Gering ven•is en la ĉambr•o•n kaj don•is al Gering ia•n leter•o•n. Tiu ĉi leter•o ven•is de Stetten, kiu per ĝi invit•is si•a•n amik•o•n far•i kun li promen•o•n en la morgaŭ•a dimanĉ•o. La last•a•j vort•o•j de tiu leter•o est•is la jen•a•j:
— Dir•u al la trans•don•ant•o nur unu vort•o•n: “jes” aŭ “ne” est•os sufiĉ•e.
Gering komisi•is la skrib•ist•o•n dir•i al la al•port•int•o nur “Jes”, kaj li el•ir•is el la juĝ•ej•o.
Je la maten•o de la ven•int•a dimanĉ•o la du amik•o•j kun•e promen•is tra la kamp•o•j en la ĉirkaŭ•aĵ•o de la urb•o kaj en•ir•is en bel•eg•a•n arb•ar•o•n. La tag•o est•is bel•eg•a, aer•o kaj lum•o plen•a•j je gaj•ec•o kaj freŝ•ec•o. Stetten mem est•is apart•e gaj•a kaj tiel li far•is si•a•n amik•o•n Gering ankaŭ gaj•et•a. La du amik•o•j ir•ad•is, parol•ant•e pri divers•a•j objekt•o•j.
Stetten parol•is pri mult•a•j objekt•o•j, sed ne tuŝ•is eĉ per unu vort•o la afer•o•n de kelk•a•j tag•o•j antaŭ•e.
— Strang•a ĝi est•as, intern•e pens•is Gering; li do komenc•u!
Gering de temp•o al temp•o pen•is ig•i la amik•o•n tuŝ•i la afer•o•n, sed Stetten ŝajn•is ne kompren•i kaj intenc•e parol•is pri ali•a•j objekt•o•j.
Tiel ili ambaŭ fin•e ven•is al lok•o, kie la arb•ar•o est•is iom tra•vid•ebl•a. Preter•ir•ant•e, Gering rimark•is ne mal•proksim•e antaŭ ili du sinjor•in•o•j•n, kiu•j ne•rapid•e ir•ad•is antaŭ•e•n. Li ne pov•is ili•n re•kon•i, sed io ne•kon•at•a far•is pli rapid•e bat•i li•a•n kor•o•n.
Stetten ne dir•is eĉ unu vort•o•n, ŝajn•is, ke li ne vid•as la vir•in•o•j•n. Gering intenc•e silent•is. Post kelk•a•j paŝ•o•j la sinjor•in•o•j ne est•is pli vid•ebl•a•j. La parol•ad•o est•is fin•it•a, kaj Gering medit•ant•e ir•ad•is sur la ne•larĝ•a voj•o post si•a amik•o, kiu, dis•ŝov•ant•e ie kaj ie la branĉ•o•j•n, ne•laŭt•e kant•ad•is la kant•o•n de Heine: “Mi ne sci•as, kio•n signif•as...”
Fin•e Gering re•komenc•is parol•i:
— Tie ĉi est•as pli kaj pli interes•e. Ni ir•as tra efektiv•a dens•aĵ•o antaŭ•mond•a!
— Jes, respond•is Stetten, est•os ankoraŭ pli interes•e, kiam fin•e la arb•ar•o fin•iĝ•os. Est•is bel•et•a voj•o, cert•e!
La arb•ar•o iom post iom mal•dens•iĝ•is, kaj kiam Stetten dis•ŝov•is la last•a•j•n branĉ•o•j•n, montr•iĝ•is herb•a lok•o ĉirkaŭ•it•a de la arb•ar•o, kaj en la fin•o de tiu lok•o est•is bel•a dom•et•o arb•ar•ist•a.
— Ĉu tie ĉi ne est•as bel•eg•e? demand•is Stetten.
— Bel•eg•e, cert•e! respond•is Gering; sed Stetten al•don•is:
— Mi dir•as al vi, amik•o, ni trov•os ankoraŭ io•n pli bel•eg•a•n!
— Kio•n do li intenc•as? si•n demand•is Gering.
La du amik•o•j al•ir•is al la dom•et•o. En la mez•o de la voj•o Stetten si•n turn•is al la dekstr•a flank•o.
— Ni en•ir•os en la dom•et•o•n per post•e, li dir•is. Ili tiel ĉirkaŭ•ir•is la dom•et•o•n tra la arb•ar•o kaj proksim•iĝ•is al ĝarden•o. Stetten est•is kelk•a•n pec•o•n pli antaŭ•e.
Jen du sinjor•in•o•j el•ir•int•a•j el la pord•o al•ven•is al la du amik•o•j.
— Ho! kontraŭ•vol•e ek•kri•is Gering, ĉar li re•kon•is la sam•a•j•n du vir•in•o•j•n, kiu•j•n li antaŭ•e vid•is en la arb•ar•o.
Kiam la du sinjor•in•o•j el•ir•is el la ĝarden•o, Stetten rapid•e al•proksim•iĝ•is al ili, salut•int•e ili•n ĝentil•e.
Ĝi est•is Mathilde kun Ella.
Stetten mal•laŭt•e dir•is al Ella kelk•a•j•n vort•o•j•n, kaj tiam tiu ĉi ruĝ•iĝ•is. — Cert•e! dir•is Stetten laŭt•e, demand•u do li•n vi mem!
Gering dum•e al•ven•is. Antaŭ ol li pov•is salut•i la sinjor•in•o•j•n, Ella al•paŝ•is al li kaj dir•is:
— Ĉu tio est•as efektiv•e ver•a, kio•n sinjor•o de Stetten mi•n sci•ig•is?
— Jes aŭ ne! rapid•e ek•kri•is Stetten al Gering. Nur unu vort•o•n — jes aŭ ne! Kaj li rigard•is si•a•n amik•o•n kiel sci•ant•e, ke tiu ĉi ne pov•us respond•i io•n ali•a•n krom “jes”.
La rigard•o de Ella nun ek•bril•is. Ĝi est•is tia rigard•o, ke Gering ĝi•n sent•is en si•a kor•o — tiel magnet•e Ella nenie ankoraŭ li•n rigard•is! Ŝi atend•is la respond•o•n; ŝajn•is al li, ke li vid•as kaj sent•as, ke ŝi atend•as nur la unu vort•o•n: “jes”. Kaj tamen li ne sci•is, pri kio propr•e ŝi li•n demand•as. Sed en la demand•o est•is io, kio•n li kompren•is tre bon•e; ŝi ĝi•n el•parol•is per si•a mal•sek•a rigard•o; ŝi•a brust•o si•n lev•ad•is kaj mal•lev•ad•is, kaj jen ŝi•a man•o est•is don•it•a al li.
— Ĉu est•as ver•e, Herman? ek•parol•is ŝi nun tiel kares•e kaj plen•e je am•o, ke Gering tut•e forges•is la ĉirkaŭ•aĵ•o•n. Li vid•is pli nenio•n krom ŝi, li aŭd•is nur ŝi•a•n voĉ•o•n; la tut•a mond•o ŝajn•is for•est•i. Li nun sent•is feliĉ•o•n, tiu ĉi sent•o li•n venk•is, li pren•is ŝi•a•n man•o•n. Tiel varm•e kiel nenie ankoraŭ li ek•parol•is al ŝi, li respond•is:
— Jes, Ella, jes!
Kaj la du am•ant•o•j si•n ĉirkaŭ•pren•is. — Jen! ek•kri•is Stetten. Ĉu mi ne plen•um•is mi•a•n promes•o•n? Mi plen•um•is eĉ pli ol tio•n, ĉar mi promes•is nur unu vort•o•n, sed Gering nun el•parol•is eĉ tri vort•o•j•n!
Kiam la sekv•ant•a•n tag•o•n Stetten ven•is en la loĝ•ej•o•n de si•a amik•o, li mir•ant•e li•n vid•is vest•it•a•n en nigr•a surtut•o kun kravat•o kaj gant•o•j blank•a•j.
Stetten ne bezon•is long•e demand•i.
— Ĉu vi ir•as al la komerc•a konsil•an•o Balding?
— Jes.
— Kaj kio•n vi respond•os, kiam tiu ĉi vi•n demand•os sinjor•o juĝ•ist•o, kio•n vi dezir•as?
— Nur unu vort•o•n, Stetten!
— Kaj tiu ĉi vort•o est•os?
— Ella’n!
Est•is tre agrabl•e en la buduar•et•o de sinjor•in•o Breine. La mebl•a•j kovr•il•o•j est•is el blu•a atlas•o, kaj la lign•aĵ•o de la seĝ•o•j est•is or•ig•it•a. Tie si•n trov•is ankaŭ mult•a•j etaĝ•ar•et•o•j, egal•e kovr•it•a•j per blu•a ŝtof•o kaj ornam•it•a•j per blu•a•j franĝ•o•j, kiu•j•n najl•et•o•j or•ig•it•a•j firm•e ten•is. Ĉirkaŭ•e en la ĉambr•o est•is distr•it•a ankoraŭ mult•o da sen•difin•a•j puf-seĝ•o•j, aŭ kiel ili est•as nom•at•a•j, tiu•j rembur•it•a•j, rond•a•j, kvar•angul•a•j kaj oval•a•j objekt•o•j kun blu•a•j atlas•a•j kovr•il•o•j kaj amas•o da ne•kompren•ebl•a•j laĉ•aĵ•o•j kaj penik•aĵ•o•j. En unu angul•o de la buduar•o, apud la fenestr•o, star•is pian•et•o kun la post•flank•o turn•it•a al la intern•o de la ĉambr•o. Kiam oni sid•iĝ•is al la pian•o, oni sid•is tie efektiv•e kaŝ•it•a, ĉar grand•a•j foli•o•kresk•aĵ•o•j sur la ambaŭ flank•o•j de la instrument•o form•ig•is ver•e tropik•a•n laŭb•o•n en tiu ĉi mal•grand•a Eden•o de la sinjor•in•o.
Est•is trankvil•e kaj pac•e en la buduar•et•o, ĉar neniu tie si•n trov•is; kaj du•on•hel•a kviet•a lum•o si•n vast•ig•is tra la tut•a ĉambr•o. Ver•e, la or•ig•it•a lamp•o, pend•ant•a de la plafon•o, brul•is, sed tiel super ĝi, kiel ankaŭ super la kandel•o•j sur la skrib•o•tabl•o est•is koket•a•j ŝirm•il•o•j. La blu•a silk•a pord•o•kurten•o est•is tir•it•a antaŭ la pord•o, sed el la flank•a•j ĉambr•o•j est•is aŭd•at•a danc•muzik•o kaj viv•a inter•parol•ad•o; ĉar tiu•n ĉi vesper•o•n est•is bal•o ĉe la komerc•eg•ist•o Breine, la sinjor•o de la dom•o.
La muzik•o silent•iĝ•is moment•e, la pord•o•kurten•o ek•ĵet•iĝ•is flank•e•n, kaj sur la sojl•o de la pord•o si•n montr•is alt•a, graci•a vir•in•a figur•o. Kelk•a•j frak•e vest•it•a•j sinjor•o•j, kun la har•o•j komb•it•a•j sur la frunt•o kaj la klak•ĉapel•o sub la brak•o, ĉirkaŭ•is ŝi•n; sed ŝi for•ig•is ili•n kun mien•o de reĝ•in•o, antaŭ•tir•is rapid•e la kurten•o•n antaŭ la pord•o kaj fal•is post•e lac•a sur unu el la silk•o•kovr•it•a•j kanap•o•j. Ŝi•a vizaĝ•o est•is tre delikat•e form•it•a kaj pal•a, la okul•o•j mal•lum•a•j, grand•a•j kaj radi•ant•a•j, kaj la nigr•a•j har•o•j, friz•it•a•j a la Tit•us, port•is nenia•j•n ali•a•j•n ornam•o•j•n, ol par•o da diamant•a•j stel•o•j. Ŝi•a tre dekolt•it•a vest•o, el salm•o•kolor•a atlas•o kaj brod•it•a silk•o, est•is unu el tiu•j ne•pri•skrib•ebl•a•j, majstr•a•j tualet•o•j el Pariz•o, kie punt•o•j kaj bant•roz•et•o•j, fald•o•j kaj feston•o•j si•n kun•ig•is en mir•ind•a bon•ord•it•a sen•ord•ec•o, dum kelk•a•j grand•eg•a•j girland•o•j da art•a•j roz•o•j far•is surpriz•e bel•a•n efik•o•n, precip•e tial, ke ili est•is met•it•a•j en la plej ne•imag•ebl•a•j lok•o•j.
Ŝi est•is bel•a, kiel ŝi kuŝ•is tie, lac•e etend•it•a sur la kanap•o, lud•ant•e kun monstr•a vent•um•il•o; kaj pli bel•a ankoraŭ ŝi est•us, se ŝi•a vizaĝ•o ne hav•us tiu•n mal•ŝat•em•a•n fier•a•n esprim•o•n. Ŝi est•is lac•a de la bal•a muzik•o kaj vanil•a glaci•aĵ•o, de am•ind•um•a•j rigard•o•j kaj sen•gust•a flat•aĵ•o de la frak•e vest•it•a•j sinjor•o•j kaj naŭz•a•j salon•parfum•o•j.
Ŝi est•is fier•a, ĉar ŝi est•is ĉiam kutim•int•a, ke oni ŝi•n star•ig•u sur piedestal•o•n, ĉirkaŭ•at•a•n de genu•fleks•ant•a•j kavalir•o•j; sed ŝi nun est•is jam tut•e lac•a de tiu ĉi ador•ad•o, ŝi est•is lac•a est•i di•in•o de bal•o. Ver•e, ŝi bon•e sci•is, ke ŝi prezent•is tre bel•a•n figur•o•n sur la piedestal•o, ĉar ŝi est•is bel•a statu•o; sed ŝi sci•is ankaŭ, ke oni admir•ad•is la statu•o•n plej•e tial... ke ĝi hav•is ver•a•n or•ig•aĵ•o•n.
Stella Adler — tia est•is ŝi•a nom•o — rest•is ne long•e ne mal•help•at•a. La pord•o•kurten•o krak•et•is, Stella lev•is sen•pacienc•e si•a•j•n lac•a•j•n okul•o•j•n, sed kiam ŝi ek•vid•is, kiu en•ven•is, ĝoj•a rid•et•o ek•lum•is sur ŝi•a bel•a vizaĝ•o. La en•ir•ant•o est•is bel•eg•a sinjor•in•o de ĉirkaŭ tri•dek jar•o•j, kun plen•a figur•o kaj flor•ant•a gaj•em•a vizaĝ•o. Ŝi•a•j nigr•a•j har•o•j est•is kun•volv•it•a•j en pez•a•j plekt•o•j super la kap•o kaj ornam•it•a•j per kuf•et•o da blank•a•j plum•o•j kaj ruĝ•a•j roz•o•j. Ŝi hav•is sur si vest•o•n el vin•ruĝ•a velur•o kaj atlas•o kun riĉ•a garnitur•o da krem•kolor•a•j punt•o•j. Ŝi est•is sinjor•in•o. Breine, la edz•in•o de la komerc•eg•ist•o Breine kaj la reg•ant•in•o de tiu ĉi elegant•a dom•o.
— Mi sci•is bon•e, ke mi vi•n tie ĉi trov•os, dir•is sinjor•in•o Breine, si•n sid•ig•ant•e apud si•a amik•in•o. Kiel mi ĝoj•as, ke mi vid•as vi•n ĉe mi tiu•n ĉi vesper•o•n. Pens•u nur, ke ni du ne parol•is jam unu kun la du•a de unu tut•a long•a jar•o! Kaj tio est•is en la bon•a urb•o Pariz•o, kiam mi, post mi•a edz•in•iĝ•o, vojaĝ•is tie•n kun mi•a kar•a edz•o, kaj vi est•is ankoraŭ en pensi•o. Nun ni hav•os re•e agrabl•a•n hor•o•n por babil•i.
— Se ni nur ne far•as mal•just•aĵ•o•n al vi•a•j ali•a•j gast•o•j, Fanny.
— Ne, nun mi est•as absolut•e ekster danĝer•o, ĉar nun la tut•a best•ar•o est•as en la manĝ•ej•o por si•n nutr•i, aŭ pli delikat•e esprim•it•e, por vesper•manĝ•i. Kiam ni last•e est•is kun•e en Pariz•o, tio est•is ankaŭ sur bal•o, ĉu vi tio•n memor•as? Tio•n dev•us patr•et•o Breine sci•i, ke li•a edz•in•o vetur•is al oper•a mask•o•bal•o, dum li est•is en la kolekt•iĝ•o naci•a kaj kuŝ•is en Versailles! Kaj ĉu vi ankoraŭ memor•as, ke ni perd•is unu la du•a•n en la prem•ad•o kaj dev•is re•ven•i hejm•e•n ĉiu apart•e?
Stella ek•ĝem•is kaj murmur•et•is du•on•e por si mem: — Ha, jes! tiu•n mask•o•bal•o•n mi ne facil•e forges•os!
— Sed vi ne vol•us iom manĝ•i, Stella?
— Ne, mi dank•as, mi ne est•as mal•sat•a.
— Jes, mal•kaŝ•e dir•at•e, vi ne mult•o•n perd•as per tio ĉi, ĉar tie est•as nek bird•o, nek fiŝ•o, aŭ pli ĝust•e, est•as de la ambaŭ spec•o•j. Kiel tiu•j bufed•o•j est•as tamen bon•eg•a el•pens•aĵ•o! Oni pak•as kun•e ĉiu•j•n ebl•a•j•n kaj ne•ebl•a•j•n hom•o•j•n en la plej mal•grand•a lok•o, oni ŝarĝ•as el ĉiu•j ebl•a•j kaj ne•ebl•a•j plad•o•j sur unu kaj tiu sam•a teler•o, kaj tiam oni tio•n manĝ•as en la plej mal•oportun•a situaci•o! Sed unu glas•o•n da vin•o vi pov•as tamen trink•i?
— Ne, mi est•as tiel lac•a, mi bezon•as nur iom ripoz•i.
— Sur vi•a•j laŭr•o•j, jes! Ha, kia•n feliĉ•o•n, aŭ pli ĝust•e mal•feliĉ•o•n, vi far•is en la bal•a salon•o! Sur la tut•a plank•o est•as dis•ĵet•it•a•j kor•o•j, kiu•j•n la mal•feliĉ•a•j sinjor•o•j perd•is! Mi dev•os las•i ili•n el•bala•i, antaŭ ol ni komenc•os danc•i, ĉar ali•e oni pov•as fal•et•i sur ili! La sinjor•o•j flug•et•is ja ĉirkaŭ vi...
— Jes, kiel muŝ•o•j ĉirkaŭ suker•o aŭ teolog•o ĉirkaŭ paroĥ•o! dir•is Stella kun mal•ŝat•em•a trajt•o ĉirkaŭ si•a bel•a buŝ•o. La viv•o•pan•o, mi•a kar•a, est•as por ili la grav•a demand•o. Sed la edz•iĝ•o•ĉas•ant•a•j sinjor•o•j far•as labor•o•n van•e! Mi vol•as est•i am•at•a pro mi mem kaj ne pro mi•a mon•o!
— Mal•saĝ•ul•in•et•o! dir•is Fanny, don•ant•e al si•a amik•in•o ne•fort•a•n frap•o•n per la vent•um•il•o; ĉu vi est•as do tiel mal•bel•a, aŭ ĉu vi pens•as, ke la sinjor•o•j est•as tut•e blind•a•j? mi opini•as ĉiam, ke juvel•o est•as du•obl•e pli bel•a, kiam ĝi est•as en•kadr•ig•it•a en or•o.
— Ili est•as por mi tut•e indiferent•a•j.
— Ha, mi komenc•as kompren•i. Vi•a kor•o ne est•as plu liber•a.
— Jes, sincer•e dir•at•e, kar•a Fanny, mi est•as efektiv•e en•am•it•a; kaj kiam oni hav•as unu en la kor•o, oni ne hav•as lok•o•n tie por mult•a•j.
— Tio de•pend•as de la konstru•o de la kor•o. Est•as kor•o•j, kiu•j est•as tiel elast•a•j, ke en ili du•dek trov•us bon•e lok•o•n! Sed kiel la feliĉ•a hom•o si•n nom•as? Ĉu mi li•n kon•as?
Stella mal•lev•is la kap•o•n.
— Mi li•n ne kon•as mem! mi ne sci•as li•a•n nom•o•n, kaj ebl•e mi li•n re•vid•os neniam!
— Kia•j sentiment•a•j kapric•o•j tio est•as? demand•is sinjor•in•o Breine kaj sku•is la kap•o•n. Sed oni dev•ig•as si•n ĉiam hav•i io•n por si•n turment•i! Se oni ne hav•as zorg•o•j•n pro pan•o, oni tiam far•as al si zorg•o•j•n de am•o! Sed ĉu vi permes•os al mi demand•i....
La sinjor•in•o•j est•is inter•romp•it•a•j de friz•it•a kelner•o, kiu en•ir•is danc•ant•e sur la pint•o•j de la pied•o•j. Kelner•o Olsen est•is ĉiam melankoli•a. Li sufer•is konstant•e dolor•o•n de kap•o kaj de mal•feliĉ•a am•o, kaj ambaŭ dolor•o•j nask•iĝ•is de li•a pen•em•a part•o•pren•ad•o en la societ•a viv•o; ĉar li trink•ad•is ĉiam grand•a•n kvant•o•n da rest•o•j de vin•o en la nokt•o, kaj tio ĉi mal•san•ig•is li•a•n kap•o•n, kaj li vid•ad•is mult•o•n da bel•a•j sinjor•in•o•j, kaj tio ĉi mal•san•ig•is li•a•n kor•o•n. La last•a•j•n est•is permes•at•e al li nur rigard•i, sed ne tuŝ•i, kaj tio•n li nom•is “vandal•a•j turment•o•j”, vol•ant•e dir•i “Tantal•a•j turment•o•j”.
— Ĉu mi pov•as serv•i per io al la sinjor•in•o•j? demand•is Olsen kun mal•gaj•a rid•et•o, dum li•a•j akv•o•blu•a•j okul•o•j glit•is super la rond•a•j ŝultr•o•j de sinjor•in•o Breine.
— Al•port•u al mi porci•o•n da glaci•aĵ•o, dir•is Fanny.
— Post kvin minut•o•j mi ĝi•n met•os ĉe vi•a•j pied•o•j, sinjor•in•o.
— Mi prefer•as, ke vi ĝi•n met•u tie ĉi, sur la tabl•o•n!
— Tuj, sinjor•in•o, tuj.
Li for•danc•is. Fanny rigard•is post li•n kun rid•et•o.
— La inter•komunik•iĝ•o est•as infekt•a, ŝi dir•is. Nun la kelner•o•j eĉ vol•as est•i kavalir•o•j.
— Tio est•as ja tut•e natur•a, respond•is Stella, kiam ĉiu•j mi•a•j kavalir•o•j vol•as est•i kelner•o•j por mi!
Ŝi lev•is la brov•o•j•n kaj apog•is si•a•n Tit•us-kap•o•n al la klar•e•blu•a•j silk•a•j kusen•o•j. En tiu ĉi sam•a minut•o la pord•o•kurten•o est•is ĵet•it•a flank•e•n, kaj la komerc•eg•ist•o en•ir•is en la buduar•et•o•n.
La komerc•eg•ist•o Breine est•is mal•grand•a, gras•a sinjor•o kun mal•dik•a•j lum•e-brun•a•j har•o•j kaj lum•e-brun•a vang•barb•o iom griz•a. La komerc•eg•ist•o, kiel ŝajn•is, ne est•is en bon•a humor•o.
— Kiel vi fart•as, sinjor•in•o•j? li demand•is, pen•ant•e don•i al si•a vizaĝ•o komplez•a•n esprim•o•n.
— Ho, bon•eg•e! respond•is Stella.
— Est•as por mi plezur•o vid•i, ke vi nun iom ripoz•as, li dir•is al si•a edz•in•o. Vi kred•ebl•e sent•as vi•n jam tre lac•a est•i tiel ĵet•at•a el la brak•o•j de unu sinjor•o al la brak•o•j de ali•a!
La sinjor•in•o lud•is kun si•a vent•um•il•o kaj kant•et•is vals•o•n.
— Vi est•as, kiel ŝajn•as, en tre bon•a humor•o, dir•is Breine ofend•it•e.
— Tio•n oni ver•e ne pov•as dir•i pri vi, sinjor•o Breine, rimark•is Stella rid•et•ant•e.
— Kontraŭ•e, mi est•as en la plej bril•ant•a humor•o...
— Ne kred•u al li, Stella, dir•is la sinjor•in•o. Mi vid•as laŭ li•a naz•o, ke li est•as fort•e atak•em•a. Li ven•is tie•n ĉi nur por aranĝ•i disput•o•j•n.
— Tiam est•as plej bon•e si•n sav•i per for•kur•o.
— Vi ja kompren•as, ke mi•a edz•in•o nur ŝerc•as?
— Mi dev•as tamen ir•i en la salon•o•n. Mi ŝuld•as, jes, la di•o•j sci•as, kiel mult•a•j•n danc•o•j•n, kaj se mi ne pag•os mi•a•j•n ŝuld•o•j•n tiel baldaŭ kiel ebl•e, mi tim•as, ke mi•a•j kreditor•o•j mi•n tren•os tie•n per fort•o.
Ŝi for•ir•is rid•et•ant•e, las•ant•e la edz•a•n par•o•n sol•a.
— Est•u tiel bon•a, komenc•u, ju pli fru•e, des pli bon•e! Ne ĝen•u vi•n! Mi est•as prepar•it•a por la plej mal•bon•a.
— Sed, Fanny kar•a, mi ne dir•is eĉ unu vort•o•n.
— Ne, sed vi est•as koler•eg•a. Tio est•as ja tut•e vid•ebl•a laŭ vi•a naz•o, kiu est•as pli star•ant•a, ol ordinar•e.
— Fanny!
— Mi est•as tro bel•a tiu•n ĉi vesper•o•n, ne ver•e?
— Vi est•as jam tro modest•a!
— Mi koket•is tro mult•e kun la jun•a•j sinjor•o•j, ne ver•e? mi est•is tro ĵet•at•a el la brak•o•j de unu sinjor•o en la brak•o•j•n de ali•a, kiel vi vi•n tiel bon•gust•e esprim•is!
— La tut•a ni•a edz•ec•o est•is ne•inter•romp•it•a danc•ad•o.
— Mi cert•e ne pov•as dir•i, ke mi danc•is super roz•o•j.
— Ha, Fanny, se vi nur sci•us, kia turment•iĝ•o est•as vid•i si•a•n edz•in•o•n, prem•at•a•n al la brust•o de ali•a, ĉirkaŭ•pren•at•a•n de li•a brak•o, si•n rul•i en kap•turn•ant•a vals•o. Ho, tiu•j bal•o•j, tiu•j bal•o•j!
— Sen•dank•a! kaj tamen ĝi est•is sur unu el tiu•j ĉi bal•o•j, ke vi trov•is vi•a•n feliĉ•o•n! Ĉu vi memor•as? Tio est•is ne pli ol unu kaj du•on•o jar•o antaŭ•e. Tiam vi sid•is tie kun bel•a mebl•it•a loĝ•ej•o kaj tamen sen la plej bel•eg•a mebl•o en dom•o — jun•a edz•in•o; kaj tiam vi komenc•is trov•i, ke est•i tut•e sol•a en ok ĉambr•o•j kaj kuir•ej•o ne est•as tut•e san•e por la hom•o. Kie tio ĉi est•is tiam, kiam ni renkont•is unu la du•a•n?
— Jes, est•is sur bal•o.
— Kaj kie ĝi est•is, ke vi pet•is mi•a•n man•o•n?
— Ankaŭ sur bal•o.
— Tial vi hav•as nenia•n kaŭz•o•n plend•i. Ni viv•as bon•e kun•e.
— Ho, oni viv•as tre bon•e, kiam oni ĉiam vetur•as al bal•o•j!
— Mi est•as labor•em•a edz•in•o.
— Jes, vi manĝ•as vi•a•n pan•o•n en la ŝvit•o de vi•a frunt•o sur ĉiu•j bal•o•j de la urb•o.
— Ŝerc•u nur! Vi pent•os iam vi•a•n kondut•o•n, kiam mi est•os for!
— Mi jam tut•e kutim•is vid•i vi•n for•kur•ad•i al bal•o•j, dir•is la komerc•eg•ist•o, nerv•e lud•ant•e kun la vent•um•il•o de si•a edz•in•o, kiu•n ŝi est•is met•int•a sur la tabl•o•n.
— Hodiaŭ ver•e vi super•as vi•n mem, dir•is Fanny, si•n lev•ant•e ofend•it•e. La komerc•eg•ist•o si•n lev•is ankaŭ.
— Jes, mi ne pov•as plu tio•n sufer•i. Tie ĉi dev•os far•iĝ•i ali•a danc•o! Li pren•is la vent•um•il•o•n en ambaŭ man•o•j•n kaj dis•romp•is ĝi•n en du pec•o•j•n.
— Vi far•iĝ•as ĉiam pli kaj pli bon•a, mi•a amik•o. Nun mi ne mir•us, se vi komenc•us dis•romp•i spegul•o•j•n kaj vitr•o•j•n de fenestr•o•j.
— Mi est•us sufiĉ•e inklin•a por tio ĉi.
— Ne ĝen•u vi•n, mi pet•as. Mi volont•e help•os al vi. Jen est•as forn•a fer•o! vi pov•as ja komenc•i romp•i la spegul•o•j•n, dum mi eksped•os la porcelan•a•j•n vaz•o•j•n kaj la mal•grand•aĵ•o•j•n!
Hont•ig•it•a kaj du•on•e dis•arm•it•a per la trankvil•ec•o de si•a edz•in•o, la komerc•eg•ist•o for•ĵet•is la romp•it•a•n vent•um•il•o•n sur la tabl•o•n kaj vol•is el•ir•i, kiam la kelner•o Olsen en tiu sam•a minut•o en•konduk•is en la kabinet•o•n jun•a•n sinjor•o•n.
— Est•u tiel bon•a, la ge•sinjor•o•j est•as tie ĉi.
Li est•is alt•kresk•a, bel•a fraŭl•o kun kuraĝ•a, fier•a vizaĝ•o, bukl•a•j lum•a•j har•o•j kaj par•o da dik•a•j blond•a•j lip•har•o•j kun al tiu•j al•iĝ•ant•a pint•a barb•o.
— Mi ne mal•help•as?
Breine si•n re•turn•is viv•e.
— Georg•o, vi, mi•a amik•o? Neniel, neniel! Mi•a edz•in•o kaj mi est•is nur okup•it•a•j je kelk•a•j mastr•um•aĵ•o•j. Las•u, mi vi•n prezent•os, mi•a plej bon•a amik•o, leŭtenant•o Georg•o Felsen, ĵus re•ven•int•a hejm•e•n el la ekster•land•o — Fanny, mi•a edz•in•o.
— Mi•a edz•o tiel oft•e parol•is pri vi, ke mi vi•n jam tut•e kon•as.
— Est•as por mi ankaŭ plezur•o far•iĝ•i vi•a kon•at•o, mi•a sinjor•in•o!
— Mi aŭd•is, ke vi re•ven•is, kaj mi tiam tuj send•is al vi invit•o•n. En ia ali•a vesper•o vi kred•ebl•e ne renkont•us mi•a•n edz•in•o•n; sed tiu•n ĉi vesper•o•n ŝi est•as okaz•e hejm•e, ĉar ŝi don•as mem bal•o•n.
— Ne aŭskult•u li•n, sinjor•o leŭtenant•o, li est•as nur tiel malic•a.
— Mi li•n bon•e kon•as, mi•a sinjor•in•o. Tia li est•is jam antaŭ mi•a vetur•o Pariz•o•n.
— Pariz•o•n? ek•kri•is Breine. Mi pens•is, ke vi est•is en Ital•uj•o; mir•ind•e, ke ni ne renkont•is unu la du•a•n en Pariz•o. Tie mi est•is en la antaŭ•a jar•o.
— En tiel grand•eg•a urb•o ne est•as mir•ind•e.
— Ni for•vetur•is kelk•a•j•n tag•o•j•n post la grand•a oper•a mask•o•bal•o, dir•is Fanny.
Georg•o si•n re•turn•is viv•e.
— Vi est•is en la oper•a bal•o, sinjor•in•o?
— Ne, kial... kial vi pov•as tio•n supoz•i?
— Tiu mask•o•bal•o, kiel ŝajn•as, far•is ekster•ordinar•a•n impres•o•n sur vi•n, dir•is Breine.
— Sinjor•o Felsen est•as tiel flam•iĝ•em•a.
— Tio... tio est•is nenio!
— Ne, nun mi dev•as far•i vizit•o•n en la salon•o kaj ne pli long•e mal•ŝat•i mi•a•j•n ali•a•j•n gast•o•j•n...
— Far•u al mi la honor•o•n, danc•i kun mi, sinjor•in•o.
— Mal•feliĉ•e mi jam est•as invit•it•a; sed mi prov•os el•zorg•i por vi fraŭl•in•o•n, kaj mi pens•as, ke vi ne perd•os per la ŝanĝ•o. Ŝi est•as jun•a, bel•a, kaj riĉ•a. La last•a ec•o est•as ja tio, kio•n la plej mult•a•j sinjor•o•j estim•as plej•e. Mi re•ven•os baldaŭ.
Felsen apenaŭ aŭd•is ŝi•a•j•n last•a•j•n vort•o•j•n. Li star•is en profund•a•j pens•o•j kaj vek•iĝ•is el si•a rev•ad•o nur tiam, kiam li•a amik•o li•n frap•is sur la ŝultr•o•n kaj li•n prem•is mal•supr•e•n sur la sof•o•n.
La komerc•eg•ist•o, met•int•e si•a•j•n ambaŭ man•o•j•n sur la ŝultr•o•j•n de la leŭtenant•o, rigard•is al li rekt•e en la okul•o•j•n.
— Kio est•as al vi? Kia•j•n re•memor•o•j•n vek•is tiu oper•a bal•o ĉe vi, kiam vi far•iĝ•is tiel ekscit•it•a?
— Mi hav•is tie la plej mir•ind•a•n aventur•o•n de mi•a viv•o. Mi tiel bon•e kiel fianĉ•iĝ•is kun fraŭl•in•o, ne vid•int•e eĉ ŝi•a•n vizaĝ•o•n.
— Kio•n vi babil•as! Kiel tio pov•is okaz•i?
— Dum mi promen•ad•is ĉirkaŭ•e en la prem•ad•o de la mask•o•j, mi ek•aŭd•is fraŭl•in•a•n voĉ•o•n post mi, dir•ant•a•n en pur•a norveg•a lingv•o: — Di•o, kio•n mi far•os! Mi mi•n re•turn•is kaj ek•vid•is graci•a•n vir•in•a•n figur•o•n en nigr•a domen•o kun nigr•a mask•o antaŭ la vizaĝ•o. Ke ŝi est•is jun•a kaj bel•a, pri tio mi est•is tut•e konvink•it•a. La rond•a•j brak•o•j, la marmor•blank•a kol•o, la purpur•a•j lip•o•j, kiu•j vid•iĝ•is inter la punt•o•j de la mask•o, kaj la bril•ant•a•j okul•o•j — ĉiu•j tiu•j mal•grand•a•j ĉarm•a•j detal•o•j est•is sufiĉ•a•j por mi, por antaŭ•sent•i rav•ant•a•n tut•aĵ•o•n. Mi ir•is kuraĝ•e antaŭ•e•n kaj, prezent•int•e mi•n mem kiel sam•land•ul•o, propon•is, ke mi est•os ŝi•a kavalir•o. Ŝi akcept•is kun dank•o mi•a•n brak•o•n: mi est•is ja sen•mask•a. Ebl•e ŝi kon•is mi•n el Kristiani•o. Mi•a•n nom•o•n ŝi ne demand•is. Ni ir•ad•is ĉirkaŭ•e, por re•trov•i ŝi•a•n amik•in•o•n, kiu•n ŝi est•is perd•int•a en la prem•ad•o. Ili ambaŭ hav•is nigr•a•j•n domen•o•j•n sen ia•j sign•o•j, kaj tie natur•e si•n trov•is amas•o da tia•j nigr•a•j domen•o•j. Sekv•e ni promen•ad•is long•a•n temp•o•n kun•e kaj pren•is lok•o•n en loĝi•o. Ŝi est•is sprit•a, eduk•it•a kaj am•ind•a; mi est•is du•on•e mal•sobr•ig•it•a de am•o, ĉampan•o kaj danc•muzik•o; kaj ni ambaŭ en•spir•ad•is per plen•a•j pulm•o•j la arom•o•n de roman•ec•o, kiu trov•iĝ•is en ni•a tut•a aventur•o. Mi pren•is ŝi•a•n man•o•n en mi•a•n kaj pet•eg•is ŝi•n lev•i la mask•o•n, sed ŝi est•is ne•mov•ebl•a. — Ne dis•ŝir•u la mister•a•n vual•o•n, kiu est•is ĵet•it•a sur ni•a•n renkont•o•n kaj kiu al•don•is al ĝi ĝi•a•n ĉarm•o•n. Ni renkont•iĝ•os en Kristiani•o la ven•ont•a•n vintr•o•n, ŝi dir•is. — Las•u mi•n nun ir•i, akompan•u mi•n nur al vetur•il•o kaj ne pen•u sci•i, kiu mi est•as, aŭ sekv•i mi•n. Mi konfid•as al vi•a kavalir•ec•o. Mi pren•is diamant•a•n ring•o•n de mi•a mal•grand•a fingr•o kaj met•is ĝi•n sur ŝi•a•n man•o•n. — Per tiu ĉi ring•o mi vi•n katen•as, mi dir•is; kiam mi vi•n re•vid•os, ni dis•iĝ•os neniam. Ĉu vi vol•as ĝi•n port•i? — Jes, ĉiam! ŝi respond•is. Kiam ŝi est•is en la vetur•il•o, ŝi si•n klin•is super mi•n kaj kis•is mi•n sur la frunt•o. — Ni renkont•os ni•n en Kristian•o, est•is ŝi•a•j last•a•j vort•o•j. Kaj nun mi tie•n ĉi ven•is. Mi ir•os en teatr•o•n kaj al koncert•o•j, al bal•o•j kaj vesper•manĝ•o•j, kaj la diamant•a ring•o sur ŝi•a man•o est•os la stel•o, kiu montr•os al mi la voj•o•n al la Bethlehem•o de la am•o.
— Tio•n oni pov•as nom•i roman•o, dir•is la komerc•eg•ist•o, si•n lev•ant•e. Oni pov•us pens•i, ke vi est•as nask•it•a en la kavalir•a temp•o. Sed kie•n la sinjor•in•o•j for•ir•is? Ĉu ni ne ir•os al ili?
— Mi prefer•us rest•i en pac•o tie ĉi. Est•as tiel agrabl•e en tiu ĉi buduar•o.
— Bon•e, tiam mi send•os la sinjor•in•o•j•n al vi. Tie ĉi est•as la plej•sankt•ej•o de Fanny, tie•n ĉi ven•as nur la en•dediĉ•it•a•j!
Kiam la komerc•eg•ist•o for•ir•is, Felsen si•n amuz•is per rigard•ad•o de ĉiu•j bel•a•j mal•grand•aĵ•o•j kaj flor•o•j, kiu•j est•is dis•met•it•a•j ĉirkaŭ•e en la plej bon•gust•a sen•ord•ec•o. Oni rimark•is tuj en ĉiu•j tiu•j elegant•a•j, koket•e distr•it•a•j luks•aĵ•o•j la delikat•a•n man•o•n de eduk•it•a vir•in•o. Li halt•is antaŭ la pian•o.
— Kia bon•gust•a aranĝ•o, li murmur•et•is. La pian•o en la angul•o est•as ĉirkaŭ•at•a de tropik•a•j kresk•aĵ•o•j.
Li sid•iĝ•is sur la seĝ•o antaŭ la pian•o kaj komenc•is trans•turn•ad•i la foli•o•j•n en la not•o•libr•o.
Li ne rimark•is, ke Fanny kaj Stella en•ir•is.
— Tie ĉi est•as ja neniu, dir•is Stella. Des pli bon•e.
— Mi est•as cert•a, ke li plaĉ•os al vi, dir•is Fanny viv•e. Li est•as jun•a, bel•a, eduk•it•a kaj elegant•a. Li viv•is mult•a•j•n jar•o•j•n en la ali•land•o.
— Li kred•ebl•e viv•is tie tiel mult•e, ke li nun re•ven•is hejm•e•n, por trov•i io•n, per kio li pov•us daŭr•ig•i viv•i! Li far•iĝ•os kred•ebl•e unu el mi•a•j plej varm•a•j ador•ant•o•j!
— Kia sen•hont•ec•o! murmur•is Felsen.
— Ho, li hav•as tamen io•n ali•a•n, per kio li pov•as viv•i krom vi, dir•is Fanny incit•it•a.
— Tio est•as la plej bon•a voj•o, kiu•n li pov•us elekt•i. Du•dek mil kron•o•j da procent•o•j en jar•o kaj nenio•n ali•a•n far•i, ol est•i la edz•o de si•a edz•in•o!
— Fi, Stella!
Felsen lev•iĝ•is, pal•a, kun kun•prem•it•a•j dent•o•j.
— Nu, dir•is Stella, ir•ant•e al la tabl•o, el•serĉ•u la pek•ul•o•n, konduk•u li•n tie•n ĉi kaj star•ig•u li•n en la vic•o•n de mi•a•j ador•ant•o•j. Li est•as ja leŭtenant•o. Ebl•e mi pov•os li•n uz•i, por komand•i la ali•a•j•n!
Felsen el•paŝ•is.
— Mi est•as jam tie ĉi kaj tuj, kiam mi est•os prezent•it•a, far•iĝ•os por mi plezur•o, akcept•i la decid•it•a•n por mi lok•o•n.
Ĉe la son•o de li•a voĉ•o Stella turn•is la kap•o•n. Ŝi est•is mort•pal•a kaj apog•is si•n konvulsi•e al la marmor•a tabl•o. Ĝi est•is li, la ideal•o de ŝi•a viv•o, ŝi•a sekret•a fianĉ•o, kiu•n ŝi nun tiel dolor•e insult•is kaj por ĉiam for•puŝ•is! Ŝi rigard•is meĥanik•e si•a•n man•o•n. Feliĉ•e ŝi port•is gant•o•j•n kun sep buton•o•j, tiel la ring•o est•is bon•e kaŝ•it•a.
— Pardon•u, se mi vi•n ek•tim•ig•is, mi•a•j sinjor•in•o•j, dir•is Georg•o, Sed mi sid•is tiel absorb•it•a per la not•o•j, ke mi ne rimark•is vi•a•n en•ir•o•n.
Sinjor•in•o Breine saĝ•e decid•is rigard•i la tut•a•n afer•o•n kiel ŝerc•o•n.
— La situaci•o est•as ver•e mal•agrabl•a, ŝi dir•is rid•et•ant•e. Nun est•as jam tro mal•fru•e, por sven•i. Mi far•as, kiel mi•a amik•in•o, kaj serĉ•as mi•a•n rifuĝ•o•n en la vent•um•il•o. Kiam ĝi est•as mal•ferm•it•a, ĝi far•as la serv•o•n de kurten•o, kiu est•as antaŭ•tir•it•a, dum la vizaĝ•o far•as tualet•o•n. Nu, nun mi pens•as, ke ĝi pli-mal•pli re•hav•as la ĝust•a•n esprim•o•n! Las•u mi•n prezent•i: leŭtenant•o Felsen — fraŭl•in•o Adler... Sed, kar•a Stella, vi tiel trem•as... Sid•iĝ•u!
— Tio baldaŭ pas•os. Mi est•as iom nerv•a.
— Mi bedaŭr•as, dir•is Georg•o, ke mi est•as la kaŭz•o...
— Nu, inter•romp•is li•n Fanny, pro pun•o mi vi•n kondamn•as rest•i tie ĉi kaj fleg•i la fraŭl•in•o•n, ĝis vi pov•os konduk•i ŝi•n, perfekt•e re•fort•ig•it•a•n, en la salon•o•n. Mi dev•as for•las•i vi•n. Mi•a•j ŝuld•o•j de mastr•in•o mi•n vok•as.
Fanny for•ir•is. Stella sid•is kun mal•lev•it•a•j okul•o•j, Felsen star•is mal•varm•eg•a kaj apog•is si•n al la dors•o de unu seĝ•o. Stella lev•is la kap•o•n kaj dir•is kun dev•ig•it•a trankvil•ec•o:
— Sid•ig•u vi•n, sinjor•o Felsen.
— Mi dank•as.
— Dir•u al mi, ĉu ni parol•os pri la veter•o kaj blov•o, aŭ ĉu ni est•os sincer•a•j?
— Kiel al vi plaĉ•os.
— Nu, las•u ni•n est•i sincer•a•j. Vi mi•n abomen•as, ne ver•e?
— Las•u ni•n unu•e konsent•i, ke mi vi•n ne ador•as, mi•a fraŭl•in•o. Se mi vi•n kompren•is ĝust•e, vi tim•as mi•n pli kiel ador•ant•o•n, ol kiel mal•amik•o•n.
— Sed tiam mi juĝ•is ne kon•ant•e. Nun, kontraŭ•e... kontraŭ•e...
— Nun, vi mi•n kon•as egal•e mal•bon•e.
— Jes, ver•e, sed...
— Sed?
— Sed...
— Ĉu vi est•os efektiv•e sincer•a, fraŭl•in•o?
— Mi dezir•as nenio•n pli volont•e.
— Sed, trov•int•e, ke mi est•as sufiĉ•e mal•hont•a ne tuj•e fal•i sur mi•a•j•n genu•o•j•n, vi ebl•e hav•us la dezir•o•n met•i mi•n venk•it•a•n ĉe vi•a•j pied•o•j, por post•e hav•i la plezur•o•n — mi•n for•puŝ•i.
— Sinjor•o leŭtenant•o! ek•kri•is Stella viv•e kaj lev•is si•n de si•a seĝ•o.
— Ĉu la ge•sinjor•o•j io•n dezir•as? ek•son•is murmur•et•ant•a voĉ•o post ŝi. Ĝi est•is la melankoli•a kelner•o Olsen, kiu, en•ir•int•e sen•bru•e, nun star•is tie kun kap•o klin•it•a kaj kun porci•o da glaci•aĵ•o en la man•o.
Stella re•ĵet•is si•n sur la seĝ•o•n kaj kaŝ•is si•a•n vizaĝ•o•n en la man•o•j.
— Ne, ir•u nur!
— Mi al•port•is nur tiu•n ĉi glaci•aĵ•o•n al sinjor•in•o Breine.
— Met•u ĝi•n tie ĉi sur la tabl•o•n kaj al•port•u al mi ankaŭ unu porci•o•n, dir•is Georg•o sen•pacienc•e. Mi bezon•as mi•n iom mal•varm•et•ig•i, li murmur•et•is al si mem.
— Tuj, sinjor•o, tuj! Nenio•n ali•a•n, sinjor•o?
— Ne.
Stella sid•is daŭr•ig•e kun si•a bukl•it•a Tit•us-kap•o en la man•o•j, ŝi•a blank•a kol•o est•is fleks•it•a, kaj part•o de la delikat•e form•it•a orel•o rigard•et•is el la grand•a•j salm•o•kolor•a•j roz•o•j, kiu•j est•is al•fortik•ig•it•a•j sur ŝi•a ŝultr•o. Georg•o sent•is, ke li est•is tro krud•a.
— Fraŭl•in•o!
Ŝi re•lev•is la kap•o•n kun la mal•nov•a fier•a esprim•o en la mal•lum•a•j okul•o•j.
— Ĉu vi hav•as ankoraŭ io•n ne•dir•it•a•n?
— Mi est•is tro ek•flam•iĝ•a, mi est•is rapid•em•a, mi vol•us nur...
— Vi vol•us nur pag•i mok•o•n per mok•o kaj mi•n humil•ig•i. Gratul•u vi•n mem, leŭtenant•o Felsen, vi ating•is perfekt•e vi•a•n cel•o•n!
— Fraŭl•in•o!
— Mi kuraĝ•is pren•i vi•n por ĉas•ist•o de edz•iĝ•o, vi kuraĝ•is ĵet•i en mi•a•n vizaĝ•o•n, ke mi est•as sen•kor•a koket•ul•in•o, kiu si•n amuz•as per en•jung•ad•o de mal•feliĉ•a•j am•ant•o•j al si•a vetur•il•o de triumf•o. Ĉu ni nun est•as kvit•a•j?
— Mi pov•as nenio•n dir•i por mi•a prav•ig•o.
— Mi pov•us ebl•e dir•i mult•e por la mi•a, sed mi ne sci•as ver•e, kiel ni tiu•n ĉi inter•parol•o•n komenc•is, kaj mi sci•as ankoraŭ pli mal•mult•e, kial ni ĝi•n... daŭr•ig•us.
— Jes, vi est•as prav•a, fraŭl•in•o. Mi•a efektiv•a intenc•o est•is invit•i vi•n por la sekv•ant•a danc•o.
— Mi dank•as. En tiu ĉi minut•o mi est•as tiel lac•a, ke mi dev•as iom ripoz•i.
— Tiam mi vi•n ne pli long•e mal•oportun•os.
Li salut•is mal•varm•e kaj en•ir•is rapid•e en la salon•o•n.
Stella lev•iĝ•is. Kiam li est•is ekster la pord•o ŝi fal•is sur la sof•o•n, ĵet•is si•n en unu angul•o•n kaj kaŝ•is la kap•o•n en la klar•blu•a•j silk•a•j kusen•o•j.
Mult•a•j kaj dolor•a•j pens•o•j tra•ir•is la kap•o•n de Stella, dum ŝi kuŝ•is tie kun la vizaĝ•o en•prem•it•a en la silk•a•j kusen•o•j. Tio est•is do la unu•a renkont•o, kiu•n ŝi en si•a fantazi•o tiel bel•e el•pentr•is al si mem, kaj tamen — la ŝuld•o est•is ja ŝi•a propr•a. Sed ebl•e li eĉ ne memor•is ili•a•n mal•grand•a•n aventur•o•n, — kaj ŝi, kiu konsider•ad•is tiu•n ĉi ring•o•n, kiu•n li met•is sur ŝi•a•n fingr•o•n, kiel ring•o•n de fianĉ•iĝ•o, ŝi, kiu tiel am•e fleg•is la pur•a•n flor•o•n de si•a unu•a am•o kaj ĝi•n nutr•is per si•a rev•ad•o... kia mal•saĝ•ul•in•o ŝi est•is! Kaj ŝi pov•is ver•e kred•i, ke en ni•a proz•a temp•o iom da poezi•o ankoraŭ pov•us ekzist•i! Ŝi lev•iĝ•is, kaj, de•tir•int•e la gant•o•j•n, ŝi long•a•n temp•o•n rigard•is la ring•o•n. Ŝi•a am•o est•is profund•a kaj pur•a, kiel tiu ĉi diamant•o. En ties kviet•a fajr•o kuŝ•is mir•a sorĉ•o, ĉar ĝi prunt•is si•a•n bril•o•n el la poezi•o de la anim•o. Tiu•n ĉi vesper•o•n ĝi ne bril•is kiel kutim•e. Ebl•e la ros•o en ŝi•a•j okul•o•j kaŭz•is, ke ĝi•a bril•o perd•iĝ•is. Nun ĝi est•is nur la last•a larm•o sur la tomb•o de ŝi•a am•o!
— Sed li neniam sci•os, ke mi est•as tiu, kiu•n li renkont•is en la bal•o, ŝi murmur•et•is. Ŝi ja ten•is en si•a man•o la ŝlos•il•o•n de la enigm•o, ŝlos•il•o•n, pri kiu ŝi kred•is, ke ĝi mal•ferm•os al ŝi la ter•a•n paradiz•o•n. Neniu ĝi•n vid•is, des pli bon•e, eĉ ne Fanny.
— For, for!
Ŝi kur•is al la fenestr•o, por ĵet•i la ring•o•n sur la strat•o•n, sed ŝi si•n de•ten•is. La mal•grand•a viper•o tiel fortik•e en•mord•iĝ•is en ŝi•a•n kor•o•n, ke ŝi ne pov•is sufer•i, ke ĝi est•u dis•prem•at•a sub la pied•o•j de la preter•ir•ant•o•j. Kiam ŝi re•ven•is de la fenestr•o, ŝi•a rigard•o fal•is okaz•e sur la porci•o•n da glaci•aĵ•o, kiu star•is sur la tabl•o, kaj tiam subit•e ven•is al ŝi ide•o. Li pet•is ja la kelner•o•n al•port•i al li porci•o•n da glaci•aĵ•o; ŝi las•os li•n ricev•i ĝi•n — kun•e kun la ring•o. Ŝi si•n sid•ig•is apud la skrib•o•tabl•o kaj iom pens•int•e, ŝi skrib•is la sekv•ant•a•j•n lini•o•j•n:
Tiu•n sign•o•n port•u
Sur man•o vi•a!
En mister•o rest•u
La nom•o mi•a!
Kun•volv•int•e la paper•et•o•n, ŝi ŝov•is la ring•o•n super ĝi•n kaj en•prem•is ĝi•n en la glaci•aĵ•o•n. Ŝi las•is la teler•et•o•n star•i sur la tabl•o kaj en•ir•is en la salon•o•n, por el•serĉ•i la kelner•o•n.
Moment•o•n post la el•ir•o de Stella Fanny en•ir•is en la kabinet•o•n, pri kiu la kelner•o Olsen dir•is al ŝi, ke tie la glaci•aĵ•o star•as sur la tabl•o. Ĵus kiam ŝi vol•is port•i la kuler•o•n al si•a buŝ•o, ŝi rimark•is la paper•et•o•n kun la ring•o, el•pren•is ĝi•n el la glaci•aĵ•o kaj leg•is la vers•aĵ•o•n. Tra•leg•int•e ĝi•n mult•a•j•n foj•o•j•n, pens•int•e pri la afer•o kaj sku•int•e konfuz•it•e la kap•o•n, sinjor•in•o Breine met•is la ring•o•n sur si•a•n fingr•o•n, pren•is la glaci•aĵ•a•n teler•et•o•n en la man•o•n kaj ir•is en la manĝ•ej•o•n al la kelner•o.
— Kiu don•is al vi tiu•n ĉi glaci•aĵ•o•n?
— La kuir•ist•in•o, li respond•is kun si•a kutim•a melankoli•a rid•et•o.
— Ne, li sci•as nenio•n, pens•is Fanny. Ĉu ĝi star•as long•a•n temp•o•n en la kabinet•o?
— Mal•long•e, sinjor•in•o. La bel•a leŭtenant•o — mi pens•as, ke li est•as nom•at•a Felsen — pet•is mi•n ĝi•n met•i tie•n. Li tiel fervor•is, ke mi for•ir•u, kaj send•is mi•n serĉ•i por li mem porci•o•n da glaci•aĵ•o; sed jam nenio rest•is.
— Li pov•as ricev•i tiu•n ĉi.
— Ĉu mi ĝi•n dev•as port•i al li?
— Ne, mi ĝi•n far•os mem. Serv•u vi la limonad•o•n al la gast•o•j.
— Nu, pens•is Fanny, donac•o de Felsen! Delikat•a ĝentil•ec•o! Sed post tiel mal•long•a kon•at•ec•o! Ĝi est•as natur•e pro mi•a edz•o. Mi en•ir•os, por li•n dank•i en ia delikat•a manier•o, kaj mi ne met•os la gant•o•n, por ke li vid•u, ke mi ricev•is la ring•o•n.
Ŝi en•ir•is en la salon•o•n kaj al•proksim•iĝ•is al Felsen, kiu star•is sol•a en unu angul•o de la ĉambr•o.
— Vi dezir•is glaci•aĵ•o•n, dir•is la kelner•o. Permes•u al vi•a humil•a serv•ant•in•o don•i ĝi•n propr•a•man•e al vi.
— Vi est•as tro bon•eg•a!
Ŝi antaŭ•port•is al li koket•e la glaci•aĵ•o•n kaj las•is sam•temp•e la diamant•o•n ek•bril•i. Li ek•trem•is kaj preskaŭ fal•ig•is la teler•et•o•n, dum li•a•j okul•o•j ripoz•is sur la ek•bril•int•a ŝton•o. Nenia•j dub•o•j plu! Li trov•is la ring•o•n; sed la posed•ant•in•o, la sekret•a ador•at•in•o de li•a•j rev•o•j, est•as la edz•in•o de li•a plej bon•a amik•o! Ho, tio est•is terur•a!
— Vi rigard•as mi•a•n ring•o•n, dir•is Fanny kun fripon•a rid•et•o. Ĝi est•as bel•a, ne ver•e?
— Jes... jes... ĝi est•as... tre bel•a.
— Ĝi est•as memor•o de unu amik•o, kiu est•as al mi tre kar•a, kvankam mi li•n kon•as nur mal•long•a•n temp•o•n. Mi konserv•os ĉiam tiu•n ĉi memor•aĵ•o•n kaj mi ĉiam ĝi•n alt•e ŝat•os, ŝi dir•is, for•ir•ant•e kun koket•a klin•et•o de la kap•o.
Felsen star•is tut•e surd•ig•it•a kun la teler•et•o en la man•o.
Dum•e Stella est•is ir•int•a al la kelner•o kaj pet•int•a li•n don•i la glaci•aĵ•o•n al Felsen.
— Li ĝi•n jam ricev•is, dir•is Olsen. Li star•as kun ĝi en la man•o. Jen li est•as.
Li est•is prav•a. Felsen ten•is la teler•et•o•n en la man•o kaj ŝajn•is est•i ekscit•it•a. Fanny star•is apud•e kaj parol•is viv•e kun li. Io bril•is fort•e sur ŝi•a man•o. Ŝi port•is ordinar•e nur si•a•n fianĉ•iĝ•a•n ring•o•n. Kio•n tio signif•as?
Nun ŝi for•las•is li•n kaj ir•is al la buduar•o. Ŝi est•is halt•ig•it•a sur la voj•o de par•o da kavalir•o•j. Stella preter•glit•is tie•n ne•rimark•it•a kaj lok•is si•n post la pian•o, kie ŝi sid•is, kaŝ•at•a de la ĉirkaŭ•star•ant•a•j grup•o•j da kresk•aĵ•o•j. Moment•o•n post tio en•ir•is Fanny, kaj, star•ant•e sub la lustr•o, ŝi las•is la ring•o•n ek•bril•i kaj admir•ad•is ĝi•n. Stella rigard•ad•is ŝi•n tra la kresk•aĵ•o•j.
Jes, est•is tut•e cert•e. Ĝi est•as ŝi•a ring•o; sed kiel Fanny ĝi•n ricev•is? Ĉu li ver•e ĝi•n sen•per•e for•donac•is, kiel sen•valor•a•n objekt•o•n? Fanny est•is tiel profund•ig•it•a en la konsider•ad•o•n de la ring•o, ke ŝi ne rimark•is la en•ir•o•n de si•a edz•o.
— Nu, Fanj•o, ĉu vi est•as tut•e sol•a? dir•is la komerc•eg•ist•o. Ĉu vi est•as ankoraŭ koler•a?
Li pren•is ŝi•a•n man•o•n, kiu•n ŝi pen•is for•tir•i.
— Vi ja sci•as, ke se mi est•as ankaŭ ia•foj•e iom viv•a kaj ĵaluz•a, tio est•as ĉar mi vi•n tiel am•as kaj ĉar mi tim•as, mi mal•jun•a urs•o, ke mi ne pov•as far•i vi•n tiel feliĉ•a, kiel vi merit•as.
Li kares•is ŝi•a•n man•o•n, sed subit•e ek•trem•is.
— Kia... kia ring•o est•as tio?
— Ĝi... ĝi est•as anonim•a donac•o, respond•is Fanny iom konfuz•it•e.
— Kiu ĝi•n don•is al vi?
— Oni ne pov•as kon•i la don•ant•o•n de anonim•a•j donac•o•j, dir•is Fanny petol•e.
— Sed mi li•n kon•as. Ĉu dir•i al vi tiu•n nom•o•n?
— Vi sci•as do?
— Ĝi est•as Georg•o Felsen. Mi sci•as ĉio•n.
Stella sid•is, kiel fal•int•a el nub•o•j. Ĉu Felsen ver•e est•as en•am•it•a en Fanny’n, kaj ĉu li, ne ofer•ant•e eĉ unu sol•a•n pens•o•n al ili•a renkont•o, ne pen•ant•e el•serĉ•i, el kie la ring•o ven•is, sen•per•e ĝi•n met•is sur ŝi•a•n fingr•o•n? Aŭ ĉu Fanny trov•is la ring•o•n kaj met•is ĝi•n sur la fingr•o•n, por pens•ig•i li•n, ke ŝi est•as la elekt•it•a? Sed ne, tio ĉi est•is mal•saĝ•a pens•o. Fanny nenio•n sci•is pri la histori•o de la ring•o, ŝi neniam ĝi•n vid•is. Oni pov•us frenez•iĝ•i.
La komerc•eg•ist•o fal•is mal•esper•e sur seĝ•o•n.
— Kaj ĝi est•as mi•a plej bon•a amik•o kaj mi•a propr•a edz•in•o, kiu•j mi•n tromp•as!
— Jes, la edz•in•o•j de ali•a•j hom•o•j tut•e ja ne pov•as hav•i interes•o•n vi•n tromp•i! dir•is Fanny trankvil•e.
— Ne el•turn•u vi•n per mal•kar•a•j ŝerc•o•j! mi sci•as nun ĉiu•j•n vi•a•j•n sekret•o•j•n. Vi vol•as ebl•e ne•i, ke vi est•is sen mi•a sci•o en la oper•a bal•o en Pariz•o?
— Ha, Stella babil•is?
— Stella nenio•n dir•is, sed tiu ĉi mal•feliĉ•a ring•o mal•ferm•is mi•a•j•n okul•o•j•n kaj montr•is al mi, kiel facil•anim•e kaj mensog•e vi ag•is.
— Dir•u al mi, kar•a Breine, ĉu vi efektiv•e ne trink•is tro mult•e post la manĝ•o?
— Ho, Fanny, Fanny, kiel vi pov•as est•i tiel kruel•a?
— Pro Di•o, Breine, mi ne bon•e kompren•as, kio•n mi far•is. Ni dev•as trov•i sinjor•o•n Felsen, li klar•ig•os al ni ĉio•n.
En tiu minut•o en•ven•is la kelner•o Olsen, por sci•ig•i, ke la danc•ad•o komenc•iĝ•is kaj ke oni demand•as pri la ge•mastr•o•j.
— Ĉu sinjor•o Felsen est•as tie?
— Ne, li pren•is si•a•n super•vest•o•n kaj for•las•is la bal•o•n antaŭ kelk•a•j minut•o•j, dir•is Olsen.
— Ne dir•int•e adiaŭ al mi! Sed kio•n do signif•as ĉio ĉi? murmur•is Fanny.
La inter•parol•ad•o est•is inter•romp•it•a de bel•a kavalir•o, al kiu la sinjor•in•o est•is promes•int•a la unu•a•n danc•o•n post la vesper•manĝ•o. Fanny pren•is li•a•n brak•o•n kaj en•ir•is en la salon•o•n.
La komerc•eg•ist•o ripoz•is, tut•e dis•prem•it•a, en si•a apog•a seĝ•o. Stella sid•is post la pian•o kaj plor•is. El la salon•o son•is danc•a muzik•o, rid•ad•o kaj ŝov•ad•o de pied•o•j.
— Jes, ĝi est•as efektiv•e anim•it•a bal•o kaj luks•a vesper•manĝ•o, kiu•j•n komerc•eg•ist•o Breine don•as tiu•n ĉi vesper•o•n, li ĝem•is. Tiel vigl•a danc•ad•o daŭr•iĝ•as tie intern•e, kaj tamen la komerc•eg•ist•o mem sid•as tie ĉi sur la ruin•o•j de si•a feliĉ•o!
Li kaŝ•is la vizaĝ•o•n en si•a•j•n man•o•j•n.
— Ĉu ekzist•as en la mond•o pli mal•feliĉ•a hom•o ol mi? li ĝem•is laŭt•e.
Mol•a man•o est•is met•it•a sur li•a•n ŝultr•o•n. Stella star•is apud li•a flank•o.
— Ekzist•as ankoraŭ unu ali•a, ŝi dir•is.
— Ĉu vi est•as ankaŭ mal•feliĉ•a, fraŭl•in•o?
— Ho, jes!
— Sed vi ne hav•as edz•in•o•n, kiu vi•n tromp•as.
— Ne, sed unu kaj tiu sam•a hom•o est•as la kaŭz•o de ni•a mal•feliĉ•o.
— Felsen?
— Jes. Mi li•n am•is tiel profund•e, tiel kor•e, kaj nun li mi•n for•puŝ•is kaj forges•is pro Fanny, kaj ĉio tio post kon•at•ec•o de nur du•on•o da hor•o. Ĉio est•as tiel frenez•e mal•saĝ•a, ke mi•a kap•o preskaŭ turn•iĝ•as.
— Ili kon•as unu la du•a•n jam pli ol unu jar•o•n. Mi est•as cert•a pri tio.
— Edz•in•ig•it•a vir•in•o — kia sen•fund•a mal•taŭg•ec•o!
— Ĝi est•as la franc•a•j ide•o•j. Sed kio•n vi pens•as far•i?
— Mi? mi almenaŭ neniam edz•in•iĝ•os!
— Mi ankaŭ neniam far•os ĝi•n plu, dir•is la komerc•eg•ist•o. Mi pet•os eks•edz•iĝ•o•n.
— Sed ebl•e Fanny est•as sen•kulp•a?
— Ne, mi sci•as, kiel facil•anim•e ŝi komenc•is tiu•n ĉi rilat•o•n, kaj mi neniam pov•as hav•i plu konfid•o•n al ŝi.
— Ĉio pov•os far•iĝ•i ankoraŭ bon•a, sinjor•o.
— Neniam, neniam.
Li don•is al ŝi sign•o•n, ke ŝi sid•iĝ•u. Ŝi si•n sid•ig•is kontraŭ li.
— Dir•u al mi, ĉu mi ne est•as sufiĉ•e mal•jun•a, por pov•i est•i vi•a patr•o?
— Mi vi•n ne kompren•as...
— Mi opini•as, ke ni ambaŭ star•as tut•e sol•e en la mond•o. Vi ne hav•as plu ge•patr•o•j•n. Ĉu vi ne vol•us far•iĝ•i mi•a adopt•a fil•in•o?
— Tiu ĉi propon•o est•as tiel subit•a, ke mi trov•as, ke ni ambaŭ dev•as preciz•e pri•pens•i ĝi•n.
Sinjor•in•o Breine dum•e ven•is el la salon•o kaj, vid•ant•e si•a•n edz•o•n kaj Stella’n en viv•a kaj konfid•a inter•parol•ad•o, star•iĝ•is en la mez•o de la ĉambr•o.
— Vid•u, daŭr•ig•is la komerc•eg•ist•o, kiam la eks•edz•iĝ•o kun Fanny est•os ating•it•a, mi sent•os mi•n mem tiel sol•a.
— Ĉu ni nun eks•edz•iĝ•os! pens•is Fanny.
— Kiel feliĉ•a mi est•us tiam, se amik•a anĝel•o vol•us viv•ig•i mi•a•n mal•plen•a•n hejm•o•n kaj fleg•i mi•n en la mal•jun•a•j tag•o•j.
Fanny star•is koler•e kaj lud•is kun si•a vent•um•il•o.
— Nun ili do kun•e viv•os!
Stella don•is al li si•a•n man•o•n.
— Est•os ĉiam agrabl•e al mi, se mi iel pov•os help•i al vi•a feliĉ•o, sed...
— Ho, ne far•u al vi pen•o•j•n, dir•is Fanny, rapid•e aper•ant•e. Mi liver•os mem al li la feliĉ•o•n, kiu•n li bezon•as.
Fanny si•n turn•is viv•e kaj koler•e al si•a amik•in•o:
— Vi, Stella, vi est•is do la serpent•o en mi•a edz•ec•a paradiz•o? Ĝi est•as tial vi, kiu el•pens•is mi ne sci•as kiel mal•honor•a•n histori•o•n pri mi kaj Felsen, kiu•n mi tamen tiu•n ĉi vesper•o•n vid•as la unu•a•n foj•o•n antaŭ mi•a•j okul•o•j! Kaj kun kia intenc•o vi ĝi•n far•is? Pro mal•am•o al mi ĝi ne pov•as est•i, ĉar mi neniam far•is mal•bon•aĵ•o•n al vi; kaj pro am•o al Breine ĝi ankaŭ ne pov•as est•i, ŝi daŭr•ig•is preskaŭ plor•ant•e, ĉar ĉu iu ali•a ol mi mem pov•us est•i sufiĉ•e mal•prudent•a, por am•i tia•n sovaĝ•a•n best•o•n, kiel mi•a edz•o?
— Fanny, aŭskult•u mi•n, dir•is Stella.
— Sed nek al vi, nek al ali•a prosper•os for•ŝir•i li•n de mi, — mi am•as li•n tro fort•e, ŝi dir•is kaj ĵet•is la brak•o•j•n ĉirkaŭ li•a•n kol•o•n.
— Las•u mi•n, mi vol•as dis•iĝ•i!
— Jes, sed mi ne vol•as!
En tiu minut•o en•ir•is Georg•o Felsen.
— Pardon•u al mi, se mi mal•help•as; sed mi est•os mal•long•a. Mi intenc•is komenc•e skrib•i al vi, sed mi kompren•is, ke mi pli bon•e pov•os don•i al vi buŝ•a•n klar•ig•o•n.
— Mi for•ir•os, dir•is Stella.
— Ne, mi•a fraŭl•in•o, kio•n mi dir•os, vi pov•as liber•e aŭskult•i. Ĝi ebl•e klar•ig•os mi•a•n kondut•o•n kontraŭ vi. Ĉar kiam mi nun re•e for•las•os mi•a•n patr•uj•o•n, kaj kred•ebl•e por ĉiam, mi ne dezir•us, ke vi pens•u pri mi kun tro grand•a mal•dolĉ•ec•o.
— Vi for•vetur•os? demand•is Fanny.
— Jes, sinjor•in•o; post tio, kio okaz•is inter ni, mi ne vol•as rest•i pli long•e tie ĉi.
— Kio okaz•is inter ni...?
— Mi kon•as la tut•a•n histori•o•n de la diamant•a ring•o, dir•is Breine.
— Tiu histori•o ne est•as tamen tiel danĝer•a, respond•is Fanny trankvil•e.
— Est•as ebl•e, ke vi, sinjor•in•o, pren•as ni•a•n aventur•o•n kiel ŝerc•o•n, dir•is Georg•o. Mi rigard•as ĝi•n tut•e ali•e. Mi est•is tuŝ•it•a de la roman•ec•o kaj pik•ant•ec•o en la situaci•o, mi kre•is al mi mem figur•aĵ•o•n de vi en mi•a fantazi•o, kaj, ne kon•ant•e la original•o•n, mi ador•is tiu•n ĉi fantazi•a•n portret•o•n.
Stella ek•trem•is, komenc•ant•e kompren•i, ke tie ĉi est•is ia mal•kompren•iĝ•o kaj ke ŝi est•is mal•just•a kontraŭ ambaŭ, Georg•o kaj Fanny. La trankvil•ec•o de la last•a ne pov•is est•i ŝajn•ig•a.
— Sed, grand•a Di•o, kio mi•n tuŝ•as vi•a•j fantazi•a•j portret•o•j? ek•kri•is Fanny surpriz•e.
— Ŝajn•as, ke vi ĉio•n forges•is, dir•is Georg•o. Nun, de la moment•o, kiam mi vid•is, ke la edz•in•o de mi•a amik•o port•as tiu•n ĉi fatal•a•n ring•o•n, mi decid•is ankaŭ forges•i ĉio•n kaj mi komenc•is kompren•i, ke mi•a am•o est•is nur roman•a•j kapric•o•j kaj ke mi efektiv•e vi•n neniam am•is.
— Ho, kiel ekster•ordinar•e mal•ĝoj•e! ek•kri•is Fanny, rid•eg•ant•e. Jes, ke Breine perd•is la mal•grand•a•n porci•o•n da prudent•o, kiu•n li posed•is, tio est•as jam long•e klar•a al mi, sed nun mi ver•e komenc•as kred•i, sinjor•o Felsen, ke vi•a supr•a etaĝ•o ankaŭ est•as iom en mal•ord•o.
— Sed ĉu vi pov•as ne•i, ek•kri•is Breine, ke tiu ĉi diamant•a ring•o...
— Jes, tiu ĉi mal•feliĉ•a ring•o est•as la kulp•o de ĉio, dir•is Fanny. Est•u tiel bon•a, sinjor•o Felsen, jen mi ĝi•n re•don•as al Vi. Mi ĝi•n ricev•is en porci•o da glaci•aĵ•o kun•e kun vers•aĵ•o. Mi met•is la ring•o•n sur la fingr•o•n, kaj de tiu ĉi moment•o ĉio est•as frenez•a. Breine est•as frenez•a, Stella est•as frenez•a, Felsen est•as frenez•a, kaj nun mi mem far•iĝ•os baldaŭ ankaŭ frenez•a, tio est•as kred•ebl•e la plej prudent•a, kio•n mi pov•as far•i.
— Mi neniam send•is al vi ia•n glaci•aĵ•o•n aŭ ia•n vers•aĵ•o•n. Vi sci•as tamen, ke mi met•is la ring•o•n sur vi•a•n fingr•o•n antaŭ unu jar•o.
— Ne, nun est•as jam tro frenez•e, ek•kri•is Fanny.
Stella el•paŝ•is pli proksim•e.
— Permes•u al mi en•port•i kelk•a•n klar•ig•o•n en tiu•n ĉi sen•ord•ig•it•a•n afer•o•n. Mi est•as tiu, kiu ricev•is de vi la ring•o•n en la oper•a bal•o.
— Vi?
— Jes, kaj mi ne hont•as konfes•i, ke mi ĝi•n rigard•ad•is kun tia•j sam•a•j profund•a•j sent•o•j, kiel vi. Post•e ni ni•n re•renkont•is en koler•o, kaj mi decid•is, ke vi neniam sci•u, kiu mi est•as. Mi met•is la ring•o•n en la vanil•a•n glaci•aĵ•o•n, kaj ĝi nun erar•e ven•is en la man•o•j•n de Fanny.
— Tiel, tamen... Ha, fraŭl•in•o, kiel vi mi•n far•as feliĉ•a!
— Sed kia oper•bal•a histori•o tio est•as? demand•is Fanny.
Tio•n mi rakont•os al vi post•e, dir•is la komerc•eg•ist•o. Ni ir•u en la bal•a•n salon•o•n kaj ne plu mal•ŝat•u ni•a•j•n gast•o•j•n. Georg•o est•os jam tiel bon•a amuz•i fraŭl•in•o•n Stella dum•e...
Kaj tiel bon•a est•is sinjor•o Felsen volont•e. La inter•parol•ad•o est•is kred•ebl•e tre viv•a kaj interes•a, ĉar kiam la gast•o•j ĉiu•j jam est•is for kaj Breine kaj la sinjor•in•o post unu hor•o tie•n en•ir•is, Georg•o kaj Stella sid•is ankoraŭ en anim•it•a inter•parol•ad•o. Ili sid•is sur la klar•blu•a silk•a kanap•o — tut•e proksim•e, tiel proksim•e, ke la kolos•a•j salm•o•kolor•a•j roz•o•j sur la ŝultr•o de Stella est•is tut•e de•prem•it•a•j. La diamant•a ring•o est•is nun re•e sur la fingr•o de Stella, sed oni ne pov•is ĝi•n vid•i, ĉar Felsen ten•is ŝi•a•n man•o•n en la ambaŭ si•a•j.
— Nu, dir•is Breine, ŝajn•as, ke ni pov•as gratul•i.
— Jes, nun est•as ĉio en ord•o.
— Kaj la gast•o•j for•ir•is, dir•is la komerc•eg•ist•o kaj frot•is kontent•e la man•o•j•n, tial nun ni est•as la mastr•o•j en la dom•o, kaj nun ni hav•os ekstr•a•n festen•o•n.
Li vok•is Olsen’on, kiu esting•ad•is la lum•o•j•n en la salon•o.
— Al•port•u al ni botel•o•n da ĉampan•o.
— Kun glaci•o?
— Ne, mi dank•as. Mi kred•as, ke ni ĉiu•j ricev•is jam sufiĉ•e de tiu ĉi artikol•o. Tiu last•a glaci•aĵ•o est•is tiel brul•ig•a!
La ĉampan•o est•is al•port•it•a, la glas•o•j plen•ig•it•a•j kaj la san•o de la nov•a•j ge•fianĉ•o•j trink•it•a.
— Mi pet•as ankaŭ la permes•o•n tre humil•e gratul•i, dir•is la kelner•o Olsen; mi est•as ankaŭ fianĉ•ig•it•a!
— Ho, kun kiu?
— Kun la vidv•in•o Kas•pers•e•n, la kuir•ist•in•o.
— Kiam tio far•iĝ•is?
— Antaŭ kelk•a•j minut•o•j, sed ni kon•at•iĝ•is unu kun la du•a jam antaŭ long•e, ĉar en la last•a•j temp•o•j ni est•is tiel oft•e kun•e ĉe invit•aĵ•o•j.
— Sed tiu•n ĉi vesper•o•n vi vi•n klar•ig•is? demand•is Stella.
— Jes, ŝi star•is en la kuir•ej•o, kaj ŝi est•is tiel dolĉ•a, kaj tiam mi dir•is, ke mi ŝi•n am•as, kaj tiam ŝi mi•n ĉirkaŭ•pren•is, kaj tiam mi tiel blank•iĝ•is, ĉar ŝi est•is farun•a, kaj tiam ni kis•is unu la du•a•n. Ho, est•is tiel Di•e bon•eg•e!
Olsen mal•lev•is la okul•o•j•n kun dolĉ•a melankoli•a rid•et•o kaj flug•et•is en la salon•o•n, por esting•i la last•a•j•n lum•o•j•n.
Kiam Felsen konduk•is si•a•n am•at•in•o•n al la vetur•il•o, li prem•is kis•o•n sur ŝi•a•n man•o•n kun la bril•ant•a ŝton•o, kiu nun far•iĝ•is la stel•o de li•a feliĉ•o.
Ni•a real•a, proz•a temp•o ebl•e sku•os mal•estim•e la ŝultr•o•j•n pro la roman•a•j fantazi•o•j de la jun•a par•o; sed tiel long•e, kiel am•o ekzist•os en la mond•o — kaj ĝi ekzist•os tie ĝis la mond•o pere•os — tiel long•e ankaŭ la roman•ec•o viv•os.
Rimark•ind•a horloĝ•o. Per kia original•a manier•o en Ĥin•uj•o mal•riĉ•a•j hom•o•j, kiu•j ne posed•as horloĝ•o•n, difin•as la temp•o•n, pri tio la franc•a vojaĝ•ant•o Le Hub•e rakont•as sekv•ant•a•n okaz•o•n: “Unu tag•o•n, kiam ni vol•is vizit•i ni•a•j•n ĥin•o•j•n, kiu•j antaŭ ne•long•e akcept•is la krist•a•n religi•o•n, ni en•voj•e renkont•is knab•o•n, kiu paŝt•is bov•o•n. Preter•ir•ant•e, ni demand•is li•n, ĉu jam est•as la 12-a hor•o. La knab•o rigard•is al la sun•o, sed ĝi est•is kaŝ•it•a post dens•a•j nub•o•j, tiel ke li ne pov•is konsil•iĝ•i kun tiu ĉi horloĝ•o. — La ĉiel•o est•as kovr•it•a tro plen•e per nub•o•j, li dir•is, sed atend•u unu moment•o•n! Li kur•is en la plej proksim•a•n kort•o•n de vilaĝ•an•o kaj post unu minut•o re•ven•is kun kat•o sur la brak•o. — Rigard•u, li dir•is, ankoraŭ ne est•as la 12-a hor•o, kaj sam•temp•e li montr•is al ni la okul•o•j•n de la kat•o, supr•e•n•ŝov•ant•e ĝi•a•j•n palpebr•o•j•n. Ni kun mir•eg•o rigard•is la knab•o•n, sed li•a ekster•aĵ•o est•is tut•e serioz•a, kaj la kat•o, kvankam la operaci•o ŝajn•e ne tre plaĉ•is al ĝi, tamen vid•ebl•e kutim•int•a al ĝi, ten•is si•n tre trankvil•e, kvazaŭ ĝi•a special•a okup•iĝ•o konsist•us en tio, est•i horloĝ•o. Ni dir•is: Tre bon•e, mi•a knab•o, plej bon•a•n dank•o•n! Kaj ni hont•is, ricev•int•e instru•o•n de la knab•o. Kiam ni trov•is ni•a•j•n amik•o•j•n, ni•a unu•a afer•o est•is sci•iĝ•i pri tiu kat•a orakol•o. Ili tre mir•is pro ni•a mal•sci•o kaj rapid•e kolekt•is kelk•a•j•n dek•o•j•n da kat•o•j el la tut•a najbar•aĵ•o, por montr•i al ni, ke la horloĝ•o•j en ili•a•j okul•o•j ĉiu•j ir•as regul•e. La pupil•o•j de la okul•o•j de la kat•o•j ĝis tag•mez•o iom post iom mal•grand•iĝ•as kaj tiam ating•as si•a•n plej mal•larĝ•a•n kun•tir•iĝ•o•n en form•o de mal•dik•a strek•o, met•it•a, kiel har•et•o, perpendikular•e sur la mez•o•n de la okul•o. Post•e la pupil•o•j iom post iom re•e etend•iĝ•as, ĝis ili je nokt•o•mez•o ricev•as la form•o•n de rond•o. Oni ni•n cert•ig•is, ke ĉiu infan•o en mal•long•a temp•o akir•as grand•a•n lert•ec•o•n kaj akurat•ec•o•n en la montr•ad•o de la temp•o el kat•a•j okul•o•j. Ni konvink•iĝ•is tre baldaŭ, ke tiu•j ĉi horloĝ•o•j ir•as tut•e regul•e kaj ĉiu•j en preciz•a konsent•o.”
[K. Hübert.]
La hom•a voĉ•o. D-r•o Delaunay en antaŭ ne•long•e publik•ig•it•a labor•o pri la hom•a voĉ•o esprim•as la konvink•o•n, ke la antikv•a•j loĝ•ant•o•j de Eŭrop•o est•is tenor•o•j. La nun•a•j ili•a•j post•e•ul•o•j est•as bariton•o•j, ili•a•j nep•o•j posed•os voĉ•o•n bas•a•n. La rac•o•j pli mal•alt•a•j, kiel ekzempl•e negr•o•j k. t. p., hav•as voĉ•o•n pli alt•a•n, ol la blank•a•j. La hom•a voĉ•o kun la temp•o ĉiam far•iĝ•as pli mal•alt•a; tiel ekzempl•e tenor•o dek•ses•jar•a pov•as en la du•dek•kvin•a jar•o de la viv•o far•iĝ•i bariton•o kaj en la tri•dek•kvin•a — bas•o. La blond•ul•o•j hav•as voĉ•o•n pli alt•a•n, ol hom•o•j kun har•o•j mal•lum•a•j; la unu•a•j hav•as ordinar•e voĉ•o•n sopran•a•n kaj tenor•o•n, la last•a•j — kontralt•o•n kaj bas•o•n. La tenor•o•j est•as pli mal•dik•a•j, la bas•ul•o•j pli larĝ•a•j kaj fort•a•j. Hom•o•j pens•ant•a•j kaj inteligent•a•j hav•as plej•e voĉ•o•n mal•alt•a•n, sed mal•mult•e pens•ant•a•j kaj supr•aĵ•em•a•j — alt•a•n. La voĉ•o antaŭ la tag•manĝ•o est•as pli alt•a, ol post la tag•manĝ•o. Si•n•gard•a•j kaj prudent•a•j kant•ist•o•j evit•as, kiel oni sci•as, trink•o•j•n alkohol•a•j•n, precip•e la tenor•o•j; bas•ul•o•j pov•as ili•n ĝu•i, kiom ili vol•as. Tenor•o•j•n oni pli renkont•as en la land•o•j sud•a•j, kaj en la nord•o — pli da bas•o•j; tiel ekzempl•e laŭ la vort•o•j de Delaunay ĉiu•j glor•a•j franc•a•j tenor•o•j el•ven•is el la sud•a Franc•uj•o, dum ĉiu•j bas•ul•o•j — el la departement•o•j nord•a•j.
Mas•o por kun•glu•ad•o de marmor•o, gips•o, porcelan•o k. t. p. Pren•i da esting•it•a kalk•o pulvor•ig•it•a 100 gram•o•j•n, da ov•o•blank•o bon•e bat•it•a 10 gram•o•j•n kaj da alun•o pulvor•ig•it•a 12 gram•o•j•n; miks•i ĝi•n, bon•e dis•frot•ant•e, kaj ricev•int•e spec•o•n de ne•dens•a past•o, ŝmir•i per ĝi la rand•o•j•n, kiu•j•n oni vol•as kun•glu•i, kun•prem•i ili•n fort•e kaj las•i tiel en la daŭr•o de 48 hor•o•j. Al•don•int•e al tiu ĉi miks•aĵ•o pli da ov•o•blank•o aŭ da glu•o solv•it•a en naft•o, por ĝi•n pli mal•dens•ig•i, oni pov•as ĝi•n uz•i por lak•i vaz•o•j•n kaj divers•a•j•n objekt•o•j•n, por far•i ili•n ne•tra•mal•sek•iĝ•a•j. Karton•o, tiel lak•it•a, far•iĝ•as mal•mol•a, kiel lign•o. Ŝip•et•o•j, lak•it•a•j per tiu ĉi mas•o, est•as bel•a•j kaj fortik•a•j; tiel sam•e ankaŭ kuv•o•j kaj ali•a•j lign•a•j vaz•o•j kaj ankaŭ vaz•o•j argil•a•j, uz•at•a•j por konserv•ad•o de gras•o•j kaj fluid•aĵ•o•j.
Ĉu lakt•o est•as kun akv•o, oni pov•as sci•iĝ•i en la sekv•ant•a manier•o: bon•e polur•it•a•n trik•il•o•n (trik•kudr•il•o•n) oni tremp•as en profund•a•n vaz•o•n da lakt•o, tuj ĝi•n el•pren•as re•turn•e kaj ten•as ĝi•n rekt•e mal•supr•e•n. Se la lakt•o est•as pur•a, tiam gut•o da lakt•o rest•os pend•ant•a sur ĝi; sed se eĉ tre mal•grand•a kvant•o da akv•o est•is verŝ•it•a en la lakt•o•n, tiam nenia gut•o pend•os sur la trik•il•o.
Serĉ•ist•o•j de post•e•sign•o•j en Hind•uj•o form•as apart•a•n kast•o•n. En kelk•a•j lok•o•j de la orient•a Hind•uj•o, precip•e super la bord•o•j de Gang•o kaj Hind•o, la brut•o prezent•as la ĉef•a•n riĉ•ec•o•n de la loĝ•ant•o•j; tial ankaŭ ŝtel•ad•o de ĉeval•o•j kaj bov•o•j est•as tie tre oft•a. Sed tie al la posed•ant•o•j de brut•ar•o•j al•port•as help•o•n la serĉ•ist•o•j de post•e•sign•o•j. Kiel preskaŭ ĉiu•j okup•o•j en Hind•uj•o, tiel la special•ec•o de post•e•sign•ist•o•j trans•ir•as de patr•o al fil•o; la “khoj•o•j” — tiel en la lingv•o hind•a si•n nom•as la post•e•sign•ist•o•j — de fru•a infan•ec•o si•n ekzerc•as en si•a meti•o. Bon•a “khoj•o” sci•iĝ•as facil•e, per kie la ŝtel•int•o for•konduk•is la brut•o•n, kiel long•e li halt•is por nokt•i, aŭ por ripoz•i en tag•o, kio•n li konduk•is kun si k. t. p. Unu el la angl•a•j vojaĝ•ant•o•j rakont•as, ke unu foj•o•n oni ŝtel•is al li tol•aĵ•o•n kaj vest•o•j•n; li tial si•n turn•is al serĉ•ist•o de post•e•sign•o•j, kiu post unu•hor•a serĉ•ad•o trov•is la post•e•sign•o•n de la ŝtel•int•o•j kaj post du•tag•a persekut•ad•o al•konduk•is la vojaĝ•ant•o•n al la lok•o, kie la ŝtel•int•o•j ripoz•is post la migr•ad•o, jam tut•e cert•a•j ke ili ne est•os pun•at•a•j. La post•e•sign•ist•o klar•ig•is al si divers•a•j•n detal•aĵ•o•j•n, kiu•j por la eŭrop•an•o•j est•is absolut•e ne•rimark•ebl•a•j. Tiel ekzempl•e en unu lok•o, kie la voj•o dis•ir•is en kelk•a•j direkt•o•j, la hind•o per ĉif•it•a•j foli•o•j sur la apud•voj•a•j arb•o•j rimark•is, ke per tie ĉi kaj ne per ali•a voj•o la ŝtel•ist•o•j for•kur•is. La kronik•o•j de juĝ•o montr•as fakt•o•n, ke unu khoj•o ir•is laŭ la post•e•sign•o•j de unu mort•ig•int•o 300 kilo•metr•o•j•n, ĝis li fin•e trov•is li•n en la mal•liber•ej•o de provinc•a urb•et•o, kie•n la krim•ul•o est•is met•it•a por ia mal•grand•a ŝtel•o, plen•um•it•a antaŭ kelk•a•j tag•o•j. Ali•a•n foj•o•n post•e•sign•ist•o, ricev•int•e la komisi•o•n trov•i ŝtel•ist•o•n, kiu ŝtel•is juvel•o•j•n el la trezor•ej•o de la maharaĝ•i, ir•is laŭ la post•e•sign•o•j de la krim•ul•o ĝis la river•o Bias. Tie li perd•is la post•e•sign•o•n, ĉar antaŭ unu hor•o trans la river•o•n ir•is taĉment•o da soldat•o•j el 200 person•o•j. Ŝajn•is tut•e ne•ebl•e, ke la hind•o inter la en•prem•o•j de la pied•o•j de 200 hom•o•j pov•us el•trov•i la bezon•at•a•n post•e•sign•o•n. Sed la khoj•o•j ne perd•as la kuraĝ•o•n antaŭ mal•facil•aĵ•o•j. Tiel ankaŭ nun la post•e•sign•ist•o ir•is re•turn•e kelk•a•j•n kilo•metr•o•j•n kaj tiel bon•e kon•at•ig•is si•n kun la post•e•sign•o de la ŝtel•ist•o, ke li help•is al si eĉ inter la post•e•sign•o•j de du•cent hom•o•j, kaj trans•ir•int•e la river•o•n, li trov•is la ŝtel•ist•o•n. Kompren•ebl•e la rezultat•o•j de tia spert•o est•as ating•ebl•a•j nur por la kast•o de khoj•o•j kaj est•as ten•at•a•j en plej grand•a sekret•o antaŭ la profan•o•j. La meti•o de post•e•sign•ist•o•j tut•e ne est•as sen•danĝer•a, ĉar la krim•ul•o•j uz•as ĉiu•n okaz•o•n, por liber•ig•i si•n de la hom•o•j danĝer•a•j por ili per help•o de venen•o aŭ ponard•o.
En la Mal•viv•a Mar•o, kiel oni almenaŭ pens•is ĝis nun, nenia viv•a organ•a kre•it•aĵ•o pov•as ekzist•i. La sen•viv•ec•o•n de tiu ĉi mar•o oni klar•ig•ad•is al si per tio, ke la supr•a•j part•o•j de la akv•o en•hav•as ĝis 25% da sal•o, tiel ke hom•o pov•as tie ĉi naĝ•i sen mov•ad•o de la man•o•j kaj pied•o•j, kaj la mal•supr•a•j part•o•j est•as en tre grand•a amas•o sorb•ig•it•a•j de brom•o, kio ankaŭ mal•help•as la viv•o•n en la Mal•viv•a Mar•o. Dum•e la esplor•o•j de la german•a instru•it•ul•o Cortet montr•is, ke malgraŭ tia•j mal•favor•a•j kondiĉ•o•j en la sal-brom•a akv•o de la Mal•viv•a Mar•o ekzist•as viv•a•j kre•it•aĵ•o•j, kiu•j, est•as ver•o, aparten•as al la organism•o•j de la plej mal•alt•a grad•o.
Esplor•o•j de la mar•o. Profesor•o Agassiz publik•ig•is la rezultat•o•j•n de si•a•j esplor•o•j pri la flor•o kaj faŭn•o de la Silent•a Ocean•o. Kiel oni vid•as el la raport•o, viv•a•j kre•it•aĵ•o•j ekzist•as en la mar•o nur ĝis cert•a profund•ec•o, nom•e ne pli mal•supr•e ol 171 klaft•o•j sub la supr•aĵ•o de la akv•o. Pli mal•supr•e komenc•iĝ•as jam la regn•o de absolut•a mort•o, kiu si•n etend•as ĝis la spac•o trov•ant•a si•n en mal•proksim•ec•o de 50-60 klaft•o•j de la fund•o de la mar•o. Tie ĉi de•nov•e komenc•as montr•iĝ•i viv•a•j kre•it•aĵ•o•j. Kompren•ebl•e, la konstru•o de tiu•j ĉi best•o•j kaj mar•a•j kresk•aĵ•o•j est•as konform•ig•it•a al la grand•eg•a pez•o de la akv•o, kiu•n tiu•j ĉi kre•it•aĵ•o•j dev•as port•i sur si.
Lum•ant•a•j briliant•o•j. Jam en la jar•o 1663 la si•a•temp•e glor•a instru•it•ul•o, Robert Boyl, montr•is, ke ekzist•as diamant•o•j, kiu•j hav•as la kapabl•o•n lum•i en mal•lum•o. Nun, kiel cert•ig•as la ĵurnal•o “Nature”, dediĉ•it•a al scienc•o•j natur•a•j, la ĥemi•ist•o Kunz konfirm•as la supoz•o•j•n de Boyl. Kunz el•met•is diamant•o•j•n por la daŭr•o de pli aŭ mal•pli grand•a temp•o al la efik•ad•o de la radi•o•j de la sun•o, post kio la briliant•o•j lum•is en mal•lum•o kun pli aŭ mal•pli grand•a fort•o. Tiu•n ĉi sam•a•n aper•o•n la dir•it•a ĥemi•ist•o konstat•is, kiam li la esplor•at•a•j•n diamant•o•j•n frot•ad•is sur lign•o, drap•o aŭ metal•o. La cirkonstanc•o, ke la kapabl•o•n lum•i la diamant•o•j ricev•as per frot•ad•o sur metal•o•j, pruv•as, ke la lum•o, kiu•n ili ricev•as, ne hav•as natur•o•n elektr•a•n. La ec•o de la diamant•o•j, montr•it•a de Kunz, pov•as don•i util•a•n pruv•il•o•n ĉe diferenc•ig•ad•o de briliant•o•j ver•a•j de mal•ver•a•j.
La fin•o de la mond•o. La pens•o pri fin•o de la mond•o turment•is la hom•o•j•n jam long•e kaj trov•is esprim•o•n en grand•a seri•o da antaŭ•dir•o•j. Ne parol•ant•e jam pri la kred•o je “millenium”, t. e. ekzist•ad•o de la mond•o nur en la daŭr•o de mil jar•o•j post Krist•o (kred•o fond•it•a kvazaŭ sur kelk•a•j esprim•o•j de la Bibli•o), ni trov•as en la mez•a•j cent•jar•o•j tre oft•a•j•n antaŭ•dir•o•j•n de tiu ĉi spec•o. Bernard•o el Turing•uj•o en la jar•o 960 antaŭ•dir•is proksim•a•n fin•o•n de la mond•o, li eĉ difin•is la temp•o•n, nom•e, kiam la fest•o de Anunciaci•o fal•os sur la Grand•a•n Vendred•o•n. Tia fakt•o hav•is lok•o•n en la jar•o 992, sed tiu ĉi jar•o pas•is, kaj la mond•o ne esprim•is eĉ la plej mal•grand•a•n intenc•o•n pere•i. En la daŭr•o de la X-a cent•jar•o ĉiu•j reĝ•a•j decid•o•j komenc•iĝ•ad•is per la vort•o•j: “Ĉar la fin•o de la mond•o est•as jam proksim•a...” En la jar•o 1186 la astrolog•o•j ek•tim•ig•is la popol•o•j•n per antaŭ•dir•o, ke baldaŭ far•iĝ•os kun•iĝ•o de ĉiu•j planed•o•j. En la komenc•o de la XIV-a cent•jar•o la alĥemi•ist•o Villeneuve anonc•is, ke en la jar•o 1335 ven•os la Antikrist•o. La glor•a hispan•a predik•ist•o, Vincent•o Ferrier, cert•ig•is, ke la mond•o ekzist•os nur tiom da jar•o•j, kiom da vers•o•j si•n trov•as en la Psalm•o•j, t. e. ĉirkaŭ 2537 jar•o•j. La fin•o de la mond•o est•is decid•it•a por la jar•o 1832, pri tio ĉi rest•is eĉ sign•o en la kant•et•o de Beranger: “Finissons-en, le monde est assez vieux”. La antaŭ•dir•o por la jar•o 1840 far•is grand•eg•a•n impres•o•n. La fin•iĝ•o de la mond•a viv•o dev•is hav•i lok•o•n la 6-a•n de Januar•o. Mil•o•j da hom•o•j fin•is la afer•o•j•n ter•a•j•n kaj atend•is rezignaci•e la mort•o•n. Ni tamen sci•as, ke ankaŭ tiu ĉi antaŭ•dir•o montr•iĝ•is ne tiel danĝer•a. Ni preter•las•as mult•a•j•n ali•a•j•n astrologi•a•j•n kaj kabal•a•j•n antaŭ•dir•o•j•n kaj trans•ir•as al pri•rigard•o de la teori•o•j, sur kiu•j li•a•j antaŭ•dir•o•j est•is fond•at•a•j. La glor•a natur•ist•o Buffon el•kalkul•is, ke la ter•o iom post iom mal•varm•iĝ•as, sed la hom•ar•o pov•os viv•i sur ĝi ankoraŭ 93 291 jar•o•j•n, ĝis la ŝel•o de la ter•o tiel fort•e mal•varm•iĝ•os, ke ĉia viv•o sur ĝi mal•aper•os. Sed de la temp•o, kiam oni el•montr•is, ke la intern•a varm•o de la ter•o ne hav•as influ•o•n sur ĝi•a•n supr•aĵ•o•n kaj ke la viv•o sur ĝi de•pend•as sol•e de la sun•o, tiu ĉi hipotez•o hav•as jam signif•o•n nur histori•a•n. Ali•a teori•o, kre•it•a ankoraŭ en temp•o•j antikv•a•j, dir•as, ke la intern•aĵ•o de la ter•o konsist•as el fajr•a fand•it•a mas•o kaj, se la vulkan•o•j, tiu•j ĉi klap•o•j de sen•danĝer•ec•o de la ter•a glob•o, ŝtop•iĝ•os, la ter•o krev•os, kaj ĝi•a•j part•et•o•j mal•aper•os en la univers•o. Per tia manier•o ni dev•us pere•i ne de mal•varm•o, sed de fajr•o. Ekzist•as ankoraŭ unu teori•o, laŭ kiu la mond•o mort•os mal•rapid•e kaj trankvil•e, en sekv•o de eben•iĝ•o de la ter•a supr•aĵ•o. La vent•o•j kaj pluv•o•j de•port•ad•os la supr•o•j•n de la mont•o•j en la val•o•j•n, kaj la ter•o per la river•o•j kaj river•et•o•j est•os iom post iom for•port•it•a en la mar•o•n. La ne•eben•aĵ•o•j de la ter•a supr•aĵ•o glat•iĝ•os, la mar•o ĉiam pli super•verŝ•os la bord•o•j•n, kaj kiam ĝi kovr•os la tut•a•n supr•aĵ•o•n de la ter•o, la tut•a viv•o ĉes•iĝ•os. Laŭ la teori•o de Adhemar la fin•o de la mond•o pov•as est•i kaŭz•it•a de super•akv•eg•o, el•vok•at•a de ŝanĝ•o de la centr•o de pez•o de la ter•o kaj per tio ĉi ankaŭ de trans•naĝ•o de la glaci•o kaj akv•o de la sud•a polus•o al la nord•a. Tia fakt•o hav•is lok•o•n antaŭ 2020 jar•o•j kaj de•nov•e ven•os post 6307 jar•o•j. Ekzist•as ali•a•j instru•it•ul•o•j, kiu•j dir•as, ke ni pov•as pere•i en la okaz•o, se ia el la komet•o•j kun•puŝ•iĝ•os kun la ter•o. En tiu ĉi okaz•o ne la ek•bat•o est•us terur•a, sed la ĥemi•a kun•iĝ•o de la dens•ig•it•a vost•o de la komet•o kun la oksigen•o de ni•a atmosfer•o. Tiam sur milion•o•j•n da mejl•o•j en la spac•eg•o eksplod•us bel•eg•a bengal•a fajr•o, kaj en tiu ĉi grandioz•a iluminaci•o esting•iĝ•us en unu moment•o la tut•a ter•a viv•o. Fin•e en la sekv•ant•a form•o la glor•a franc•a astronom•o Kamil•o Flammarion, pentr•as al ni la last•a•j•n tag•o•j•n de la ter•o: La sun•o est•as stel•o, kiu ne rest•as sen ŝanĝ•o•j. Jam nun sur ĝi•a supr•aĵ•o montr•as si•n mult•a•j makul•o•j; ili sen•ĉes•e pli•grand•iĝ•as, kaj la sun•o mal•varm•iĝ•as. For•tren•ant•e kun si la ter•o•n kaj planed•o•j•n tra la frost•a•j dezert•o•j de la univers•o, ĝi perd•as si•a•n varm•o•n kaj lum•o•n, kaj ven•os temp•o, kiam ĝi•a mal•varm•iĝ•int•a supr•aĵ•o ne radi•os pli lum•o•n nek varm•o•n, kiu•j don•as viv•o•n al la natur•o. Sed la hom•ar•o ne al•viv•os ĝis tiu temp•o kaj ne rigard•os la last•a•j•n radi•o•j•n de la esting•iĝ•ant•a sun•o. En sekv•o de mal•grand•iĝ•o de la varm•o de la sun•o ĉiam pli vast•iĝ•ad•os la region•o•j glaci•a•j; la mar•o•j kaj la ter•o•j de tiu•j ĉi region•o•j ne pov•os re•ten•i viv•o•n, kiu mal•rapid•e iom post iom koncentr•iĝ•os en la region•o•j sub•ekvator•a•j, kie la last•a•j infan•o•j de la ter•o konduk•os la last•a•n batal•o•n kun la mort•o. Fin•e la ter•o, sen•fort•a, sek•iĝ•int•a kaj dezert•a, prezent•os unu grand•eg•a•n tomb•ej•o•n. La sun•o far•iĝ•os ruĝ•a, post•e nigr•a, kaj ni•a tut•a planed•a sistem•o trans•form•iĝ•os en kolekt•o•n da nigr•a•j mas•o•j, turn•ant•a•j si•n ĉirkaŭ tia sam•a nigr•a glob•eg•o. Tia est•as la hipotez•o de Flammarion.
El Ĥin•uj•o. Tra•ir•ant•e tra la plej ĉef•a•j strat•o•j de Pekin•o, oni pov•as oft•e en la lok•o de kruc•iĝ•o de du strat•o•j trov•i grand•eg•a•n kovr•il•o•n, kiu si•n etend•as tra la tut•a larĝ•o de la strat•o, sur du alt•a•j kolon•o•j. Tia•j kovr•il•o•j est•as met•at•a•j antaŭ detru•it•a•j sankt•ej•o•j aŭ en la lok•o•j de ia katastrof•o, sed ordinar•e oni ili•n met•as, kiam la regn•estr•o dev•as tra•vetur•i. En tia•j okaz•o•j kurier•o•j anonc•as al la popol•o pri la proksim•iĝ•o de la monarĥ•o kaj la urb•an•o•j rapid•e si•n kaŝ•as en la dom•o•j kaj kaŝ•it•a•j angul•o•j. La ĥin•a regn•estr•o est•as la sol•a person•o en Ĥin•uj•o, kiu ne sci•as, kiel el•rigard•as ĥin•o•j, ĉar li•a•j kort•eg•an•o•j ne est•as re•prezent•ant•o•j de tiu ĉi popol•o. Oni dir•as, ke ankaŭ la plej alt•a•j provinc•estr•o•j nenio•n sci•as pri la loĝ•ant•o•j kaj rilat•o•j de la region•o•j konfid•it•a•j al ili. — Neniu el la ĥin•o•j sav•as iam dron•ant•o•n. Ĉar en Ĥin•uj•o oni kred•as, ke la mal•bon•a spirit•o de dron•ant•o vag•as super la supr•aĵ•o de la akv•o, atend•ant•e nov•a•n ofer•o•n, kaj ke tio ĉi est•as la sol•a moment•o, kiam la demon•o hav•as nenia•n serv•o•n. Tial neniu vol•as sav•i dron•ant•a•n hom•o•n, el tim•o, ke la koler•ig•it•a diabl•o venĝ•os por la for•ŝir•it•a de li cert•a akir•o.
Jubile•o de tabak•o. La kvar•cent•a jubile•o de la el•trov•o de Amerik•o prezent•as ankaŭ tia•n sam•a•n jubile•o•n de la el•trov•o de la tabak•o. Kristofor•o Kolumb•o en si•a•j memor•aĵ•o•j las•is detal•a•n sci•ig•o•n, en kia manier•o la hom•o•j kon•at•iĝ•is kun tiu ĉi kresk•aĵ•o. La glor•a mar•ist•o al•ven•is kun si•a ŝip•ar•o al la bord•o•j de Kub•o. La hind•o•j, ek•vid•int•e de mal•proksim•e blank•a•j•n hom•o•j•n, for•kur•is. Tiam Kolumb•o send•is post ili du ŝip•an•o•j•n, kiu•j, ven•int•e en la hind•a•n vilaĝ•o•n, ek•vid•is mult•a•j•n hind•o•j•n, kiu•j ten•is en la buŝ•o ia•j•n tord•it•a•j•n kaj ek•brul•ig•it•a•j•n foli•o•j•n, kies fum•o•n ili el•spir•ad•is. En tia manier•o est•as el•trov•it•a la tabak•o, kiu de tiu temp•o ricev•is mult•a•j•n amik•o•j•n kaj kontraŭ•ul•o•j•n. Ankoraŭ Las Casas predik•is kontraŭ la mor•o de fum•ad•o, kiu•n oni hered•is de la koloni•an•o•j, sed la tut•a elokvent•ec•o de la glor•a misi•ist•o rest•is sen•frukt•a. La unu•a en Eŭrop•o kontraŭ•ul•o de fum•ad•o de tabak•o, Jakob•o I, si•n esprim•is: “La pasi•o fum•i tabak•o•n est•as abomen•a kaj danĝer•a tiel por la kap•o, kiel ankaŭ por la pulm•o•j.” En Hispan•uj•o la grand•a inkvizitor•o Bartolome•o en la jar•o 1659 mal•permes•is al la pastr•o•j fum•i tabak•o•n en la daŭr•o de unu hor•o antaŭ la Di•serv•o kaj du hor•o•j post la Di•serv•o, kaj sub minac•o de ekskomunik•o kaj de la plej sever•a•j pun•o•j mal•permes•is al ĉiu•j flar•i tabak•o•n en la daŭr•o de la Di•serv•o. La pap•o•j Urban•o VIII kaj Innocent•o IV el•don•is bull•o•j•n mal•permes•ant•a•j•n la fum•ad•o•n, kaj en tiu•j ĉi bull•o•j la buŝ•o de person•o fum•ant•a est•is kompar•at•a kun forn•o de diabl•o. La Sorbon•o, invit•it•a don•i si•a•n opini•o•n, ne don•is respond•o•n decid•a•n, kaj la jezuit•o•j permes•is fum•i kaj flar•i tabak•o•n tiom, kiom ĝi serv•as al la digest•ad•o kaj al la san•o. Ludovik•o XIV est•is grand•a mal•amik•o de tabak•o kaj mal•permes•is uz•i ĝi•n ĉe la kort•eg•o. La sultan•o Mur•ad•o IV pun•ad•is la fum•ant•o•j•n per mort•o. En Pers•uj•o oni la fum•ant•o•j•n bat•ad•is sur stang•o•n. Tamen ĉiu•j tiu•j ĉi mal•permes•o•j neniom help•is kaj la pasi•o fum•i tabak•o•n dis•volv•iĝ•is ĉiam pli mult•e. Richelieu, kiu pasi•e am•is flar•i tabak•o•n, la unu•a met•is sur tabak•o•n de•pag•o•n en la alt•ec•o de 2 frank•o•j por ĉiu•j 100 funt•o•j. En tia manier•o la tabak•o de la jar•o 1674 far•iĝ•is font•o de en•spez•o•j por la regn•o kaj al•port•is al la regn•a kas•o milion•o•j•n.
Kio est•as vegetar•ism•o? La vegetar•ism•o, t. e. viv•ad•o per la produkt•aĵ•o•j de la regn•o kresk•aĵ•a kun escept•o de ĉiu•j manĝ•o•j, akir•at•a•j per difekt•ad•o aŭ detru•ad•o de best•a viv•o, ricev•as en la last•a temp•o ĉiam pli da parti•an•o•j. En London•o si•n trov•as jam ĉirkaŭ 40 restoraci•o•j, en kiu•j oni don•as nur manĝ•o•n kresk•aĵ•a•n kaj kie ĉiu•tag•e ĉirkaŭ 30 000 person•o•j akcept•as mal•kar•a•n kaj fort•ig•a•n tag•manĝ•o•n. En Berlin•o en Januar•o de 1893 jam ankaŭ ekzist•is ĉirkaŭ 20 restoraci•o•j, kaj en ĉiu•j pli grand•a•j urb•o•j de Angl•uj•o, Amerik•o kaj German•uj•o ekzist•as por person•o•j sole•star•ant•a•j la okaz•o viv•i vegetar•e, ne parol•ant•e pri la mult•eg•a•j, distr•it•a•j en la tut•a mond•o famili•o•j, kiu•j el•strek•is la viand•o•n el si•a tabel•o de manĝ•o•j. Grand•a nombr•o da societ•o•j kaj gazet•o•j pen•as kon•at•ig•i kun la afer•o de sen•sang•a nutr•iĝ•ad•o pli grand•a•j•n rond•o•j•n da hom•o•j, kaj tiu•j ĉi pen•o•j est•as fort•e sub•ten•at•a•j de la ĉiam pli vast•iĝ•ant•a sen•medikament•a kurac•ad•o de mal•san•o•j aŭ la sistem•o•j natur•kurac•a•j de divers•a•j direkt•o•j, kiu•j preskaŭ ĉiu•j far•is el la for•ĵet•o de manĝ•ad•o de viand•o la unu•a•n kondiĉ•o•n ĉe si•a•j mal•san•ul•o•j. Est•us tial util•e esplor•i pli proksim•e la motiv•o•j•n de la vegetar•ism•o. Ni vid•as, ke ĉe ĉiu viv•a est•aĵ•o, de la plej mal•grand•a fung•o ĝis la plej dis•volv•it•a best•o lakt•o•suĉ•ant•a, la part•o•j de la korp•o, kiu•j est•as difin•it•a•j por la nutr•o, est•as tut•e preciz•e aranĝ•it•a•j por la pri•labor•ad•o de la respond•a•j manĝ•o•j: la dent•o•j, stomak•o, intest•ar•o de la viand•o•manĝ•ant•a leon•o est•as esenc•e mal•egal•a•j je la sam•a•j organ•o•j de la kresk•aĵ•o•manĝ•ant•a elefant•o, de la ĉio•manĝ•ant•a urs•o aŭ de la insekt•o•manĝ•ant•a•j bird•o•j. Ne pov•as est•i ali•e ankaŭ kun la hom•o, kiu laŭ la aranĝ•o de si•a korp•o hav•as la plej grand•a•n simil•ec•o•n je la frukt•o•manĝ•ant•a simi•o kaj sekv•e jam laŭ si•a de•ven•o dev•us ankaŭ est•i frukt•o•manĝ•ant•o. Ni vid•as tamen, ke la nun•temp•a kultur•a hom•o kontraŭ•e preskaŭ nur en escept•a•j okaz•o•j viv•as de frukt•o•j kaj ordinar•e uz•as manĝ•o•n miks•it•a•n, konsist•ant•a•n el viand•o kaj kresk•aĵ•o•j, kaj tamen pov•as viv•i kaj ĝis cert•a grad•o est•i san•a. Sed tio ĉi montr•as nur, ke la natur•o zorg•is pri tio, ke ne tuj pere•u ĉiu ekzist•aĵ•o, kiu viv•as ne preciz•e laŭ ĝi•a•j regul•o•j. Sed difekt•o long•e ne pov•as for•rest•i, kaj la ĉiam pli grand•iĝ•ant•a mal•san•em•ec•o kaj korp•a degener•ad•o de ni•a gent•o, kiu part•e cert•e de•pend•as ankaŭ de ali•a•j mal•ĝust•a•j kondiĉ•o•j de viv•o, montr•as kun tim•ig•a klar•ec•o, ke la miks•it•a manĝ•o tamen ne pov•as est•i la ĝust•a. Kio do est•as pli proksim•a, ol la re•ir•o al la manier•o de viv•ad•o, dezir•it•a de la natur•o, t. e. al la vegetar•ism•o? Preskaŭ ĉiu•j buĉ•at•a•j best•o•j est•as mal•san•a•j, la gras•ig•ad•o est•as fond•it•a sur ag•ad•o mal•san•ig•a (mank•o de sang•o kaj gras•a degener•o), la viand•o sekv•e est•as preskaŭ ĉiam mal•san•a kaj mal•bon•ig•it•a; krom tio komenc•iĝ•as ĝi•a putr•ad•o, kiam la viv•o for•las•is la korp•o•n. La hom•o kultur•a sekv•e en efektiv•o nutr•as si•n per mort•int•aĵ•o. Dum•e la manĝ•aĵ•o de la vegetar•an•o est•as ankoraŭ plen•a de viv•o. Se oni frukt•o•j•n kaj gren•o•n el•met•as al respond•a•j influ•o•j, tiam nov•a viv•o nask•iĝ•as el ili. Kaj al ni ŝajn•as, ke por la konserv•ad•o de ni•a viv•o, la plej bon•e taŭg•as nur tia manĝ•o, en kiu ne mort•is ankoraŭ la ĝerm•o de viv•o. Nur tiam, kiam frukt•o•j kaj gren•o far•iĝ•as putr•a•j, ili trov•as si•n en tia stat•o, en kia la viand•o si•n trov•as jam tuj post la buĉ•o! Ĉu est•as tial mir•o, ke la gazet•o•j konstant•e al•port•as sci•ig•o•j•n pri venen•iĝ•o de viand•o, kiu sekv•ig•as aŭ mal•facil•a•j•n mal•san•o•j•n, aŭ la mort•o•n?! Kontraŭ•e, ĉe manĝ•o kresk•aĵ•a tiu ĉi danĝer•o est•as preskaŭ absolut•e escept•it•a, kaj se nur la ceter•a•j kondiĉ•o•j de la viv•o est•as iom konform•a•j al la natur•o, la vegetar•an•o ĝu•as pli bon•a•n san•o•n, ne est•as tiel fort•e el•met•it•a al mal•san•o•j aŭ el•port•as tiu•j•n ĉi mult•e pli bon•e, ol la viand•o•manĝ•ant•o. Ne•mezur•ebl•a est•us la rekompenc•o, se manĝ•o kresk•aĵ•a okup•us la lok•o•n de viand•o. Nun la vilaĝ•an•o est•as sklav•o de si•a brut•o. La dek•on•o de la nun bezon•at•a ter•o est•us sufiĉ•a por la nutr•ad•o de li•a famili•o, se li plant•us sur ĝi frukt•o•j•n kaj legom•o•j•n. Al tio ĉi li•a labor•ad•o est•us pli pur•a, pli facil•a kaj pli interes•a, ol ĉe la mal•nov•a mastr•um•ad•o brut•a kaj kamp•a, kie la plej•mult•o da labor•o dev•as est•i uz•at•a por produkt•ad•o de manĝ•o por la brut•o. Kun plant•ad•o de frukt•o•j ankaŭ la hom•o kler•a volont•e si•n okup•ad•os, ĉar ĝi postul•as li•a•n tut•a•n sprit•o•n, las•as li•n ĉiam pens•i pri la est•ont•ec•o kaj per la original•ec•o de la labor•o•j lig•as la printemp•o•n kun la aŭtun•o, la somer•o•n kun la vintr•o kaj en tia manier•o far•as el li•a ag•ad•o ĉiam labor•o•n sub esper•o. Tut•a•n hom•a•n viv•o•n, eĉ cent•jar•o•j•n daŭr•as la frukt•o•j de labor•ad•o de frukt•o•plant•ist•o kaj oft•e nur la infan•o•j ating•as plen•a•n ĝu•o•n de la plant•o•j, kiu•j•n ili•a•j patr•o•j far•is. Nenie la nun tiel oft•a, nur por la moment•o kalkul•it•a kaj sekv•e ne•moral•a rab•a pri•labor•ad•o hav•as pli mal•mult•e lok•o•n, ol ĉe plant•ad•o de frukt•o•j. Tial la frukt•o•plant•ad•o dev•as influ•i nobl•ig•e sur tiu•j•n, kiu•j si•n okup•as je ĝi. Pli grand•a•j ankoraŭ est•as la moral•a•j rezultat•o•j de la for•ĵet•ad•o de manĝ•o viand•a, kiu est•as ja la unu•a kondiĉ•o por la dis•volv•iĝ•o de la plant•ad•o de frukt•o•j kaj legom•o•j, dank’ al la per tio ĉi fort•e pli•grand•ig•it•a bezon•o de nutr•aĵ•o kresk•aĵ•a. La akir•ad•o de viand•o est•as ne•ebl•a sen barbar•ec•o; ĝi pov•as est•i far•at•a nur per mort•ig•ad•o de viv•a•j, sent•ant•a•j ekzist•aĵ•o•j, kiu•j est•is kre•it•a•j por viv•o, ne por mort•o. En ĉiu sen•parti•a, sent•ant•a hom•o viv•as abomen•o al detru•ad•o de viv•o, kaj nur la kutim•o pov•as silent•ig•i la intern•a•n voĉ•o•n, kiu kri•as al ni: “ne mort•ig•u!” Mult•a•j tabl•o•j rest•us sen viand•o, se la mastr•in•o de la dom•o dev•us mem mort•ig•i barbar•e la best•o•n. En ne•klar•a konsci•o de la ne•moral•ec•o de la buŝ•ad•o oni ja sen tio for•pel•is jam en mal•proksim•ig•it•a•j•n buĉ•ej•o•j•n la scen•o•j•n de mort•ig•ad•o de best•o•j, kiu•j ne est•as ebl•a•j sen flu•o•j de sang•o, sen kompat•ind•a kri•ad•o kaj agoni•o de la mort•ant•a•j best•o•j, sen sang•it•a•j vest•o•j kaj man•o•j de la buĉ•ist•o•j. River•o•j da sang•o, kri•ad•o de mort•ant•a•j, odor•o de putr•ad•o — kia kontrast•o al la kor•ĝoj•ig•a vid•o kaj bon•odor•o de ŝarĝ•it•a frukt•arb•o aŭ de pur•e aranĝ•it•a•j magazen•o•j de frukt•o•j! La ankoraŭ ne mal•bon•ig•it•a instinkt•o de la infan•o•j ne dub•as, kio•n ĝi dev•as elekt•i — sang•a•n ĉifon•o•n de mort•int•a best•a korp•o aŭ rid•ant•a•n pom•o•n, bon•gust•a•n vin•ber•o•n. Per la ĉes•o de gras•ig•ad•o kaj buĉ•ad•o tiel delikat•iĝ•o de mor•o•j est•us neces•a sekv•o de la vast•iĝ•o de la vegetar•ism•o. Ke la best•o•j ni•n manĝ•os, se ni ili•n ne manĝ•us (la ordinar•a re•dir•o de la ne•vegetar•an•o•j), ni ne dev•as tim•i; oni ja nur ek•memor•u la grand•a•n pen•o•n, kiu•n la brut•eduk•ist•o hav•as kun la eduk•ad•o de buĉ•a•j best•o•j. Baldaŭ ekzist•us nenia brut•o, se neniu plu zorg•us pri tio ĉi. Kaj la labor•ad•o de la best•o•j ja sen tio ĉiam pli kaj pli est•as anstataŭ•at•a per fort•o de maŝin•o•j, kaj anstataŭ la buĉ•ad•o la hom•o•j baldaŭ for•don•us si•n al la pli san•a profesi•o de ĝarden•ist•o, kiam ili vid•us, ke tio ĉi don•as pli grand•a•n profit•o•n. Ke la hom•o tre bon•e pov•as ekzist•i kaj est•i tre fort•a de manĝ•o kresk•aĵ•a, eĉ se ĝi est•as kun•met•it•a tre unu•form•e, tio•n ĉi pruv•as la milion•o•j da vilaĝ•an•o•j, kiu•j nur mal•oft•e ricev•as sur si•a•n tabl•o•n pec•et•o•n da viand•o kaj el kies mez•o ja ĉiam nov•a freŝ•a sang•o ven•as en la mal•san•em•a•j•n, sang•o•mank•a•j•n famili•o•j•n de la urb•o. La vilaĝ•an•o•j sekv•e sen•konsci•e est•as praktik•a•j vegetar•an•o•j. Sed kiel riĉ•e oni pov•as kun•met•i si•a•n tabel•o•n de manĝ•o•j, oni vid•as el la sekv•ant•a tabel•o de kresk•aĵ•a•j nutr•aĵ•o•j, kiu•j per riĉ•ec•o de si•a en•hav•o ne las•as io•n por dezir•i: 1) Frukt•o•j: kun kern•o•j, kun ost•et•o•j, kun ŝel•o•j, nuks•o•j, ber•o•j, sud•a•j frukt•o•j; frukt•aĵ•o•j, kiel ekzempl•e frukt•o•j sek•ig•it•a•j, frukt•a•j gelaten•o•j, marmelad•o•j, konfit•aĵ•o•j, frukt•a•j suk•o•j; ole•o de oliv•o•j, de nuks•o•j, de migdal•o•j, buter•o de kokos•o•j. 2) Gren•o•j: tritik•o, sekal•o, horde•o, aven•o, riz•o, maiz•o, poligon•o, spelt•o, mili•o k. t. p. en ili•a•j pri•labor•aĵ•o•j en form•o de farun•o, gri•o, makaron•o•j, vermiĉel•o•j, pan•o, bak•aĵ•o kaj farun•aĵ•o de divers•a•j spec•o•j. 3). Frukt•o•j ŝel•et•a•j: fab•o•j, piz•o•j, lent•o•j, kiel ankaŭ la farun•o el ili. 4). Legom•o•j: radik•a•j, foli•a•j, trunk•et•a•j, flor•a•j kaj frukt•a•j; fung•o•j, salat•o•j kaj sup•a•j herb•o•j. Fin•e oni dev•as ankoraŭ montr•i, ke la kuir•ej•o de vegetar•an•in•o est•as esenc•e pli simpl•a, ol la kuir•ej•o viand•a. En ĉiu•j temp•o•j mem•star•a•j pens•ant•o•j lev•ad•is si•a•n voĉ•o•n kontraŭ la mort•ig•ad•o de best•o•j por la cel•o•j de ni•a nutr•ad•o; eĉ tut•a•j popol•o•j, kiel ekzempl•e la pli alt•a•j kast•o•j de la hind•o•j-budd•ist•o•j, uz•as pro motiv•o•j religi•a•j nur manĝ•o•n kresk•aĵ•a•n. Ke por la si•n•defend•o la mort•ig•o de al ni mal•util•a best•o est•as permes•at•a, eĉ ŝuld•o, tio•n ankaŭ la vegetar•an•o ne ne•as; en tia•j okaz•o•j est•aĵ•o pli mal•alt•a dev•as ced•i al est•aĵ•o pli alt•e organiz•it•a. Ni dev•us tro mult•e parol•i, se ni vol•us pri•skrib•i pli detal•e la ĉiu•flank•a•n efik•ad•o•n de la vegetar•ism•o. Ni dev•as ni•n kontent•ig•i je la supr•e don•it•a•j mal•long•a•j rimark•o•j kaj send•i la dezir•ant•o•j•n al la tre riĉ•a literatur•o, kiu aper•is rilat•e tiu•n ĉi objekt•o•n. Kiu dezir•as ek•kon•i la objekt•o•n pli proksim•e, tiu pov•as ven•ig•i per ia libr•ej•o la katalog•o•n de Max Breitkreuz en Berlin•o, de Theod. Grieben (L. Fernau) en Lejpcig•o, de Hartung et Sohn en Rudolstatt, aŭ li turn•u si•n al ia el la klub•o•j vegetar•an•a•j, kiu•j ekzist•as en ĉiu•j pli grand•a•j urb•o•j.
La lingv•o de Ĥin•uj•o. En Eŭrop•o oni ordinar•e pens•as, ke en la tut•a Ĥin•uj•o oni parol•as nur unu lingv•o•n — la ĥin•a•n. Est•as ver•o, ke la loĝ•ant•o•j de Pekin•o, kiel ankaŭ la loĝ•ant•o•j de Kanton•o, Ŝanĥaj•o, Futŝan•o aŭ Amoj•o parol•as ĥin•e, sed de la du•a flank•o est•as ankaŭ ver•o, ke la plej grand•a part•o de la loĝ•ant•o•j de unu el la dir•it•a•j urb•o•j pov•us kompren•i la loĝ•ant•o•n de ali•a urb•o ne pli bon•e, ol ekzempl•e la Berlin•an•o la London•an•o•n aŭ la Pariz•an•o la Holand•an•o•n. La natur•o de la divers•a•j dialekt•o•j de Ĥin•uj•o hav•as nenio•n komun•a•n kun la “patois” aŭ la simpl•a “dialekt•o de la ordinar•a viv•o”: ili est•as parol•at•a•j de la plej alt•a•j stat•o•j, kiel ankaŭ de la simpl•a popol•o, de la instru•it•ul•o•j, kiel ankaŭ de la mal•kler•a amas•o, de la ofic•ist•o, kiel ankaŭ de la “kuli”. La dialekt•o est•as apart•a lingv•o, unu el la mult•a•j kaj tre mal•sam•a•j inter si lingv•o•j, kiu•j•n oni trov•as en Ĥin•uj•o. Est•as ver•o, ke ili est•as parenc•a•j inter si kaj trov•as si•n inter si reciprok•e en tia sam•a rilat•o, kiel ekzempl•e la arab•a al la hebre•a, sir•a kaj ali•a•j sem•it•a•j lingv•o•j, aŭ kiel la german•a al la angl•a, holand•a, dan•a, sved•a k. t. p. Tiu•j•n ĉi mult•eg•a•j•n “dialekt•o•j•n” oni pov•us laŭ la “Orient-Azi•a Llojd•o” divid•i en la sekv•ant•a•j•n ok ĉef•a•j•n klas•o•j•n: la Kanton•a, Hakka, Amoj•a, Svat•an•a, Ŝanĥaj•a, Ningpo•a, Hajnan•a kaj Mandarin•a. El tiu•j ĉi lingv•o•j la last•a est•as la plej jun•a; tio ĉi renvers•as la tre vast•ig•it•a•n opini•o•n, ke la Mandarin•a dialekt•o est•as la lingv•o de Ĥin•uj•o kaj ke la ceter•a•j lingv•o•j est•as nur dialekt•o•j. La Kanton•a lingv•o pli ol la Mandarin•a est•as simil•a al la antikv•a lingv•o de Ĥin•uj•o, kiu est•is parol•at•a antaŭ ĉirkaŭ 3000 jar•o•j. La plej mult•e vast•ig•it•a lingv•o est•as la Mandarin•a, kiu en tia aŭ ali•a form•o est•as parol•at•a en dek kvar aŭ dek kvin el la dek naŭ provinc•o•j, en kiu•j•n Ĥin•uj•o est•as divid•it•a. Malgraŭ la divers•a•j dialekt•o•j oni pov•as per la lingv•o Mandarin•a kompren•ig•i si•n ĉie, kie tiu ĉi lingv•o est•as parol•at•a. Se oni kalkul•os, ke la loĝ•ant•ar•o de Ĥin•uj•o est•as 360 000 000, oni pov•as dir•i, ke ĉirkaŭ 300 000 000 el ili parol•as la lingv•o•n Mandarin•a•n. Ĉiu•j mandarin•o•j dev•as kon•i tiu•n ĉi lingv•o•n, kaj ĉiu•j, kiu•j ĝi•n ankoraŭ ne parol•as, dev•as ĝi•n lern•i. La ali•a•j lingv•o•j de Ĥin•uj•o est•as parol•at•a•j de pli mal•grand•a nombr•o da hom•o•j, tamen en ĉia okaz•o tiu ĉi nombr•o est•as ankoraŭ sufiĉ•e grand•a. Tiel ekzempl•e ĉirkaŭ 20 milion•o•j parol•as la lingv•o•n Kanton•a•n en tiu aŭ ali•a form•o. La en•konduk•o de unu•form•a lingv•o en Ĥin•uj•o anstataŭ la mult•eg•a•j tiel nom•at•a•j dialekt•o•j est•as, almenaŭ por la plej proksim•a temp•o, ankoraŭ nur rev•o. Antaŭ ĉirkaŭ 200 jar•o•j la imperi•estr•o Kang-Hi ordon•is aranĝ•i por tiu ĉi cel•o en divers•a•j part•o•j de la regn•o lern•ej•o•j•n, tamen la plan•o don•is nenia•n rezultat•o•n. Ke Ĥin•uj•o en la est•ont•ec•o hav•os ia•n unu•form•a•n lingv•o•n, est•as tamen tre kred•ebl•e, kaj la lingv•o Mandarin•a kred•ebl•e fin•e far•iĝ•os la regn•a kaj naci•a lingv•o de la tut•a Ĉiel•a Imperi•o.
Kiel el•rigard•as la nord•a polus•o? La Amerik•a astronom•o Jonson, supoz•ant•e, ke la ekspedici•o de Nansen hav•os sukces•o•n, pri•skrib•as la aper•o•j•n, kiu•j•n vid•os la esplor•ant•o•j sur la nord•a polus•o. Tiel, ekzempl•e, la tag•a lum•o daŭr•os sen inter•romp•o de la 21 de Mart•o ĝis la 22 de Septembr•o, la tut•a rest•a part•o de la jar•o konsist•os el mal•lum•a nokt•o, simil•a al ni•a•j aŭtun•a•j nokt•o•j. La stel•o•j est•os vid•at•a•j, sed Nansen ne vid•os ili•a•n lev•iĝ•o•n nek mal•lev•iĝ•o•n. Ĉirkaŭ•e reg•os silent•o prem•ant•a. Post•e en tiu ĉi mar•o glaci•a komenc•iĝ•os vent•eg•o•j kaj huragan•o•j. Inter sen•lim•a mal•lum•o oni aŭd•os la bru•ad•o•n de vent•eg•o•j, ĝem•o•j•n, plor•o•j•n, kvazaŭ en la mond•o•n en•ŝir•iĝ•is ĉiu•j fort•o•j de la infer•o, kaj al ĉio tio ĉi la nokt•o mal•lum•eg•a, nigr•a, sen•fin•a... Sur la mal•fort•a•n ŝip•o•n prem•as de ĉiu•j flank•o•j mont•o•j da glaci•o, sub•e est•as mar•o kaj nenio pli. La vent•eg•o•j bru•as kaj fajf•as, la ŝip•o krak•as terur•e. Post•e Nansen ek•vid•os nask•iĝ•ant•a•n lum•o•n, flam•a•n bril•o•n de maten•a ĉiel•ruĝ•o, anonc•ant•a la ven•o•n de la sun•o. La ĉiel•o kovr•iĝ•os per or•a kolor•o kaj en la daŭr•o de tri monat•o•j iom post iom lev•iĝ•ad•os la sun•o, kaj en la daŭr•o de la tri sekv•ant•a•j monat•o•j ĝi mal•lev•iĝ•ad•os. Sed en la tut•a daŭr•o de tiu•j ĉi ses monat•o•j est•os konstant•e lum•e. Post•e de•nov•e far•iĝ•os mal•lum•o kaj nokt•o.
Rimed•o kontraŭ ond•eg•o•j. En unu el la last•a•j kun•sid•o•j de la franc•a societ•o de sav•ad•o de dron•ant•o•j est•is montr•it•a nov•a aparat•o, kiu kviet•ig•as la ond•eg•o•j•n kaj konsist•as el ret•o, plekt•it•a el facil•a sed fortik•a material•o. Tiu ĉi ret•o efik•as kiel ole•o, kiu, kiel oni sci•as, hav•as la kapabl•o•n kviet•ig•i la fort•o•n de la ond•o•j. La prov•o•j, kiu•j•n oni far•is kun tiu ĉi ret•o sub Quiberon, sur la spac•o de 800 kvadrat•a•j metr•o•j, don•is rezult•aĵ•o•j•n tiel bon•a•j•n, ke la franc•a ministr•o de mar•o difin•is special•a•n komisi•o•n, por esplor•i la efik•ad•o•n de la ret•o sur la ond•o•j•n de mar•o.
El la histori•o de la grafologi•o. Jam long•e oni antaŭ•vid•is la ebl•o•n diven•i la karakter•o•n de la person•o el la karakter•o de ĝi•a skrib•ad•o. En la jar•o 1602 la ital•a instru•it•ul•o Bilbo publik•ig•is verk•o•n: “Pri la rimed•o ek•kon•i la mor•o•j•n kaj la ec•o•j•n de skrib•ant•o laŭ li•a skrib•ad•o”. Lavater okup•ad•is si•n je tiu ĉi sam•a objekt•o, sed nur en la komenc•o de tiu ĉi cent•jar•o (1806) la franc•o Johann•o Hipolit•o Michon al•konduk•is tiu•n ĉi art•o•n, aŭ kiel ali•a•j dir•as, “scienc•o•n” al sufiĉ•a grad•o da perfekt•ec•o, don•is al ĝi cert•a•n form•o•n kaj metod•o•n. Nun ekzist•as en Pariz•o Societ•o Grafologi•a (strat•o de Bonaparte N-ro 62); en la nombr•o de ĝi•a•j honor•a•j prezid•ant•o•j si•n trov•as: Aleksandr•o Dumas (fil•o) kaj Mgr. Barbier de Montant; sub la redakci•o de Varinard la societ•o el•don•as monat•a•n gazet•o•n “La Graphologie”, kiu inter ali•a•j don•as “portret•o•j•n grafologi•a•j•n”. Antaŭ ne•long•e la Luksemburg•a juĝ•ist•ar•o oficial•e konfes•is la ekzist•ad•o•n de la grafologi•o, turn•ant•e si•n al la redaktor•o de la dir•it•a gazet•o en unu juĝ•a afer•o, en kiu ordinar•a•j kaligraf•o•j ne pov•is help•i. S-r•o Varinard solv•is bon•e la problem•o•n. De tiu temp•o la juĝ•o Luksemburg•a far•iĝ•is etern•a abon•ant•o de la “Graphologie”. Krom tiu ĉi serv•o publik•a, la redakci•o far•as mult•a•j•n serv•o•j•n privat•a•j•n, diven•ant•e ekzempl•e al en•am•it•o•j pri la karakter•o de ili•a•j ideal•o•j, al bankier•o•j pri ili•a•j kontor•an•o•j k. t. p.
Higien•o de long•e•viv•ad•o. D-r•o Javal dis•send•is antaŭ ne•long•e seri•o•n da demand•o•j al mult•a•j cent•jar•a•j mal•jun•ul•o•j, dezir•ant•e el ili•a•j respond•o•j kun•met•i regul•o•j•n, kio•n oni dev•as far•i, por long•e viv•i. Ĉirkaŭ 50 person•o•j send•is al li respond•o•j•n. Ili•a esenc•o est•as la sekv•ant•a: Manĝ•ad•o simpl•a kaj sufiĉ•a; precip•e kresk•aĵ•a; la plej•part•o de la cent•jar•ul•o•j tut•e ne uz•ad•is alkohol•o•n, kelk•a•j trink•is vin•o•n. Ĉe la manĝ•ad•o est•i varm•e vest•it•a; tabak•o•n ne fum•i. Est•as strang•e, ke preskaŭ ĉiu•j ili am•as frand•aĵ•o•j•n, ekzempl•e suker•o•n. Fin•e ĉiu•j sen•escept•e sci•ig•is, ke ili tra la tut•a viv•o kiel ebl•e plej pen•e evit•ad•is ekscit•iĝ•o•j•n.
El Kaliforni•o. Kiel oni sci•as, Kaliforni•o aparten•as al la lok•o•j tre riĉ•a•j kiel per mineral•o•j, tiel ankaŭ per produkt•aĵ•o•j de la regn•o kresk•aĵ•a. La kresk•aĵ•o•j tie oft•e disting•as si•n per tia•j grand•eg•a•j mezur•o•j, ke ni, eŭrop•an•o•j, tut•e ne pov•us ĝi•n kred•i. Tuj ĉe la en•ir•o en la mont•o•j•n, en la lok•o Kala•ve•ras•o, sur la alt•ec•o de 1400 metr•o•j super la nivel•o de la mar•o, trov•iĝ•as angul•o de arb•ar•o, en kiu kolekt•iĝ•is tut•a famili•o da grand•eg•ul•o•j el la spec•o de la tiel nom•at•a•j “mam•ont•a•j arb•o•j”. Griz•a•j, mal•jun•a•j, ornam•it•a•j per nud•a•j branĉ•o•j nur sur la pint•o•j, ili star•as jam ne la unu•a•n mil•jar•o•n kaj est•as ĉirkaŭ•kresk•it•a•j de dens•a musk•o. Flam•a•j flor•o•j nest•iĝ•as en la fend•o•j de ili•a•j radik•o•j kaj sur la sulk•it•a ŝel•o. La freŝ•a musk•a supr•aĵ•o de la ter•o est•as tre mol•a sub ili. Ili•a•j foli•et•o•j est•as tre mal•grand•a•j, kaj ili•a korp•o — la lign•o — est•as mal•mol•a, de ruĝ•et•a kolor•o, sed tre rapid•e nigr•iĝ•as de la temp•o. La plej grand•a el la Kala•ve•ras•a famili•o de tiu•j ĉi arb•o•j, sub la nom•o “Mal•jun•a arb•o”, jam pli ne ekzist•as. Kiam ĝi ankoraŭ viv•is, ĝi hav•is la alt•o•n de 90 metr•o•j kaj ĉirkaŭ 10 metr•o•j•n en la diametr•o. Antaŭ 40 aŭ 60 jar•o•j la eŭrop•a•j en•migr•int•o•j-koloni•an•o•j ek•vol•is fal•ig•i tiu•n ĉi arb•o•n. Ĉu ĝi mal•help•is al la konstru•o de koloni•o aŭ al tram•et•o de voj•o, ĉu oni simpl•e bezon•is tiu•n arb•eg•o•n por ia•j labor•o•j, ekzempl•e por far•i el ĝi trab•o•j•n aŭ tabul•o•j•n, — fakt•o est•as, ke la koloni•an•o•j komenc•is ĝi•n el•hak•i. Tra•seg•i aŭ tra•hak•i grand•eg•ul•o•n, kiu hav•as 10 metr•o•j•n en la diametr•o, est•as afer•o ne facil•a. Kia•n grand•eg•a•n mult•eg•o•n da ek•bat•o•j dev•is far•i la mal•grand•a•j hak•il•o•j de la labor•ant•o•j ĝis la ating•o de la intern•aĵ•o! Ili sub•mord•et•us ĝi•n tiel sam•e, kiel mord•et•as la arb•ar•a•j skarab•o•j ni•a•j•n betul•o•j•n, aln•o•j•n kaj pin•o•j•n. Sed la labor•o de la koloni•an•o•j ir•is pli rapid•e. Per grand•eg•a•j bor•il•o•j ili tra•bor•is la arb•o•n en mult•a•j lok•o•j, hak•ad•is en la daŭr•o de ses semajn•o•j kaj fin•e ĝi•n fal•ig•is. La arb•o fal•is, kaj sur la supr•aĵ•o de la freŝ•a ŝtip•o, kiu•n oni pur•ig•is kaj glat•ig•is, est•is konstru•it•a — aren•o por danc•o•j! La aĝ•o•n de la arb•o oni difin•is per la nombr•o de la tavol•o•j sur la ŝtip•o, kaj oni trov•is, ke la arb•o hav•is la aĝ•o•n de 3000 jar•o•j! En la daŭr•o de tri semajn•o•j oni de•ŝir•ad•is de la sub•hak•it•a grand•eg•ul•o la ŝel•o•n; la ŝel•o hav•is la dik•ec•o•n de 2/3 da metr•o kaj est•is send•it•a al la ekspozici•o en San Francisko. Ni montr•os ankoraŭ unu ekzempl•o•n de arb•ar•a grand•eg•ul•o. Tio ĉi est•as la tiel nom•at•a “Ĉeval•a arb•o”, kiu mem fal•is kaj kuŝ•as jam kelk•a•j•n cent•jar•o•j•n. Ĝi•a grand•eg•a trunk•o hav•as inter la radik•o•j, kiu•j est•as el•turn•it•a•j ekster•e•n, ĉirkaŭ 40 metr•o•j•n en la diametr•o, kaj en la mal•plen•a intern•aĵ•o, en la spac•o de 30 metr•o•j, rajd•ant•o sur ĉeval•o pov•as tut•e liber•e tra•vetur•i la tut•a•n arb•o•n tra•e! Kia ne•vid•ebl•a fort•o, kia vent•eg•o aŭ ter•trem•o pov•is el•ŝir•i el la ter•o tia•n grand•eg•ul•o•n, kies aĝ•o dank’ al la putr•ec•o kaj ne•klar•ec•o de la tavol•o•j ne pov•as est•i difin•it•a eĉ proksim•um•e! Pri ali•a•j arb•o•j de tiu lok•o ni dir•os nur kelk•a•j•n vort•o•j•n. Grand•eg•ul•o•j en tiu lok•o ekzist•as mult•a•j ankoraŭ nun, kaj oni nom•as ili•n ĉiu•n per propr•a nom•o. Inter ili est•as: “Tri frat•in•o•j”, ĉiu po 90 metr•o•j de alt•o; “Ge•edz•o•j”, mal•mult•e pli mal•grand•a•j ol la “Frat•in•o•j”. Ekzist•as tut•a “famili•o”, konsist•ant•a el 26 ar•boj-kolos•o•j; la plej mal•jun•a el ili — la patr•o — hav•is la alt•o•n de ĉirkaŭ 150 metr•o•j; sub•putr•int•e kaj fal•int•e, ĝi romp•iĝ•is sur unu el si•a•j najbar•o•j en du part•o•j•n, kaj la pli mal•grand•a el ili, hav•ant•a la long•o•n de 90 metr•o•j, kuŝ•as sur la ter•o en ni•a temp•o. [N. Kuŝnir.]
Nov•a nutr•a kresk•aĵ•o. Sur unu el la insul•o•j de Japan•uj•o oni okaz•e el•trov•is nov•a•n nutr•a•n kresk•aĵ•o•n, al kiu oni don•is la nom•o•n “Polygonum Saghalae” de la nom•o de la insul•o Sagal•o, sur kiu oni ĝi•n el•trov•is. Ĝi disting•iĝ•as per kresk•ad•o tiel rapid•a, ke en la daŭr•o de tri ĝis kvar monat•o•j ĝi ating•as la alt•ec•o•n de 2 metr•o•j kaj kovr•iĝ•as per grand•eg•a•j foli•o•j, kiu•j prezent•as bon•eg•a•n manĝ•o•n por la brut•o. Unu arb•et•aĵ•o de tiu ĉi kresk•aĵ•o ombr•as la spac•o•n de tri kvadrat•a•j metr•o•j, kaj la tut•a mas•o da foli•o•j de unu arb•et•aĵ•o pez•as 30 kilo•gram•o•j•n. La trunk•o kaj ĉiu•j ali•a•j part•o•j de la kresk•aĵ•o en•hav•as en si mult•e da amel•o kaj ali•a•j nutr•a•j ŝtof•o•j. Tiu ĉi kresk•aĵ•o, kiel montr•is la unu•a•j prov•o•j, ne postul•as pen•a•n eduk•ad•o•n. Antaŭ ne•long•e kelk•a•j arb•et•aĵ•o•j est•as el•send•it•a•j Franc•uj•o•n, kie oni intenc•as far•i prov•o•j•n de ĝi•a plant•ad•o en grand•a mezur•o.
Konserv•ad•o de viv•a•j fiŝ•o•j. Oni sci•as, ke kelk•a•j spec•o•j da fiŝ•o•j en•fos•as si•n por la vintr•o en ŝlim•o•n kaj rest•as en ĝi en la stat•o de plen•a rigid•iĝ•o. La ĥin•o•j turn•is atent•o•n sur tiu•n ĉi fakt•o•n kaj, apog•ant•e si•n sur ĝi•n, el•pens•is sprit•a•n rimed•o•n por konserv•ad•o de viv•a•j fiŝ•o•j. La kapt•it•a•n fiŝ•o•n ili tuj ĉirkaŭ•kovr•as per mal•sek•a argil•o kaj kaŝ•as ĝi•n en glaci•ej•o. Post kelk•a•j, eĉ post dek monat•o•j la tiel konserv•it•a fiŝ•o, en•las•it•a en akv•o•n, re•viv•iĝ•as. En tia manier•o la pli riĉ•a•j ĥin•o•j konserv•as en si•a•j glaci•ej•o•j grand•a•j•n proviz•o•j•n da viv•a•j fiŝ•o•j. Tamen ne ĉiu•j•n spec•o•j•n da fiŝ•o•j oni pov•as konserv•i en tia manier•o.
Koloni•o komun•ist•a de Aŭstrali•a•j el•migr•ant•o•j est•as nun fond•at•a en Paragvaj•o. Mult•a•j person•o•j kun•e kun si•a•j famili•o•j for•las•is si•a•n land•o•n kaj for•migr•is en la nov•a•n patr•uj•o•n. La Belg•a konsul•o en Buenos-Ayres send•is al si•a reg•ist•ar•o la sekv•ant•a•j•n sci•ig•o•j•n pri tiu ĉi koloni•o: La reg•ist•ar•o de Paragvaj•o for•don•is al la koloni•an•o•j por ĉiam spac•o•n da ter•o, kiu okup•as 40 mejl•o•j•n kvadrat•a•j•n kaj kuŝ•as sur la nord•a bord•o de la river•o Tebikuara, en la inter•spac•o de 6 mejl•o•j de la fer•voj•o Villa Rica. Ĝis la jar•o 1894 dev•as loĝ•iĝ•i tie 400 famili•o•j en la nombr•o de 2000 person•o•j. La profit•o•j, kiu•j est•os ating•at•a•j per komun•a labor•ad•o, dev•as ĉiu•jar•e est•i divid•at•a•j inter ĉiu•j plen•aĝ•a•j person•o•j, tiel vir•o•j, kiel ankaŭ vir•in•o•j. La koloni•o est•os reg•at•a de direktor•o kaj de al•don•it•a•j al li konsil•an•o•j. Ĉiu•j plen•aĝ•a•j loĝ•ant•o•j de ambaŭ seks•o•j hav•as la rajt•o•n de voĉ•don•ad•o. La lern•ej•o•j kaj mal•san•ej•o•j est•os ten•at•a•j je la kalkul•o de la komun•um•o. Ĉiu•j religi•o•j hav•as egal•a•j•n rajt•o•j•n, kaj ĉiu famili•o pov•as hav•i religi•o•n, kiu•n ĝi vol•as. La societ•o posed•as sufiĉ•a•j•n rimed•o•j•n, por atend•i 1 l/2 jar•o•j•n la unu•a•n rikolt•o•n de la kamp•o•j. La spac•o da ter•o, don•it•a de la Paragvaj•a reg•ist•ar•o est•as tre frukt•o•port•a, sed arb•ar•a kaj postul•ant•a mult•e da prepar•a labor•ad•o.
La de•ven•o de la kis•o. La kon•at•a ital•a instru•it•ul•o Lom•bros•o publik•ig•is en la “Nouvelle Revue” artikol•o•n pri la de•ven•o de la kis•o. Laŭ li•a opini•o ĉiu•j popol•o•j sovaĝ•a•j kaj eĉ du•o•ne-civiliz•it•a•j, en•kalkul•int•e ankaŭ la Japan•o•j•n, ne vid•as en la kis•o simbol•o•n de am•o. Tiel sam•e ankaŭ la Nov•o-Zeland•an•o•j, Somalis•o•j, Eskimos•o•j k. t. p. Inter kelk•a•j popol•o•j oni ne dir•as: “kis•u mi•n”, sed “flar•u mi•n”. Lom•bros•o dir•as, ke la kis•o nask•iĝ•is iom post iom kaj hav•as si•a•n komenc•o•n en la akt•o patr•in•a, t. e. en la nutr•ad•o de la brust•a•j infan•o•j de ili•a patr•in•o. Ĝis nun kelk•a•j vir•in•o•j-patr•in•o•j en tia manier•o dorlot•as si•a•j•n infan•o•j•n. Tiu ĉi mor•o est•as precip•e dis•vast•ig•it•a inter la loĝ•ant•o•j de la insul•o•j Fidĝi. Ili ne hav•as vaz•o•j•n por trink•i, kaj la hom•o•j trankvil•ig•as tie si•a•n soif•o•n rekt•e el la river•et•o, per help•o de tub•et•o, kaj la infan•o•j tie mort•us de soif•o, se la patr•in•o•j ne trink•ig•ad•us ili•n per en•verŝ•ad•o al ili akv•o•n en la buŝ•o•n el si•a propr•a buŝ•o. En la poem•o•j de Homer•o kaj Heziod•o ne est•as dir•it•a eĉ unu vort•o pri la buŝ•o nek pri la kis•o en senc•o de seks•a am•o, tie est•as parol•at•e pri ili nur kiel pri kares•o patr•in•a. Tiel ekzempl•e Hektor•o en la scen•o kun Andromaĥ•o tut•e ne kis•as si•a•n edz•in•o•n, sed nur kares•as ŝi•n per la man•o. Nenio ankaŭ est•as dir•it•a pri kis•o en la rakont•o•j pri Vener•o kaj Mars•o, pri Ulis•o kaj Kalips•o, Ulis•o kaj Circe•o, Paris•o kaj Helen•o aŭ Her•o en la XIV kant•o de Iliad•o. Ne ekzist•as tie eĉ unu epitet•o, kiu karakteriz•us la buŝ•o•n de Helen•o, Andromaĥ•o, Brizeid•o, Kalips•o aŭ Circe•o. En la antikv•a•j Hind•a•j poem•o•j Lom•bros•o ne trov•is eĉ post•e•sign•o•n de kis•o erotik•a. Ĉio tio ĉi montr•as, ke en tiu•j temp•o•j ĝi ne ekzist•is, sed nask•iĝ•is nur en la temp•o de pli grand•a dis•volv•iĝ•o de la civilizaci•o.
Mem•vol•a vivisekci•o. Du Amerik•a•j kurac•ist•o•j antaŭ ne•long•e publik•ig•is en la gazet•o “New-York Herald” original•a•n anonc•o•n, en kiu ili propon•as 5000 dolar•o•j•n da rekompenc•o al la person•o, kiu konsent•us, ke oni far•u al ĝi operaci•o•n, konsist•ant•a•n en far•ad•o de tru•o en la stomak•o kaj ferm•ad•o ĝi•n post•e per vitr•o, por far•ad•o de esplor•o•j super la funkci•ad•o de la stomak•o. Al tiu ĉi propon•o al•send•is si•a•n konsent•o•n 142 hom•o•j, precip•e labor•ist•o•j. La “feliĉ•a elekt•it•o” far•iĝ•is unu atlet•o, kiu ne hav•is sukces•o•n en la cirk•o•j.
Sek•ig•ad•o de marĉ•o•j. Malgraŭ la grand•eg•a•j spac•o•j da ankoraŭ ne okup•it•a pri•labor•ebl•a ter•o, la Amerik•an•o•j jam fru•temp•e pens•as pri akir•ad•o de nov•a•j pec•o•j da ter•o. En la ŝtat•o Georgi•o oni komenc•is la sek•ig•ad•o•n de grand•eg•a•j marĉ•o•j, kiu•j ĝis nun est•is nur la lok•o de loĝ•ad•o de aligator•o•j kaj ali•a•j akv•a•j best•o•j. Unu ĉef•a kanal•o kaj mult•o da kanal•o•j paralel•a•j flank•a•j liber•ig•os de sub la akv•o spac•o•n da 250 000 hektar•o•j da ter•o. Ekster tio ĉi funkci•ad•os, kiel ordinar•e en Amerik•o, maŝin•o•j vapor•a•j, pump•ant•a•j la akv•o•n en la kvant•o de 135 000 litr•o•j en minut•o. Sub la tavol•o da ŝlim•o kaj sur la ne•mult•a•j insul•et•o•j de la marĉ•o oni jam trov•is sen•dub•a•j•n post•e•sign•o•j•n de ekzist•ad•o de la antikv•a•j loĝ•ant•o•j de Amerik•o en tiu ĉi lok•o. La arĥeolog•o•j promes•as al si riĉ•a•n rikolt•o•n, kiam la inĝenier•o•j fin•os la labor•o•j•n sen•akv•ig•a•j•n.
Nov•a diamant•o. La glor•o de la Kohi-Noor, Regent•o, Orl•ov•o kaj ali•a•j ekster•ordinar•e bel•a•j kaj grand•a•j diamant•o•j dev•as nun pal•iĝ•i antaŭ la diamant•o-grand•eg•ul•o, kiu•n oni antaŭ ne•long•e trov•is en la sud•a Afrik•o, en la liber•a regn•o Oranĝ•o, en la lok•o Jagersfontein. La 30-a•n de Juni•o de la jar•o 1893 unu kafr•o, inter•parol•ant•e kun la observ•ant•o de labor•o, rimark•is, ke proksim•e io lum•as sur la ter•o. Li kovr•is la lum•ant•a•n objekt•o•n per la pied•o, kaj kiam la observ•ant•o for•ir•is li el•fos•is grand•eg•a•n ŝton•o•n, hav•ant•a•n la alt•o•n de ĉirkaŭ 8 centi•metr•o•j kaj la larĝ•o•n de ĉirkaŭ 5 centi•metr•o•j. Ĝi•a pez•o est•as 971 karat•o•j. Ĝi•a prez•o super•as ĉio•n, kio•n oni ĝis nun pag•ad•is por diamant•o•j. La kafr•o post•e mem for•don•is ĝi•n al la entrepren•ant•o; li ricev•is por ĝi 150 funt•o•j•n da sterling•o•j, ĉeval•o•n kaj sel•o•n kaj re•ven•is hejm•e•n fort•e feliĉ•a. Est•as interes•e, ke ia societ•o farm•is la tie•a•n fos•ej•o•n kun la rajt•o aĉet•ad•i laŭ pez•o en karat•o•j ĉia•j•n ŝton•o•j•n, supr•a•j•n, mal•supr•a•j•n kaj indiferent•a•j•n; la kontrakt•o fin•iĝ•is la 30-a•n de Juni•o de tiu ĉi jar•o, kaj tiu grand•eg•a diamant•o est•is preskaŭ la last•a ŝton•o, kiu•n oni trov•is en tiu ĉi tag•o. Al la posed•ant•o•j oni propon•is jam por ĝi 1 500 000 frank•o•j•n, sed kelk•a•j pens•as, ke la prez•o ating•os la sum•o•n de 15 000 000. La ŝton•o hav•as kolor•o•n blank•a-blu•a•n kaj est•as preskaŭ tut•e pur•a. Sur ĝi trov•iĝ•as mal•grand•a nigr•a makul•et•o, pri kiu oni pens•as, ke ĝi mal•aper•os post la fac•et•ad•o. Nun la ŝton•o si•n trov•as en London•o.
Tim•o. En unu el la Amerik•a•j best•ej•o•j oni far•is antaŭ ne•long•e prov•o•j•n, por konvink•iĝ•i, en kia grad•o est•as ver•a la proverb•a tim•o de leon•o•j, tigr•o•j, elefant•o•j kaj ali•a•j grand•a•j best•o•j antaŭ simpl•a mus•o. Antaŭ•e oni en•las•is mus•o•n en la kaĝ•o•n, en kiu si•n trov•is du grand•eg•a•j leon•o•j; tiu•j ĉi for•salt•is kun tim•eg•o, terur•e kri•ant•e kaj pen•ant•e el•iĝ•i el la kaĝ•o. Iom post iom ili trankvil•iĝ•is tiom, ke ili ĉirkaŭ•flar•is la gast•o•n kaj post•e jam turn•is sur li•n nenia•n atent•o•n. Tiel sam•e ten•is si•n grand•a reĝ•a tigr•o. Elefant•o trem•is de terur•o kaj mal•trankvil•e mov•ad•is la rostr•o•n; sed li•a dres•it•a koleg•o kun plej mal•varm•a sang•o dis•prem•is la gast•o•n per la pied•eg•o. Hien•o•j kaj lup•o•j, rigard•ant•e la afer•o•n pli praktik•e, sufok•is tuj la rat•o•j•n kaj mus•o•j•n, kiu•j•n oni en•las•is al ili en la kaĝ•o•n.
Vir•o•j kaj vir•in•o•j. Profesor•o Bucher el Lejpcig•o el•kalkul•is la rilat•a•n nombr•o•n de la vir•o•j kaj vir•in•o•j en Eŭrop•o. Montr•iĝ•as, ke, escept•int•e Grek•uj•o•n, Ital•uj•o•n kaj la regn•o•j•n Danub•a•j•n, inter la 300 milion•o•j da loĝ•ant•ar•o en Eŭrop•o si•n trov•as 4 1/2 milion•o•j pli da vir•in•o•j, ol da vir•o•j. La pli•nombr•ec•o de la vir•in•o•j est•as la plej fort•e dis•volv•it•a en la aĝ•o, kiu est•as la plej respond•a por edz•iĝ•o, nom•e en la aĝ•o de 20 ĝis 30 jar•o•j; la plej rimark•ebl•a ĝi est•as en la urb•o•j, precip•e en tiu•j urb•o•j, kie star•as tre mal•grand•a•j garnizon•o•j, ekzempl•e en Svis•uj•o aŭ Skandinav•uj•o. En Portugal•uj•o kontraŭ 1 000 vir•o•j est•as 1 091 vir•in•o•j, en Norveg•uj•o 1 090, en Pol•uj•o 1 076, en Angl•uj•o 1 060. Berlin•o hav•as kontraŭ ĉiu•j 1 000 vir•o•j 1 080 vir•in•o•j•n, Dresden•o 1 113, Frankfurt•o sur Majn•o 1 123. La kaŭz•o de tiu ĉi pli•nombr•ec•o est•as la pli grand•a mort•ad•o de knab•o•j en la aĝ•o•j suĉ•ul•a kaj infan•a.
Inter•naci•a universitat•o por mem•lern•ul•o•j. En la Amerik•a ŝtat•o Nov-Jork•o, sur la bord•o de la lag•o Chautauque, trov•iĝ•as la universitat•o por mem•lern•ul•o•j, kon•at•a en Amerik•o sub la nom•o C. L. S. C. (Chautauque Literary and Scientific Circle). Tiu ĉi universitat•o est•is fond•it•a en la jar•o 1867 de la Amerik•an•o D-r•o Vincent. La unu•a pens•o de la organizator•o est•is: don•i la ebl•o•n al pli mal•jun•a•j hom•o•j plen•ig•i la mank•o•j•n, de•ven•ant•a•j•n de ne•preciz•a lern•ej•a eduk•ad•o aŭ de tro fru•a ĉes•iĝ•o de tiu ĉi eduk•ad•o, sed en tia manier•o, ke la lern•ad•o ne al•port•u mal•help•o•n al la ĉiu•tag•a•j dev•o•j kaj okup•o•j de la lern•ant•a•j hom•o•j. La por tiu ĉi cel•o fond•it•a rond•o est•as ĝis nun la ĉef•a aks•o de la societ•o C. L. S. C. Organiz•at•a mem•lern•ad•o ŝajn•e est•as ide•o ne nov•a, sed nov•a est•as la sistem•o de d-r•o Vincent de popular•ig•ad•o de scienc•o•j inter person•o•j pli mal•jun•a•j kaj loĝ•ant•a•j mal•proksim•e de centr•o de civilizaci•o. En Boston•o ekzist•as jam rilat•e de long•e societ•o sub la nom•o “Study at Home Society”, kiu por du dolar•o•j jar•e al•send•ad•as al la interes•at•o•j instrukci•o•j•n kaj bon•eg•a•j•n konsil•o•j•n tuŝ•ant•e la metod•o•n de mem•eduk•ad•o per leg•ad•o; ŝajn•us, ke tia societ•o respond•as tut•e al si•a cel•o; sed “Study at Home Society” hav•is en la jar•o 1886 nur 2 000 membr•o•j•n, dum C. L. S. C. posed•is ili•n 60 000!
D-r•o Vincent mem est•is dev•ig•it•a de divers•a•j mal•feliĉ•a•j cirkonstanc•o•j for•las•i en la aĝ•o de 20 jar•o•j la kolegi•o•n kaj far•iĝ•i Metod•ist•a predik•ist•o; tial, sci•ant•e, per kia mal•facil•a manier•o oni akir•as en pli mal•fru•a aĝ•o la neces•a•j•n sci•aĵ•o•j•n, li el la tut•a kor•o bedaŭr•is tiu•j•n, kiu•j ir•as sur tiu voj•o; la pens•o•n help•i al ili li port•ad•is en si tra 25 jar•o•j, kaj nur en la jar•o 1867, trov•int•e en la person•o de L. Miller efik•a•n kun•labor•ant•o•n, li si•a•n pens•o•n trans•form•is en fakt•o•n. La pret•a•n material•o•n la organizator•o•j trov•is en la societ•o “Teachers Retreat”, kiu ĝis nun ekzist•as en Chautauque. La membr•o•j de la dir•it•a societ•o, instru•ist•o•j de dimanĉ•a•j lern•ej•o•j de Metod•ist•o•j, kun•ven•as en Chautauque en somer•o por tri•semajn•a kun•est•ad•o, por pri•parol•i si•a•j•n demand•o•j•n kaj trov•i nov•a•j•n rimed•o•j•n, por riĉ•ig•i si•a•j•n sci•o•j•n. Uz•int•e tiu•n ĉi material•o•n, d-r•o Vincent kaj Miller kre•is la universitat•o•n en la plej simpl•a form•o, intenc•ant•e perfekt•ig•ad•i ĝi•n laŭ al•ven•ont•a•j bezon•o•j kaj demand•o•j. La sukces•o est•is tre grand•a. La nov•a plan•o de universitat•o est•is publik•ig•it•a en la jar•o 1878, kaj tuj al•iĝ•is al la societ•o 700 person•o•j. La kred•o je lum•a est•ont•ec•o est•is grand•a kaj la entuziasm•o ekster•ordinar•a: kiam la membr•o•j re•ven•is el Chautauque hejm•e•n kaj rakont•is al la amik•o•j kaj kon•at•o•j pri la nov•a entrepren•o, ŝut•iĝ•is tuj pet•o•j pri akcept•o en la societ•o•n de plej divers•a•j flank•o•j de la land•o. Tiel en la fin•o de la jar•o 1878 la societ•o posed•is jam 8 000 membr•o•j•n, en 1885 la nombr•o de la membr•o•j est•is 35 000, kaj kun ĉiu jar•o la nombr•o de la membr•o•j rapid•e kresk•as. La membr•o•j est•as dis•ĵet•it•a•j en urb•o•j, urb•et•o•j kaj vilaĝ•o•j de la Unu•ig•it•a•j Ŝtat•o•j, Kanad•uj•o, Meksik•uj•o, Angl•uj•o, Svis•uj•o, Ital•uj•o, Hind•uj•o kaj ali•a•j land•o•j.
Por far•iĝ•i membr•o de C. L. S. C. est•as nur neces•e sci•ig•i pri si•a dezir•o per leter•o la sekretari•o•n de la societ•o, kun al•don•o de 50 centim•o•j en sign•o•j de poŝt•o; tiu ĉi mal•grand•a sum•o, al•port•it•a de la membr•o unu foj•o•n por jar•o, serv•as jam por el•spez•o•j de korespond•ad•o, send•ad•o de program•o•j, tabel•o•j da demand•o•j k. t. p. La sekretari•o, ricev•int•e la leter•o•n de kandidat•o, send•as al li pres•it•a•n tabel•o•n da demand•o•j, pet•ant•e efektiv•e ver•a•n respond•o•n. La demand•o•j est•as sekv•ant•a•j: 1) kia est•as vi•a nom•o; 2) adres•o; 3) ĉu vi est•as fraŭl•o, fraŭl•in•o aŭ edz•ig•it•a; 4) vi•a aĝ•o; 5) se vi est•as edz•ig•it•a, kiom da viv•ant•a•j infan•o•j vi hav•as; 6) je kio vi vi•n okup•as; 7) kia est•as vi•a religi•o; 8) ĉu vi est•as decid•it•a ofer•i 4 jar•o•j•n, por tra•ir•i la kurs•o•n de lern•ad•o; 9) ĉu vi promes•as ofer•ad•i 4 hor•o•j•n ĉiu•semajn•e por leg•ad•o de rekomend•ot•a•j al vi libr•o•j; 10) ĉu vi pov•as al•don•i al tiu•j ĉi 4 hor•o•j ankoraŭ iom da temp•o, kaj kiom nom•e? Profesor•o•j, esplor•int•e la respond•o•j•n de la interes•at•o, send•as al li katalog•o•n de libr•o•j, kiu•j•n li dev•as leg•i en la daŭr•o de unu jar•o. La nombr•o kaj en•hav•o de la libr•o•j est•as tia, ke oni pov•as ili•n tra•leg•i en unu jar•o, uz•int•e por tio ĉi ĉirkaŭ 40 minut•o•j•n ĉiu•tag•e. Por la rekomend•at•a•j libr•o•j ne ekzist•as ia grad•ig•ad•o, tiel ke stud•ant•o de la unu•a kaj kvar•a jar•o•j leg•as oft•e tiu•j•n sam•a•j•n verk•o•j•n. Ekzempl•e por la jar•o 1884/5 la universitat•o rekomend•is la sekv•ant•a•j•n kelk•a•j•n verk•o•j•n: “Histori•o de Grek•uj•o” de Burns; “Art•o de elokvent•ec•o” de Toundsend; “Histori•o de la reformaci•o” de Heret; “Cir•o kaj Aleksandr•o de Macedon•uj•o” de Abbot; “La karakter•o de Jez•o” de Beschnel; “Ĥemi•o” de prof. Apilton; “Facil•a•j lecion•o•j de biologi•o de la best•o•j” de Uyeyt; “Esplor•o•j pri la kulinar•a scienc•o kaj art•o”, “Pri•skrib•o de la antikv•a grek•a viv•o”, “Mitologi•o grek•a” kaj divers•a•j•n ali•a•j•n libr•o•j•n kaj gazet•a•j•n artikol•o•j•n. Ŝajn•e tia sistem•o ne hav•as senc•o•n, ĉar al person•o, kiu komenc•as leg•i, ne sol•e est•as mal•facil•e bon•e kon•at•iĝ•i kun la leg•it•a objekt•o, sed li dev•as ankoraŭ antaŭ ĉio lern•i leg•i la pli grav•a•j•n verk•o•j•n. Sed tiu•n ĉi sistem•o•n oni klar•ig•as per tio, ke ekster la komun•a kurs•o la pli•mult•o da membr•o•j, pas•int•e la unu•a•n aŭ du•a•n jar•o•n, ordinar•e jam ricev•as dezir•o•n stud•i ia•n special•a•n branĉ•o•n de scienc•o. Tre mult•a•j membr•o•j stud•as sam•temp•e la special•a•n kurs•o•n de seminari•o por instru•ist•o•j. Al ĉiu membr•o la sekretari•o de la universitat•o send•as ĉiu•jar•e krom la katalog•o de komun•a kurs•o ankaŭ la katalog•o•j•n de special•a•j verk•o•j, sen•pag•a•n gazet•o•n “Alma mater” kaj mult•o•n da divers•a•j grav•a•j kaj interes•a•j katalog•o•j, broŝur•o•j kaj dokument•o•j. La libr•o•j, kiu•j konsist•ig•as la instru•a•n material•o•n, kost•as por jar•o ĉirkaŭ 7 dolar•o•j•n (en libr•ej•o•j 15 dolar•o•j•n). La mal•kar•ec•o•n de la libr•o•j d-r•o Vincent ating•as per la sekv•ant•a rimed•o: li turn•as si•n al libr•ej•a firm•o kun la demand•o, ĉu ĝi ne don•us rabat•o•n, se ĝi por tio ĉi ricev•os la garanti•o•n, ke ĝi dis•vend•os la don•it•a•j•n libr•o•j•n en la nombr•o de 20-30 mil•o•j da ekzempler•o•j; kompren•ebl•e la firm•o konsent•as, ĉar ĝi•a profit•o est•as tiam tre grand•a; eĉ ne-membr•o•j, sci•iĝ•int•e, kiu•j•n verk•o•j•n la universitat•o rekomend•is, aĉet•as ili•n en grand•a nombr•o. Por la special•a•j verk•o•j la membr•o•j dev•as ankaŭ el•spez•i 6-8 dolar•o•j•n ĉiu•jar•e, sed tiu•j•n ĉi ili ricev•as ankaŭ por rabat•it•a kost•o. La pli•mult•o da membr•o•j, loĝ•ant•a•j profund•e en la provinc•o, est•as dev•ig•it•a•j aĉet•ad•i ĉiu•j•n verk•o•j•n kaj lern•i mem, dum ali•a•j, loĝ•ant•a•j en urb•o•j, prunt•as la neces•a•j•n libr•o•j•n el bibliotek•o•j, aŭ unu de ali•a, kaj oft•e ili kre•as special•a•j•n klub•o•j•n, kie ili kun•ven•as, por pri•parol•ad•i kaj klar•ig•ad•i la leg•it•a•n objekt•o•n. Membr•o•j, kiu•j disting•as si•n per scienc•o aŭ special•ec•o, ekzempl•e inĝenier•o•j, instru•ist•o•j, kurac•ist•o•j, pastr•o•j k. c. don•as sen•pag•e la respond•a•j•n klar•ig•o•j•n kaj konsil•o•j•n al la membr•o•j, kiu•j lern•as ili•a•n special•ec•o•n.
En la fin•o de lern•a jar•o ĉiu membr•o ricev•as long•a•n tabel•o•n da demand•o•j, kiu•j•n li dev•as respond•i, se li dezir•as posed•i atest•o•n de C. L. S. C. La demand•o•j, malgraŭ la ŝajn•a komplik•it•ec•o, ne prezent•as tamen ia•n mal•facil•ec•o•n, se la stud•ant•o efektiv•e atent•e leg•is la don•it•a•n verk•o•n. Bon•a•j 85 por 100 respond•o•j sufiĉ•as, por el•ten•i la ekzamen•o•n kaj ricev•i atest•o•n. Tia ekzamen•o ne est•as ekzamen•o en la propr•a senc•o; al la membr•o•j eĉ est•as permes•it•e la pli mal•facil•a•j•n respond•o•j•n ĉerp•i el libr•o•j; sed ili dev•as est•i esprim•it•a•j per propr•a•j pens•o•j kaj vort•o•j de la stud•ant•o. La societ•o opini•as: ni•a cel•o est•as posed•i la ebl•e plej grand•a•n nombr•o•n da membr•o•j, sed ne don•i kaŭz•o•n por mal•pli•iĝ•ad•o de ili; sever•a•j do ekzamen•o•j tim•ig•as nur tiu•j•n membr•o•j•n, kiu•j plej•e ni•a•n help•o•n bezon•as; ceter•e regul•a•j ekzamen•o•j est•as eĉ ne•ebl•a•j pro tiu kaŭz•o, ke mult•a•j membr•o•j trov•iĝ•as mal•proksim•e kaj al•ven•i ne pov•as. Tamen ekzist•as en Chautauque tiel nom•at•a “somer•a popol•a universitat•o”. Tiu ĉi nom•o ne est•as preciz•a, ĉar la lern•a jar•o lim•as si•n per 10 monat•o•j kaj la somer•a kun•ven•o sur la bord•o de la lag•o Chautauque serv•as sol•e kaj propr•e por spirit•a ripoz•o, feri•o•j, plu por fin•ad•o de la lern•a jar•o kaj por dis•don•o de diplom•o•j al tiu•j membr•o•j, kiu•j trov•as ebl•o•n al•ven•i en Chautauque. Tiel la nombr•o de ĉiu•j fin•int•a•j la kurs•o•n ne prezent•as si•n tie en plen•a komplet•o. Ekzempl•e en la jar•o 1885 fin•is la kurs•o•n 1 600 person•o•j, tamen al•ven•is en Chautauque nur 600. Sed la nombr•o de la person•o•j flank•a•j, kiu•j en 1885 vizit•is en somer•o Chautauque’on est•is 75 000!
La lag•o Chautauque, hav•ant•a long•o•n de 20 angl•a•j mejl•o•j, kuŝ•as sur la alt•ec•o de 1 400 fut•o•j super la nivel•o de la Atlant•a Ocean•o, en mal•proksim•ec•o de 9 mejl•o•j de la lag•o Eri•e, kaj est•as ĉirkaŭ•it•a de arb•ar•o•j, mont•o•j, kun pur•a, freŝ•a aer•o. En la jar•o 1878, kiam d-r•o Vincent fond•is la somer•a•n universitat•o•n, Chautauque okup•is 150 akr•o•j•n da bel•a ter•o, sed trov•is si•n en tre pra•a stat•o. La al•ven•int•a•j membr•o•j dev•is loĝ•i en trans•port•a•j tend•o•j. Post 4 jar•o•j Chautauque posed•is jam hotel•o•n por 500 person•o•j kaj mult•eg•o•n da dom•o•j. En la daŭr•o de la supr•e dir•it•a•j du somer•a•j monat•o•j en Chautauque est•as grand•a mov•ad•o. Per vapor•ŝip•o•j kaj fer•voj•o•j al•ven•as sen•ĉes•e nov•a•j hom•o•j el plej divers•a•j punkt•o•j de la Unu•ig•it•a•j Ŝtat•o•j kaj Kanad•o. Krom la membr•o•j al•vetur•as mult•eg•o da gast•o•j. La vizit•o en Chautauque aparten•as jam al la bon•a ton•o. Tiel en la jar•o 1880 est•is tie Garfield, la universitat•o•n vizit•is ankaŭ general•o Grandt, kaj laŭ li•a ekzempl•o sekv•is general•o Lohan en 1885, tiam ankoraŭ kandidat•o por vic-prezid•ant•o.
Por akir•i prozelit•o•j•n, la societ•o far•as, kio•n ĝi pov•as, lig•ant•e util•aĵ•o•n kun divers•a•j agrabl•aĵ•o•j. En la daŭr•o de la tut•a•j 2 monat•o•j, kelk•a•j•n foj•o•j•n en tag•o, oni pov•as tie aŭd•i divers•a•j•n publik•a•j•n parol•o•j•n kaj lecion•o•j•n. Ĉiu pov•as hav•i voĉ•o•n; en la inter•temp•o inter la parol•o•j oni produkt•as art•a•j•n fajr•o•j•n, ilumin•aĵ•o•j•n. Art•ist•o•j lud•as koncert•o•j•n, oni don•as spektakl•o•j•n, oni entrepren•as procesi•o•j•n, promen•ad•o•j•n sur la lag•o per en vesper•o lum•ig•it•a•j ŝip•et•o•j, k. t. p. Precip•e la publik•a•j parol•o•j hav•as al•tir•ant•a•n fort•o•n. La societ•o por tio ĉi invit•as parol•ant•o•j•n kun naci•a aŭ inter•naci•a glor•o; la plej•mult•o de tiu•j ĉi talent•a•j publik•a•j parol•o•j hav•as por objekt•o Eŭrop•o•n, Azi•o•n kaj Afrik•o•n. En la jar•o 1885 inter ali•a•j objekt•o•j la sekv•ant•a•j person•o•j parol•is pri la sekv•ant•a•j objekt•o•j: Syman Abbot parol•is pri la hom•a natur•o; d-r•o S. J. M. Eaton — pri la plan•o•j de konstru•o de la piramid•o•j de Egipt•uj•o; A. M. Fairbaern, prezid•ant•o de la Airedale College en Angl•uj•o — pri la histori•o de la filozofi•o, pri John Locke, pri H. Spencer, pri J. Bright, pri Comte kaj la pozitiv•ist•o•j; d-r•o Finch — pri la uz•ad•o de brand•o; Julius N. Seelye, prezid•ant•o de la Amherst College — pri la potenc•o de la ide•o, k. t. p. En la jar•o 1886 grand•a•n rol•o•n tie ĉi lud•is la orient•o, pri kiu parol•is: Babn Keshub Chandra, Ram Chandra Bose kaj Sau Ah Brah.
La special•a•j•n scienc•o•j•n kaj art•o•j•n oni pov•as stud•i en la daŭr•o de la 4-jar•a komun•a kurs•o aŭ post•e. Tamen en la jar•o 1884 la societ•o organiz•is la unu•a•n special•a•n fakultat•o•n, konsist•ant•a•n el profesor•o•j, kiu•j guvern•as per korespond•ad•o; la profesor•o•j plen•um•as si•a•j•n dev•o•j•n en la lok•o de ili•a loĝ•ad•o, kaj unu foj•o•n en jar•o ili al•vetur•as en lok•o•n difin•it•a•n por ekzamen•o•j; la stud•ant•o•j do ĉerp•as klar•ig•o•j•n kaj scienc•a•n help•o•n ĉe special•ist•o•j, kiu•j trov•iĝ•as tie, kie la stud•ant•o•j loĝ•as. La sekv•ant•a el•tir•o el la cirkuler•o de la profesor•o•j klar•ig•os la cel•o•n de tiu ĉi universitat•o: “Oni kre•as universitat•o•n, por don•i la ebl•o•n ating•i pli alt•a•n kaj praktik•a•n eduk•iĝ•o•n al tia•j jun•a•j hom•o•j de ambaŭ seks•o•j, kiu•j ne pov•as for•las•i la dom•o•n, por vizit•ad•i kolegi•o•n, kiu•j est•is dev•ig•it•a•j for•las•i universitat•o•n, aŭ kiu•j dezir•as plen•ig•i si•a•j•n scienc•a•j•n mank•o•j•n. La progres•o•j en la lern•ad•o kaj la grad•o de la akir•it•a•j sci•o•j est•os met•it•a•j al sever•a esplor•o per skrib•a ekzamen•o ĉe al•est•o de sen•parti•a•j kaj konform•a•j atest•ant•o•j.”
En la jar•o 1886 la universitat•o posed•is jam 9 special•a•j•n fakultat•o•j•n: akademi•o•n de la grek•a kaj latin•a lingv•o•j, kolegi•o•n de nov•a•j lingv•o•j, fakultat•o•n de matematik•o, de histori•o, de literatur•o, kurs•o•n de mikro•skopi•o, kurs•o•n teologi•a•n, kurs•o•n de retorik•o kaj de ĥemi•o. En la jar•o 1887 oni mal•ferm•is: fakultat•o•n de fizik•o kaj natur-histori•o, fakultat•o•n de filozofi•o kaj logik•o, institut•o•n de orient•a•j lingv•o•j, lern•ej•o•n de industri•a•j scienc•o•j, kiu en•hav•as en si telegrafi•ad•o•n, konstru•ad•o•n kaj divers•a•j•n fabrik•ad•o•j•n, lern•ej•o•n de komerc•o kaj de praktik•a•j afer•o•j (Business and practical affairs), lern•ej•o•n de agronomi•o, de bel•a•j art•o•j, de afer•o•j eklezi•a•j, muzik•a•n kolegi•o•n, institut•o•n de inĝenier•o•j de mont•o•labor•o•j, pont•o•j kaj voj•o•j, antropologi•a•n fakultat•o•n por anatomi•o, fiziologi•o, higien•o, psiĥologi•o kaj sociologi•o.
Person•o, kiu dezir•as est•i akcept•it•a en la nombr•o•n de la stud•ant•o•j, en•port•as krom 5 dolar•o•j de en•skrib•iĝ•o ankoraŭ 10 dolar•o•j•n por la universitat•o kaj 3 dolar•o•j•n kiel al•don•o, se li dezir•as stud•i kun•e du special•a•j•n scienc•o•j•n. Oni supoz•as, ke stud•ant•o pov•as lern•i la kurs•o•n de latin•a kaj grek•a lingv•o•j, uz•ant•e en la daŭr•o de 4 jar•o•j po unu hor•o ĉiu•tag•e, sed ankoraŭ li pov•as unu hor•o•n ofer•i por stud•ad•i sam•temp•e la matematik•o•n. Ĉiu•j tem•o•j kaj ekzerc•o•j est•as korekt•at•a•j de la profesor•o•j kaj re•send•at•a•j al la stud•ant•o•j.
Mi fin•is. Imag•u al vi, kar•a leg•ant•o, ke la dir•it•a universitat•o posed•as tia•n il•o•n, kia est•as la lingv•o Esperant•o... La komentari•o•j ne est•as neces•a•j.
Jan JANOWSKI
Sinjor•o M..., en Briancon.
Kun la rekomend•o de honor•ind•a negoc•ist•o de vi•a region•o, mi permes•as al mi adres•i al vi mi•a•n prez•ar•o•n ĝeneral•a•n kaj sam•temp•e kelk•a•j•n specimen•o•j•n de la vend•objekt•o•j paper•a•j kaj karton•a•j, kiu•j•n mi hav•as ordinar•e en mi•a magazen•o. Mi esper•as, ke vi ŝat•os la kvalit•o•n tut•e rimark•ind•a•n de la komerc•aĵ•o•j, kiu•j•n mi propon•as al vi, kaj ke la kondiĉ•o•j profit•a•j, en kiu•j mi pov•as liver•i ili•n al vi, decid•ig•os vi•n don•i al mi vi•a•j•n mend•o•j•n.
Vi pov•os ankaŭ vid•i en mi•a katalog•o, ke, krom la paper•o•j, mi ankaŭ makler•as pri ĉiu•j komerc•aĵ•o•j de la urb•o Roubaix, special•e pri la drap•o•j kaj teks•aĵ•o•j ĉiu•spec•a•j. Mi•a•j mal•nov•a•j kaj konstant•a•j inter•rilat•o•j kun ĉiu•j firm•o•j ĉi-tie•a•j don•as al mi la ebl•o•n trakt•i la negoc•o•j•n de mi•a•j mend•ant•o•j kun la tut•a kompetent•o dezir•ind•a kaj per tia manier•o, ke ili est•u plen•e kontent•a•j.
Esper•ant•e, ke vi favor•os mi•n per vi•a•j mend•o•j, mi pet•as, Sinjor•o, ke vi akcept•u mi•a•n sincer•a•n salut•o•n. R.
Sinjor•o R..., en Roubaix.
Mi ricev•is vi•a•n leter•o•n de la 10-a de la kur•ant•a monat•o kun vi•a•j propon•o•j pri liver•o•j kaj la anonc•o pri vi•a•j specimen•o•j, kiu•j ankaŭ bon•e al•ven•is al mi. En ali•a•j cirkonstanc•o•j far•i uz•o•n el tio est•us mal•facil•e por mi, ĉar mi ne hav•as motiv•o•n por for•las•i mi•a•j•n kutim•a•j•n liver•ant•o•j•n, kiu•j kontent•ig•as mi•n. Tamen, ĉar la prez•o•j, kiu•j•n vi prezent•as al mi, est•as iom pli mal•kar•a•j, mi mend•as de vi, por prov•o, cent rism•o•j•n da paper•o konform•a je specimen•o n-ro 1, kaj tiom sam•e da n-ro 2.
Se vi•a•j liver•o•j est•os kontent•ig•a•j, kiel mi esper•as, mi send•os al vi pli grand•a•j•n mend•o•j•n.
Por la pag•o vol•u prezent•ig•i kambi•o•n al mi•a kas•o, post tri•dek tag•o•j, kun 2% da diskont•o, konform•e je vi•a•j kondiĉ•o•j.
Koncern•e vi•a•n propon•o•n pri drap•o•j, mi bedaŭr•as, ke mi ne pov•as profit•i ĝi•n, ĉar mi tut•e ne okup•as mi•n je tiu•j komerc•aĵ•o•j.
Atend•ant•e vi•a•n raport•o•n pri la eksped•o, mi prezent•as al vi, Sinjor•o, mi•a•n sincer•a•n salut•o•n. M.
Sinjor•o H..., en Marseille.
Ni hav•as la honor•o•n sci•ig•i vi•n, ke ni eksped•as al vi hodiaŭ, mal•rapid•ir•e, kest•o•n en•hav•ant•a•n 60 botel•o•j•n da vin•o•j divers•a•j, konform•e je la mend•o, kiu•n vi don•is al ni•a vojaĝ•ist•o, S-r•o L. Vi trov•os tie ĉi en•ferm•it•a•n la detal•a•n faktur•o•n. Vol•u akcept•i ĝi•n kiel ĝust•a•n kaj en•skrib•i la sum•o•n en ni•a•n kredit•o•n.
Ĉiam si•n•don•em•a•j por vi•a•j mend•o•j, ni pet•as vi•n, k. t. p.
Sinjor•o K..., en Pariz•o.
Ni send•as al vi tie ĉi al•don•it•e la stat•o•n de vi•a kalkul•o ferm•it•a ĉe la fin•o de decembr•o. Ni pet•as, ke vi ekzamen•u ĝi•n kaj dir•u al ni, ĉu ni konsent•as.
Sinjor•o B..., en Lille.
Mi rapid•as respond•i je vi•a leter•o kaj don•i al vi la pet•it•a•n inform•o•n pri la firm•o N. Ĝi ĝu•as tie ĉi la plej bon•a•n reputaci•o•n. Mi pens•as, ke vi pov•as liver•i al ĝi en plen•a trankvil•o. Sen garanti•o nek respond•ec•o, kiel kutim•e.
Tre sincer•e vi•a....
(Mi cert•ig•as per tio ĉi, ke) mi ricev•is de Sinjor•o R. la sum•o•n de mil frank•o•j, kiu•j•n al li mi prunt•is por unu jar•o en la dat•o 1•a de januar•o 1900, kun•e la sum•o•n de du•dek kvin frank•o•j kiel la procent•o•j•n po 5% de la dir•it•a sum•o dum la du•a du•on•jar•o.
Aprob•ant•e por mil du•dek kvin frank•o•j.
Pariz•o, la 1-a•n de januar•o 1901.
Mult•a•j hom•o•j en ĉiu land•o labor•as nun por la propagand•o de la bel•a lingv•o inter•naci•a. La jun•a•j fraŭl•o•j aŭ fraŭl•in•o•j si•n ĝoj•e amuz•as, skrib•ant•e, leg•ant•e, parol•ant•e pri ĉiu•j objekt•o•j de la mond•o, precip•e pri la plej konform•a•j al si•a feliĉ•a aĝ•o. Ili tiel pruv•as, pli kaj pli, la mir•ind•a•n kapabl•o•n de Esperant•o esprim•i tut•e la delikat•aĵ•o•j•n de la spirit•o kaj de la kor•o. La mal•jun•a•j, mi•a•j egal•aĝ•ul•o•j, ali•flank•e, pov•as pruv•i, ke tiu kapabl•o ne est•as mal•pli mir•ind•a por skrib•i, leg•i, parol•i pri ĉiu•j objekt•o•j scienc•a•j.
Hodiaŭ mi do vol•as, malgraŭ mal•fort•iĝ•o pro lac•ec•o kaj klopod•o•j, en la kelk•a•j sekv•ont•a•j lini•o•j, don•i rapid•e la pri•skrib•o•n kaj teori•o•n de la sun•horloĝ•o, kuŝ•ant•a en la fund•o de la ĉarm•a Park•o de Dijon, sur la bord•o de la bel•et•a river•o nom•at•a Ouche.
[FORIGITA!: Bildo de la sunhorloĝo (fig. 1)]
Sur la ter•o horizont•a est•as desegn•it•a•j la du lini•o•j NS (nord•o-sud•o) kaj EO (orient•o-okcident•o) si•n kruc•iĝ•ant•a•j rekt•angul•e en I. Du dek•du•o•j da mark•o•j ŝton•a•j est•as plant•it•a•j, ĉirkaŭ I, laŭ la fig. 1. Sur ŝton•o laŭ•long•e de la lini•o SN est•as mark•it•a•j punkt•o•j kun la sign•o•j de la zodiak•o, de kankr•o al kapr•o, sur unu flank•o de SN, kaj de kapr•o al kankr•o sur la ali•a flank•o. Ĉiu promen•ant•o tra la Park•o, kiu vol•as sci•i la hor•o•n, ir•u star•i rekt•e sur la punkt•o zodiak•a respond•ant•a al la tag•o de li•a promen•ad•o kaj li vid•os si•a•n ombr•o•n direkt•at•a•n al la punkt•o ŝton•a mark•it•a per la hor•o serĉ•at•a.
Oni vid•as ke en tiu ĉi horloĝ•o:
1) La ombr•o•ĵet•il•o est•as mov•ebl•a, sed ĉiam vertikal•a, kaj star•ant•a sur NS, en iu punkt•o A, kies inter•spac•o δ al I est•as funkci•o nur de la de•klin•iĝ•o D de la sun•o;
2) La koordinat•o•j x, y de ĉiu mark•o ŝton•a M est•as funkci•o•j nur de la hor•o h, vid•ebl•e skrib•it•a sur M.
Kompar•ant•e la sun•horloĝ•o•n kun bon•a poŝ•horloĝ•o, oni cert•iĝ•os pri la ĝust•ec•o de la unu•a.
Mi sci•as nek la epok•o•n nek la uz•it•a•n manier•o•n de la konstru•o de tiu ĉi sun•horloĝ•o; kaj mi ne kon•as, ali•a•n ekzempler•o•n de tia en ia•j urb•o•j aŭ libr•o•j. Sed tio•n ĉi ni•a eminent•a koleg•o Charles Meray pov•us, sen•dub•e, al ni sci•ig•i; mi do pet•as li•n ke li vol•u skrib•i la histori•o•n de tiu mal•oft•a horloĝ•o en Esperant•o, lingv•o, en kiu li est•as tiel majstr•o kiel en matematik•o.
Atend•ant•e tiu•n histori•o•n, oni vid•os facil•e la ebl•o•n konstru•i ĝust•e tia•n sun•horloĝ•o•n, se oni serĉ•os la formul•o•j•n liver•ant•a•j•n x, y kaj δ.
Oni nom•u:
Oni sci•as, ke la tri•angul•o form•it•a, sur la sfer•o ĉiel•a, per la pol•o, la zenit•o kaj la sun•o don•as:
(1)
[FORIGITA!: Formulo]
Por ke la ombr•o de ombr•o•ĵet•il•o, vertikal•e met•il•a en A, pas•u tra la punkt•o M (x, y) respond•ant•a al h, est•as neces•a la rilat•o
(2)
[FORIGITA!: Formulo]
evident•a per la fig. 2: Sed dev•as de•pend•i x, y nur de h, kaj d nur de D; oni do hav•as
[FORIGITA!: Formulo]
aŭ
(3)
[FORIGITA!: Formulo]
Sekv•e, met•int•e anstataŭ (kot a) kaj (d kot a)/dh ili•a•j•n valor•o•j•n el•tir•it•a•j•n el la formul•o (1), oni hav•as
(4)
[FORIGITA!: Formulo]
Por ke y de•pend•u nur de h, est•as neces•e nul•ig•i la koeficient•o•n de tg D, aŭ skrib•i
[FORIGITA!: Formulo]
de kie
[FORIGITA!: Formulo]
C est•ant•e konstant•o arbitr•a. Sekv•e (4) don•as
[FORIGITA!: Formulo]
de kie
[FORIGITA!: Formulo]
tie ĉi C' est•as ali•a konstant•o arbitr•a. Fin•e (2) liver•os:
[FORIGITA!: Formulo]
Resum•e, oni vid•as ke:
1) La ŝton•a•j mark•o•j est•as trov•it•a•j per
[FORIGITA!: Formulo]
kaj met•it•a•j sur la elips•o
[FORIGITA!: Formulo]
2) La zodiak•a•j punkt•o•j est•as trov•it•a•j per
[FORIGITA!: Formulo]
La konstru•int•o de la horloĝ•o Di•jon•a elekt•is C' = 0 pro simpl•ec•o, kaj C de long•ec•o agrabl•a rilat•e al la larĝ•ec•o de la voj•o konduk•ant•a al tiu horloĝ•o tiel strang•a kaj interes•a.
Nul•ig•ant•e C', oni hav•as:
(5)
[FORIGITA!: Formulo]
(6)
[FORIGITA!: Formulo]
La formul•o•j (5) montr•as, vid•ebl•e, ke M est•as la projekci•o horizont•a de la punkt•o m, kiu respond•as al la hor•o h sur la rond•o tag•nokt•egal•ig•a, far•it•a per la radi•o C pri•skrib•it•a.
La formul•o (6) montr•as, sam•e vid•ebl•e, ke δ est•as la projekci•o horizont•a de la long•o C tg D, met•it•a sur la polu•soj•lini•o de la centr•o I de la sfer•o ĉiel•a al la nord•o aŭ la sud•o, laŭ tio ke D est•as nord•a aŭ sud•a.
Se do oni konsider•as sun•horloĝ•o•n tag•nokt•egal•ig•a•n, kies ombr•o•ĵet•il•o est•as de long•ec•o C tg D, ŝanĝ•ant•a laŭ•tag•e, oni pov•as dir•i:
La sun•horloĝ•o Di•jon•a est•as la projekci•o horizont•a de la sun•horloĝ•o tag•nokt•egal•ig•a.
Tiu tre simpl•a rezultat•o est•as vid•ebl•a geometri•e, en la sekv•ant•a manier•o.
[FORIGITA!: Bildo de sunhorloĝo]
Sur la sfer•o ĉiel•a hav•ant•a I kiel centr•o•n, C sek D kiel radi•o•n, ni konsider•u, en la hor•o h, la punkt•o•n m', rekt•e kontraŭ•a•n al la situaci•o sfer•a de la sun•o.
Dum unu tag•o sun•a, m' laŭ•kur•as rond•et•o•n B' m', kies radi•o I' m' est•as C sek D kos D aŭ la konstant•o C.
Oni pov•as rigard•i la rond•et•o•n B' m' kiel sun•horloĝ•o•n tag•nokt•egal•ig•a•n, kies I'P est•as ombr•o•ĵet•il•o kaj m' punkt•o hor•a respond•ant•a al h.
La projekci•o horizont•a de tiu ĉi rond•o B' m' est•as la elips•o BM, kies aks•o•j, direkt•at•a•j laŭ NS kaj EO, est•as de long•ec•o•j konstant•a•j C cos φ kaj C; sed kies centr•o I", projekci•o de I', est•as en ne•konstant•a mal•proksim•ec•o de I, egal•a al la projekci•o δ de II'. Oni do hav•as por δ de•pend•ant•a nur de D,
[FORIGITA!: Formulo]
Ali•part•e, la ombr•o horizont•a de la ombr•o•ĵet•il•o IZ tra•ir•as la elips•o•n en la punkt•o M, projekci•o de m' kaj de•pend•ant•a nur de h.
Fin•e, se oni translaci•e mov•ig•as laŭ inter•spac•o de grand•ec•o egal•a, paralel•a sed kontraŭ•a al δ, t. e. paralel•a al -δ, la rond•o•n B' m', la elips•o•n BM, la ombr•o•ĵet•il•o•n IZ, sam•temp•e, kiel solid•o•n, oni hav•as, vid•ebl•e, la sun•horloĝ•o•n Di•jon•a•n kun ĝi•a pur•e geometri•a klar•ig•o, tiel simpl•a kiel la teori•o de la tag•nokt•egal•ig•a sun•horloĝ•o.
L.-J. GRUEY,
Direktor•o de la Observatori•o de Besancon.