Proksimuma verkojaro: 1895
Kreis la Esperantan tekston: Langlet
Lingv•o Inter•naci•a, prov•numer•o, decembr•o 1895
“Vi est•as tre feliĉ•a hom•o, kiu pov•as vojaĝ•i. Sed en Rus•uj•o! Ĉe ni•a•j hered•a•j mal•amik•o•j! Mi ver•e tim•as, ke mi Vi•n neniam re•vid•os!” — Tiel, proksim•um•e, skrib•is al mi bon•a amik•o, respond•ant•e la leter•o•n, en kiu mi anonc•is al li mi•a•n decid•o•n vetur•i en Rus•uj•o•n. Mi rid•is, leg•ant•e la infan•a•j•n lini•o•j•n. Mi ne hav•is tia•n tim•o•n. Tamen, mi dev•as konfes•i, — se mi sincer•e parol•as, — ke mi ne ir•is al la rus•o•j kiel al amik•o•j; mi ir•is Rus•uj•o•n por ek•vid•i, mi pens•is, popol•o•n, kiu dank’ al ĝi•a ankoraŭ iom barbar•a kaj halt•ig•it•a stat•o dev•as est•i interes•ant•a por mi, okcident•a eŭrop•e•an•o kaj, kvazaŭ an•o de unu el la plej kultiv•it•a•j naci•o•j de l’ mond•o.
Kaj re•ven•int•e hejm•e•n, kiu•n mi trov•is prav•a, mi•n mem, aŭ mi•a•n amik•o•n, aŭ, ebl•e, neniu•n el ambaŭ? Vi vid•os.
Mi kon•is en la tut•a Rus•uj•o ne pli ol du, ebl•e tri person•o•j•n, kaj la lingv•o rus•a est•is al mi, kaj est•as ankoraŭ ne•kon•at•a kamp•o. Mi•a kun•vojaĝ•ant•o est•is — se ebl•e — preskaŭ pli ne•kon•ant•a. Kiel do ek•risk•i tra•vetur•i land•o•n fremd•a•n, kies loĝ•ant•o•j•n, lingv•o•n kaj ĉiu•j•n rilat•o•j•n mi tut•e ne kon•as? Sed la jun•ec•o est•as esperant•a, kaj post•e: ni ambaŭ est•as esperant•ist•o•j. Jen, ver•e, la unu•a ig•il•o vizit•i Rus•uj•o•n. Unu el la du-tri iom al mi kon•at•a•j rus•o•j, ankaŭ esperant•ist•o, invit•is mi•n far•i vizit•o•n en Jalt•a, la “faŝonabl•a” urb•et•o sur Krim, loĝ•i ĉe li kaj ricev•i de li ĉio•n, kio•n mi bezon•os (ah, mi•a mal•bon•e profet•ant•a amik•o! Kie est•as vi•a•j “hered•a•j mal•amik•o•j”? — tre afabl•a•j, ŝajn•as al mi!). Mi scis ankaŭ, ke preskaŭ en ĉiu rus•a urb•o ekzist•as kelk•a•j esperant•ist•o•j, kiu•j ebl•e mi•n help•us. Ĉu mi est•is prav•a en tiu esper•o? Vi vid•os.
Kaj ni el•vetur•is; mi tra Finn•uj•o velociped•e, tra la plej bel•a, plej ĉarm•a land•o, ĉe la plej “lojal•a” popol•o; mi•a amik•o post•e per vapor•ŝip•o rekt•e al Peterburg•o. Tie ni renkont•is unu la ali•a•n.
Peterburg•o en juni•o ne est•as Peterburg•o. Oni ĝi•n dir•is al mi kaj mi mem pov•is ĝi•n kompren•i. Sed ni ne pov•is rest•i en la urb•o ĝis ĝi de•nov•e far•iĝ•os Peterburg•o; ni rest•is 8 tag•o•j•n — kaj est•is rav•it•a•j. Kvankam Peterburg•o ne pov•as egal•iĝ•i kun ni•a ĉef•urb•o rilat•e la situaci•o, la natur•a bel•ec•o kaj la art•a•j konstru•aĵ•o•j, tamen ĝi ŝajn•is al ni tre interes•a kaj, part•e, tre bel•a. Special•e ni•n interes•is la preĝ•ej•o•j kaj la religi•a•j ceremoni•o•j, post•e la reĝ•a palac•o (“palac•o de vintr•o”), la muze•o•j, la Gostinnij Dvor, la bazar•o kaj la “izvoŝĉikoj” (vetur•ig•ist•o•j), kies strang•a•j figur•o•j kaj mal•mult•e•pez•a•j, rapid•a•j vetur•il•o•j al ni mult•e plaĉ•is. En Peterburg•o mi far•is la unu•a•n spert•o•n en esperant•a parol•ad•o, renkont•int•e unu est•o•n, sinjor•o•n W. Waher, kiu tut•e ne sci•as ali•a•j•n lingv•o•j•n krom rus•a kaj est•a, de kiu•j ambaŭ mi ne scis eĉ vort•o•n. Ni tamen fervor•e parol•ad•is en la lingv•o Esperant•o, kvankam ni ambaŭ nun la unu•a foj•o hav•is okaz•o•n parol•i en ĝi kun person•o de ali•a naci•o.
Sed en Moskv•o mi hav•is pli grav•a•n spert•o•n. Tie mi en daŭr•o de la tut•a tag•o est•is kun•e kun s-r•o Puĉkovski, kiu tut•e liber•e uz•as ni•a•n lingv•o•n. Ni•a kun•est•ad•o est•is por mi tre agrabl•a. Tie ankaŭ mi kon•at•iĝ•is kun kelk•a•j ali•a•j adept•o•j de la lingv•o inter•naci•a kaj kompren•ebl•e ni uz•ad•is sol•e ni•a•n komun•a•n lingv•o•n. La moskv•a•j amik•o•j montr•is al ni ĉio•n vid•ind•a•n en la urb•o kaj ni est•is efektiv•e rav•it•a•j de la amas•o•j da antikv•a•j konstru•aĵ•o•j tre mal•ordinar•a•j, strang•a•j kaj bel•a•j, — precip•e, kompren•ebl•e, la Kreml.
El Moskv•o la fer•voj•a vagon•ar•o ni•n konduk•is dum tri tag•o•j kaj tri nokt•o•j trans la grand•eg•a rus•a step•o ĝis Sevastopol•o. La voj•o est•as long•a kaj ne tre bel•a, tamen interes•a, se oni hav•as la okul•o•j•n mal•ferm•it•a•j•n por la lum-efekt•o•j, kiu•j•n efik•as en la step•a pejzaĝ•o, la sun•o ĉe ĝi•a lev•iĝ•o kaj mal•lev•iĝ•o, la lun•o, la stel•o•j, kaj por la karakteristik•a•j diferenc•o•j inter la hom•o•j, kiu•j tag•o post tag•o aper•as, mal•aper•as antaŭ ili.
En Sevastopol•o ni rest•is du tag•o•j•n, vid•is la vid•ind•aĵ•o•j•n en kaj ĉirkaŭ la urb•o kaj for•vetur•is Jalt•o•n en poŝt•a vetur•il•o. La voj•o konduk•as super la alt•a•j mont•o•j al “Bajdarskij vorota” (Bajdar•a pord•eg•o), kie ni rest•is dum la nokt•o, kaj maten•e, tre fru•e, ni far•is la mir•ind•e bel•a•n voj•o•n el tiu ĉi lok•o al Jalt•o. El Jalt•o, el tiu ĉi bel•et•a urb•et•o, kie ni•n regal•is kun neniam lac•iĝ•ant•a gast•am•ec•o ni•a amik•o, la fervor•a esperant•ist•o, d-r•o Ostrovski, ni far•is kelk•a•j•n pied•ir•ad•o•j•n kaj vetur•ad•o•j•n al la plej rimark•ind•a•j lok•o•j de l’ sud•a Krim•o: Baĥĉi-Saraj, Ĉatir-Dag, Aluŝta, Alupka, Aj-Petri k. c. Vort•o•j ne pov•as esprim•i ni•a•n rav•o•n, vid•ant•e tiu•n bel•ec•o•n de l’ natur•o kaj bon•ec•o•n de l’ hom•o•j, kiu•n montr•is al ni ni•a est•ad•o en Krim; ankoraŭ nun, kiam ni parol•as pri ĝi, okaz•as ke la kor•o bat•eg•as, la okul•o plor•et•as kaj la voĉ•o en•gorĝ•iĝ•as ...
El Jalt•o, la vapor•ŝip•o Miĥail ni•n for•port•is preter la Krim•a mont•ar•o, nun last•e vid•it•a, ĝis Odes•o. Se ni en ali•a•j lok•o•j vid•is pli mult•e, ol en Odes•o, tie ĉi tamen pli klar•e ol ali•e, escept•int•e Jalt•o•n, ek•bril•is por ni la karakter•o de l’ rus•o•j kaj rus•in•o•j en ĝi•a•j la plej bon•a•j ec•o•j: sen•fin•a am•ind•ec•o, sen•lim•a bon•kor•ec•o, mir•ind•a gast•am•ec•o, estim•eg•ind•a profund•ec•o de la pens•o•j kaj sent•o•j, envi•ind•a entuziasm•o por alt•a•j, ideal•a•j cel•o•j. Neniam el•ir•os el la kor•o la memor•o pri tiu•j tag•o•j, tag•o•j de la plej grand•a, plej pur•a ĝoj•o. La vok•o de ni•a•j anim•o•j kaj de ni•a•j gorĝ•o•j est•is: viv•u la rus•o•j kaj viv•u Esperant•o! Ke tiu vok•o pov•u est•i aŭd•it•a de ĉiu•j rus•a•j orel•o•j! Kie do est•as, mi•a sved•a amik•o, vi•a•j “hered•a•j mal•amik•o•j”? — Mal•aper•is kun la nebul•o•j de antikv•a•j mal•lum•a•j temp•o•j! Neniam ili re•ven•u!
Lingv•o Inter•naci•a, mart•o 1896
En Odes•o. Agrabl•a ŝip•o. — Sur Mar•o Nigr•a. — La verd•a radi•o. Vent•eg•o sur la mar•o. — Bospor•o kaj Konstantinopol•o.
Odesso, — Adessa dir•as la rus•o•j, — kuŝ•as apud golf•o de Mar•o Nigr•a. La urb•o si•n lev•as teras•e de la bord•o, tiel ke oni hav•as el ĝi•a•j pli alt•a•j part•o•j la plej ĉarm•a•n vid•aĵ•o•n super la bord•o kaj haven•o tie mal•supr•e kaj super la bril•et•ant•a akv•o de l’ golf•o. La haven•o ceter•e est•as la plej grand•a vid•ind•aĵ•o de Odesso. Du grand•eg•a•j ond•romp•il•o•j (fr. “brise-lames” angl. “breakwater”) el•etend•as si•a•j•n long•a•j•n mal•larĝ•a•j•n brak•o•j•n en la golf•o•n kaj ĉirkaŭ•pren•as la akv•o•supr•aĵ•o•n, kie ŝip•o•j el la kvar flank•o•j de l’ mond•o mal•vast•iĝ•as je l’ plac•o. Terur•a•j grand•eg•ul•o•j, konstru•it•a•j tut•e el fer•o, kuŝ•as en sen•inter•romp•a•j vic•o•j laŭ•long•e la sur•bord•o kaj plen•ig•as si•a•n intern•o•n per mil•o•j de sak•o•j da gren•o el la frukt•o•port•a•j kamp•o•j de Sud•a Rus•uj•o. Nud•pied•a•j haven•a•j port•ist•o•j, tre mal•bon•e estim•ind•a•j, vest•it•a•j en dis•ŝir•it•a ĉemiz•o kaj tru•a pantalon•o, aŭ eĉ nur en unu el tiu•j du, port•as la sak•o•n post sak•o el plen•ŝarg•it•a•j vagon•o•j kaj mal•plen•ig•as ili•n en la ne•sat•ig•ebl•a•n faŭk•o•n de l’ ŝip•a kavern•o. La ĉen•o•j de vapor•kran•o•j grinc•as kaj krak•as, ŝip•sub•estr•o•j kri•as kaj ĵur•as en dek•kvin lingv•o•j, lokomotiv•o•j sur la sur•bord•o sibl•as, muĝ•as kaj fajf•as, est•as viv•o kaj mov•o en ĉio, kaj oni preskaŭ sent•as kap•turn•ad•o•n, rigard•ant•e ĝi•n. — Tiel daŭr•iĝ•as dum la tut•a tag•o, sed iom antaŭ la 8-a hor•o vesper•e fin•iĝ•as ĉia labor•o, la haven•ist•o•j for•ir•as por trink•i glas•o•n da te•o aŭ da brand•o kaj dorm•i en la mal•pur•a•j, mal•bon•odor•a•j hund•uj•o•j en mal•larĝ•a•j kaj mal•pur•a•j strat•et•o•j ĉe la haven•o; ĉiu•j ne•rajt•ig•it•o•j est•as for•ig•at•a•j el la ferm•it•a region•o de l’ haven•o, la krad•o•j de la pord•eg•o•j ŝlos•at•a•j, ĉio far•iĝ•as silent•a kaj nenia son•o est•as aŭ dat•a krom la plaŭd•ad•o de l’ ond•o•j kaj la mezur•a•j paŝ•o•j de l’ haven•a•j gard•ist•o•j, kiu•j laŭ si•a dev•o observ•as, ke neniu el•ir•u aŭ en•ir•u dum la nokt•o.
Ni ven•is, mi kaj mi•a koleg•o en la vojaĝ•o tra Rus•uj•o, el Sevastopol•o Odes•o•n, intenc•ant•e rest•i en tiu ĉi urb•o nur du tag•o•j•n ĉe kelk•a•j tie loĝ•ant•a•j esperant•ist•o•j. En ili•a societ•o ni vid•is ĉio•n, kio•n da interes•o hav•as la urb•o, la antaŭ ne•long•e konstru•it•a•n ne•ordinar•e bel•a•n kaj impoz•ant•a•n teatr•o•n, kie ni aŭs kult•is la tre am•at•a•n en Rus•uj•o oper•o•n “Viv•o por la Car” de Glinka, — la Aleksander•park•o•n, kiu kuŝ•as apud la ruin•o•j de mal•nov•a fortik•aĵ•o, kaj fin•e — grand•a•n kaj mal•grand•a•n Fontan•o•j•n, — la antaŭ•urb•o•j•n de Odes•o apud la bord•o mem de l’ Mar•o Nigr•a kun bon•a•j lok•o•j por ban•ad•o kaj kun bel•et•a•j somer-loĝ•ej•o•j, en•met•it•a•j inter la plej freŝ•a verd•aĵ•o. — Kaj nun ni dev•is dir•i adiaŭ al ni•a•j kar•a•j esperant•ist•a•j amik•o•j kaj sam•foj•e ankaŭ for•las•i la land•o•n, en kiu ni pas•ig•is kvin semajn•o•j•n, tiel riĉ•a•j•n de bel•a•j kaj ne•for•ig•ebl•a•j impres•o•j de la plej interes•a land•o kaj de popol•o, kiu per san•a kaj natur•a gaj•ec•o, per mal•ordinar•e afabl•ec•a karakter•o, per la tut•e ne•merit•a kaj tial ankoraŭ pli dank•ind•a bon•ec•o kaj gast•am•ec•o rilat•e ni•n fremd•ul•o•j•n tut•e al•milit•is al si ni•a•j•n kor•o•j•n.
Ni•a voj•o est•is al Konstantinopol•o kaj, ĉar la ordinar•a•j pasaĝer•a•j vapor•ŝip•o•j ne for•ir•ad•is en la konven•a por ni temp•o, ni konsent•is kun la kapitan•o de angl•a komerc•a ŝip•o Fernlands, ke ni ir•u kun li. Ni al•ven•is la vapor•ŝip•o•n en tut•e ĝust•a temp•o: preciz•e en 4:a hor•o ni dev•is ven•i, est•is la kapitan•o dir•int•a.
Est•is ne•ordinar•a trankvil•ec•o sur la ŝip•o; neniu hom•o aper•is, krom la stevart•o kaj iu haven•ist•o, kiu ferm•is la “tru•o•n” de la grand•a ŝip•a kavern•o, — kaj fin•e la sub•kapitan•o, kiu, vid•ebl•e atak•at•a de mal•gaj•a•j pens•o•j, ir•ad•is sur la ferdek•o. Ĝi ne est•is mir•ind•a: ni baldaŭ ek•aŭd•is, ke la kapitan•o kuŝ•is mal•sobr•a en si•a kajut•o, ke tri kvar•on•o•j de la ŝip•an•ar•o for•kur•is kaj ke la kvar•a sekv•is la ekzempl•o•n de si•a estr•o.
Post mal•long•a temp•o al•ven•as du haven•a•j soldat•o•j, tir•eg•ant•a•j individu•o•n, kiu•n ili trov•is du•on•viv•a•n pro mal•sobr•aĵ•o en ia drink•ej•o; li akcept•as pied•puŝ•o•n de l’ sub•kapitan•o kaj puŝ•iĝ•as sub la ferdek•o•n. Ali•a patrol•o tren•as kun si par•o•n da “knab•o•j”, kiu•j “mit aller Gewalt” vol•as aranĝ•i bat•iĝ•ad•o•n inter si kaj kun la gard•ant•o•j; ili tamen est•as venk•at•a•j kaj al•port•at•a•j ŝip•o•n. — Kaj tiel iom post iom kolekt•iĝ•as la konfid•ind•a an•ar•o, kiu dev•os ni•n konduk•i ĝis Konstantinopol•o.
Tiam subit•e oni aŭd•as laŭt•a•n son•o•n, kvazaŭ revolver•a•n ek•paf•o•n, sekv•it•a•n de infern•a•j kri•eg•o•j el l’ intern•aĵ•o de l’ ŝip•o, kaj ĉie est•as kri•o kaj bru•o; post kelk•a•j moment•o•j aper•as vir•o, kur•eg•ant•a supr•e•n laŭ la ŝtup•ar•o de l’ kajut•o, kun sang•it•a vizaĝ•o, kaj kri•as, ke “the captain” paf•is, vol•ant•e mort•ig•i li•n, kaj bat•is li•n en frunt•o•n per la revolver•a ten•il•o. Post li ven•as kelk•a•j sobr•a•j (relativ•e) vir•o•j, kiu•j moment•e lig•as la man•o•j•n de l’ unu•a per fortik•a ŝnur•eg•o, dum li kri•as laŭ•fort•e, kaj la sub kapitan•o klar•ig•as, ke la hom•o est•is arogant•a kontraŭ la ŝip•estr•o, ke tiu ĉi daŭr•ig•as est•i mort-mal•sobr•a kaj ke la ŝip•o pov•os for•ir•i nur en la sekv•ant•a tag•o.
Oni sen•dub•e pardon•as, ke ni ne trov•is oportun•a konfid•i ni•a•j•n kar•a•j•n viv•o•j•n al “Ternlands” kaj al ĝi•a nobl•a an•ar•o, sed prokrast•is la for•ir•o•n. En la sekv•ant•a tag•o trov•iĝ•is ali•a angl•a ŝip•estr•o, kiu ne rifuz•is pren•i ni•n kun si, sed kiam li klar•ig•is sincer•e kaj kavalir•e (kiel “gent•lem•a•n”), ke li ankaŭ am•as ĵus antaŭ la for•vetur•o pren•i tut•e “ord•a•n plen•iĝ•o•n”, ni dank•is kaj rest•is en Odes•o dum du agrabl•a•j tag•o•j, ĉe ni•a•j esperant•ist•a•j amik•o•j, ĝis ni pov•is for•vetur•i kun la rus•a pas•aĝ•ir•a vapor•ŝip•o Jekaterina II.
La bon•a•j rus•o•j sekv•is ni•n ĝis la ŝip•o mem, por ke oni pov•u en la last•a•j moment•o•j inter•ŝanĝ•i kelk•a•j•n kor•a•j•n vort•o•j•n de adiaŭ. Est•is mal•dolĉ•e dis•ŝir•i nun, ebl•e por ĉiam, la firm•a•j•n, fort•a•j•n lig•il•o•j•n de amik•iĝ•o, kiu kvankam lig•iĝ•is antaŭ nur kelk•a•j tag•o•j, tamen dum la ĉiu•tag•a kun•est•ad•o kresk•is ĉiam, pli kaj pli fort•a dank’ al gaj•a•j kolekt•iĝ•o•j kaj serioz•a•j inter•ŝanĝ•o•j de pens•o pri la plej grav•a•j demand•o•j de l’ viv•o, — kaj kiu nun lig•is ni•n tiel sam•e firm•e, kvazaŭ se ni est•us amik•o•j de infan•ec•o, ni, du sved•o•j, kaj tiu•j nobl•anim•a•j infan•o•j el ni•a “hered•mal•amik•a” land•o. — Sed la vapor•ŝip•a sonor•il•o son•as memor•ig•ant•e; laŭ la bon•a rus•a kutim•o, kiu est•as tiel sen•fin•e pli bel•a kaj esprim•ant•a, ol la mal•varm•a•j man•prem•o•j de ni•a•j kun•land•an•o•j, ni inter•ŝanĝ•as kis•o•n kaj ĉirkaŭ•pren•o•n kun ĉiu el ni•a•j amik•o•j, rapid•as sur la ŝip•o•n, van•e dezir•ant•e kaŝ•i unu al la ali•a ni•a•n tuŝ•ad•o•n, kvazaŭ se la larm•o•j, aper•ant•e en ni•a•j okul•o•j, est•us io, kio•n ni dev•us hont•i. La vapor•ŝip•a ŝraŭb•o komenc•as labor•i, sed el la mal•grand•a ar•o sur la bord•o ni aŭd•as ankoraŭ mult•e•foj•e ripet•at•a•n kor•a•n “viv•u feliĉ•a, bon•a•n vojaĝ•o•n!” kaj la blank•a•j tuk•o•j, mov•iĝ•ant•e, don•is al ni la last•a•n amik•a•n adiaŭ•o•n el la ter•o de Rus•uj•o.
* * *
Baldaŭ la rus•a ter•o mal•aper•as el ni•a•j okul•o•j. Ĉirkaŭ•e ni vid•as nur ĉiel•o•n kaj mar•o•n. Est•as vesper•o, la sun•o baldaŭ tremp•os si•a•n fajr•a•n vizaĝ•o•n en la mar•o•n, kiu apenaŭ krisp•ig•at•a de la vent•et•o permes•as al Jekaterina II antaŭ•e•n•iĝ•i majest•e kaj grandioz•e, memor•ig•ant•e ĝi•a•n glor•a•n sam•nom•ul•in•o•n. La delfen•o•j, kiu•j dum la tag•o gaj•e salt•as ĉirkaŭ la ŝip•o kaj ia•foj•e far•as ver•a•j•n salt•o•mortal•o•j•n, — eĉ ili nun lac•iĝ•is je si•a lud•o aŭ for•naĝ•is en ali•a•n lok•o•n. Nenia•j bird•o•j flug•as nun super la larĝ•a akv•o, kiu est•us dezert•a kaj mal•gaj•a, se la ruĝ•a•j radi•o•j de l’ vesper•a sun•o ne bril•et•us kontraŭ la mal•grand•a•j ond•et•o•j, don•ant•e kolor•o•n, bril•o•n, viv•o•n al ĉio —
“Blov•is favor•a vent•et•o, kaj ond•o purpur•o•kolor•a
Fort•e kri•eg•is ĉe kil•o de ŝip•o antaŭ•e•n•ir•ant•a”
— neniam al mi ŝajn•is la pentr•ant•a pri•skrib•o de Homer•o pli ver•a, pli natur•fidel•a, ol nun. Or•bril•a•j kaj “purpur•kolor•a•j” kaj viol•et•blu•a•j est•as la ond•o•j kaj la ŝip•o kur•as antaŭ•e•n sen•halt•e, kvankam mov•at•a per ali•a fort•o, ol tiu, kiu en temp•o•j de l’ poet•o-patr•o mov•is la “rapid•e antaŭ•e•n•kur•ant•a•j•n” ŝip•o•j•n.
Sur la ferdek•o kant•as blind•a kant•ist•o ia•j•n melankoli•a•j•n mal•grand•rus•a•j•n popol•kant•o•j•n, akompan•ant•e ili•n per mal•gaj•a•j agord•o•j sur mal•bon•a citr•o. Mal•jun•a turk•o en larĝ•a turban•o, du krim•a•j tatar•o•j en naci•a•j kostum•o•j kaj unu rus•a student•o en si•a mal•bel•a uniform•o sid•as kaj aŭskult•as distr•e, ĝis subit•e al unu el la tatar•o•j ven•as ide•o: — li ir•as al la blind•ul•o kaj ig•as li•n ek•lud•i viv•a•n, de•log•ant•a•n, preskaŭ petol•a•n melodi•o•n kaj kun•e kun la koleg•o li improviz•as gaj•a•n danc•o•n el la hejm•a•j mont•o•j, por grand•a koler•iĝ•o de l’ mal•jun•a turk•o, kiu ne pov•as re•met•iĝ•i en si•a•n antaŭ•a•n olimpi•a•n trankvil•o•n, antaŭ ol la du danc•ant•o•j, ambaŭ lac•ig•it•a•j, mal•lev•iĝ•as sub la ferdek•o•n sur ŝnur•eg•ar•o.
Sed la sun•a vizaĝ•o jam tuŝ•is per si•a mal•supr•a part•o la supr•aĵ•o•n de l’ mar•o; rapid•e ĝi mal•lev•iĝ•as pli kaj pli; nun rest•as nur mal•larĝ•a rand•o, or-ruĝ•a stri•o, bril•ant•a punkt•o, kaj .... ĉu ĝi est•is tromp•o de okul•o•j? aŭ ĉu mi ne vid•is tut•e klar•e, ke en la sam•a moment•o, kiam la last•a punkt•o de l’ sun•o ek•esting•iĝ•is, ek•fulm•is fajr•er•et•o, mal•grand•a kaj moment•a sed intensiv•e hel•verd•a? Ĉu — efektiv•e mi vid•is la “verd•a•n radi•o•n”, pri kiu oni dir•as, ke ĝi aper•as antaŭ la atent•a rigard•ant•o, kiam li vid•as la sun•o•n, mal•lev•iĝ•int•a•n sen•nebul•e en trankvil•a•n, sen•mov•a•n supr•aĵ•o•n de akv•o? Mi est•is preskaŭ cert•a, ke ĝi est•as imag•o. Sed post kelk•a•j minut•o•j ven•is al mi mi•a kun•vojaĝ•ant•o el ali•a part•o de l’ ŝip•o: “Mi vid•is la verd•a•n radi•o•n!” ek•kri•is li tuj, ek•vid•int•e mi•n. “Jes, ankaŭ mi”, mi respond•as, “kaj tial ĝi•a ekzist•ad•o, atest•it•a de du kred•ind•a•j atest•ant•o•j, pov•as est•i rigard•at•a kiel sen•dub•a”. Sed la klar•ig•ad•o•n de l’ fenomen•o mi las•as al ia pli saĝ•a cerb•o. Ebl•e oni ĝi•n trov•os en tio, ke la last•a radi•o de l’ sun•o ating•as ni•a•j•n okul•o•j•n, romp•it•a per la verd•a akv•o de l’ mar•o. Kaj la krepusk•o si•n mal•lev•as super ni•n, — la mal•long•a sud•a krepusk•o, kiu tiel rapid•e far•iĝ•as nokt•o; kaj la stel•o•j ek•brul•iĝ•as sur la firmament•o, — ne kiel en ni•a•j lum•a•j nord•a•j vesper•o•j de somer•o, sed ĉiu•j sam•foj•e, kvazaŭ per ia sorĉ•o.
Kaj jen, kiam la fajr•a glob•o de l’ sun•o mal•lev•iĝ•is, la lun•o si•n lev•as el la mar•o. Tuj fulm•as la ond•o•j, kiel flu•ant•a arĝent•o, la stel•o•j bril•as flam•ant•e, la mal•fort•a•j agord•o•j de l’ citr•o ĉe si•pan•ar•o ek•mort•as, kaj la nokt•o est•as varm•et•a kaj dolĉ•a, kiel nokt•o en la paradiz•o. Kiel pov•i dorm•i, kiel si•n en•ŝlos•i en mal•aer•um•a, sufok•a ĉambr•et•o sub la ferdek•o! Ho vi, ĉarm•a Nigr•a Mar•o, ĝi•n nun tie kuŝ•as tiel bel•eg•a, tiel pac•a, plen•a da trankvil•o kaj plaĉ•o! Kiel do terur•a, tim•ind•a vi est•as en vi•a furioz•o, kiom mult•a•j•n kilo•j•n vi romp•is, kiom mult•a•j•n hom•infan•o•j•n, plen•a•j•n da viv•o kaj san•o kaj kuraĝ•o vi lul•i•lu•is en la last•a•n dorm•o•n! Unu foj•o•n, — nur unu foj•o•n mi vi•n vid•is en vi•a sovaĝ•a majest•o; vi tur•is ond•o•j•n, alt•a•j•n kiel dom•o•j, kaj mal•ferm•is faŭk•eg•o•j•n tiel profund•a•j•n, ke oni kred•is vid•i vi•a•n fund•o•n; tie mal•supr•e est•is akv•o lum•ant•e verd•a, bril•ant•a kiel smerald•o, kun minac•a griz•nigr•a nuanc•o, sed la komb•il•o•j de l’ ond•o•j est•is blank•a•j pro bol•ant•a ŝaŭm•o, est•is purpur•e ruĝ•a•j kaj flav•ruĝ•a•j per vual•it•a•j radi•o•j de nebul•a vesper•sun•o. Kaj supr•e•n mal•supr•e•n, supr•e•n-mal•supr•e•n sur vi•a•j mont•o•j kaj en vi•a•j val•o•j balanc•is si•n mal•bon•a ne•taŭg•a flos•o kun kvar, kvin mal•feliĉ•ul•o•j, kiu•j sen•ĉes•e dron•ad•is en vi•a•j akv•amas•o•j por en la sekv•ant•a moment•o de•nov•e el•naĝ•i kaj post kelk•a•j sekund•o•j de turment•eg•a atend•o de•nov•e est•i dron•ig•at•a•j de la sekv•ant•a atak•ant•a ond•eg•o; mi mem star•is sur tiu flos•o kaj en la plej kruel•a•j turment•o•j de tim•eg•o pro la minac•ant•a mort•o kroĉ•is mi•n kramp•e ĉe la mizer•a baston•et•o, kiu prezent•is mast•o•n, sed — — ĝi est•is en Ia pens•o•j antaŭ la grand•eg•ul•a pentr•aĵ•o de Ajvazovski: “Vent•eg•o sur Mar•o Nigr•a” en la peterburg•a Ermitaĝ•o.
* * *
Imag•u, mi•a leg•ant•o, ke vi star•as apud la en•ir•a pord•o de la sorĉ•a land•o de vi•a•j infan•a•j sonĝ•o•j, lok•it•a per ĉiu•j mir•ind•a•j est•aĵ•o•j kaj strang•a•j figur•o•j, kiu•j•n kre•is vi•a infan•a fantazi•o, kaj plen•ig•it•a per konstru•aĵ•o•j kolor•it•a•j de la plej bel•a•j nuanc•o•j de l’ ĉiel•ark•o, ornam•it•a•j per diamant•o•j kaj rub•in•o•j, per safir•o•j kaj smerald•o•j, — per tiu•j aer•a•j palac•o•j, kiu•j•n vi iam scis konstru•i, — kaj vi pov•os iel kompren•i mi•a•j•n sent•o•j•n en la bol•a juli•a maten•o, kiam Jekaterina II en•ir•is, en la buŝ•o•n de l’ Bospor•o. La mil•foj•e ŝanĝ•iĝ•ant•a•j divers•a•j pentr•aĵ•o•j el “Mil kaj unu nokt•o”, la bril•a•j figur•o•j, per kiu•j la viv•a fantazi•o sci•as plen•ig•i la fabel•a•n mond•o•n, la histori•o de l’ Orient•o, nun ĉio preter•ir•is antaŭ mi•a•j intern•a•j okul•o•j kaj mi du•on•e mir•is, ke la Simpl•eg•ad•o•j*) ne frakas•is la preter•kur•ant•a•n ŝip•o•n en si•a ŝton•a ĉirkaŭ•pren•o, kiel en antikv•a•j temp•o•j, sed afabl•e rest•is sur si•a•j plac•o•j kaj permes•is al Jekaterina liber•e for•ir•i.
Ĉu bezon•e dir•i, ke la efektiv•aĵ•o baldaŭ mi•n vek•is el mi•a•j sonĝ•o•j? Bospor•o ne aparten•as al ia fabel•a mond•o kaj Konstantinopol•o ankaŭ ne. Ili est•as nur•nud•a•j efektiv•aĵ•o•j, sed kia•j efektiv•aĵ•o•j! En oft•a•j kurb•iĝ•o•j ramp•as la mal•larĝ•a akv•o inter alt•a•j krut•a•j bord•o•j ĝis la Marmor•a Lag•o. La azi•a bord•o est•as kovr•it•a per viv•a verd•aĵ•o, el kiu tie kaj tie el•rigard•as blind•ig•ant•e blank•a konstru•aĵ•o. Sur la ambaŭ flank•o•j la du bord•o•j rand•iĝ•as apud la akv•o per pitoresk•a•j dom•o•j, unu ne simil•a al ali•a. Jen somer•loĝ•ej•o•j de fremd•a ambasador•o, jen kelk•a•j grek•a•j kaj armen•a•j vilaĝ•o•j, jen la sultan•a•j palac•o•j kaj moske•o•j, pure•blank•a•j, kiel nur la propr•a•j konstru•aĵ•o•j de l’ Grand•sinjor•o mem hav•as la rajt•o•n est•i.
Apud Kara Hissar kaj Anadoli Hissar, — la ĉarm•a•j ruin•o•j de l’ Konstantin•a•j fortik•aĵ•o•j — ni pas•as la last•a•n kurb•iĝ•o•n de Bospor•o, kaj — “La sultan•in•o de l’ Bospor•o” kuŝ•as antaŭ ni•a•j okul•o•j. — Mal•dekstr•e Skutari, la Azi•a part•o, kun la en mal•proksim•o blu•ant•a Azi•a Olimp•o kiel fund•o, dekstr•e — Pera kaj Galata, eŭrop•a•j part•o•j, kun la strang•a pitoresk•a tur•o de Galata, kun Jildiz-Kiosk, kie nun loĝ•as la sultan•o, kaj Dolma-Bagdŝe, li•a plej grand•a palac•o, kiu spegul•as si•a•j•n long•a•j•n, rekt•a•j•n mur•o•j•n en la akv•o de Bospor•o. Kaj mez•e, antaŭ ni, — Stambul aŭ Istambul mem, la ĝoj•o de ĉiu•j turk•o•j, “la ter•a paradiz•o”, “la ben•it•a bel•ul•in•o”, kiel ili ĝi•n nom•as, kun ĉiu•j ĝi•a•j moske•o•j, minaret•o•j kaj tur•o•j.
Ankoraŭ kelk•a•j minut•o•j, — kaj ni•a Jekaterina II est•as jam sur si•a plac•o, antaŭ Top-hane, la ŝip•a urb•part•o. Tuj la vapor•ŝip•o est•as ĉirkaŭ•it•a de du•dek•o da boat•o•j, du•obl•a nombr•o da kri•eg•ul•o•j atak•as la ferdek•o•n, kaj baldaŭ ĉiu vojaĝ•ant•o, ĉirkaŭ•iĝ•as per band•o da vir•o•j, kiu•j ĉia•manier•e kaj en ĉiu•j ebl•a•j lingv•o•j de•log•ant•e kaj dev•ig•ant•e pen•as tir•i li•n en ĉiu•j•n ebl•a•j•n direkt•o•j•n sam•foj•e. Post mal•long•e ankaŭ ni est•as ĉirkaŭ•baŭ•it•a•j, en•ŝlos•it•a•j kaj pak•ig•it•a•j en amas•o da 20 hom•o•j, kiu•j sam•foj•e kri•as ĉiu en si•a lingv•o, frap•as ni•a•j•n ŝultr•o•j•n, tir•as ni•a•j•n vest•aĵ•o•j•n kaj brak•o•j•n kaj vol•as for•tir•i ni•a•j•n pak•aĵ•o•j•n. Dum ia moment•a paŭz•o, kiu•n ni akir•is kri•ant•e sved•e ebl•e plej laŭt•e, ni rapid•e far•is la decid•o•n, elekt•int•e individu•o•n de sufiĉ•e bon•a ekster•aĵ•o, kiu sen•ĉes•e trumpet•is en ni•a•j•n orel•o•j•n — “Hotel Pest, gut und billig und à la carte! Hotel Pesth, wissen Sie, gut und billig und à la carte!” — kaj por la plej•a konvink•ad•o kalkul•ad•is la dir•it•a•j•n tri eminent•a•j•n ec•o•j•n sur si•a•j long•a•j, mal•pur•a•j fingr•o•j.
Kun help•o de tiu individu•o ni baldaŭ met•iĝ•is en boat•o•n, kaj post kelk•a•j minut•o•j la unu•a•n foj•o•n paŝ•is sur la klasik•a ter•o de Konstantinopol•o, kie ni•a unu•a mult•e•kost•e aĉet•it•a spert•o est•is, bedaŭr•ind•e, ke ni•a elokvent•ul•o est•as grand•a fripon•o, ke la hotel•o Pesth est•as nek “gut” nek “mal•kar•a”, sed kontraŭ•e — plej•e schlecht kaj theuer; eĉ li mem dev•is ĝi•n konfes•i, sed pen•is konsol•i ni•n kaj si•n per la cert•ig•o, ke ĝi almenaŭ est•as — “à la carte”!
Lingv•o Inter•naci•a, maj•o 1896
Est•is en Konstantinopol•o, kaj la tag•o est•is bel•a juli•a tag•o en la somer•o pas•int•a. Mi•a amik•o Nehad Bej kaj mi, ni migr•is laŭ•long•e la strat•o, kiu ir•as de la pont•o de la Galat•o ĝis Aja-Sofia. La sun•o brul•ig•is, la hejt•ant•a sun•o de tag•mez•o en la sud•o — eĉ la plen•fort•a alt•e•kresk•a bulgar•o kun nud•a•j pied•o•j, brak•o•j kaj brust•o, kun la flav•kupr•a trumpet•o en man•o, kiu kur•is antaŭ la omnibus’, tiam kaj iam don•ant•e pied•puŝ•o•n al ia mal•rapid•a hund•id•o, kiu ek•dorm•is inter la kot•o sur la strat•o — eĉ ankaŭ li sopir•eg•is pro la varm•ec•o kaj streĉ•a labor•o, dum li sen•ĉes•e kun la liber•a man•o pen•is far•i el•flu•o•n por la river•o•j da ŝvit•o, kiu•j sen•nombr•a•j kiel la font•o•j de Nil•o, si•n el•verŝ•is super li•a kupr•o•kolor•a vizaĝ•o.
Sed ni du, Nehad Bej kaj mi, ne long•temp•e dev•iĝ•is sopir•i pro la varm•ec•o kaj la polv•o sur la strat•o•j de Stambul. Ne mult•e da temp•o pas•is, ĝis ni ating•is ni•a•n cel•o•n — la aristokrat•a dom•o de Aĥmed Paŝa en unu el la mal•laŭt•a•j, disting•a•j kvartal•o•j sur la supr•aĵ•o de unu el la sep mont•et•o•j de Stambul’ . — Tie ĉi supr•e est•is silent•e, tiel mal•bru•e kaj “nobel•e”. Nenia•j vok•ant•a•j “verd•aĵ•ist•o•j” (vend•ant•o•j de verd•aĵ•o por manĝ•o) tie ĉi kri•is si•a•n etern•a•n Toma-ti-y-a, toma-ti-y-a, nenia•j mal•grand•a•j hebre•knab•o•j tie ĉi kur•ant•e ĉirkaŭ ni•a•j pied•o•j postul•is mon•er•o•j•n, nenia•j lev•ant•an•o•j (hom•o•j el Lev•ant•o, la bord•o de l’ Ege•a mar•o) trumpet•is en ni•a•j•n orel•o•j•n si•a•j•n sen•mezur•e eminent•a•j•n ec•o•j•n kiel gvid•ant•o•j kaj — la plej bon•a el ĉio — nenia•j skabi•a•j hund•o•j kuŝ•is ferm•ant•e por ni la voj•o•n sur la strat•o.
Ĉe la frap•ad•o de Nehad Bej respond•is apud la pord•o de Aĥmed ia plat•naz•a, ful•ge•nigr•a individu•o, kiu, ŝajn•e, ven•is rekt•e el la Gehen•o, sed en ver•o kred•ebl•e nur est•is el la plej sud•a Sudan•a provinc•o de l’ Egipt•a khedivo.
Grimac•ant•e salut•o•n de bon•ven•ad•o, tiel ke la buŝ•angul•o•j mal•aper•is en ne•cert•a mal•proksim•o apud la region•o•j de l’ orel•o•j, li far•is ĝentil•eg•a•n orient•a•n klin•iĝ•o•n antaŭ mi•a alt•e•kresk•a turk•a amik•o kaj, post mal•long•a rigard•ad•o de mi•a mal•signif•a person•o kaj mi•a blank•a sved•a ĉapel•o de student•o, li rapid•em•e for•kur•is por anonc•i al si•a sinjor•o, la potenc•a Aĥmed Paŝa, la fidel•ul•o de l’ sultan•o kaj eminent•a an•o de l’ Grand-Sinjor•a kort•eg•o.
Dum•e ali•a serv•ant•ul•o mi•n konduk•is en la dom•o•n tra kelk•a•j koridor•o•j kaj super unu larĝ•a tapiŝ•a ŝtup•ar•o, ĝis ni fin•e al•ven•is en la ĉambr•o•n de vizit•o.
Por mi, kiu pens•is trov•i ĉambr•o•n de turk•a model•o, kun long•a•j, mal•alt•a•j kaj mol•a•j kanap•o•j laŭ•long•e la mur•o•j, kun flor•a•j ŝtof•o•j kaj mult•kolor•a•j teks•aĵ•o•j ĉie pend•ig•it•a•j — kie konven•as kaj kie ne konven•as — , kun argil•a•j pot•o•j kaj stan•a•j vaz•o•j de strang•a form•o en vic•o•j sur la bret•o•j de mur•o, kaj plu en la sam•a stil•o — por mi la vizit•a ĉambr•o de Aĥmed ŝajn•is tut•e surpriz•ant•a. Kelk•a•j invit•ant•a•j mal•grand•a•j kanap•o•j, tie kaj ie taburet•o, grand•a tabl•o plen•a da modern•a•j ilustr•it•a•j verk•o•j, kelk•a•j stafli•o•j kun pret•a•j aŭ ankoraŭ ne pret•ig•it•a•j pentr•aĵ•o•j, kaj la mur•o•j kovr•it•a•j — ne per mult•kolor•a•j ŝtof•o•j el Pers•uj•o, kaj Kaŝmir’, sed per tut•e eŭrop•a•j desegn•aĵ•o•j, gravur•o•j kaj fotograf•aĵ•o•j kun•e kun ia pentr•aĵ•o. Inter la mult•a•j portret•o•j de an•o•j de eŭrop•a•j princ•edom•o•j apart•e unu okup•is mi•a•n atent•o•n; est•is de Oskar 1:a, ni•a reĝ•o, en uniform•o de admiral•o kaj ornam•it•a kun la nom•o, skrib•it•a, ŝajn•e, per la man•o de l’ reĝ•o mem.
Mi•a amik•o Nehad — sed mi do forges•is prezent•i li•n al mi•a•j leg•ant•o•j! Li est•as leŭtenant•o ĉe la dragon•a regiment•o ĉeval•a de Li•a moŝt•o Grand-Sinjor•a kaj ceter•e ne•ordinar•e impoz•ant•a kaj bel•a vir•o. Li•a kresk•o alt•a kaj graci•a port•as bel•e form•it•a•n kap•o•n kun trajt•o•j, kiam li silent•as, ŝajn•e fand•it•a•j el bronz•o, sed kiam li parol•as — en franc•a kaj en tut•e bon•eg•a, eminent•a franc•a lingv•o — ili viv•iĝ•as per la ŝanĝ•ant•a•j dispozici•o•j de sent•o•j, kiu•j, kontraŭ la turk•a kutim•o, ŝajn•e reg•as mi•a•n amik•o•n. Ceter•e est•as la fundament•o inter ili ia ne•super•iĝ•ebl•a kaj preskaŭ ne tro alt•e taks•ebl•a am•ind•ec•o kaj amik•ec•o, kiu•n mal•ŝpar•e el•verŝ•as ĝi•a posed•ant•o sur la ne•merit•ant•a fremd•ul•o el mal•proksim•a Nord•o.
Sed dum mi star•as okup•it•e rigard•ant•e la akcept•a•n salon•o•n de Aĥmed Paŝa kaj la milit•ist•a•n kresk•o•n kaj vir•e bel•a•n vizaĝ•o•n de mi•a akompan•ant•o, tiam subit•e mal•ferm•iĝ•as la pord•o kaj en•ir•as la mastr•o mem, Aĥmed Paŝa, la grand•a kort•eg•ul•o kaj art•ist•o. Mal•alt•a kaj rond•a li est•as kaj ŝajn•as pli humor•a ol precip•e impoz•ant•a kun tiu mal•grand•a “stomak•eg•o”, la nigr•a•j, lud•ant•a•j okul•et•o•j, kiu•j tre simil•as al sek•vin•ber•et•o•j en tritik•bulk•o, kaj la buŝ•o, sur kiu lud•as humoristik•a rid•et•o.
Al Nehad Bej, kiu en si•a el•kor•a ĝentil•ec•o kaj en la sent•o de l’ alt•a rang•o de si•a estr•o, ne tut•e bon•e sci•as, kiel profund•e li klin•iĝ•os aŭ ĉu sur la pied•o•j li risk•os star•i, — al li Aĥmed salut•as ĝust•e à la turque t. e. kun la du man•o•j lev•ig•it•a•j ĝis la tempi•o•j kaj la man•plat•o•j etend•it•a•j unu kontraŭ la ali•a. Mi do kontraŭ•e ricev•as post la prezent•ad•o kor•a•n tut•e “okcident•mond•a•n” man•prem•ad•o•n kaj post mal•long•e mi kun la mastr•o est•as en viv•a inter•parol•ad•o pri mi•a patr•o•land•o, kiu•n li tut•e ne kon•as, kaj ĝi•a reĝ•o, kiu•n li kontraŭ•e vid•is kaj trov•is “ĉarm•ant•a”. Sed baldaŭ Aĥmed Paŝa trans•ir•as al ali•a•j afer•o•j, ĉar li nur du•on•e est•as diplomat•o kaj mond•a hom•o, kaj plej proksim•e al li•a kor•o sen•dub•e kuŝ•as li•a art•o. Kaj simil•e al ĉiu•j “diletant•o”, li tre volont•e montr•as si•a•j•n labor•aĵ•o•j•n kaj aŭskult•as la opini•o•j•n pri ili. Ankaŭ mi nun dev•is dir•i mi•a•n opini•o•n pri li•a•j pentr•aĵ•o•j, kvankam li ne pov•is sci, ĉu mi kompren•is li•a•j•n pejzaĝ•o•j•n kaj “stilleben’ojn” pli bon•e ol ia bov•in•o. Unu post l’ ali•a est•is el•tir•it•a el la grand•a amas•o da pentr•aĵ•o•j, kiu•j kovr•is la stafli•o•j•n kaj star•ig•il•o•j•n kaj star•is en amas•o•j apud la mur•o•j; jen pejzaĝ•o•j el Mal•grand•a Azi•o, kun freŝ•a kaj super•flu•ant•a kresk•aĵ•ar•o, jen el la sen•arb•a•j mont•et•o•j apud Bospor•o, jen est•is plen•viv•a strat•a scen•o el Stambul, jen re•e ia frukt•o-, best•o- aŭ flor•o•pentr•aĵ•o.
Li est•is tre mult•flank•a en si•a pentr•ad•o, la bon•a paŝ•a’, sed parol•is tre humil•e pri si•a talent•o, kio tamen ne mal•help•is, ke li•a•j okul•et•o•j lum•iĝ•is per kontent•ec•o, kiam mi el•parol•is mi•a•n rav•o•n je li•a•j ver•e tre prosper•it•a•j flor•o•pentr•aĵ•o•j. Li ne lac•iĝ•is, pri•skrib•ant•e, kie, kaj ĉe kiu•j kondiĉ•o•j ĉiu apart•a pentr•aĵ•o est•is far•it•a, kaj rakont•is last•e ke la labor•aĵ•o, kiu nun li•n okup•is, est•os donac•o al li•a Ottoman•a majest•o.
Kaj nun la kaf•o est•is en•port•it•a, la kaf•o, kiu•n oni sen•kondiĉ•e trink•as en ĉia vizit•o ĉe unu osmanli. Est•is la ordinar•a turk•a mal•bon•aĵ•o, kuir•it•a tut•e dik•a kaj kun suker•o, ke ĝi simil•is al ia brun•a melas•o. Sed krud•ig•it•a per tio, kio•n mi antaŭ•e sufer•is en tiu spec•o, mi sen•grimac•e mal•plen•ig•is mi•a•n mal•grand•a•n tas•et•o•n, en grand•ec•o simil•a al ia ov•ing•et•o. Nehad Bej vid•ebl•e kontent•eg•e gust•ig•is la dik•a•n dolĉ•eg•a•n trink•aĵ•o•n kaj en•glut•is grand•eg•a•j•n kvant•o•j•n de la sen•gust•a, faden•a kaj past•em•a turk•a konfit•aĵ•o, kiu sam•temp•e est•is ĉirkaŭ•port•it•a.
L’ aŭdienc•o est•is fin•it•a kaj ni lev•iĝ•is por adiaŭ•dir•i. Sed tiam sekret•em•e Aĥmed rakont•is, ke li posed•is io•n, kio•n li dev•is montr•i al ni antaŭ ol ni ir•os. Kaj nun ni sekv•is li•n mal•supr•e•n la ŝtup•ar•o•n kaj post•e per kelk•a•j tut•e turk•e aranĝ•it•a•j ĉambr•o•j kun tapiŝ•o•j kaj “divan•o•j” (kanap•o•j) kaj lign•a•j krad•o•j antaŭ la fenestr•o•j, ĝis li fin•e halt•is apud la en•ir•o en sufiĉ•e mal•grand•a, long•et•a ĉambr•o, mal•alt•a kaj ne tro bon•e lum•ig•it•a. En la fon•o aper•is tut•a flor•ar•o kun grup•o•j kaj flor•bed•o•j kaj tie-ali•e ia•j bel•eg•a•j granat- kaj oranĝ•arb•o•j kun ili•a•j bril•a•j frukt•o•j.
“Mais dites donc, mon general, ou’est ce que vous avez la?” Kaj mi ek•komenc•is esprim•i mi•a•n mir•o•n vid•i tut•a•n ĝarden•o•n en•migr•int•a•n en tiu ĉambr•o, kiu dev•us est•i tre mal•bon•a oranĝeri•o. — Mi mal•oft•e aŭd•is pli kor•a•n rid•o•n ol tiu, kiu sekv•is mi•a•j•n vort•o•j•n. Aĥmed Paŝa rid•is tiel ke li•a stomak•et•o salt•ad•is kaj la sek•a•j vin•beret•o•j tut•e mal•aper•is en la tritik•a bulk•o, kaj Nehad Bej, kiu est•is en•ig•it•a en la sekret•o, rid•is kvazaŭ laŭ ofic•o kaj bat•is li•a•j•n genu•o•j•n en gaj•o, dum la mal•grand•a paŝ•a’ dev•iĝ•is sid•iĝ•i, por ke li ne perd•u la egal•pez•o•n.
La gaj•ec•o de l’ du turk•o•j sen•dub•e est•is infekt•ant•a, sed ne sci•ant•a, je kio ili en ver•o rid•is, mi komenc•e iom ĝen•is kaj mi•n ten•is serioz•e, ĝis la mal•grand•a paŝ•a’, kun la larm•o•j rul•iĝ•ant•a•j super li•a•j gras•a•j vang•o•j, fin•e el•kri•is: “Sed ĉu vi do ne vid•as, ke ĝi nur est•as pentr•aĵ•o? Est•as ke mi mi•n amuz•is dekoraci•ant•e la mur•o•n tie kun flor•o•j kaj arb•et•o•j kaj arb•o•j — kaj ĉiu•j en•ir•ant•a•j tie•n-ĉi pens•as ke est•as mal•grand•a ĉambr•o•ĝarden•o. Ho ho ho, hi hi hi,” ... kaj li de•nov•e en•fal•is en vid•a paroksism•o, en kiu mi nun volont•e part•o•pren•is.
Kaj tiam li rakont•is al mi — tut•e ne por fanfaron•ad•o sed “nur kvankam” — ke unu foj•o li prosper•is pentr•i sur blank•a mur•o en la ĝarden•o de l’ sultan•o unu flor•a•n bed•o•n tiel natur•a•n — parol•e d’honneur, monsieur, nenia fanfaron•ad•o, nur la ver•o — ke Li•a Moŝt•o Grand-Sinjor•a favor•e las•is si•n tromp•iĝ•i kaj al•ir•is por pren•i unu flor•o•n! Kaj la ĝarden•ist•o post•e ven•is kun si•a akv•uj•o kaj super•verŝ•is la pentr•it•a•n de Aĥmed flor•bed•o•n egal•e mal•ŝpar•e kiel la flor•o•j•n kiu•j•n li mem antaŭ•e plant•ad•is — far•o, kiu kun•tir•is super la kap•o•n de l’ ĝarden•ist•o la Grand•sinjor•a•n mal•favor•o•n, kiu tamen est•is re•pren•it•a, kiam Aĥmed Paŝa re•met•is la flor•o•j•n en ili•a unu•a bril•a ord•o.
“Sed Vi do est•as ali•a Apelles, mi•a general•o, kaj kompar•e vi•n, est•is Zeuxis kaj Panhasios nenio ali•a ol simpl•a•j nud•a•j mal•taŭg•ul•o•j!” — Mi•a kompliment•o est•is akcept•it•a kun favor•a rid•et•o, — ankoraŭ unu man•prem•o kaj post kelk•a•j minut•o•j est•is mi•a vizit•o ĉe Aĥmed’ Paŝa’, la grand•a kort•eg•ul•o kaj art•ist•o — nur unu re•memor•o.
Lingv•o Inter•naci•a, juni•o-juli•o 1896
La horloĝ•o en la katedral•o Kazanski ĵus son•as kvar, kiam mi en bel•a juni•a maten•o sol•a promen•as sen cel•o, sur la strat•o•j de S.-Peterburg•o. Aŭ se mi hav•as ia•n cel•o•n, tio est•as nur vid•i kiel dorm•as la grand•a metropol•o. Oni dev•as pren•i l’ okaz•o•n dum ĝi•a flug•ad•o, ĉar Peterburg•o ne dorm•as long•temp•e. La nord•a nokt•o de somer•o ja invit•as mem ŝanĝ•i la nokt•o•n en tag•o•n kaj tio ĉi est•as invit•o, kiu•n akcept•as tre volont•e la peterburg•an•o•j. — Sed nun ĵus komenc•is la temp•et•o, en kiu iom post iom ek•dorm•iĝ•is la nokt•a bru•o kaj ankoraŭ ne vek•iĝ•is la klopod•o•j de l’ tag•o. Ia sol•a pied•ir•ant•o ek•vid•iĝ•as en la fin•o de l’ strat•o•j kaj ia dorm•em•a izvoŝĉiko (vetur•ig•ist•o) mal•rapid•e konduk•as si•a•n lac•a•n kvazaŭ•ĉeval•o•n. La vetur•il•o preskaŭ sen•son•e rul•as, ĉar la rad•o•j est•as, kiel oft•e tie ĉi, vest•it•a•j per kaŭĉuk•a•j ring•o•j — sed la frap•ad•o de l’ huf•o•j sur la strat•o tamen vek•ig•as tie kaj tie iu•n dvornik’on, kiu dorm•et•ant•e sid•as en ia angul•o antaŭ la dom•o, kiu est•as sub li•a gard•o. Vid•ebl•e li sonĝ•is pri ia Elizi•o, en kiu li ne bezon•as bala•i la strat•o•n kaj kie li pov•as pac•e dorm•i ĉiu•n nokt•o•n — kaj ke li dev•iĝ•as fort•e frot•i si•a•j•n okul•o•j•n por pov•i re•ven•i en la mult•manier•e krud•a•n efektiv•ec•o•n. Sed ĉar vid•ebl•e nenia danĝer•o ek•est•as, li tir•as la ŝaf•pelt•o•n pli bon•e ĉirkaŭ si, turn•iĝ•as al ali•a flank•o, kaj de•nov•e en•ir•as en si•a•n Elizi•o•n — fort•e ronk•ant•e.
Sed dum mi•a promen•o mi fin•e ating•is la Marmor•a•n palac•o•n, kie mi halt•as sur la sur•bord•o apud la mal•dekstr•a Nev•a bord•o. La sun•o jam romp•as la maten•a•j•n nebul•o•j•n, kiu•j kiel ia vual•o pend•as super la urb•o kaj river•o, kaj bril•et•as gaj•e en la salt•ant•a•j ond•et•o•j de l’ grand•eg•a Neva. Sur l’ ali•a bord•o de l’ larĝ•a river•o si•n montr•as al mi la mal•alt•a•j kontur•o•j de l’ antikv•a Peter-Paŭl-fortik•aĵ•o, el kies mez•o la Peter-Paŭl-katedral•o lev•as si•a•n graci•a•n tur•o•n plej alt•e inter ĉiu•j preĝ•ej•o•j en la urb•o. Pint•a kaj bril•ant•a kiel or•ig•it•a kudr•il•o ĝi si•n lev•as, port•ant•e tie supr•e grand•eg•a•n anĝel•a•n figur•o•n kun flug•il•o•j. — Tiu preĝ•ej•o nun est•as ia spec•o de Panteon, en kiu preskaŭ ĉiu•j rus•a•j car•o•j, de Petr•o I. est•as en•ter•ig•it•a•j, kaj ĝi ankoraŭ est•as tut•e plen•a de la sen•nombr•a•j or•kron•o•j, kiu•j el divers•a•j lok•o•j, precip•e el Rus•uj•o kaj Franc•uj•o, est•is send•it•a•j al la en•ter•ig•ad•o de Aleksander III.
De la pint•a tegment•o de la Peter-Paŭl-katedral•o glit•as la rigard•o super Neva ĝis Vasili Ostrov, grand•a insul•o inter la du brak•o•j de Neva, sur kiu komerc•o kaj navig•ad•o en Peterburg•o hav•as si•a•n ĉef•a•n lok•o•n. La bors•o tie en la pint•o de l’ insul•o, mal•bel•a konstru•aĵ•o en kvazaŭ•grek•a stil•o, ŝajn•as preskaŭ bel•a en la maten•a lum•ig•ad•o, kiu kolor•ig•as ĝi•a•j•n blank•a•j•n mur•o•j•n ĉarm•e or-ruĝ•a•j kaj don•as al la konstru•aĵ•o pli mol•a•j•n kontur•o•j•n ol sub la radi•o•j de l’ hejt•a sun•o de tag•mez•o. Mal•long•e post•e ek•vid•iĝ•as la grand•eg•a•j mas•o•j de konstru•o de l’ Scienc•a akademi•o, la Oficir•a lern•ej•o kaj l’ Akademi•o de art•o•j — inter la fum•tub•o•j kaj mast•o•j de l’ vapor•ŝip•o•j, kuŝ•ant•a•j apud la sur•bord•o.
Sed kiam la sun•o lev•iĝ•as sur ĉiel•o, jam ankaŭ komenc•as la puls•o•j de l’ Nev•a-urb•o pli fort•e bat•i. Vetur•il•o•j de brul•aĵ•o kaj verd•aĵ•o, kiu•j•n tir•as grand•a•j blank•a•j ĉeval•o•j kun Ia karakteriz•a•j grand•a•j alt•a•j pentr•it•a•j jug•o•j ek-krak•eg•as tie kaj ie sur la mal•bon•a•j strat•o•j de Peterburg•o; la dvornikoj jam ne pov•as plu dorm•i pac•e pro la bru•o — unu post l’ ali•a ek•lev•iĝ•as, sku•as si•a•n ne•komb•it•a•n kap•o•n kaj ek•serĉ•as la bala•il•o•n, por pov•i komenc•i la maten•a•n okup•ad•o•n.
Jen apud la mar•bord•o sur la “flank•o viborg•a” aŭd•iĝ•as kant•o de mal•kler•a•j vir•a•j voĉ•o•j — ia dek•du•o de haven•labor•ist•o•j kiu•j komenc•as si•a•n labor•o•n kun komun•e kant•it•a kant•o. Ili vid•iĝ•as sufiĉ•e pitoresk•a•j en si•a•j fort•kolor•a•j ruĝ•a•j kaj blu•a•j ĉemiz•o•j kun zon•o ĉirkaŭ la tali•o.
Baldaŭ komenc•as si•a•n ir•ad•o•n la mal•grand•a•j vapor•ŝip•et•o•j sur la Nev•a; est•as amas•o da ŝip•et•o•j, kiu•j•n posed•as iu finn•a societ•o kaj sur kiu ofic•as preskaŭ nur finn•o•j. Ne mal•mult•a•j kompren•as mi•a•n lingv•o•n — la sved•a•n, sed, kompren•ebl•e, neniu Esperant•o•n. Kiam far•iĝ•os saĝ•a ni•a mond•o? — Ceter•e tiu•j ŝip•et•o•j est•as eminent•e bon•e konduk•it•a•j. Dum 25 jar•o•j ili sur•ir•ad•is ĉiu•j•n brak•o•j•n de la Nev•a kun•e kun la kanal•o•j de Peterburg•o — Fontanka, Mojka k. c. — sen pli ol unu mal•feliĉ•aĵ•o. Bon•a pruv•o de l’ taŭg•ec•o kaj konfid•ind•ec•o de l’ finn•a gent•o.
Tiel, post du hor•o•j de dorm•et•ad•o (kvazaŭ•dorm•o) de•nov•e jam vek•iĝ•is la grand•urb•a viv•o. Izvoŝĉik•o•j vest•it•a•j en la tradici•a long•a blu•a mantel•o kun zon•o ĉirkaŭ la tali•o kaj sub•e dik•a ŝaf•o•pelt•o, konduk•as en la strat•o•j laŭ cent•o•j kaj mil•o•j si•a•j•n vetur•il•o•j•n kun aŭ sen kaŭĉuk•a•j ring•o•j en dorm•em•a kvazaŭ ramp•ad•o aŭ en kur•eg•ant•a galop•o — laŭ la em•o kaj dezir•o, en Peterburg•o oni hav•as la rajt•o•n vetur•i kiel ajn rapid•e, ŝajn•as. Tut•e ne mal•oft•e oni vid•as par•o•n da nigr•a•j ŝaŭm•it•a•j ĉeval•o•j en plej sovaĝ•a galop•o tra•kur•eg•i Nevski prospekt, la puls•arteri•o kaj plej grand•a strat•o de Peterburg•o. Strang•e, ke tiel mal•oft•e okaz•as mal•feliĉ•aĵ•o•j, — sed la izvoŝĉik•o•j ordinar•e est•as ne•super•ebl•e lert•a•j kaj ceter•e ili tiel frenez•e kri•eg•as, ke oni dev•as est•i surd•a, se oni ne aŭd•as kaj si•n gard•as.
En juni•o ceter•e la strat•a viv•o en Peterburg•o est•as nenio, kompar•e la vintr•o•n kaj printemp•o•n. La plej grand•a part•o de la nobel•ul•ar•o, kaj riĉ•ul•ar•o jam en komenc•o de l’ monat•o, for•loĝ•as el la urb•o (ver•e ne strang•e!) al si•a•j somer•loĝ•ej•o•j ĉirkaŭ Viborg apud la Finn•a golf•o aŭ sud•e•n al Carskoje Selo k. c. — kaj kiam ĉiu•j la elegant•a•j ekip•aĵ•o•j, kiu•j ali•e ornam•ad•as la strat•o•j•n Peterburg•a•j•n, for•est•as, tiam ŝajn•as la tut•a urb•o loĝ•it•a de izvoŝĉik•o•j; est•as ĉef•e nur ili•a•j komik•a•j, gras•a•j dors•o•kurb•a•j aper•aĵ•o•j, kiu•j don•as al Peterburg•o karakteristik•a•n stamp•o•n; ceter•e ĝi sufiĉ•e simil•as tio•n, kio•n oni vid•as en Stokholm•o.
Kaj ver•e, Peterburg•o apenaŭ tut•e est•as rus•a urb•o; ĝi est•as, en tut•aĵ•o almenaŭ, preskaŭ okcident•eŭrop•a. Ver•a est•as ke en privat•a viv•o, oni pov•as trov•i mult•a•j•n trajt•o•j•n tut•e rus•a•j•n, sed la ekster•o de P. est•as tut•e kosmopolit•a. Kaj tiu urb•o ankaŭ en•hav•as en si mil•o•j•n da fremd•land•an•o•j: finn•o•j, est•o•j, german•o•j, ne mal•mult•a•j sved•o•j, franc•o•j k. c. La finn•o•j ordinar•e loĝ•as en la urb•part•o Viborgskaja storona, nord•e de Nev•a, kie oni oft•e inter rus•a•j muĵik•o•j (vilaĝ•an•o•j) kaj nigr•okul•a•j cigan•o•j vid•as la konfid•a•j•n blu•a•j•n okul•o•j•n kaj la “lin•a•n” har•ar•o•n de ia ta•vast•o aŭ unu brun•okul•a•n, brun•kolor•a•n, brun•har•a•n individu•o•n el Karel•uj•o.
La plej “highest fashion” part•o•n de l’ urb•o oni trov•as sud•e de l’ Nev•a . Tie, laŭ•long•e la bord•o de Nev•a kaj apud la glor•a Nevski Prospekt kuŝ•as preskaŭ ĉiu•j luks•a•j konstru•aĵ•o•j de Peterburg•o. Ili ne est•as mal•mult•a•j; oni nom•as Peterburg•o•n la “urb•o de palac•o•j”, kaj ĝust•e, ĉar ili•a nombr•o, kiel tiu de l’ preĝ•ej•o•j ŝajn•as ne•kalkul•ebl•a. Sed, kun mal•mult•a•j escept•o•j, ĉiu•j est•as mal•stil•a•j kaj ne tuŝ•as la rigard•ant•o•n. La katedral•o de Isak’ kun ĝi•a grand•eg•ul•a, tut•e or•ig•it•a kupol•o kaj ĝi•a•j kolos•a•j kolon•o•j, monolit•o•j el polur•it•a finn•a granit•o, ver•e don•as la potenc•a•n impres•o•n de grand•ec•o kaj fort•o, kiu•n oni postul•as de la ĉef•a preĝ•ej•o en la ĉef•urb•o de Rus•uj•o, sed mank•as al tiu ĉi konstru•aĵ•o, kiel al plej mult•o da rus•a•j preĝ•ej•o•j, la nobl•a mezur•ec•o, kiu sol•a pov•as don•i sam•temp•e grav•ec•o•n kaj ĉarm•o•n. — La sam•a•n oni pov•as dir•i pri la intern•aĵ•o de preĝ•ej•o; tie est•as sen•nombr•a•j kost•aĵ•o•j, mult•e•kost•a•j kaj bel•a•j or- kaj arĝent•aĵ•o•j, amas•o da juvel•o•j, — sed ĉio est•as amas•ig•it•a sen gust•o, sen la pens•o pri harmoni•a tut•aĵ•o. — La du•a grand•a katedral•o en Peterburg•o est•as tiu, kiu nom•iĝ•as Kazan•a; kiel la leg•ant•o ebl•e sci•as, ĝi est•as imit•aĵ•o de l’ grand•a San Pietr•o-preĝ•ej•o en Rom•o; ĝi ne est•us sen impoz•o, se ĝi star•us liber•e sur mont•et•o, sed nun en•ŝlos•it•a preskaŭ ĉie•flank•e de ali•a•j konstru•aĵ•o•j sur mal•grand•a plac•o apud Nevski, ĝi ne impoz•as la rigard•ant•o•n. En la inter•o oni trov•as bel•eg•a•j•n kolon•o•j•n kaj amas•o•n da mult•e•kost•aĵ•o•j.
Inter la palac•o•j si•n disting•as la “Vintr•a palac•o” kaj l’ “Ermitaĝ•o” l’ unu•a per si•a grand•eg•ec•o, l’ ali•a per si•a nobl•a pur•a form•o, kaj kia bril•a, art•a en•hav•o. La Vintr•a palac•o spegul•as si•a•j•n long•a•j•n flav•a•j•n mur•o•j•n en l’ akv•o de l’ Nev•a. La ekster•o ne est•as de pli alt•a art•a ind•o, sed l’ inter•o, kontraŭ•e est•as tiom pli al•tir•ant•a. Kun•e kun mi•a koleg•o de vojaĝ•o, mi tie pas•ig•is kelk•a•j•n ĝu•plen•a•j•n hor•o•j•n, ĉirkaŭ•ir•ant•e kaj rigard•ant•e la amas•o•n da art•a•j objekt•o•j de ĉiu•j spec•o•j, kiu•j tie si•n trov•as en ne•kalkul•ebl•a nombr•o — bel•e kaj art•e ord•ig•it•a•j kaj tiel aranĝ•it•a•j, ke oni en ĉiu minut•o sent•as la sent•o•n de ĉambr•o, ne de muze•a salon•o.
Tut•e flank•e de l’ Vintr•a palac•o ni trov•as l’ Ermitaĝ•o•n, bel•a•n konstru•aĵ•o•n en grek•a stil•o, al kiu far•is fundament•o•n Jekaterina II sed, kio•n pret•ig•is Nikolaj’ I kun ne•pri•skrib•ebl•a bril•o. Tie•n ĉi est•as dum daŭr•o de l’ jar•o•j amas•ig•it•a•j per la potenc•a•j reĝ•o•j de l’ grand•a car-regn•o amas•o•j da art•a•j objekt•o•j de plej grand•a ind•o, tiel ke nun la kolekt•aĵ•o de l’ Ermitaĝ•o est•as kalkul•it•a kiel unu el la plej ĉef•a•j en la mond•o. Precip•e est•as la galeri•o de pentr•aĵ•o•j mal•ordinar•e riĉ•a kaj bel•a, en•hav•ant•a grand•a•n nombr•o•n da verk•o•j de l’ plej grand•a•j majstr•o•j de l’ mond•o. Mi tie ĉirkaŭ•migr•is sen•lac•e dum hor•o•j, de Rafael al Tician, de Tician al Murillo, al Rembrandt, van Dyck kaj Teniers kaj mult•a•j ali•a•j inter la “klasik•o•j”. Ital•o•j kaj holand•an•o•j, franc•o•j, german•o•j kaj hispan•o•j — preskaŭ ĉiu•j•n naci•o•j•n mi tie trov•is.
La art•ist•o•j de Rus•uj•o mem tamen ne est•as tro mult•nombr•e reprezent•it•a•j en la muze•o sed anstataŭ•e ni de ili•a•j man•o•j trov•as tie kelk•a•j•n verk•o•j•n, kiu•j•n oni dev•as met•i inter la perl•o•j de l’ kolekt•aĵ•o. Tia•j mi kalkul•us la pentr•aĵ•o•n de Ajwaizowski: “Vent•eg•o sur Mar•o Nigr•a”, kies ŝaŭm•a•j, sibl•eg•ant•a•j, tra•vid•ebl•a•j ond•o•j est•as prezent•it•a•j kun ne•super•ebl•a real•ism•o — kaj la “Danc•o de arb•ar•a•j nimf•et•o•j” de Marovski kun ĝi•a•j lud•ant•a•j ĉarm•a•j vir•in-figur•o•j kaj fin•e “Kristus” kaj “Mefistofeles” de l’ grand•a skulpt•ist•o Antokolski. Ne oft•e “Kristus antaŭ si•a•j juĝ•ist•o•j” est•as prezent•it•a tiel sublim•e, tiel en sam•foj•e ideal•a kaj real•ism•a manier•o, kiel en la nom•it•a skulpt•aĵ•o, — kaj neniam do la reĝ•o de l’ profund•aĵ•o•j trov•is kompren•ul•o•n, kiu pov•is pli natur•e re•don•i la demon•a•n alt•ec•o•n kaj la mav•arm•a•n trankvil•o•n en li•a•j trajt•o•j, tamen ne for•met•ant•e la esprim•o•n de la kvazaŭ person•ig•it•a ruz•eĝ•ec•o, kiu•n ni al•kutim•iĝ•is vid•i en la figur•aĵ•o•j, prezent•ant•a•j li•n.
La kolekt•aĵ•o•j de l’ Ermitaĝ•o, kiu•j en•hav•as la plej divers•a•j•n kaj plej interes•a•j•n objekt•o•j•n (inter•ali•e ankaŭ amas•o•n da precip•e ŝat•ind•a•j antikv•aĵ•o•j el la grek•a•j koloni•o•j en Krim) aparten•as al la privat•a hav•aĵ•o de l’ car•o•j. Kaj ili est•as tiel am•ind•a•j permes•i la publik•o•n ĉiu ajn tag•o dum 5 hor•o•j migr•ad•i en ĝi•a•j bel•a•j salon•o•j. Sed sen•dank•e, kiel ŝajn•as — ĉar almenaŭ dum mi•a•j vizit•o•j en la muze•o mi tie migr•is mult•hor•e — preskaŭ sol•a. La plej•a nombr•o de l’ vizit•ant•o•j ŝajn•is fremd•ul•o•j; mult•a•j peterburg•an•o•j, kiu•j almenaŭ vol•as est•i kalkul•it•a•j inter la ver•e kler•a•j, eĉ unu foj•o ne vizit•is la Ermitaĝ•o•n.
Kio•n do ili far•as? Ili hav•as ali•a•j•n amuz•aĵ•o•j•n. Vesper•e ili en mil•nombr•o•j ver•e flu•ad•as al la ĉiu•j amuz•ej•o•j, kiu•j est•as unu apud l’ ali•a sur la insul•o•j apud la buŝ•o de Neva — Livadia, Arkadia, Krestovski kaj kiel ajn ili nom•iĝ•as. Tiel ili sid•as la tut•a•n nokt•o•n trink•ant•e kaj fum•ant•e kaj rigard•ant•e la “vid•ind•aĵ•o•j•n” de l’ somer•a•j teatr•o•j. Tiu•j ĉi est•as sufiĉ•e simpl•a•j, kaj oni mal•facil•e kompren•as, kiel ili pov•as log•i publik•o•n, kiu hor•o post hor•o sid•as amuz•ant•e si•n per ĉiu•j numer•o•j de l’ program•o. La plej bon•a de tiu•j lok•o•j sen•dub•e est•as la Zoologi•a ĝarden•o, kaj tie ankaŭ la publik•o est•as mal•pli “dub•a”. Mi tie pas•ig•is unu vesper•o•n kun•e kun ia finn•a amik•o kaj unu jun•a georgi•an•o (el Gruz•uj•o) kun li•a patr•in•o kaj frat•in•o kaj tiam mi pov•is vid•i, kio plaĉ•as al la peterburg•a gust•o. Unu•e oni prezent•is al la rigard•ant•o•j grand•a•n “fe-aĵ•o•n”, kiu est•is akcept•at•a kun frenez•a aplaŭd•ad•o, precip•e post la last•a akt•o, en kiu si•n montr•is la “Mal•bon•ul•o” mem, kaj ĉiu•j li•a•j serv•ant•o•j de divers•aĝ•o far•is grand•eg•a•n “danc•o•n de l’ profund•aĵ•o” sub elektr•a lum•o de ŝanĝ•ant•a kolor•o. La balet•o de l’ rus•o•j est•as sufiĉ•e kon•at•a kiel ne•ordinar•e bel•a kaj ver•e est•is amuz•ant•e vid•i la mal•grand•a•j•n demon•et•o•j•n kiu•j, vest•it•a•j en fantazi•a•j mult•kolor•a•j vest•aĵ•o•j kaj kun grand•a•j ruĝ•a•j aŭ blu•a•j mask•o•j, sving•is si•n unu kun la ali•a en ne•super•ebl•a ĉarm•o. — Nun oni vid•is akrobat•aĵ•o•n de precip•e lert•a•j “aer•art•ist•o•j”; post•e kant•is ar•o da jun•ul•in•o•j, kiu•j nom•iĝ•is cigan•in•o•j; post•e salt•ant•e ven•is unu rus•a vilaĝ•a jun•ul•o kun si•a man-orgen•et•o (rus•a muzik•il•o) kaj kant•is kant•et•o•j•n, kiu•j kred•ebl•e est•is tre amuz•ant•a•j — por tiu•j, kiu•j ili•n kompren•is. Kaj tiel plu sen•fin•e.
Sed tio•n simil•a•n oni vid•as en ĉia land•o, en ĉia urb•o kaj io•n specifik•e rus•a•n oni ne trov•is inter ĉio tio. Se vi vol•as vid•i io•n ver•e rus•a•n, ir•u al Moskv•o, kiel ankaŭ ni far•is, mi kaj mi•a koleg•o, — kaj est•u konvink•it•a, ke oni ne plend•os la vojaĝ•o•n de 600 km el “la kap•o de Rus•uj•o” al “la kor•o de Rus•uj•o”.
Lingv•o Inter•naci•a, septembr•o 1896
En Varsovi•o? Ĉu sonĝ•o aŭ ver•o? — Kompren•ebl•e sonĝ•o. Ĉar pens•o•j, sonĝ•o•j kaj esper•o•j, kiu•j•n hav•is la hom•o en infan•ec•o, ordinar•e rest•as nur pens•o•j, sonĝ•o•j kaj esper•o•j. La infan•o, kiu kun kor•o bat•ant•a sekv•is en pens•o la hero•o•j•n de si•a land•o ĉe ili•a•j brav•a•j preskaŭ•fabel•a•j ir•eg•ad•o•j en Pol•uj•o, — li mult•e sonĝ•is vizit•i tiu•n ne•kon•at•a•n por li kvazaŭ•mister•a•n land•o•n kaj kon•at•iĝ•i kun ĝi•a brav•a popol•aĵ•o, ĉiam kavalir•o•j, eĉ kiam ili est•as mal•amik•o•j. Kompren•ebl•e tia infan•a sonĝ•o ne pov•is efektiv•iĝ•i, est•ant•e la land•o mal•proksim•a, la lingv•o ne•kompren•at•a, la popol•o ne•kon•at•a, ĉio, per unu vort•o, ne•ebl•a. Kaj tamen mi dum kelk•a•j tag•o•j sonĝ•is tiel klar•e, kvazaŭ est•us ver•o, ke mi mi•n trov•as en Varsovi•o. Rav•ant•a est•is la sonĝ•o, rav•ant•a tiu temp•et•o, plen•a da plezur•o, simil•a al preter•flug•ant•a moment•o; — natur•o, art•o, hom•o•j si•n prezent•is al mi•a ĝu•eg•ant•a okul•o en plej hel•a, plej bel•a lum•o.
La efektiv•aĵ•o ja ĉiam est•as mal•hel•a kaj mal•bel•a laŭ la pesimist•o•j; tial ankaŭ ne pov•as est•i efektiv•aĵ•o mi•a est•ad•o en Varsovi•o. Sed mi dev•as konfes•i al Vi, mi•a estim•at•a leg•ant•in•o aŭ leg•ant•o, ke la pesimist•o•j est•as grand•a•j fripon•o•j, por kiu•j la ver•o est•as tiel grand•eg•a kaj trezor•a, ke ili kelk•foj•e ĝi•n, plej zorg•em•e ... kaŝ•as. Kaj mi risk•as nun supoz•i tiel•a•n okaz•o•n, ĉar preciz•e en la moment•o de vek•iĝ•o el mi•a sonĝ•o mi posed•as impres•o•j•n de bel•ec•o kaj bon•ec•o tiel profund•a•j•n, ke ili ŝajn•e ne pov•as est•i nask•aĵ•o•j de erar•ant•a fantazi•o: nur la efektiv•aĵ•o mem met•as en mi•a•n anim•o•n tiel ne•el•strek•ebl•a•j•n post•sign•o•j•n. Kaj tial mi ankaŭ risk•as nom•i la bel•a•n sonĝ•o•n efektiv•aĵ•o, ĝis trov•iĝ•os iu, pruv•ont•a la kontraŭ•o•n.
Kiel al mi, kiam mi est•is ankoraŭ hejm•e, ŝajn•is Pol•uj•o sen•fin•e mal•proksim•a, tiel nun la hejm•o ŝajn•as proksim•a. Ĉu ver•e est•as inter ni tiom long•a spac•o? Mi kalkul•is, ke en 36 hor•o•j mi pov•as ven•i hejm•e•n, for•las•int•e Varsovi•o•n! Pro kio do est•as ebl•e, ke mi ven•as en Varsovi•o•n preskaŭ la unu•a el mi•a•j kun•land•an•o•j? — Ho, mi forges•is, ke la sved•o•j jam mult•foj•e kaj mult•nombr•e far•is vizit•o•j•n en Pol•uj•o•n. Sed bedaŭr•ind•e mi•a•j pra•patr•o•j ne ĉiam est•is tre ĝentil•a•j, kaj mi dev•as konfes•i, ke ili si•n montr•is iom tro simil•a•j al la sovaĝ•a reĝ•o de l’ best•o•j en ili•a•j arb•ar•o•j, al la urs•o nord•a, tiel oft•e batal•it•a kaj venk•it•a de ili; ili pren•is li•a•n mor•o•n, kaj ili•a ĉirkaŭ•pren•o far•iĝ•is tro fort•a por ali•land•ul•o•j.
Kompren•ebl•e ni, la nun•temp•a•j sved•o•j, ne dev•as dezir•i, ke tiel•a•j vizit•o•j est•u re•don•at•a•j al ni — kaj ver•e mi ne ven•is Pol•uj•o•n kiel ambasador•o por pet•i “revanŝon”. Sed long•a•j temp•o•j jam pas•is, kaj la pas•int•a•j, feliĉ•e, ne re•ven•os; knab•o•j lud•as, mal•pac•iĝ•as, bat•iĝ•as — kelk•foj•e eĉ sang•e, — hom•o•j grand•aĝ•a•j do, almenaŭ la saĝ•a•j, ne est•as kontent•a•j per sol•e ne bat•iĝ•o, ili vol•as pren•i la man•o•n unu de la ali•a kaj komun•e ag•i por komun•a•j cel•o•j. Ven•ant•e kun tia intenc•o la pol•o•j trov•os ĉe ni la plej varm•a•n akcept•o•n, — kiel ankaŭ mi trov•is ĉe ili.
Kaj la komun•a•j cel•o•j de ni•a temp•o, kiu•j ili est•as, se ne kultur•o kaj civilizaci•o? Tie est•os la kamp•o, kie dev•as renkont•iĝ•i kaj kolekt•iĝ•i la labor•ant•o•j de ĉiu•j naci•o•j, kun•iĝ•ant•e “nur en unu rond•o•n famili•a•n”. Sed kia est•os la komun•a ag•ad•o de, ekzempl•e, sved•o•j kaj pol•o•j sur tiu kamp•o? Ĝis nun, mi tim•as,
preskaŭ nenia. Kelk•a•j libr•o•j, traduk•it•a•j, kelk•a•j scienc•a•j rezultat•o•j, tre mal•mult•e•nombr•a•j, don•at•a•j de unu naci•o al la ali•a, jen est•as ĉio! Nenia konstant•a inter•ŝanĝ•o de pens•o•j, de id•e oj, nenia•j konstant•a•j vizit•o•j — en•tut•e, nenia inter•lig•o. Oni mi•n demand•is en Varsovi•o: “Ĉu vi kon•as, vi sved•o•j, ni•a•j•n glor•a•j•n pentr•ist•o•j•n kaj verk•ist•o•j•n de nun•a temp•o?” — Kaj kun hont•o mi dev•is respond•i: “Oni kon•as de kelk•a•j vi•a•j verk•ist•o•j viv•ant•a•j — la nom•o•n. Senkieviĉ, Orzeŝko, Konopnicka posed•as ja eŭrop•a•n glor•o•n; ebl•e iu aŭ ali•a leg•is de ili rakont•o•n aŭ romanc•o•n, traduk•it•a•n ia•foj•e en sved•a•n lingv•o•n (per•e per la german•a!). Kaj la pentr•ist•o•j? Est•as sufiĉ•e dir•i, ke la nom•o•j Siemiradski. Matejko, Brandt k. c. por la plej•mult•o de ni•a publik•o pov•as est•i ĥin•a•j egal•e bon•e kiel pol•a•j.” — Kaj baldaŭ mi ek•sci•is, ke la pol•o•j, eĉ la plej kler•a•j, pri ni•a literatur•o kaj art•o kon•as egal•e mult•e kiel la sved•o•j kon•as pri la pol•a.
Kia do est•as la kaŭz•o de tia mal•gaj•a cirkonstanc•o? Ĉu ni pov•as supoz•i, ke en la ambaŭ land•o•j ne ekzist•as sufiĉ•e mult•e da person•o•j kun komun•a, vast•a, interes•o, person•o•j, kiu•j kompren•as la grand•a•n grav•ec•o•n de inter•naci•a ŝanĝ•o de pens•o•j kaj ide•o•j? Ho ne, cert•e ili ekzist•as, kvankam ebl•e la komun•a hom•a indiferent•ism•o mal•help•as al la ag•ad•o. Sed la ĉef•a mal•help•o cert•e est•as ali•a, kaj kia do, se ne diferenc•o de lingv•o•j? Tiu mal•facil•aĵ•o, kiu est•as sent•at•a en tut•a la mond•o kaj en ĉia•j tut•mond•a•j rilat•o•j far•as grand•a•n mal•help•o•n, divid•as ankaŭ la pol•o•j•n kaj sved•o•j•n per mur•o•j ŝajn•e ne•super•ebl•a•j. Ĉar est•ant•e la lingv•o•j tre•eg•e mal•simil•a•j unu al la ali•a, ili don•as tro mult•e da labor•o por la lern•ad•o.
Sed malgraŭ tia•j cirkonstanc•o•j, malgraŭ ke mi tut•e ne scis eĉ vort•o•n de la pol•a lingv•o mi pov•is pas•ig•i ĉe la pol•o•j, viv•ant•e mez•e inter ili, kelk•a•j•n semajn•o•j•n, plen•a•j•n da ĝu•o plej alt•a, plej nobl•a, ĉar mi ĝu•is la societ•o•n de bon•a•j, graci•anim•a•j kaj alt•e kler•a•j hom•o•j. Se mi por tio dev•as dank•i, unu•e kaj last•e, mi•a•n nobl•a•n pol•a•n amik•o•n, kiu mi•n en•konduk•is en la rond•o•n de si•a•j amik•o•j, do tamen ne dev•as est•i forges•it•a, unu•e ke tiu amik•o est•is akir•it•a sol•e per Esperant•o, du•e ke sen ni•a kar•a lingv•o ni•a kun•est•ad•o est•us iom enu•a kaj ne tro mult•e interes•a, ĉar ni tut•e ne pov•us inter•parol•i unu kun la ali•a! Dank•e nur al Esperant•o est•is ebl•e por mi far•i la vizit•o•n al la pol•o•j kaj dan ke nur al Esperant•o mi est•is en•konduk•it•a en tut•e nov•a•n mond•o•n de ide•o•j kaj pens•o•j, kon•at•iĝ•ant•e kun la pol•a popol•o, ĝi•a•j pens•o•j, mor•o•j, kutim•o•j.
Kaj tamen oni dir•as, ke la lingv•o inter•naci•a est•as al nenio taŭg•a, por nenio util•a! Mi do dev•as konfes•i laŭ mi•a•j spert•o•j en Rus•uj•o en la jar•o pas•int•a, kaj en Rus•uj•o kaj Pol•uj•o en tiu ĉi jar•o, ke ni•a komun•a kar•a lingv•o est•as taŭg•a por ĉio, por kio taŭg•as ĉia ajn ali•a fremd•a lingv•o kaj util•a pli mult•e ol ia ajn ali•a lingv•o, se oni ne rigard•as la pur•e ekonomi•a•n flank•o•n — en tia rilat•o, mi volont•e konfes•as, ke Esperant•o don•as nenio•n — sed la flank•o•n de komun•a anim•a el•kresk•iĝ•o, evoluci•o, kaj de la profund•iĝ•ad•o de pens•o•j kaj sent•o•j, kiu•j sen ĝi ebl•e neniam eĉ nask•iĝ•us.
Kaj mi est•as konvink•it•a, ke ĉiu esperant•ist•o, kiu nur vol•as, pov•as far•i la sam•a•n spert•o•n. Mi ne vol•as promes•i, ke li nepr•e en ĉia fremd•a land•o pas•ig•os temp•o•n tiel plen•a•n da interes•o kaj plezur•o, kiel mi•a est•ad•o ĉe la pol•o•j kaj rus•o•j, sed sen•dub•e li efektiv•e trov•os, ke la mal•grand•a pen•o lern•i ni•a•n lingv•o•n don•is al li ver•a•n rekompenc•o•n. La demand•o pri Esperant•o ne est•as jam: ĉu ĝi taŭg•as por inter•parol•ad•o kaj por skrib•ad•o? sed la demand•o nur est•as: ĉu ĝi taŭg•as por mi, por mi•a•j special•a•j cel•o•j? La demand•o pri la komun•a taŭg•ec•o de Esperant•o est•as jam mult•foj•e bril•ant•e solv•it•a: sved•o•j parol•as kun rus•o•j, pol•o•j kun sved•o•j, rus•o•j kun franc•o•j, german•o•j kun pol•o•j k. e. — kio•n do plu? Ĉiu, kiu vol•as ag•ad•i io•n en ekster•land•o, dev•as ag•ad•i kun help•o de Esperant•o: — en inter•naci•a•j rilat•o•j est•as jam neces•a inter•naci•a lingv•o.
Sed oni dir•as, ke Esperant•o est•as art•e kre•it•a lingv•o, ne viv•ant•a kaj neniam pov•ant•a viv•i. Mi respond•as: ne, mil foj•o•j•n ne! Esperant•o est•as art•a lingv•o, ver•e, kaj — mir•ind•e — ĉiu•j lingv•o•j montr•iĝ•as est•i art•a•j; sed Esperant•o ne est•as mort•a lingv•o, kiu ne pov•as viv•i: — kontraŭ•e, ĝi viv•as, viv•as ĉiam, kaj viv•os ĉiam en la kor•o kaj sur la lip•o•j de sincer•a•j amik•o•j, trov•ant•a•j unu la ali•a•n per ni•a am•at•a lingv•o kaj sub•ten•ant•a•j ĉiam inter si la plej fort•a•n lig•o•n per unu sol•a lig•il•o — per tiu sam•a ni•a lingv•o Esperant•o.
Varsovi•o, en 1896.
Lingv•o Inter•naci•a, oktobr•o 1898
Io okaz•is; pri tio ĉi oni ne pov•is dub•i. Sed kio — tio est•is pli ol iu pov•is dir•i.
Ni nur vid•is, ke hom•o•j rapid•e kur•ad•is trans la platform•o de l’ mal•grand•a fer•voj•a staci•o sur la Don•a step•o en kozak•a land•o, kie ni est•ad•is — lantern•o•j est•is sving•it•a•j en nerv•um•a mal•pacienc•o, kaj la vagon•ar•o rest•is sur la rel•o•j, kvankam dev•us antaŭ long•e for•ir•i. Ia mal•feliĉ•o? ...
La fer•voj•a inĝenier•o, la distanc•estr•o, kaj li•a koleg•o de la proksim•a distanc•o, kiu ankaŭ est•as en ni•a societ•o, ek•ŝanĝ•as signif•a•j•n rigard•o•j•n, kaj Avanov, la princ•o, kiu ĵus agord•is si•a•n mandolin•o•n por el•lud•i mazurk•et•o•n, li•n oni send•as por esplor•ad•i la situaci•o•n. Avanov en•tut•e neniam dir•as ne, kiam oni li•n pet•as pri io, kaj kompren•ebl•e tial oni li•n uz•as por ĉio ebl•a. Dum•e, oni ne pov•as dir•i, ver•e, ke li est•as pli konfid•ind•a ol ali•a•j — jes oni eĉ pli al•proksim•ig•as al la ver•o dir•ant•e ke mal•pli, kaj ekzist•as iu aŭ ali•a, kiu ankaŭ ofend•iĝ•as je li, parol•ant•e ke li preskaŭ neniam dir•as unu ver•a•n vort•o•n kaj mal•oft•e plen•um•as si•a•n promes•o•n. Sed ne rigard•ant•e tiu•n mal•grand•a•n mank•o•n li do est•as sufiĉ•e bon•a por la societ•o, ĉar malgraŭ si•a•j kvin•dek jar•o•j kaj griz•a•j har•o•j li est•as “gaj•a knab•o” kaj plen•a je fripon•aĵ•o•j kaj rid•ind•aĵ•o•j.
Li, sekv•e, est•is send•at•a la kelk•a•j•n paŝ•o•j•n ĝis la staci•dom•o por ek•sci•i, kio do est•is. Sed antaŭ ol li eĉ al•ven•is, okaz•iĝ•is io, kio unu•e en•volv•is la situaci•o•n, sed post•e help•ig•is ĝi•a•n klar•ig•ad•o•n. Ni ĉiu•j ek•aŭd•is subit•e unu kri•o•n aŭ, pli gust•e, unu mal•klar•a•n, sed penetr•ant•a•n akr•a•n kri•eg•o•n, tiel tranĉ•ant•e terur•a•n, ke ŝajn•is al ni kvazaŭ tut•a mond•o da dolor•o est•us en ĝi en•ŝlos•it•a. Ni ali•a•j ne kompren•is ĝi•a•n signif•o•n, sed Anna Fedorovna, la mastr•in•o, vid•ebl•e tuj per ia ne•kompren•ebl•a instinkt•o ek•sci•iĝ•is pri la situaci•o: ŝi rapid•e ek•kri•et•is: “Ho, mi kompren•as”, kaj kun signif•a ek•rigard•o al ni ŝi for•kur•is el la balkon•o, kie ni sid•is, en la dom•o•n.
Avanov tuj re•ven•is kaj tro grav•em•e inform•ig•is, ke ia hom•o est•is fal•int•a sub la rad•o•j•n de l’ vagon•ar•o sed, laŭ kutim•o, neniu apart•e ek•vol•is kred•i al li, tiom plu ĉar la vagon•ar•o, kiel ni sci•is, jam star•is sen•mov•a dum du•dek minut•o•j. Tial ni ĉiu•j for ir•is por ek•sci•i pri la afer•o, kaj jam ni star•is sur la platform•o, kiam la sam•a terur•ig•ant•a kri•eg•o est•is de•nov•e ripet•at•a, sed tiu ĉi foj•o sekv•it•a de ali•a, pli hom•a kaj pli natur•a kri•o — la plor•et•ad•o de ĵus•nask•it•a infan•o! Ni al•proksim•iĝ•is al unu kupe•o de kvar•a klas•o, el kiu ven•is la son•o, kaj ek•rigard•is tra la fenestr•o. Sur la plank•o tie inter ne, en la haladz•o-plen•a atmosfer•o, kuŝ•is vir•in•o, laŭ el•vid•o pli mort•a ol viv•a, vest•it•a en ordinar•a vest•o de rus•a vilaĝ•an•in•o kun si•a ruĝ•a sarafan•o, kun kap-tuk•o kaj bast•a•j ŝu•o•j. Super ŝi•n klin•iĝ•is ali•a vir•in•o, ten•ant•e en si•a•j man•o•j mal•grand•a•n korp•et•o•n, apenaŭ pli grand•a ol par•o da fort•a•j man-pugn•o•j, kiu•n ŝi ĵus supr•e•n•ig•is en la mizer•a•n lum•o•n de l’ vagon•a lum•il•o — est•is mal•grand•a hom-est•aĵ•o kun kvar ekstrem•it•et•o•j kiu•j barakt•is en la aer•o, kaj kun pulm•o•j, egal•e bon•a•j kiel ĉe ĉiu ajn ali•a de ĝi•a aĝ•o. La pentr•aĵ•o ver•e est•is kor•tuŝ•ant•a.
Feliĉ•e la staci•o aparten•as al tiu•j, en kiu•j la fer•voj•a societ•o sub•ten•as mal•grand•a•n mal•san•ul•ej•o•n kun kurac•il•ej•o. Tie•n nun est•is trans•lok•it•a la scen•o de l’ ag•ad•o. Du kozak•o•j port•is la du•on•e sen•konsci•a•n vir•in•o•n, ali•a pren•is ŝi•a•n aparten•aĵ•o•n, kaj la nov•a mal•grand•a mond•an•o est•is port•at•a de la bon•a akuŝ•ist•in•o, kiu per feliĉ•a okaz•o al•est•is.
Ni sid•iĝ•is sur ia benk•o apud•e. Iu ir•is ek•sent•i la pez•o•n de l’ bagaĝ•o, kiu•n oni met•is apud la pord•o, kaj esprim•is si•a•n mir•eg•o•n, ke vir•in•o en tia•j cirkonstanc•o•j pov•is kun si port•i tiel•a•n pak•aĵ•o•n. Avanov kompren•ebl•e tuj ek•dir•is, ke est•us al li mal•pli kompren•ebl•a, se la vir•in•o ne nask•us infan•o•n — eĉ ne-graved•a do pov•us nask•i sub tiel•a port•aĵ•o! — Avanov ŝerc•is kaj ĝoj•iĝ•is ŝerc•ant•e, kaj ŝajn•e pro tia kaŭz•o li forges•is dir•i, ke la vir•in•o ankoraŭ, krom tio, hav•is tri mal•grand•a•j•n infan•o•j•n kun si, inter kiu•j la plej mal•grand•a•n ŝi dev•is port•i sur si•a•j brak•o•j! Dum•e si•n prezent•is mal•facil•a demand•o; la infan•o•n oni dev•is do tuj bapt•i, laŭ rus•a kutim•o, kaj por tio ĉi oni bezon•is, inter•ali•e, unu “pop•o•n” kaj du bapt•an•o•j•n. Tiu•j•n ĉi last•a•j•n oni facil•e trov•is — Anna Fedorovna, kiu dum•temp•e al•ven•is kun mister•a amas•o da blank•a ŝtof•o, — al•port•it•a el ŝi•a hejm•o, kaj kun ŝi Sergej Aleksandroviĉ, la koleg•o de ŝi•a edz•o. Pli mal•facil•e oni trov•is pop•o•n, sed tamen fin•e oni ek•prosper•is el•trov•i unu tiel•a•n, kiu ronk•is en la vestibl•o. Li est•is, kun iom da mal•facil•ec•o, vek•it•a, jes•ig•is je la propon•o plen•um•i la akt•o•n kaj for•marŝ•is en si•a long•a kaftan•o kun flirt•ant•a•j larĝ•a•j brak•ing•o•j kaj pend•aĵ•o•j.
Sed li tuj re•ven•is tre ofend•it•a kaj klar•ig•is mal•kontent•e, ke kiam ne est•is nek libr•o•j nek ole•o kaj “ornat•o”, tiam li ne pov•is nek vol•is al•tuŝ•i la afer•o•n — est•is hont•o nur eĉ propon•i io•n tiel•a•n! Iu kontraŭ•dir•is, ke la infan•o tamen en ĉia okaz•o dev•is est•i bapt•it•a, kaj ke oni ja dev•is pen•i trov•i ia•n ebl•ec•o•n. La pop•o nur sku•is la kap•o•n, tiel ke la long•a har•o ond•iĝ•is, kaj lev•is la ŝultr•o•j•n kun mien•o, kiu pli klar•e ol vort•o•j ek•dir•is: tre pov•as est•i, sed al mi tio tut•e ne koncern•as! Tio ĉi ceter•e est•is sufiĉ•e ver•a, ĉar li tut•e ne est•is dev•ant•a far•i bapt•ad•o•n, tiel ĉi à propos kaj ekster si•a komun•um•o, kaj li do pov•is, per la kostum•o kaj el•vid•o de l’ vir•in•o, supoz•i ke tie ĉi li ne pov•us esper•i ia•n pli vast•a•n rekompenc•o•n por la “klo pod•o”. En tio ĉi last•a li tamen iom erar•is, sed tio•n ĉi oni ne pov•is sci•i antaŭ•e. Kaj ĉar la pop•o•j en Rus•uj•o ordinar•e ne hav•as konstant•a•n salajr•o•n, sed de•pend•as por si•a ĉiu•tag•a pan•o de la donac•o•j de l’ publik•o por la serv•ad•o, komenc•is tre natur•e ĉe ili la kutim•o rigard•i si•a•n serv•ad•o•n kiel tut•e meti•a•n okup•ad•o•n, kiu•n oni plen•um•as kun volont•o respond•ant•a al la grand•ec•o de l’ atend•it•a rekompenc•o.
Kelk•a•n hor•o•n post•e tamen prosper•is al unu el la mem•vol•a•j bapt•an•o•j, al kiu•j tiu afer•o plej proksim•e aparten•is, ven•ig•i el ne mal•proksim•a preĝ•ej•et•o la neces•a•j•n objekt•o•j•n, kaj la pop•o est•is de•nov•e al•vok•it•a.
Nun nur rest•is la decid•o pri la nom•o, kaj ĉio est•us pret•a. Ĉar en Rus•uj•o nur est•as permes•it•a don•i al infan•o•j tiu•j•n nom•o•j•n, kiu•j•n port•is la sankt•ul•o•j — kaj sankt•ul•in•o•j — oni ordinar•e ne long•temp•e serĉ•as. Aŭ oni pren•as la nom•o•n de la patr•o aŭ, pli bon•e, de la av•o, aŭ la nom•o•n, kiu•n tiu tag•o port•as en la almanak•o. Ĉar tie ĉi la unu•a ebl•ec•o for•est•is, — neniu do kon•is eĉ la patr•o•n kaj ankoraŭ mal•pli la av•o•n kaj la du•a ebl•ec•o ankaŭ prezent•is mal•facil•aĵ•o•j•n, ĉar oni en la rapid•ec•o ne pov•is trov•i la almanak•o•n, propon•is Avanov, la princ•o, tre bon•vol•e ke li mem, kiel si•a•n kontingent•o•n en la arm•ad•o de l’ mal•grand•ul•o kontraŭ la mal•bon•aĵ•o•j de l’ mond•o, don•u si•a•n nom•o•n, Dmitrij — kiu•n mal•ŝpar•a•n propon•o•n ĝentil•e sed decid•e re•ĵet•is la bapt•o•patr•o, kiu opini•is ke li•a propr•a nom•o, Sergej, est•is por tiu cel•o egal•e uz•ebl•a. Ĉar neniu risk•is kontraŭ•dir•i tio•n ĉi, oni rigard•is la afer•o•n kiel decid•it•a•n, kaj kiam la et•ul•o en la sam•a moment•o est•is al•port•it•a, komenc•is tuj la akt•o•n. En la mal•grand•a mal•san•ul•ej•o oni aranĝ•is sufiĉ•e bon•e laŭ la cirkonstanc•o•j. En mez•o sur la plank•o star•is provizor•a bapt•ing•o; ĉirkaŭ la super•a rand•o de ĝi est•is al•prem•it•a•j kelk•a•j kandel•o•j, long•a•j graci•a•j, brul•ant•a•j. La pop•o apud•e star•is, vest•it•a en arĝent-kudr•it•a, sen•dub•e kaj ĉifon•a kaj mal•pur•a, sed en la mal•fort•a lum•ad•o tamen sufiĉ•e “prezent•ebl•a” kaftan•o. Sergej Aleksandroviĉ ten•is la infan•et•o•n, kaj Anna Fedorovna est•is pret•a akcept•i ĝi•n post la akt•o. La patr•in•o kuŝ•is, vest•it•a, sur la apud•a lit•o, kun la mal•graci•a, pal•a vizaĝ•o kontraŭ la lum•o. Mi rigard•eg•is ĝi•n, sed tiom kiom mi pov•is vid•i, est•is rimark•ebl•a en ĝi preskaŭ nenia ali•a esprim•o ol tiu de indiferent•ec•o mal•interes•it•a — la scen•o est•is sen•dub•e por ŝi mal•pli nov•a kaj mal•pli interes•a ol por mi. Kiel atest•aĵ•o de tio ĉi pov•is ankaŭ est•i kalkul•it•a•j la mal•grand•ul•o•j, kiu•j tim•ant•a•j sid•is en ia angul•et•o. Ceter•e est•is en la ĉambr•o neniu, krom la akuŝ•ist•in•o kiu en verŝ•is akv•o•n en la bapt•ing•o, unu mal•jun•a du•on•a•n plen•blind•a mal•jun•ul•o, kiu re•prezent•is la ĥor•o•n, kaj mi, kiu ven•is pro pur•a sci•vol•ec•o.
La pop•o komenc•is leg•i, leg•i per tiu tren•ant•a du•on-kant•ant•a ton•o, kiu•n mi tiel bon•e re•kon•is el la rus•a•j preĝ•ej•o•j; est•is nur la diferenc•o, ke tie oni ordinar•e ne tiel rapid•iĝ•as, dum•e tie ĉi ŝajn•is plej grav•e: en plej mal•long•a temp•o tra•kur•i ebl•e plej grand•a•n part•o•n de l’ ritus. Iam kaj iam la blind•a mal•jun•ul•o agord•is kun si•a dis•romp•it•a voĉ•o, kri•eg•ant•e ia•j•n responsoria (respond•aĵ•o•j•n), kiu•j•n la pop•o neniam vol•is aŭd•i ĝis fin•o. Li pren•is de Sergej Aleksandroviĉ la infan•o•n, ten•is ĝi•n per si•a•j man•o•j, nud•a•n kaj plend•et•ant•a•n kiel ĝi est•is, kaj “ord•e” dron•ig•is ĝi•n per la sankt•ig•it•a akv•o, kies sankt•ec•o•n ankoraŭ grand•ig•is la kandel•o•j brul•ant•a•j. Kiam la mal•grand•ul•aĵ•o re•e est•is lev•it•a el la akv•o, de•nov•e komenc•is la mal•jun•ul•o kun si•a dis•romp•it•a voĉ•o kelk•a•j•n mizer•a•j•n kant•aĵ•o•j•n, el kiu•j mi nur pov•is kompren•i la ĉiam ripet•it•a•j•n vort•o•j•n: Hospodi pomiluj — Hospodi pomiluj — Sinjor•o, kompat•u! Di•o, pardon•u!
Kia pentr•aĵ•o! La mal•grand•a, sek•a, blind•a mal•jun•ul•o, kiu kun trem•ant•a•j man•o•j serĉ•ant•e ramp•is laŭ•long•e la mur•o por ke li ven•u iom pli proksim•e, prezent•is per si•a sulk•a kvazaŭ velk•ig•it•a vizaĝ•o la figur•o•n de hom•o kiu star•as apud la rand•o de l’ tomb•o. Kaj, ali•flank•e, tiu ĉi mal•grand•a est•aĵ•o, kiu ĵus en•ir•is sur la sam•a•n rigard•ej•o•n de sufer•o•j kaj pasi•o•j, kiu•n la ali•a est•is pret•a for•las•i — ankaŭ li, la mal•grand•ul•o, blind•a, trem•ant•a, mal•fort•a kaj sulk•a kiel mal•nov•a vintr•a pom•o — kia simil•o kaj kia kontrast•o!
Hospodi pomiluj, Hospodi pomiluj de•nov•e kant•is la mal•jun•ul•o. Sinjor•o kompat•u tiel•a•n mal•grand•ul•a•n infan•o•n de l’ mizer•o! En pek•o kaj mank•o ci nask•iĝ•is, kaj kiel tie ĉi en nun•a moment•o ne ekzist•as eĉ unu sol•a kor•o, kiu bat•as varm•e por ci kaj ci•a mizer•o, ne eĉ la patr•in•a kor•o, — tiel ci ankaŭ en la viv•o renkont•os plej oft•e nur bat•o•j•n kaj puŝ•o•j•n, nur ĉagren•o•j•n kaj dolor•o•j•n, kaj, pov•as est•i, ci ir•os en la tomb•o•n ne mal•pli mizer•eg•a ol la mal•jun•ul•o, kiu kant•is ĉe ci•a bapt•o. — Sinjor•o, kompat•u! Jes, pov•as est•i, ci for•ir•os el la mond•o, mal•grand•ul•o, antaŭ ol ci lern•is kio ĝi est•as, la mond•o, antaŭ ol ci gust•is ĉiu•j•n la puŝ•o•j•n kaj hak•o•j•n, atend•ant•a•j ci•n de ĉiu•j, kiu•j est•as pli supr•a•j ol ci aŭ egal•a•j kun ci — pli mal•supr•e neniu est•os, kaj de ĉarm•o kaj dolĉ•ec•o de l’ viv•o ci neniam ĝu•os ...
Hospodi pomiluj! Kaj la mal•grand•ul•o•n en•volv•is kompat•e Anna Fedorovna en la tuk•o•j kaj vind•aĵ•o•j, kiu•j•n ŝi kudr•is por si•a propr•a infan•o, sed kiu•j•n ŝi kun larm•o•j for•met•is, kiam ili nur dum tri semajn•o•j serv•is al mal•grand•a, romp•em•a est•aĵ•o, tro mal•fort•a por ke ĝi toler•u la mal•varm•a•n spir•o•n de l’ mort•o. Ek•est•is sekv•e almenaŭ unu, kiu varm•e sent•is por la mal•grand•a! Ho, ne — nur est•is la memor•o de propr•a•j ĉagren•o•j, kiu•j por minut•o mol•ig•is hom•a•n kor•o•n! ... La pastr•o far•is la kruc•o•sign•o•n super la bapt•it•a kaj ten•is al la bapt•an•o•j krucifiks•o•n, por ke ili ĝi•n kis•u. Ili far•is tio•n kun proksim•um•e la sam•a atent•o, kun kia oni ĉe ni en Sved•uj•o leg•as la “manĝ•o•preĝ•o•n”.
Nun rest•is nur du afer•o•j, sed tiom pli grav•a•j. La atest•o•n de bapt•o oni dev•is skrib•i, kaj la pop•o dev•is ricev•i la salajr•o•n por si•a pen•o. Ne, pardon•u, ne en tiu ord•o — la plej grav•a unu•e, kaj post•e la ali•a! Sekv•e nur kiam la pop•o kun grand•a plezur•o met•is en la poŝ•o•n la bilet•o•n de 3 rubl•o•j, kiu•n don•is al li Sergej Aleksandroviĉ — li•a bapt•o•donac•o al la mal•grand•ul•o — nur tiam la pop•o sid•iĝ•is apud la tabl•o por ke li don•u skrib•a•n atest•o•n, ke la mal•grand•a sulk•a pak•aĵ•o, kiu•n ten•is en si•a•j brak•o•j Anna Fedorovna, nun est•is ord•e far•it•a membr•o de la sankt•a ortodoks•a eklezi•o. La atest•o de bapt•ad•o — dokument•o sufiĉ•e grav•a en Rus•uj•o kiel ali•e — est•is skrib•at•a per krajon•o sur la mal•antaŭ•a flank•o de ia eks-telegram•blanket•o. Kiam Sergej Aleksandroviĉ propon•is al la pop•o uz•i ink•o•n kaj plum•o•n, tiu nur rimark•is: “Pli rapid•e ir•as en tiu ĉi manier•o”.
“Pli rapid•e tiel ĉi” — tio est•is la ĉef•a en•hav•o de l’ pens•o•j de l’ pop•o, kiel ĝi sen•dub•e ankaŭ est•as la parol•o de la tut•a rus•a pastr•ar•o. — Kaj kun tiu ĉi impres•o mi for•las•is la unu•a•n kaj last•a•n akt•o•n de bapt•ad•o, kiu•n mi ĝis nun vid•is en la grek•a-katolik•a eklezi•o. Apud la pord•o star•is la mal•jun•a blind•ul•o. Li ricev•is du•dek kopek•o•j•n kaj preĝ•is Di•o•n, ke Li ben•u mi•n kaj la infan•o•j•n de mi•a•j infan•o•j. La mal•grand•a blind•ul•o ricev•is nenio•n; kred•ebl•e li unu foj•o•n mal•ben•os la hom•o•j•n.