La bazan tekston origine enkomputiligis Hirotaka Masaaki
La tekston poste korektis laŭ la origina eldono Simon Davies
Proksimuma verkojaro: 1906
Kreis la Esperantan tekston: Zamenhof
La artikol•o de P-ro Dombrovski en la № 3 de “Rus•land•a Esperant•ist•o” mi•n iom mir•ig•is. Est•as tamen facil•e rimark•i, ke la tut•a artikol•o est•as kaŭz•it•a de simpl•a mal•kompren•iĝ•o.
Mi ne vol•as nun mult•e parol•i pri la esenc•o kaj cel•o•j de la hom•ar•an•ism•o, ĉar tio ĉi postul•us la skrib•ad•o•n de mult•a•j kaj grand•eg•a•j volum•o•j, kiu•j pli aŭ mal•pli fru•e sen•dub•e est•os verk•it•a•j de divers•a•j hom•ar•an•o•j. La tem•o est•as tiel ampleks•a, ke kiom ajn mult•e mi parol•us, mi ne klar•ig•us eĉ la cent•on•o•n de tio, kio dev•as est•i klar•ig•at•a. Tial mi las•as al ali•a•j person•o•j kaj ali•a•j temp•o•j la iom-post-iom•a•n plen•a•n klar•ig•ad•o•n de la hom•ar•an•ism•o kaj mi dir•os nur kelk•e da vort•o•j pri tiu•j pur•e ekster•a•j mal•kompren•iĝ•o•j, kiu•j kaŭz•is la artikol•o•n de s-ro D.
1) Ŝajn•as al mi, ke la ĉef•a kaŭz•o, kiu mal•amik•ig•is s-ro•n D. kontraŭ la hom•ar•an•ism•o, est•as la mal•feliĉ•a esprim•o “spirit•a mal•lum•o”, kiu•n li leg•is en la dogm•o 10. S-ro D. trov•is, ke laŭ la opini•o de la hom•ar•an•o•j la religi•a•j mor•o•j en•konduk•as en la viv•o•n “spirit•a•n mal•lum•o•n”, kaj mi tut•e ne mir•as, ke tiu ĉi esprim•o far•is mal•agrabl•a•n efik•o•n sur s-ro•n D. Sed se li est•us leg•int•a la dogm•o•j•n pli atent•e, li facil•e rimark•us, ke tiu ĉi mal•feliĉ•a esprim•o est•as … simpl•a pres•erar•o! La hom•ar•an•o•j ne sol•e ne est•as mal•amik•o•j de la religi•a•j mor•o•j, sed kontraŭ•e, varm•eg•e ili•n rekomend•as (kompren•ebl•e, ili dezir•as perfekt•ig•i la mor•o•j•n kaj pur•ig•i ili•n de ĉio mensog•a kaj hipokrit•a), ili trov•as la ekzist•ad•o•n de mor•o•j tre grav•a kaj ili dir•as en si•a•j dogm•o•j ke la religi•a•j mor•o•j hav•as la cel•o•n en•port•i en la viv•o•n difin•it•a•n program•o•n kaj spirit•a•n varm•o•n; sed en la rus•a tekst•o de la dogm•o•j per erar•o anstataŭ la vort•o “tjeplotu” (= varm•o•n) est•is pres•it•a “tjemnotu” (= mal•lum•o•n). Kia domaĝ•o, ke s-ro D. leg•is nur la rus•a•n tekst•o•n kaj, rimark•ant•e laŭ la senc•o, ke tie est•as tre vid•ebl•e ia pres•erar•o, ne en•rigard•is en la apud•e star•ant•a•n tekst•o•n Esperant•a•n!
2) Al s-ro D. ŝajn•is, ke la hom•ar•an•o•j met•as Hillel•o•n pli alt•a ol Jesu•o•n Krist•o•n. Ĉar s-ro D. est•as ne sol•e sincer•a kaj profund•e konvink•it•a krist•an•o, sed ankaŭ katolik•a pastr•o kaj profesor•o de eklezi•a akademi•o, mi tut•e ne mir•as, ke tiu ĉi supoz•at•a intenc•o de la hom•ar•an•o•j far•is sur li•n mal•bon•a•n impres•o•n. Sed … ankaŭ tie ĉi est•as ja simpl•a erar•o, kiu cert•e neniam pov•us ven•i en la kap•o•n de s-ro D., se li leg•us la dogm•o•j•n pli atent•e. La hom•ar•an•o•j ne hav•as eĉ la plej mal•grand•a•n intenc•o•n kompar•ad•i reciprok•e la valor•o•n de divers•a•j religi•o•j kaj de ili•a•j fond•int•o•j; la ide•o de•tron•ig•i Jesu•o•n Krist•o•n por la krist•an•o•j aŭ Moze•o•n por la hebre•o•j aŭ Mahomet•o•n por la mahomet•an•o•j k.t.p. kaj sur•tron•ig•i anstataŭ ili Hillel•o•n neniam eĉ por unu minut•o ven•is en la kap•o•n de iu hom•ar•an•o. Si•a•n ĉef•a•n religi•a•n princip•o•n la hom•ar•an•o•j nom•is “hilel•ism•o” ne por honor•i pli Hillel•o•n ol Krist•o•n aŭ Moze•o•n, sed nur tial, ke la princip•o, kiu don•is al la hom•ar•an•o•j la ebl•o•n kre•i pont•o•n inter ĉiu•j religi•o•j, est•is esprim•it•a (kvankam sen ia special•a propagand•a intenc•o) ĝust•e de Hillel. Se okaz•e tiu princip•o est•us esprim•it•a ne de Hillel, sed de ia tut•e sen•signif•a kaj sen•valor•a person•o, ni dev•us nom•i tiu•n princip•o•n per la nom•o de tiu person•o, kaj tio ĉi tut•e ne signif•us, ke ni met•as tiu•n person•o•n pli alt•e ol ĉiu•j•n grand•a•j•n instru•ist•o•j•n de la hom•ar•o. Se ni dev•us far•i tiu•n honor•o•n al ĉiu eĉ plej sen•valor•a hom•o, se li okaz•e est•us aŭtor•o de la princip•o, tiom pli ni ja ne pov•as rifuz•i tiu•n ĉi tut•e natur•a•n honor•o•n al Hillel, pri kiu s-ro D. kiel pastr•o instru•it•a sci•as ja tre bon•e, ke li est•is unu el la plej pi•a•j kaj plej estim•ind•a•j religi•a•j saĝ•ul•o•j.
Se la hom•ar•an•o•j vol•us kre•i ia•n nov•a•n religi•o•n, ili sen•dub•e turn•us si•n ne al Hillel, sed al la divers•a•j fond•int•o•j de religi•o•j; sed la hom•ar•an•o•j ne hav•as eĉ la plej mal•grand•a•n intenc•o•n kre•i ia•n nov•a•n religi•o•n, ili vol•us nur far•i pont•o•n, kiu pov•us pac•e lig•i inter si ĉiu•j•n religi•o•j•n ekzist•ant•a•j•n kaj post•e iom-post-iom kun•fand•i ili•n reciprok•e. Ke Krist•o rev•is pri frat•ec•o de la hom•ar•o, neniu el ni dub•as; sed pri tio sam•a rev•is ankaŭ la fond•int•o•j de ali•a•j religi•o•j. Se Krist•o kaj la ali•a•j grand•a•j instru•int•o•j de la hom•ar•o nun viv•us kun•e, ili cert•e facil•e inter•konsent•us inter si, ili cert•e la “efektiv•a•j•n postul•o•j•n de Di•o” met•us pli alt•e•n ol ĉiu•j•n diferenc•a•j•n form•aĵ•o•j•n, kaj ni hav•us nun ne mult•a•j•n religi•o•j•n, sed unu ĉiu•hom•a•n religi•o•n. Sed la fond•int•o•j ja nun ne viv•as, rest•is nur la “religi•o•j”, kiu•j port•as ili•a•j•n nom•o•j•n; kvankam ĉiu•j ekzist•ant•a•j religi•o•j parol•as pri kun•fand•iĝ•o de la hom•ar•o, ne sol•e neniu el ili don•is ia•n rimed•o•n, por tio•n ĉi ating•i, sed kontraŭ•e, ĉiu el ili rekt•e mal•help•as tiu•n ĉi kun•fand•iĝ•o•n: ĉiu el la religi•o•j ja dir•as, ke ĝi est•as don•it•a tut•a de Di•o, sekv•e tut•e konsekvenc•e ĉiu religi•o dev•as rigard•i ĉiu•j•n ali•religi•ul•o•j•n kiel pek•ant•o•j•n kontraŭ la ordon•o•j de Di•o, kaj la akcept•o•n de ia•j ali•a•j religi•a•j form•o•j krom ĝi•a•j ĝi dev•as rigard•i kiel krim•o•n kontraŭ Di•o. Kia•manier•e do far•iĝ•os la kun•fand•iĝ•o de la hom•ar•o? S-ro D. respond•os kred•ebl•e: “ĉiu•j hom•o•j akcept•u la religi•o•n katolik•a•n, kaj tiam la hom•ar•o kun•fand•iĝ•os” … Sed tiel sam•e dir•as ja pri si•a religi•o ankaŭ la kred•ant•o•j de ĉiu•j ali•a•j religi•o•j. Kiel do ag•i?
La hom•ar•an•o•j hav•as nenia•n intenc•o•n esplor•ad•i la kompar•a•n valor•o•n de ĉiu•j religi•o•j, ĉar tio ĉi est•us afer•o tut•e sen•cel•a. Kiel ajn alt•e tiu aŭ ali•a religi•o star•us, la mond•o neniam akcept•os ĝi•n mem•vol•e (kaj por propagand•o per glav•o aŭ per reĝ•a•j ordon•o•j pas•is jam la temp•o), ĉar ĉe kred•ant•o•j tio•n ĉi mal•permes•as la blind•a kred•o kaj ĉe ne•kred•ant•o•j tio•n ĉi mal•permes•as gent•a aŭ parti•a ambici•o. Por ke ĉiu hom•o pov•u rigard•i hom•o•n de ali•a religi•o ne kiel “mal•amik•o•n de Di•o” kaj por ke la hom•ar•o pov•u iam kun•fand•iĝ•i, ekzist•as nur unu rimed•o, nom•e la sekv•ant•a: ke la hom•o•j, ne romp•ant•e si•a•n gent•a•n religi•o•n kaj ne disput•ant•e pri la kompar•a valor•o de la religi•o•j, akcept•u la sekv•ant•a•n dogm•o•n, kiu•n ĉiu pens•ant•a hom•o pov•as akcept•i kun pur•a konscienc•o: “ordon•o de Di•o mem est•as nur tio, kio est•as en•skrib•it•a en la kor•o de ĉiu hom•o kaj kio tial est•as komun•a al ĉiu•j religi•o•j, — ĉio ali•a en la religi•o•j est•as nur ordon•o•j de hom•o•j, sekv•e sen pek•o kontraŭ Di•o ĉiu•j religi•a•j ekster•aĵ•o•j pov•as est•i mal•sam•a•j ĉe divers•a•j gent•o•j kaj pov•as ŝanĝ•iĝ•i kaj kun•fand•iĝ•i per reciprok•a inter•konsent•o de la hom•o•j”. Kiam tiu ĉi dogm•o est•os akcept•it•a, tiam la etern•a•j religi•a•j mur•o•j inter la hom•o•j fal•os kaj la kun•fand•iĝ•o de la hom•ar•o far•iĝ•os afer•o plen•um•ebl•a.
Sed la dir•it•a•n dogm•o•n, kiu prezent•us la tut•a•n religi•a•n fundament•o•n, la tut•a•n religi•a•n esenc•o•n de la hom•ar•an•ism•o, ni trov•as en form•o konform•e esprim•it•a nek ĉe Krist•o, nek ĉe Moze•o, nek ĉe iu ali•a, — ni trov•as ĝi•n nur ĉe Hillel. Jen kial ni•a ide•o ricev•is la nom•o•n “Hilel•ism•o”.
(Hillel dir•is al unu idol•an•o. “La tut•a esenc•o de ni•a religi•o est•as la leĝ•o: ‘ag•u kun ali•a•j, kiel vi vol•as, ke oni ag•u kun vi’; ĉio ali•a est•as nur komentari•o•j”.)
Mi parol•is tiel mult•e pri Hillel nur por montr•i, ke la hom•ar•an•o•j est•is tut•e prav•a•j, kiam ili si•a•n ide•o•n komenc•e nom•is “Hilel•ism•o”, sed en efektiv•ec•o la tut•a argument•ad•o est•as super•flu•a, ĉar grav•a est•as ja ne la nom•o, sed la esenc•o de la afer•o, kaj ceter•e nun, por tuŝ•i nenies gent•a•n aŭ eklezi•a•n ambici•o•n, la hom•ar•an•o•j jam mem, kiel oni sci•as, for•ig•is la nom•o•n “hilel•ism•o” kaj anstataŭ•ig•is ĝi•n per la absolut•e sen•gent•a, sen•eklezi•a kaj sen•person•a nom•o “hom•ar•an•ism•o”.
3) S-ro D. dir•as, ke ni•a ide•o ne est•as nov•a! Se li iam ek•sci•os la histori•o•n de la ide•o hom•ar•an•ism•a, li kun mir•o ek•sci•os, ke en la daŭr•o de tre mult•a•j jar•o•j la iniciator•o•j dev•is mal•facil•e batal•ad•i kun si mem, konstant•e serĉ•ad•i, esplor•ad•i kaj ŝanĝ•ad•i, antaŭ ol tra la mult•eg•a•j kaj plej divers•a•j komplik•it•a•j dogm•o•j, kiu•j•n instru•as la mond•o kaj ni•a•j kutim•o•j, ili ven•is al tiu•j dogm•o•j, kiu•j•n instru•as la absolut•a just•ec•o kaj logik•o kaj kiu•j aper•as nun al s-ro D. tiel mal•nov•a•j kaj ĉiu•kon•at•a•j!… Sed tiu ĉi histori•o ja neniu•n pov•as interes•i, kaj tial ni dir•as sol•e: jes, ni sci•as, ke ni•a ide•o ne est•as nov•a; sed ĝust•e tio ĉi est•as ja ni•a fort•o; ĝust•e tiu fakt•o, ke pri ni•a ide•o ĉiam rev•is kaj rev•as la plej bon•a•j hom•o•j en ĉiu•j temp•o•j kaj en ĉiu•j lok•o•j de la ter•o, tio ĉi ja dev•as montr•i la plej konvink•e, ke ni•a ide•o ne est•as arbitr•e el•pens•it•a de ia•j apart•a•j utopi•ist•o•j, ke ĝi est•as perfekt•e bon•a, absolut•e neces•a, ke la cel•ad•o al ĝi est•as la dev•o de ĉiu hom•o. Vi dir•as, ke pri tiu ĉi ide•o jam antaŭ ni parol•ad•is ĉiam la ver•a•j religi•ul•o•j, la human•ist•o•j, la framason•o•j k.t.p.… Jes, sed la diferenc•o inter ili kaj ni est•as tio, ke ili parol•as kaj rev•as pri la frat•ec•o de la hom•ar•o kaj ni cel•as ĝi•n praktik•e efektiv•ig•i; ĉiu ver•a religi•ul•o, human•ist•o aŭ framason•o, kiu el la an•ar•o de la parol•ant•o•j kaj rev•ant•o•j trans•ir•as al la an•ar•o de la efektiv•ig•ant•o•j, far•iĝ•as per tio “hom•ar•an•o”.
4) “Ili ne mal•kuraĝ•is ankaŭ propon•i eĉ tut•e ne•kompren•ebl•a•j•n barbar•a•j•n termin•o•j•n de ‘Peterburg•regn•o’, de ‘Varsovi•land•o’” — dir•as s-ro D. Mi konfes•as, ke mi ne kompren•as, per kio la dir•it•a•j termin•o•j est•as tiel ne•kompren•ebl•a•j kaj barbar•a•j, kaj ŝajn•as al mi, ke se s-ro D. si•n mem demand•os, li dev•os konfes•i, ke la tut•a kulp•o de tiu•j termin•o•j konsist•as nur en tio, ke ili est•as “nov•a•j” kaj ni•a•j orel•o•j ankoraŭ ne al•kutim•iĝ•is al ili; sed ĉu ĉio, kio ĝis nun ne est•is uz•at•a, est•as nepr•e barbar•a? Ni tamen blind•e kred•u, ke la dir•it•a•j termin•o•j est•as terur•e barbar•a•j kaj ili•a propon•ad•o est•is “ne•mal•kuraĝ•o” de la flank•o de la hom•ar•an•o•j, — kaj ni demand•u: en kio konsist•as ili•a barbar•ec•o? Ĉu en la form•o de la vort•o•j? tiam ni dev•as ja memor•i, ke neniu mal•permes•as al la hom•ar•an•o•j anstataŭ•ig•i tiu•j•n vort•o•j•n per ali•a•j, pli agrabl•a•j, se tia•j trov•iĝ•os. Ĉu en la princip•o de la vort•o•j, kiu konsist•as en tio, ke land•o ne dev•as port•i la nom•o•n de ia gent•o? Sed s-ro D. ja sci•as, ke la nomad•o de land•o per la nom•o de ia gent•o ĉiam konduk•as al tio ke la dir•it•a gent•o rigard•as si•n kiel mastr•o•j•n de la land•o kaj ĉiu•j•n, kiu•j ne aparten•as al tiu gent•o, ili rigard•as kiel fremd•ul•o•j•n, kiu•j est•as nur toler•at•a•j, manĝ•as la pan•o•n de tiu gent•o kaj dev•as serv•i al la interes•o•j de tiu gent•o. Ĉu tio ĉi est•as just•a? Se mi nask•iĝ•is en tiu ĉi land•o, se tie ĉi viv•is kaj labor•is mi•a•j ge•patr•o•j, se tie ĉi si•n trov•as la tomb•o•j de mi•a•j av•o•j kaj pra•av•o•j, se ĉiu•j atom•o•j de mi•a korp•o konsist•as el produkt•aĵ•o•j de tiu ĉi land•o, — ĉu est•as just•e, ke oni mi•n nom•u fremd•ul•o en mi•a patr•uj•o, ke oni mi•n nom•u hom•o sen patr•uj•o nur tial, ke mi konfes•as ali•a•n religi•o•n aŭ parol•as ali•a•n lingv•o•n ol la gent•o, kiu en mi•a land•o prezent•as la pli•mult•o•n? Ĉu oni pov•as ne•i, ke laŭ la leĝ•o•j de la ver•a moral•o ĉiu•j hom•o•j hav•as egal•a•j•n rajt•o•j•n pri la land•o de ili•a nask•iĝ•o tiel sam•e, kiel ĉiu•j infan•o•j hav•as egal•a•j•n rajt•o•j•n pri si•a patr•in•o, kaj ĉia ali•a parol•ad•o est•as barbar•aĵ•o, kiu ni•n ne indign•ig•as nur tial, ke ni ne pens•as pri tio ĉi?
Se ekzempl•e iu franc•o aŭ hispan•o ne kompren•us la princip•o•n de la sen•gent•ec•o de la ter•o, mi ne mir•us: ili tiel kutim•iĝ•is vid•i ĉirkaŭ si ĉiam nur sam•gent•an•o•j•n, aŭd•i nur unu lingv•o•n, ke est•us tut•e pardon•ebl•e, se ili profund•e kred•us, ke land•o kaj lingv•o kaj religi•o est•as ident•a•j; sed kiu loĝ•as en land•o, en kiu kolizi•o•j de gent•o•j est•as renkont•at•a•j sur ĉiu paŝ•o, tiu ne pov•as dub•i pri la sol•e ver•a princip•o de la inter•gent•a moral•o.
Kaj se ni eĉ ne vol•as jam pens•i pri moral•o kaj just•ec•o absolut•a, al kiu ni ankoraŭ ne al•kutim•iĝ•is kaj kiu tial son•as en ni•a•j orel•o•j ne•kompren•ebl•e kaj barbar•e, se ni vol•as ĉio•n juĝ•i nur laŭ ni•a•j kutim•o•j, tiam ni ja ankaŭ dev•as el•labor•i en ni respond•o•n al la sekv•ant•a demand•o: se ĉiu lok•o de la ter•o dev•as aparten•i al unu gent•o, tiam al kiu gent•o ĝi dev•as aparten•i? Ĉu al tiu gent•o, kiu antaŭ•e posed•is la land•o•n? en tia okaz•o cent milion•o•j da kultur•a•j amerik•an•o•j est•as fremd•ul•o•j en si•a hejm•o, hom•o•j sen patr•uj•o, ĉar ankoraŭ antaŭ kelk•a•j jar•cent•o•j ili•a•j pra•patr•o•j loĝ•is ne en Amerik•o. Ĉu al tiu gent•o, kiu nun posed•as la land•o•n? en tia okaz•o 20 milion•o•j da pol•o•j kaj mult•a•j milion•o•j da ali•a•j popol•o•j est•as hom•o•j sen patr•uj•o ĉar ili hav•as en si•a posed•o neniu•n land•o•n. Ĉu al tiu gent•o, kiu en la dir•it•a lok•o prezent•as la pli•mult•o•n? en tia okaz•o en ĉiu•j guberni•o•j de la okcident•a Rus•uj•o ĉiu•j urb•o•j (krom Varsovi•o) dev•as aparten•i al la hebre•o•j, kaj ĉiu•j ne•hebre•o•j dev•as est•i rigard•at•a•j tie kiel fremd•ul•o•j, kiel hom•o•j sen patr•uj•o. Kiel do decid•i tiu•n ĉi komplik•it•a•n demand•o•n? Ho ve, ĉiu decid•as ĝi•n nur tiel, kiel est•as oportun•e por li. Ekzempl•e, rus•a•j “patriot•o•j” dir•as, ke la tut•a “rus•a” regn•o tut•e natur•e dev•as aparten•i nur al la “rus•o•j”; pol•a patriot•o dir•as, ke en “Pol•uj•o” ĉiu•j dev•as est•i pol•o•j, sed tiu•j sam•a•j pol•o•j indign•as, kiam en ali•a land•o oni postul•as, ke ili est•u ne-pol•o•j; hebre•a•j patriot•o•j dir•as, ke en si•a•j land•o•j de nask•iĝ•o ili dev•as est•i plen•rajt•a•j regn•an•o•j kaj tamen en Palestin•o iam dev•as mastr•um•i nur la hebre•o•j … k.t.p. Ĉu ni ne vid•as, kiel sen•senc•a•j kaj sen•moral•a•j est•as tiu•j barbar•temp•a•j kaj du•mezur•il•a•j politik•a•j princip•o•j? Ĉu vi ne vid•as, ke ili ne sol•e est•as krim•o kontraŭ la pur•a moral•o, sed ankaŭ konstant•a kaŭz•o de neniam fin•iĝ•ont•a•j inter•gent•a•j konflikt•o•j? Ĉu vi ne vid•as, ke la sol•a moral•e just•a kaj praktik•e pac•ig•a inter•gent•a princip•o dev•as est•i “plen•a sen•de•pend•ec•o de ĉiu land•o de la religi•o kaj lingv•o de ĝi•a•j loĝ•ant•o•j?” Ĉu vi ne kompren•as, ke tiu ĉi princip•o est•as ating•ebl•a nur tiam, kiam mal•aper•os la barbar•temp•a kutim•o nom•i land•o•n per la nom•o de unu el la gent•o•j, kiu•j en ĝi loĝ•as?
5) Est•as strang•e, ke la bon•eg•a esperant•ist•o s-ro D., kiu sen•dub•e mult•a•j•n foj•o•j•n re•bat•ad•is la riproĉ•o•n, kiu•n la rutin•ul•o•j far•as kontraŭ la ide•o de lingv•o inter•naci•a, nun mem far•as ĝust•e tiu•n sam•a•n blind•e rutin•a•n riproĉ•o•n kontraŭ la hom•ar•an•ism•o! “La hom•ar•an•ism•o est•as kontraŭ•naci•a kaj kontraŭ•religi•a!!” Kia sen•atent•a supr•aĵ•a pri•juĝ•o! La hom•ar•an•ism•o, kies unu el la plej ĉef•a•j dogm•o•j est•as batal•ad•o por la plen•a rajt•o de ekzist•ad•o de ĉiu•j lingv•o•j kaj dialekt•o•j, t.e. de ĉiu•j naci•o•j kaj naci•et•o•j, — la hom•ar•an•ism•o, kiu ĉia•n en•glut•em•ec•o•n de naci•o•j kaj lingv•o•j fort•a•j kontraŭ naci•o•j kaj lingv•o•j mal•fort•a•j nom•as “barbar•ec•o”, kontraŭ kiu la batal•ad•o est•as unu el la ĉef•a•j cel•o•j de la kre•iĝ•o de la hom•ar•an•ism•o, — tiu hom•ar•an•ism•o est•as kontraŭ•naci•a! Per kio la hom•ar•an•ism•o batal•as kontraŭ la ekzist•ant•a•j lingv•o•j? Ĝi ja ne sol•e permes•as al ĉiu uz•i si•a•n lingv•o•n aŭ dialekt•o•n, sed ĝi eĉ rekt•e, per special•a kaj klar•a dogm•o postul•as tiu•n ĉi rajt•o•n por ĉiu hom•o. La hom•ar•an•ism•o ja nur postul•as, ke si•a•n lingv•o•n ĉiu uz•u nur por si kaj ne al•trud•u ĝi•n al ali•a•j person•o•j kaj ke li ne far•u el ĝi “idol•o•n”, de kio pov•us sufer•i ali•a•j person•o•j. Tiel sam•e kiel regn•a just•ec•o neniam intenc•as tuŝ•i la sankt•ec•o•n de la intern•a•j famili•a•j rilat•o•j, sed nur zorg•as pri tio, ke la famili•a•j afer•o•j rest•u lim•ig•it•a•j en dom•o kaj unu famili•o ne al•trud•u si•a•j•n dezir•o•j•n al ali•a•j famili•o•j, tiel sam•e la hom•ar•an•ism•o absolut•e ne intenc•as batal•i kontraŭ la intern•a viv•o de la gent•o•j, sed ĝi batal•as nur kontraŭ la mal•just•a reg•ad•o de unu patr•uj•a gent•o kontraŭ la ali•a•j. Kulp•ig•i la hom•ar•an•ism•o•n pri kontraŭ•naci•ec•o est•as ja ripet•i la vort•o•j•n de divers•a•j “ver•e rus•a•j” hom•o•j, kiu•j dir•as, ke konstituci•o est•as mal•amik•o de liber•ec•o, ĉar … ĝi mal•permes•as al unu•j regn•an•o•j liber•e prem•ad•i la ali•a•j•n regn•an•o•j•n!
La hom•ar•an•ism•o laŭ la opini•o de s-ro D. est•as kontraŭ•religi•a! Kiu•n la hom•ar•an•ism•o de•tir•as de la religi•o? Ĉu la hom•o•j•n blind•e kred•ant•a•j•n? sed tiu•j ja ne akcept•os la hom•ar•an•ism•o•n. Ĉu la hom•o•j•n liber•e pens•ant•a•j•n? sed tiu•j ja de long•e de•fal•is de la religi•o, kaj la hom•ar•an•ism•o, kontraŭ•e, cel•as al•tir•i ili•n al la religi•o! La hom•ar•an•ism•o, kiu varb•os si•a•j•n adept•o•j•n ne per blind•a kred•ig•ad•o, sed per admon•ad•o, est•as ja destin•it•a sol•e nur por hom•o•j liber•e pens•ant•a•j. La eklezi•o for•ig•is ili•n de la ver•a Di•o, — la hom•ar•an•ism•o ili•n re•konduk•is al Li. La eklezi•o rakont•is al ili pri divers•a•j el•pens•it•a•j “ordon•o•j de Di•o”, pri divers•a•j el•pens•it•a•j “sankt•a•j ver•o•j”, kaj kiam ili•a prudent•o kontraŭ tio ĉi ek•protest•is, ili dev•is tut•e de•fal•i de ĉia religi•o, kaj mult•a•j el ili sent•as si•n tre mal•feliĉ•a•j. Ili vol•as ia•foj•e turn•i si•a•n kor•o•n al la ne•kon•at•a mister•a Fort•o de la mond•o, sed ili ne pov•as tio•n ĉi far•i, ĉar la nom•o•n de Di•o abomen•ig•is al ili la fals•a eklezi•a ide•o pri Li; ili vol•us ir•i en preĝ•ej•o•n, sed ili ne pov•as tio•n ĉi far•i, ĉar ĝi est•us hipokrit•aĵ•o de ili•a flank•o; ili vol•us leg•i la Bibli•o•n, Evangeli•o•n kaj ali•a•j•n grand•a•j•n kaj kor•trankvil•ig•ant•a•j•n libr•o•j•n, sed pro la karakter•o de tiu•j libr•o•j ili ne pov•as tio•n ĉi far•i sen hipokrit•ec•o; ili vol•us part•o•pren•i en ia•j religi•a•j mor•o•j, kiu•j de la infan•a•j jar•o•j hav•as por ili mult•e da ĉarm•o, — sed tio ĉi est•us hipokrit•aĵ•o; per fest•o•j kaj ali•a•j ekster•aĵ•o•j ili vol•us en•port•i kelk•a•n poezi•a•n ĉarm•o•n en la viv•o•n de si•a•j infan•o•j, sed tio ĉi est•us hipokrit•aĵ•o … La hom•ar•an•ism•o re•don•as al ili almenaŭ part•e, tio•n, kio•n ili perd•is. Ĝi dir•as al ili: vi pov•as direkt•i vi•a•j•n pens•o•j•n al la Mister•a Fort•o, se vi nur ne parol•as pri ĝi en senc•o eklezi•a kaj kontraŭ•a al vi•a sci•o kaj konvink•o•j; vi pov•as leg•i la grand•a•j•n libr•o•j•n de la instru•int•o•j de la hom•ar•o, se vi nur memor•os ĉiam, ke ili est•as verk•o•j ne de Di•o, sed de hom•o•j, kaj se vi memor•os, ke paralel•e kun grand•a•j perl•o•j de filozofi•o kaj etik•o tie trov•iĝ•as ankaŭ sen•valor•a•j al•miks•aĵ•o•j; vi pov•as part•o•pren•i mem kaj part•o•pren•ig•i vi•a•j•n infan•o•j•n en divers•a•j religi•a•j fest•o•j kaj mor•o•j, se vi evit•os en ili ĉia•n mensog•o•n kaj hipokrit•ec•o•n, ĉio•n, kio est•as kontraŭ vi•a•j konvink•o•j kaj kred•o, kaj part•o•pren•ad•os en ili simpl•e nur kiel en tradici•a•j mor•o•j de vi•a gent•o…
Kaj tiu ĉi hom•ar•an•ism•o, kiu ne de•tir•as de la religi•o la blind•e kred•ant•a•j•n, sed kontraŭ•e, re•al•proksim•ig•as al la religi•o tiu•j•n, kiu•j perd•is ĉia•n religi•o•n, — tiu ĉi hom•ar•an•ism•o est•as kontraŭ•religi•a! Ni vol•as ne pere•ig•i la religi•o•n, sed sav•i ĝi•n de la sen•dub•a pere•o, al kiu al•konduk•is ĝi•n la batal•ad•o inter la prudent•o kaj eklezi•o.
Oni dev•as memor•i, ke la hom•ar•an•ism•o tut•e ne vol•as anstataŭ•ig•i la ekzist•ant•a•j•n religi•o•j•n kaj templ•o•j•n per ia•j ali•a•j, ĝi vol•as nur krom la ekzist•ant•a•j kaj paralel•e kun ili fond•i ankaŭ fest•o•j•n, mor•o•j•n kaj templ•o•j•n neŭtral•e-hom•a•j•n. Est•as ver•o, ke iom post iom (ebl•e post tre long•a temp•o) la fest•o•j kaj mor•o•j neŭtral•e-hom•a•j pal•ig•ad•os kaj el•puŝ•ad•os la mor•o•j•n gent•a•j•n, kaj la mal•aper•ant•a•j, ĉiam mal•pli kaj mal•pli ŝat•at•a•j religi•o•j ced•os iom post iom si•a•n lok•o•n al unu neŭtral•e-hom•a kaj sincer•e kaj sen•hipokrit•e kred•at•a religi•o; sed ĉu de tio ĉi io•n perd•os la religi•a ide•o?
Vi•n, s-ro D, pri kiu mi sci•as, ke vi est•as hom•o sincer•e kaj profund•e religi•a, efektiv•e kaj kor•e si•n•don•a pastr•o de Di•o, — vi•n mi demand•as: se vi pov•us vi•n turn•i al tiu grand•a moral•a Fort•o, kiu•n ni nom•as “Di•o” kaj demand•i Li•n, ĉu Li prefer•as, ke la hom•o•j hav•u mult•a•j•n religi•o•j•n kaj tial mal•am•ad•u si•n reciprok•e kaj ĉiu dir•u, ke nur li•a religi•o est•as la ver•a, aŭ ke la hom•o•j aranĝ•u inter si pont•o•n, per kiu ĉiu•j religi•o•j pov•os iom post iom kun•fand•iĝ•i en unu religi•o•n, kaj ili konstru•u templ•o•j•n komun•a•j•n, en kiu•j ili pov•os frat•e el•labor•ad•i al si ideal•o•j•n kaj mor•o•j•n komun•a•j•n, — kio•n Di•o respond•us? Se vi est•as cert•a, ke Li prefer•us la unu•a•n, tiam batal•u kontraŭ la hom•ar•an•ism•o; sed se vi pens•as, ke Li elekt•us la du•a•n, tiam … ne batal•u por ni (ĉar mi kompren•as, ke kiel pastr•o vi ne pov•as tio•n ĉi far•i, almenaŭ nun), sed almenaŭ ne batal•u kontraŭ ni, ĉar, batal•ant•e kontraŭ ni, vi batal•os kontraŭ la vol•o de Tiu, al kiu vi ĉiam sincer•e kaj honest•e serv•is.
Hom•ar•an•o.