La bazan tekston origine enkomputiligis Hirotaka Masaaki
Tiun ĉi tekston Zamenhof volis prezenti en parolado en la Dua Kongreso de Esperanto en Ĝenevo, 1906. Sed laŭ konsiloj de Sébert li forigis ĝin el sia parolado.
Proksimuma verkojaro: 1906
Kreis la Esperantan tekston: Zamenhof
Mi dir•is, ke, krom la oficial•a esenc•o de la esperant•ism•o, kiu est•as esprim•it•a en la Bulonj•a Deklaraci•o, la esperant•ism•o en•hav•as ankoraŭ ide•o•n intern•a•n, kiu ne est•as dev•ig•a por ĉiu•j, sed kiu•n mem•vol•e kultur•as en si ĉiu•j esperant•ist•o•jid•e•al•ist•o•j. Tiu•n ĉi ide•o•n ĉiu pov•as klar•ig•i kaj formul•i al si tiel, kiel dikt•as al li li•a propr•a kap•o kaj kor•o. Permes•u al mi, ke mi raport•u al vi, kia•manier•e mi kompren•as tiu•n ide•o•n.
Sed por evit•i ĉiu•n mal•kompren•iĝ•o•n, mi dev•as antaŭ ĉio atent•ig•i vi•n, ke tio, pri kio mi nun parol•os, prezent•as mi•a•j•n princip•o•j•n pur•e person•a•j•n kaj privat•a•j•n. Mi ne sol•e ne propon•as al vi ili•a•n akcept•o•n, sed mi eĉ ne demand•os vi•a•n opini•o•n pri ili. Mi simpl•e nur raport•os.
Mi parol•os al vi pri tio, pri kio mult•a•j el vi jam io•n aŭd•is — nom•e pri la “Hom•ar•an•ism•o”. Ne ek•tim•u, sinjor•o•j! Mi sci•as, ke oni prezent•is al vi la afer•o•n kiel io•n terur•a•n, kiel grand•a•n danĝer•o•n por Esperant•o. Est•u pacienc•a•j, aŭskult•u kaj juĝ•u.
Mi neniam hav•is la intenc•o•n parol•i en kongres•o esperant•ist•a pri mi•a•j privat•a•j princip•o•j kaj kred•o•j, kiu•j est•as form•ul•it•a•j en la hom•ar•an•ism•o. Antaŭ dek monat•o•j mi supoz•is, ke en la Ĝenev•a kongres•o mi ebl•e en unu el la kun•ven•o•j pur•e privat•a•j pri•parol•os mi•a•j•n princip•o•j•n; sed baldaŭ mi eĉ tiu•n ĉi mi•a•n intenc•o•n tut•e for•ĵet•is. Dezir•ant•e, ke la mond•o vid•u en mi nur la aŭtor•o•n de Esperant•o, mi decid•is kaŝ•i por ĉiam mi•a•n nom•o•n kiel iniciator•o•n de la hom•ar•an•ism•o, mi trans•don•is mi•a•n princip•ar•o•n al kelk•a•j amik•o•j kaj mi pet•is ili•n, ke ili labor•u.
Sed la cirkonstanc•o•j aranĝ•iĝ•is tia•manier•e, ke mi est•as nun dev•ig•at•a ne sol•e for•ig•i mi•a•n kaŝ•it•ec•o•n, sed eĉ far•i tio•n ĉi tut•e publik•e.
En la komenc•o de tiu ĉi jar•o, en la nom•o de grup•o da person•o•j, kiu•j akcept•is por si la nom•o•n “Unu•a Grup•o Hom•ar•an•a”, aper•is la unu•a broŝur•o pri la hom•ar•an•ism•o, kiu dev•is est•i nur prov•a balon•o, por aŭskult•i divers•a•j•n opini•o•j•n. Sed malgraŭ ke en la broŝur•o est•is klar•e dir•it•e, ke ĝi•a tekst•o est•as nur provizor•a kaj post•e perfekt•ig•ot•a, kaj malgraŭ ke la broŝur•o vol•is prezent•i nur princip•ar•o•n tut•e privat•a•n, al neniu al•tru•dat•a•n, kelk•a•j esperant•ist•o•j, anstataŭ trankvil•e kritik•i la afer•o•n, komenc•is akr•a•n atak•ad•o•n kontraŭ ĝi. Tiu•j ĉi atak•o•j dev•ig•is mi•n for•ig•i mi•a•n kaŝ•it•ec•o•n, ĉar plu•a kaŝ•it•ec•o pov•us pens•ig•i, ke mi kaŝ•as mi•n kontraŭ la bat•o•j, aŭ ke mi hont•as kaj tim•as konfes•i publik•e mi•a•j•n princip•o•j•n; kaj ĉar oni baldaŭ komenc•is rakont•ad•i, ke la iniciator•o de la hom•ar•an•ism•o est•as la aŭtor•o de Esperant•o kaj ke mi hav•as ia•j•n kontraŭ•natur•a•j•n princip•o•j•n, kiu•j baldaŭ pere•ig•os la tut•a•n afer•o•n Esperant•a•n, tial — por met•i fin•o•n al ĉiu•j suspekt•o•j kaj mal•ĝust•a•j fam•o•j — mi en la last•a monat•o antaŭ la kongres•o decid•is proklam•i mi•a•j•n princip•o•j•n tut•e publik•e en mi•a kongres•a parol•o.
Tiu•j•n ĉi princip•o•j•n mi nun prezent•os al vi en form•o de Deklaraci•o, kiu•n mi kaj mi•a•j sam•princip•an•o•j akcept•is por ni. Sed mi ripet•as, ke la Deklaraci•o, kiu•n mi leg•os al vi, prezent•as princip•o•j•n pur•e privat•a•j•n de mi kaj de la Unu•a Grup•o Hom•ar•an•a; por la mond•o esperant•ist•a ili hav•as nenio•n dev•ig•a•n.
La Hom•ar•an•ism•o est•as cel•ad•o al pur•a hom•ec•o kaj al absolut•a inter•gent•a just•ec•o kaj egal•ec•o. En ĉiu land•o tiu gent•o, kiu prezent•as la pli•mult•o•n kaj kutim•is reg•i super la ali•a•j gent•o•j, long•e ne kompren•os la hom•ar•an•ism•o•n; sed neniu gent•o pov•as sci•i, kio est•os kun ĝi morgaŭ, kaj, pli aŭ mal•pli fru•e, ĉiu•j honest•a•j hom•o•j konvink•iĝ•os, ke reg•ad•o per fort•o•j konven•as al best•o•j, sed ne al hom•o•j, kaj ke pac•a viv•ad•o sur la ter•o kaj ĉes•o de milit•o•j est•as ebl•a ne per mal•fortik•a•j kaj mal•just•a•j kompromis•o•j, sed nur per just•ec•o absolut•a, egal•a por ĉiu•j gent•o•j, lok•o•j kaj temp•o•j. Tia•n just•ec•o•n pen•as esprim•i la Deklaraci•o de la Hom•ar•an•o•j.
Ĉar pro tiu aŭ ali•a ne•lert•a aŭ ne•preciz•a esprim•o en la Deklaraci•o la mal•amik•o•j de la hom•ar•an•ism•o atak•as la tut•a•n esenc•o•n de la afer•o, tial mi ripet•as la vort•o•j•n, kiu•j per grand•a•j kaj gras•a•j liter•o•j est•is pres•it•a•j en la unu•a broŝur•o pri la hom•ar•an•ism•o, nom•e: la nun•a tekst•o de la Deklaraci•o est•as nur provizor•a; la definitiv•a tekst•o est•os fiks•it•a nur iam post•e, post sufiĉ•e matur•a inter•konsil•iĝ•o inter ĉiu•j grup•o•j hom•ar•an•a•j.
Mi est•as hom•o, kaj por mi ekzist•as nur ideal•o•j pur•e hom•a•j kaj ideal•o•j honest•e patr•o•land•a•j; ĉia•j•n ideal•o•j•n gent•e•ŝovinism•a•j•n, kiu•j sem•as mal•am•o•n inter la gent•o•j kaj cel•as la reg•ad•o•n de unu gent•o super ali•a•j, mi rigard•as nur kiel grup•a•n ego•ism•o•n, kiu pli aŭ mal•pli fru•e dev•as mal•aper•i kaj kies mal•aper•o•n mi dev•as akcel•ad•i laŭ mi•a pov•o.
Mi kred•as, ke ĉiu•j gent•o•j est•as egal•rajt•a•j part•o•j de la hom•ar•o, kaj mi taks•as ĉiu•n hom•o•n nur laŭ li•a person•a valor•o kaj ag•o•j, sed ne laŭ li•a de•ven•o. Ĉia•n ofend•ad•o•n aŭ persekut•ad•o•n de hom•o pro tio, ke li nask•iĝ•is de ali•a gent•o, kun ali•a lingv•o aŭ religi•o ol mi, mi rigard•as kiel barbar•ec•o•n.
Mi kred•as, ke ĉiu land•o aparten•as ne al tiu aŭ ali•a gent•o, sed plen•e egal•rajt•e al ĉiu•j ĝi•a•j konstant•a•j loĝ•ant•o•j, kia•n ajn lingv•o•n aŭ religi•o•n ili hav•as; la inter•miks•ad•o•n de la interes•o•j de land•o kun la interes•o•j de tiu aŭ ali•a gent•o, lingv•o aŭ religi•o mi rigard•as kiel rest•aĵ•o•j•n el la temp•o•j barbar•a•j, kiam ekzist•is nur rajt•o de pugn•o kaj glav•o.
Mi kred•as, ke en si•a famili•a viv•o ĉiu hom•o hav•as plen•a•n natur•a•n kaj ne•disput•ebl•a•n rajt•o•n parol•i, kia•n lingv•o•n aŭ dialekt•o•n li vol•as, kaj konfes•i, kia•n religi•o•n li vol•as; sed en komunik•iĝ•ad•o kun hom•o•j de ali•a de•ven•o li dev•as, kiom ĝi est•as ebl•a, cel•ad•i al uz•ad•o de lingv•o neŭtral•e-hom•a kaj al viv•ad•o laŭ religi•a•j princip•o•j neŭtral•e-hom•a•j. Ĉiu•n cel•ad•o•n de unu hom•o al•trud•i al ali•a•j hom•o•j si•a•n lingv•o•n aŭ religi•o•n, se tio•n ĉi ne postul•as absolut•a neces•ec•o, mi rigard•as kiel barbar•ec•o•n.
Mi•a patr•uj•o mi nom•as tiu•n regn•o•n, aŭ en grand•a regn•o ankoraŭ special•e tiu•n provinc•o•n, en kiu mi nask•iĝ•is, aŭ en kiu mi por ĉiam en•loĝ•iĝ•is, kaj mi neniam dev•as nom•i mi•a patr•uj•o ia•n fremd•a•n teritori•o•n pro tio, ke tie plej•e loĝ•as aŭ iam reg•is mi•a gent•o. Sed por ke en mi•a patr•uj•o unu•j fil•o•j ne est•u rigard•at•a•j kiel mastr•o•j, kaj ali•a•j tiel sam•e natur•a•j fil•o•j ne est•u rigard•at•a•j kiel fremd•ul•o•j kaj ne bezon•u rev•i pri ali•a patr•uj•o, mi dev•as ĉiam cel•ad•i al tio, ke nek mi•a regn•o, nek mi•a provinc•o port•u la nom•o•n de ia gent•o, sed ĝi port•u nom•o•n neŭtral•e-geografi•a•n.
Patriot•ism•o aŭ serv•ad•o al la patr•uj•o mi nom•as nur la serv•ad•o•n al la bon•o de ĉiu•j mi•a•j sam•patr•uj•an•o•j, de kia ajn de•ven•o, lingv•o aŭ religi•o ili est•as, la serv•ad•o•n special•e al la gent•a•j interes•o•j, lingv•o aŭ religi•o de tiu loĝ•ant•ar•o, kiu en la land•o prezent•as la pli•mult•o•n, mi neniam dev•as nom•i patriot•ism•o.
Konform•e al la princip•o, ke unu•j regn•an•o•j, eĉ se ili prezent•as en la land•o grand•eg•a•n pli•mult•o•n, ne hav•as moral•a•n rajt•o•n al•trud•i si•a•n lingv•o•n aŭ religi•o•n al la ali•a•j regn•an•o•j, mi dev•as pen•ad•i, ke en mi•a land•o ĉiu gent•o hav•u la rajt•o•n fond•i por si•a•j membr•o•j lern•ej•o•j•n kaj ali•a•j•n instituci•o•j•n kun si•a lingv•o kaj si•a religi•o, sed ke por ĉiu•j regn•an•o•j, kiu•j ne dezir•as uz•ad•i tiu•n aŭ ali•a•n gent•a•n lingv•o•n aŭ religi•o•n, ekzist•u lern•ej•o•j kaj instituci•o•j kun neŭtral•e-hom•a lingv•o inter•naci•a kaj kun mor•o•j kaj fest•o•j neŭtral•e-hom•a•j aŭ neŭtral•e-regn•a•j.
Mi•a naci•o mi nom•as la tut•ec•o•n de ĉiu•j hom•o•j, kiu•j loĝ•as mi•a•n patr•uj•o•n, de kia ajn de•ven•o, lingv•o aŭ religi•o ili est•as; la ar•o•n de ĉiu•j hom•o•j, kiu•j hav•as sam•a•n de•ven•o•n, kiel mi, mi nom•as mi•a gent•o. Mi•a•n naci•o•n mi neniam dev•as nom•i per la nom•o de ia gent•o, mi dev•as ĉiam nom•i ĝi•n per la neŭtral•e-geografi•a nom•o de mi•a patr•uj•o; se mi•a patr•uj•o ne hav•as ankoraŭ ali•a•n nom•o•n, krom nom•o gent•a, mi dev•as anstataŭ la esprim•o “tia naci•o” uz•ad•i la esprim•o•n “tia•land•a naci•o”.
Mi•a lingv•o mi nom•as tiu•n lingv•o•n, kiu•n mi person•e plej bon•e sci•as kaj plej volont•e uz•as, kaj en la elekt•o de tiu ĉi lingv•o mi hav•as plen•a•n liber•ec•o•n. La lingv•o•n, kiu•n mi parol•is en mi•a infan•ec•o kun mi•a•j ge•patr•o•j, mi nom•as mi•a lingv•o ge•patr•a; la lingv•o•n, kiu•n mi uz•as en mi•a famili•o, mi nom•as mi•a lingv•o famili•a; la lingv•o•n, kiu aparten•as al mi•a gent•o, mi nom•as mi•a lingv•o gent•a; sed nenia•n lingv•o•n mi dev•as nom•i mi•a lingv•o naci•a aŭ land•a, ĉar, kvankam est•as tre aprob•ind•e, se ĉiu•j loĝ•ant•o•j de unu land•o mem•vol•e uz•as unu lingv•o•n, tamen en princip•o nenia land•o nek ĝi•a loĝ•ant•ar•o dev•as est•i lig•it•a kun la lingv•o de unu el ĝi•a•j gent•o•j. Krom mi•a person•a lingv•o mi dev•as posed•i ankaŭ lingv•o•n inter•naci•a•n, por ke mi sen gent•a al•trud•em•ec•o pov•u ĝi•n uz•i en komunik•iĝ•o•j kun tiu•j person•o•j, por kiu•j mi•a propr•a lingv•o est•as fremd•a.
Rimark•o. Ĝis la temp•o, kiam la demand•o pri lingv•o inter•naci•a est•os decid•it•a per aŭtoritat•a inter•konsent•o de la rig•ist•ar•o•j, la demand•o•n pri tio, kiu lingv•o dev•as est•i rigard•at•a kiel neŭtral•a, ĉiu grup•o hom•ar•an•a pov•as decid•i laŭ si•a propr•a bon•trov•o.
Mi•a religi•o mi nom•as tiu•n religi•o•n aŭ filozofi•a•n sistem•o•n, en kiu mi nask•iĝ•is, aŭ kiu•n mi mem•vol•e akcept•is; sed al ĝi•a nom•o mi dev•as ĉiam al•don•i la nom•o•n “hom•ar•an•a” por montr•i, ke mi konfes•as ĝi•n laŭ la religi•a•j princip•o•j de la hom•ar•an•ism•o, kiu•j konsist•as en jen•o:
a) Sub la nom•o Di•o, kiam mi uz•as tiu•n ĉi vort•o•n, mi kompren•as tiu•n mister•a•n plej alt•a•n Fort•o•n, kiu reg•as la mond•o•n kaj kies esenc•o•n ĉiu hav•as rajt•o•n klar•ig•i al si tiel, kiel dikt•as al li li•a eklezi•o, se li est•as hom•o kred•ant•a, aŭ li•a saĝ•o kaj kor•o, se li est•as liber•pens•ul•o. Neniam mi dev•as al•trud•i mi•a•n ide•o•n pri Di•o al ali•a•j person•o•j, kiu•j hav•as pri Di•o ali•a•n ide•o•n ol mi.
b) Kiel fundament•a•n, por ĉiu•j hom•o•j dev•ig•a•n religi•a•n leĝ•o•n mi rigard•as la regul•o•n: “ag•u kun ali•a•j tiel, kiel vi dezir•as, ke ali•a•j ag•u kun vi, kaj aŭskult•u ĉiam la voĉ•o•n de vi•a konscienc•o”. La tut•a•n ceter•a•n part•o•n de ĉiu religi•o mi rigard•as kiel part•o•n eklezi•a•n, kiu•n ĉiu hav•as la rajt•o•n plen•um•ad•i laŭ la montr•o•j de li•a propr•a eklezi•o, se li est•as hom•o kred•ant•a, aŭ rigard•ad•i kiel mor•o•j•n de li•a gent•o, se li est•as liber•pens•ul•o. Neniam mi dev•as mal•laŭd•i iu•n pro li•a religi•o, se li nask•iĝ•is en ĝi kaj ne vol•as perfid•i si•a•n gent•o•n, ĉar en ĉiu religi•o oni pov•as est•i hom•o bon•a aŭ mal•bon•a; neniam mi dev•as ofend•i la religi•a•n sent•o•n de person•o, hav•ant•a ali•a•n religi•o•n aŭ kred•o•n ol mi; neniam mi dev•as atribu•i al iu mi•a•n propr•a•n religi•o•n aŭ kred•o•n.
c) Konsci•ant•e, ke neniu hav•as la rajt•o•n al•trud•i al ali•a la mor•o•j•n kaj fest•o•j•n de si•a religi•o, mi pov•as plen•um•ad•i la mor•o•j•n de mi•a religi•o en mi•a viv•o person•a kaj famili•a, sed en komunik•iĝ•ad•o kun hom•o•j de ali•a•j religi•o•j mi dev•as — kiom ĝi ne kontraŭ•as al mi•a•j religi•a•j konvink•o•j — plen•um•ad•i mor•o•j•n kaj fest•o•j•n neŭtral•e-hom•a•j•n, akcept•it•a•j•n per reciprok•a inter•konsent•o de hom•ar•an•o•j de divers•a•j religi•o•j.
Konsci•ant•e, ke la ĉef•a cel•o de ĉiu honest•a religi•o dev•as est•i frat•ig•ad•o de la hom•o•j, kaj ke la mal•am•o inter la hom•o•j neniam ĉes•os, ĝis la hom•o•j al•kutim•iĝ•os apart•ig•ad•i la fundament•a•j•n religi•a•j•n leĝ•o•j•n, en•skrib•it•a•j•n egal•tekst•e en la kor•o de ĉiu hom•o, de la leĝ•o•j eklezi•a•j, prezent•ant•a•j privat•a•n aparten•aĵ•o•n de ĉiu eklezi•o apart•e — mi dev•as help•i al tio, ke en mi•a urb•o, kiam la nombr•o de la hom•ar•an•o•j en ĝi est•os sufiĉ•e grand•a, paralel•e kun la templ•o•j de la divers•a•j eklezi•o•j ekzist•u ankaŭ templ•o neŭtral•e-hom•a, en kiu divers•a•j religi•e etik•a•j demand•o•j est•os pri•parol•at•a•j en spirit•o neŭtral•e-hom•a, sen ia•j gent•e-eklezi•a•j al•miks•aĵ•o•j, kaj kie sen ia pek•o kontraŭ si•a•j religi•a•j konvink•o•j pov•os frat•e kun•ven•ad•i hom•o•j de ĉiu•j religi•o•j kaj de ĉiu•j filozofi•a•j sistem•o•j, kaj tie kun•e kaj reciprok•e toler•em•e serv•i al tiu grand•a moral•a Fort•o, kiu•n ĉiu el ni sent•as, kvankam ĉiu mal•sam•e nom•as kaj prezent•as.
Konsci•ant•e, ke nenia•j eĉ plej bon•a•j teori•a•j princip•o•j hav•as ia•n fort•o•n, se ili ne est•as konstant•e aplik•at•a•j praktik•e, mi dev•as aparten•i al ia grup•o hom•ar•an•a kaj part•o•pren•i person•e aŭ per korespond•ad•o en ĝi•a•j kun•ven•o•j, kiu•j hav•as la karakter•o•n de sen•ĝen•a•j amik•a•j kun•ven•o•j de sam•princip•an•o•j. En tiu•j kun•ven•o•j mi dev•as, kiom ĝi est•as ebl•a, uz•ad•i lingv•o•n neŭtral•e-hom•a•n kaj mor•o•j•n neŭtral•e-hom•a•j•n.
Sinjor•in•o•j kaj Sinjor•o•j! Mi klar•ig•is al vi, kia•manier•e mi person•e kompren•as la intern•a•n ide•o•n de la esperant•ism•o, mi, kiu de la infan•ec•o ĝis nun ĉiam vid•is antaŭ mi mur•o•j•n inter•popol•a•j•n, kaj kies tut•a viv•o est•is ĉiam lig•it•a kun la ide•o de Esperant•o. Sed mi esprim•is al vi mi•a•n opini•o•n tut•e privat•a•n, kiu•n ĉiu el vi pov•as akcept•i aŭ mal•akcept•i. Tiu•j el vi, kiu•j mi•a•n opini•o•n pri la intern•a ide•o de la esperant•ism•o trov•as ne•ĝust•a, pov•as simpl•e ne akcept•i ĝi•n, kaj ili tut•e ne dev•as tim•i de la hom•ar•an•ism•o ia•n danĝer•o•n por Esperant•o, ili pov•as montr•i al la tut•a mond•o la Bulonj•a•n Deklaraci•o•n kaj dir•i al la mond•o, ke la hom•ar•an•ism•o prezent•as ne la princip•ar•o•n de la tut•a esperant•ist•ar•o, sed nur la tut•e privat•a•n princip•ar•o•n de tiu esperant•ist•a parti•o, kiu nom•as si•n hom•ar•an•o•j, kaj al kiu tut•e privat•e aparten•as ankaŭ la aŭtor•o de Esperant•o, kiu, simil•e al ĉiu hom•o, hav•as ja la rajt•o•n posed•i si•a•j•n privat•a•j•n princip•o•j•n; sed tiu•j el vi, kiu•j trov•as, ke mi•a opini•o pri la ide•o de la esperant•ism•o est•as ĝust•a, ne las•u vi•n konfuz•i, ne tim•u la atak•ont•a•j•n ŝovinist•o•j•n aŭ rutin•ul•o•j•n, kred•u, ke de ili•a•j sen•kaŭz•a•j atak•o•j Esperant•o ne pere•os, kiel ĝi ne pere•is ĝis nun, malgraŭ mult•a•j mil•o•j da atak•ant•o•j. Ni respond•ad•u al ili kuraĝ•e: “Tiu•n kulp•o•n kaj hont•ig•o•n, kiu•n vi ĵet•as sur ni•n, ni ĝi•n akcept•as mal•kaŝ•e kaj fier•e, ĉar en ni•a cel•ad•o, kiu tiel mal•plaĉ•as al vi, ni vid•as nenio•n krom bel•a kaj bon•a.” Amik•o•j, ne tim•u konstant•e pri tio, kio•n dir•os la sen•senc•e kritik•ant•a kaj grimac•ant•a rutin•a mond•o, sed ag•u ĉiam tiel, kiel dikt•as al vi vi•a konscienc•o kaj kor•o. Kred•u, ke ĉio, kio per si mem est•as bon•a kaj just•a, malgraŭ ĉiu•j insult•o•j pli aŭ mal•pli fru•e dev•as venk•i kaj nepr•e venk•os. En la daŭr•o de dek naŭ jar•o•j ni ĉiam kant•ad•is pri la nov•a sent•o, kiu ven•is en la mond•o•n — nun, ni ne far•iĝ•u tim•ul•o•j, kaj laŭ la vort•o•j de ni•a himn•o ni ne ĉes•u labor•i por ni•a ideal•o de inter•gent•a frat•ec•o, “ĝis la bel•a sonĝ•o de l’ hom•ar•o por etern•a ben’ efektiv•iĝ•os!”