Tekstaro de Esperanto

LA FLAMSALAMANDRO

LA PERDITA VELO

Karlo estis iom pli aĝa ol Ester, sed li mem ne estis ankoraŭ tute dekokjara. Li estis blankvizaĝa junulo, ĉimomente kun papavoj de la pasio sur la vangoj. Karlo kaj Ester hieraŭ gustumis la unuan kison. Tio estis vespere, sed nun estis brila sunlumo kaj la knabino forigis lin:

— Ne-e, ne stultu, Karlo. Iu povus vidi nin. Cetere, kiel vi povas esti nun ĉi tie?

Karlo vane provis iniciati. Li perdis sian viran certecon. Li eksidis kaj turnadis la ĉapon en la mano. Poste li metis ĝin sub la seĝon. Per sia maniko li forviŝis la ŝviton de la frunto. Li ŝvitis tre facile, eĉ kiam li havis nur problemojn.

— Mi nur enkuris. Mi devas enmanigi leteron al la prokuroro. La telefono malfunkcias, kiel kutime. Mi... volis vidi vin por momento.

La knabino rimarkis ombron de ĉagreno sur lia vizaĝo.

— Ka-arlo: Kiam vi finos ĉivespere?

— Pli frue ol kutime. Jam je la sesa. Kial?

Lia bluaj okuloj reekbrilis. La bruna katidino karese, murmure ekludis:

— Mi demandas nur. Eble mi povus eliri ien... ĉe la kverkoj?

— Jes, tuj post la sepa. Ĉu mi nun rajtas vin...?

— Kiel dirite, ĉe la kverkoj, diris kun promesa koketeco la knabino.

— Ĉe la kverkoj do, kolombeto.

Karlo jam devis kuri rapide, feliĉe. Ester kantetis bonhumore. De malproksime muĝis fora tondro — la postsonoj de la ĵusa milito, kies maltrankvilo de tempo al tempo reekflamadis ĉe la limoj.

* * *

Karlo kalkulis la minutojn. La ĉefkelnero estis kelkfoje malmola kaj krudmana. Li devis lerte ŝteli la minutojn. Karlo preterkuris la blankmuran, antikvan preĝejon, la etan boskon ĉe la rokfunda, rapida rivereto. El la proksimaj deklivoj de la duflankaj montoj la vento, kiel vualrubando de melankoliaj tonoj, ŝvebigis la malgajan blekadon de sin paŝtantaj bovoj. Li preterkuris dometojn. La eta urbo estis premata en malvasta valo. La domoj de la longa Granda Strato havis profundajn, mallarĝajn, kortojn, komunajn kun la plej proksima dometo. La kortoj gvidis ĝis la bordo de la rivereto, tiel ke en la interna parto de ĉiu longa, mallarĝa korto estis duflanke ankoraŭ po du pluaj dometoj. La domo rigardanta al la strato estis belaspekta, la dua dometo tre modesta, la tria estis nur kabanaĉo jam preskaŭ ĉe la bordo de la rivereto en la proksimo de la porkejo, malpuraĵoj kaj forĵetaĵoj, La elito de la urbo loĝis en la strataj domoj, la ministoj kun siaj multinfanaj familioj kunpremis sin en la dua vico de la domoj, kaj en la kabanaĉoj de la tria linio, inter kadukaj argilaj muroj, havis sian lokon la mizeruloj, la periferianoj de la urbeta socio, vidvinoj de ministoj, ciganmuzikistoj kaj similaj, kiujn la vivo selektis por la tria vico. Tamen plej ofte loĝis vidvinoj en tiuj kadukaj kabanoj, ĉar la viroj ne vivis longe en la minurbeto.

Karlo hezitis momenton. Li ankoraŭ havas kvin disponeblajn minutojn. Li enkuros al panjo. Precize nur por kvin minutoj.

La patrino de Karlo estas vidvino. Ili loĝas en kortofina domaĉo. La ekonomiaj zorgoj forigas Karlon el la tonon donanta junularo. La urbeto estas trilingva kaj la ŝovinisma propagando floras, kunigas kaj disigas. Sed Karlo estas ekster la rondoj. Li ŝvebas en la maltrankvila mondo, en la kabanaĉo, kvazaŭ en la atmosfero de la printempo. Jam ĉio estos bona. Panjo resaniĝos el sia longdaŭra brustmalsano, kiel oni nomas tie la tuberkulozon. Frateto plenkreskos. Frateto estas lia nevo. Lia fratino malaperis eksterlande, la knabo, “naskita en honto”, restis ĉe ili. Karlo iĝas babilema nur, kiam li estas kun la knabo. La kromnomo de Karlo estas “Sanktulo” kun moka akcento. Hieraŭ li kisis knabinon la unuan fojon. Karlo estas pura floro kreskanta ĉe la domofino, proksime al la rubamaso.

— Ne timu, Panjo. Nenio malbona okazis. Mi nur enkuris survoje. Ĉu nenio mankas al vi?

— Nenio. Kiel vi ŝvitas, Karlo. Vi devas gardi vin bone. Vi kreskas subite.

Ŝi tusetis. Karlo rapide helpis al ŝi. Li faris fajron, kaj jen li jam estis kuranta.

— Vi eĉ ne adiaŭas min, plendis la patrino.

— Mi devas kuregi, kaj mi forte ŝvitas, rekriis Karlo. Vi ricevos duoblan porcion da kisoj vespere.

Je la 11-a li jam estis transdoninta la leteron al la prokuroro. Tiu tralegis ĝin kun marmora mieno kaj rigardante super la knabon li proklamis en la spacon:

— Diru al sinjoro Majoro, ke mi venos baldaŭ.

Survoje al la hotelo, ĉe la parko li vidis Frateton. Karlo devis halti:

— Kio estas, Frateto? Kial vi ploras?

Montriĝis, ke la masto de la velboato, kiun Karlo mem faris al Frateto, rompiĝis.

— Donu al mi la boaton rapide. Mi riparos ĝin poste.

— Nu-un! — ploretis la knabo. Larmoj faris purvojojn sur la malpura vizaĝeto.

— Nun mi devas kuri al la hotelo, diris Karlo senpacience.

* * *

La ĉefkelnero jam atendis lin kun plenblovitaj vangoj:

— Sentaŭgulo, kie vi ŝtelas la tempon? Tuj al la majoro! Li jam demandis!

Dum la raporto de Karlo venis tute nova gasto al la tablo de la majoro — fremda pastro kun militranga distingo sur la kolumo. Karlo fervoris ĉirkaŭ li kun profesia komplezemo. Li servis al li glason da biero:

— Bonvolu pastra moŝto!

La pastro murmuris ion danksimilan kaj per unu gluto eltrinkis la enhavon de la glaso. Li ŝajne ne intencis longe sidi en la restoracio. Li apenaŭ rigardis al Karlo.

Nun proksimiĝis la vera manĝotempo kaj en la vasta, drinkodora manĝejo la gastoj jam kolektiĝis. Karlo ne plu havis tempon pensi pri la diversaj sensacioj de la vivo, ĉefe ne pri la dolĉaj. Por momento li vidis la alvenantan prokuroron, kiu tuj poste malaperis kun la majoro kaj la pastro. En la manĝejo vaporis la forte spicitaj supoj, bulbsukaj viandaĵoj, tintis la glasoj, fumo kaj parolŝiraĵoj miksiĝis kun la odoro de vino, biero kaj brando. Estis manĝotempo kaj la tuta urbo estis kvazaŭ granda moviĝanta, maĉanta makzelo.

La majoro kaj lia societo prokrastis la manĝon. Li raportis pri gravaj okazaĵoj. La partizanoj nun verŝajne kaŭzis gravan malfacilaĵon. Ili transpaŝis la limon; estis nove deciditaj limoj en la plurnacia regiono, kaj regis konstanta maltrankvilo kaj incidentoj ĉe la novaj limstacioj. La majoro atingis la plej gravan frazon en sia raporto kaj lia akra voĉo nun altiĝis en falseton. Estis kvazaŭ li estus plilongiginta la armilon de sia parolo per iaspeca frazbajoneto:

— La partizanoj atingis nun la najbaran urbon; ĝi estas la unua urbo malantaŭ la limo — li aldonis pro la pastro, pri kies geografiaj konoj li sciis nenion. La distanco de tiu urbo al ni estas ne pli ol 30 kilometroj. Estas grave, ke la publiko ankoraŭ ne eksciu pri la afero. Ni devas eviti panikon kaj eventualan enmiksiĝon de la sabotantoj. La difekto de la telefono estas tre bonvena. Oni devas agi rapide.

Ĝis nun la urbo vivis indiferente, preskaŭ indiferente, nun, post la unua mondmilito. Ĝuste tiu tago komence ŝajnis pasi tre malrapide. Sed nun, tagmeze, ĉirkaŭ la 1-a horo, en la urbo subite ekkuregis la tempo.

Antaŭ la 1-a horo junaj konspirantoj el la urbo, tie, kie ili kutime kaŝe kunvenis, aŭskultis tre optimisman raporton de ĵus alveninta heroldo. La scenejo de la kunveno estis forlasita ŝakto, bone kaŝita inter la montoj. La najbara urbo falis!

— “Nia” armeo estas marŝopreta malantaŭ la partizanoj — anoncis la heroldo.

La heroldo ne estis tute sobra, li jam trinkis ie kelkajn glasojn je la ĝojo kaj triumfo, kaj nun ĉiuj kuntintigis la glasojn. La kaŝejo estis bone provizita. En la deko de la ĉeestantoj, reprezentiĝis ĉiuj variantoj de junaj viroj: idealistoj, spekulaciemuloj, strebuloj kaj aliĝemuloj. Ankaŭ ĉiloke okazis rapida decido: surprizatako en la urbeto, forigo de la oficantoj, gvardiŝanĝo, arestadoj kaj liberigoj laŭ politika koloro kaj hontprocesioj de viroj kaj precipe virinoj, kiuj “amikiĝis”. Ĉio devas okazi absolute tuj, por ke la Armeo trovu la novan situacion preta kiam ĝi triumfe ekmarŝos. Post tiu ĉi decido ili forlasis la groton kaj kun grandaj esperoj kaj kun iom da angoro ili grimpis malsupren al la ŝoseo. Ĉiuj havis armilojn, plejparte revolverojn. Kiam ili atingis la kaŝlokon de la bicikloj, iom super la ŝoseo, vento kirliĝis kaj el la facila polvo de la altmonta aero elvolviĝis aŭto, singarde spiralante sur la malfacila vojo.

La heroldo metis sian binoklon al la okuloj:

— Rigardu, li kriis. La majoro! Ni venos aŭte urben. Diable bone!

Eĉ por momenta pripenso ne estis tempo. La aŭto jam estis proksime kaj ĝi haltis por momento, aŭ almenaŭ malrapidigis sian movon, ĉar la veturantoj rimarkis ilin. La heroldo, kies vinvaporan cerbon nenio obstaklis, celis per sia pistolo kaj la majoro kolapsis kun ruĝa strio sur la maldekstra vango. La pastro, kiu akompanis la majoron, subite ĵetis sin sur la fundon de la aŭto. Por momento iĝis silento, sed tuj poste la konsternitaj junuloj ekkriegis, kaj kuregis al la aŭto, kaj inter krioj de sensencaĵoj ili kuraĝiĝis. Ili ekprenis la kadavron kaj enŝovis ĝin en la pakaĵujon. Unu el ili tiris la malmolan ĉapelon de la pastro malsupren ĝis lia nazo kaj kriis:

— Nu, sinjoro Arkimandito, aŭ kiel oni honorigu vin, vi revenos elegante en la urbon.

La stranga procesio de aŭto kaj bicikloj laŭte ekveturis. Ĝi ankoraŭ ne atingis la loĝatajn partojn; nur sciuroj kaj arbaraj birdoj estis iliaj atestantoj. La krutaj, malhelaj montdeklivoj serioze silentis. Homo, krom ili, ne estis videbla. Sed kelkajn kilometrojn antaŭ la urbo, la ŝoseo tribranĉiĝis kaj tie ili ekvidis grandan militistan kolonon, kaj preskaŭ samtempe ankaŭ trajnon, plenŝtopitan per soldatoj. La trajno veturis al la urbo. Estis la armeo de la ŝtato, al kiu la junuloj apartenis nun laŭ la packontrakto. La atendita “nia armeo” estis nenie. Ili estis jam preskaŭ ĉe la fervoja gardodomo, antaŭ ol la trajno alvenis tien. Temis preskaŭ nur pri metroj kaj ili simple troviĝus en muskaptilo. La sola ebleco estis tuj eskapi kaj malaperi en la montaro. Tie oni povas atendi, kaj, se necese, fuĝi iun nokton al la najbara lando.

Tiu renkonto kaj eskapo okazis je la tria horo posttagmeze.

* * *

Je la tria horo posttagmeze Karlo pensis pri la divido de la vespero inter Ester, Frateto kaj Panjo. En la urbo komenciĝis ia nervozeco. Sed neniu sciis ion precizan.

Duonon post la tria la regula soldataro de la lando jam ĉie repremis la ribelulojn. Samtempe realvenis la korpo de la majoro kun la tremanta, ekscitita, ŝvitoplena pastro. Li estis ruĝa kaj proksima al apopleksio. La junularo de la urbo, kiu plejparte sentis komunecon al la atakintoj, eksentis danĝeron, kaj amaso da junaj viroj malaperis de siaj hejmoj. Ankoraŭ la milito ĉeestis.

Je la kvara kaj duono la militkomitato finis la intertraktojn. La pastro ne povis precize diri, kiomope estis la atencintoj: ili verŝajne estis 30-35 junaj viroj. En la dramaj momentoj liaj okuloj pliobligis la nombron de la grupo.

— Tiom da friponoj ne povas malaperi el la urbo — diris la komandanto.

Je la kvina revenis la elsenditaj patroloj, kiuj trude kolektis la restintan junularon sur la kampoj ĉe la norda montdeklivo. Pli ol cent junuloj staris tie, en la malfrusomera posttagmezo, rigide, time, scivole, senvorte. Inter ili staris Karlo.

Kvaronon antaŭ la sesa oni ordonis ilin en du vicojn. La oficiroj kaj la pastro alvenis.

— Bonvolu, sinjoro pastro. Se vi rekonas iun, diru afable.

Antaŭ la pastro estis amaso da rigidaj vizaĝoj. Li protestis en si mem, kiel pli frue li protestis jam laŭte. Sed la komandanto havis fortan volon. Malrapide li preteriris la unuan linion. Vizaĝoj, vizaĝoj, vizaĝoj! Kiu povus rekoni iun. En la dua grupo staris Karlo. Kiam la pastro atingis lin, la bluaj okuloj de la knabo ne povis kaŝi iun eklumiĝon, iaspecan komencon de profesia saluto fare de kelnero. La pastro senintence haltis... Li venis en la urbon hodiaŭ. Li konas neniun ĉi tie. Sed tiun ĉi vizaĝon li konas. La komandanto akre observis. Li ne lasis tempon por pensado.

— Vi rekonas lin, ĉu ne?

La pastro balbutis ion protestsimilan. La komandanto kriis:

— Forportu tuj tiun ĉi junulon!

La pastro havis gravajn dubojn, sed la komandanto resumis la situacion: Estas esceptaj leĝoj. Oni devas radike fortranĉi la ribelemon. La knabo estas certe kulpa, kiel preskaŭ ĉiu junulo en la urbo, eĉ se li mem ne faris la atencon. Kaj cetere kiel vi povus rekoni lin, sinjoro pastro?

* * *

Post tio Karlo havis nur minutojn el sia vivo. En la komenco li komprenis nenion kaj dum oni forkondukis lin, li haltis por reordigi sian malnodiĝintan ŝulaĉon. Oni puŝis lin antaŭen. Dum la du lastaj minutoj li estis duonsvena. La bildoj de la vivo kunkuris, vaste kaj tumulte ondadis antaŭ li en kapturna rapido. Lia rigardo apenaŭ perceptis la vastan kampon, la amason, la komandovortojn, lian propran pastron, kies protestvortojn oni krude rifuzis, liajn vortojn al li, la levitan krucon. Kiam li staris ankoraŭ kun nekovritaj okuloj antaŭ la soldatgrupo, li ekskuis la kapon. Poste li provis liberigi sin de la inkubo per senartikula kriego. Poste estis nenio.

La tempo haltis.

* * *

La fremda pastro fartis malbone. Tuj post la intertraktoj kun la komandanto li veturis al la hotelo, mendis glason da biero por forigi la sekecon de la gorĝo. La ĉefkelnero servis lin. La restoracio estis silenta kiel kripto.

— Mi petas pardonon, pastra moŝto — senkulpigis sin la ĉefkelnero. Mi estas sola. Nia trinkservanto estas arestita.

— Ĉu...? — la pastro demandis sen intereso.

— Laŭdire li konspiris. Sed mi kredas, ke li estas senkulpa.

La pastro subite eksaltis. Nun, nun li komprenis, kie li estis vidinta la knabon. Sed oni ne kutimas atenti pri la vizaĝo de kelnero. La ĉefkelnero senkomprene rigardis la kurantan pastron. Mekanike li kriis post lin:

— Bonvenon alifoje, pastra moŝto!

Tuj post la morto de Karlo, okazis io surpriza. Lia korpo ankoraŭ estis varma, la pafinta trupo ankoraŭ ne formarŝis. Tiam tute subite kaj mistere aperis eta figuro ĉe la mortinta korpo; iom pli ol trijara knabeto, kiu ŝovis sin antaŭen inter la hompiedoj kaj antaŭ ol oni povis rimarki tion, li estis jam ĉe la kadavro. El la poŝo de Karlo pendis la angula parto de la velo. Frateto kaj la boato ricevis sangmakulojn.

La komandanto plengorĝe kriegis:

— Forigu de tie la bubaĉon! Kia ordo estas ĉi tie?

Oni forpugnis Frateton kaj forŝiris la sangan velon el liaj manetoj. Kiam du soldatoj portis la knabeton eksteren al la barilpordo de la kampo, ĝuste tiam haltis la aŭto de la pastro tie.

* * *

La tempo haltis kaj staris silenta. Ĝi rigardis la etan, rigidan urbon. Morgaŭ la vivo rekomenciĝos, ĉio reelastiĝos.

* * *

La pastro baraktis dum la tuta nokto, serĉadis, dubis, ribelis. Matene li konsoliĝis: ni estas rimedoj en la mano de ne-elkalkulebla, granda Volo. Li estas humila servisto de tiu Volo.

Jam dum la tago li forlasis la urbeton kaj retrovis siajn labortagojn.

* * *

Sur la lipoj de Ester dum longa tempo brulis la kiso, kiun ŝi rifuzis. La tempo haltis por ŝi. Sed ĝi ekmarŝis denove. Tre longe ĝi ne estis senmova. Post semajnoj la hazardo aperigis al ŝi junan viron, amindan. Eble li iomete similis Karlon. La vera memoro de Karlo restis por la festotagoj.

* * *

Ankaŭ por la patrino la tempo haltis. Sed poste ŝia doloro transiris en pian plezuron. Ŝi estis malsana, kredanta kaj baldaŭ mortonta. Ŝi atendis la renkonton kun sia filo. La tempo ne estis senmova eĉ por ŝi.

* * *

Frateto estis tro malgranda por senti la halton de la tempo. La tempo reekfluis tuj kiel rapida rivereto. Li baldaŭ tute orfiĝis, kaj la jardekoj, en kiuj li vivis, estis tre sovaĝaj. Li iĝis stranga, sin-izola junulo. Li estis lernanto en frizejo, poste dungita barbiro en la urba frizejo. Li estis modesta, afabla kaj obeema.

Sed dum varmega somera tago, tuj antaŭ la sesa posttagmeze, kiam li estis sola kun nekonata, fortvoĉa oficiro, li ekscitiĝis. Li ne sciis kial. Li foriris por momento kaj akrigis la razilon. Reveninte, li diris ne alrigardante la oficiron:

— Kie estas mia velboato? — Kaj li ekdirektis la razilon al la gorĝo de la oficiro.

La nebulo, atingante lian cerbon, hezitigis la manon. Li vundis nur supraĵe la oficiron. Ne estis tre penige bridi lin. Li sekvis trankvile la flegistojn al la frenezulejo, sed kun difuza rigardo li serĉis sian velboaton, kiun la subite vekitaj internaj ondoj komencis senĉese ĵeti tien-reen, kiel malplenan nuksoŝelon sur la surfaco de la malsana animo.

NILA

Nila estas bluokula, blondbukla knabineto, eta, gracia, plej ofte bonkonduta, kvarjara. Norda tipo, kvankam pli malalta ol la samaĝaj nordaj knabinoj. Ŝi estas serioza, gravmiena, aŭ turture ridanta, precize kiel la situacio postulas. Ŝi aperas ĉe ni plej ofte eleganta kiel eta princino, sed kelkfoje ŝi estas malpura, ĉar nia silenta interkonsento estas, ke inter ni ne ekzistas konvenciaj baroj. Kiel akrokula detektivo ŝi rimarkas ĉiun novan detalon en nia loĝejo kaj respondigas nin pri ĉiu ŝanĝo, kiu okazis inter ŝiaj du vizitoj. Kiam ŝi havas emon entrepreni la grimpadon al nia alte situanta nesto, ŝi frapas sur la pordon, parte ĉar tion ŝi lernis antaŭ nelonge kaj sekve la ago ankoraŭ interesas ŝin, parte ĉar la pordo estas ofte ŝlosita kaj ŝi ne povus enveni. Sed ŝi enmarŝas sen saluto. Per tio ŝi supozeble substrekas certan senceremoniecon: oni evitas per tio, ke la alia partio sentu sin instigita paradi per sia pli alta aĝo (kvankam tion la alia partio ververe ne emas fari), parte per tio ŝi povas demonstri, ke nin ŝi akceptas kiel egalulojn kaj pri tio mi estas efektive fiera. Ŝi enmarŝas, kun suverena mieno ŝi transdonas al mi sian krestoruĝan surtuteton, kiu fariĝas de monato al monato pli mallonga, kaj poste ŝi ekgvidas la konversacion. Tiu konversacio estas tre vasthorizonta. Plej ofte ĝi movas sin inter la plej palpeblaj realaĵoj, sed ne malofte ni daŭrigas en la mondon de la fabeloj, kie “Senvosta Peĉjo”, t.e. nigra katido el iu desegna serio kaj liaj aventuroj estas vigle pritraktataj. Sed tio estas iom pli posta temo; unue ŝi demandas:

— Ĉu vi havas novan librobreton? Kiu muntis ĝin sur la muron?

La librobreto estas rezulto de niaj malesperaj klopodoj venki la lokomankon, kiu siaflanke estas frukto de la ĝenerala krizo sur la loĝfronto.

— Mi muntis ĝin — mi respondas kun tiom da respekto, kiom ĝenerale mi montras eĉ al miaj afablaj recenzantoj kaj kritikantoj. Sed Nila havas instinktan bonvolon al mi. Ŝi malhavas, almenaŭ ĝis nun mi povus aserti tion, la plej etan signon de insidemo. Ŝi estas sincera.

— Sed tion vi faris treege bone — ŝi diras kun vera konvinka volo, kaj ŝiaj helbluaj okuloj ridas sennube.

— Nu, ĉu vi nun komprenas, kian edzon vi havas — mi diras al mia edzino, kiu havas dubojn pri mia metia talento.

Nun ankaŭ mia edzino ricevas demandon; tiu demando estas tute praktika. Virinoj inter si:

— Kie kutimas aŝeti... — diras Nila kaj haltas.

Ŝi interrompas la frazon, ĉar ŝi volus uzi konversacian tonon: virinoj inter si. Ŝi volus diri: “sinjorino Szilágyi”, ne “onklino Szilágyi”, sed ŝi sentas, ke ŝi transpaŝus limon kvazaŭ sen la pasporto de la aĝo, kaj ŝia taktsento haltigas ŝin. Ŝi komencas denove:

— Kie kutimas aŝeti, onklino Szilágyi, tualetpaperon? Ŝi ne diras la vulgaran nomon de la higiena papero. Tio forrabus la emfazon de la interesa vorto. Prefere ŝi uzas la enlandan eŭfemismon, kiun mi mem promesas neniam uzi en Esperanto.

Ŝi parolas tute klare, sed ŝi verŝajne ĵus komencis uzi la vorton aĉeti kaj iom misprononcas ĝin. La demando estas iom intima, sed nun mi estas ekster la dialogo, kiun mi tamen ŝtelaŭskultas, kaj informiĝas pri altaj pretendoj. Nila precize informas nin, kiajn postulojn oni faras tiurilate en ŝia familio.

Mia skribmaŝino estas malfermita, papero estas en ĝi. Nila volus skribi. Kelkfoje ŝi skribas leterojn, en kiujn ŝi metas sian tutan ambicion, sed ŝia skribarto estas tiomgrade ekspresionisma, ke mankas ĉiu ebleco de kompreno. Sed kelkfoje mi tamen adresas tiajn “leterojn” al certaj personoj, ekzemple al ŝia onklino en Gotenburgo, kiu poste povos cerbumi ĝis ilia plej proksima renkonto, kion Nila volis sciigi al ŝi.

Sed nun mi protestas:

— Ne, Nila; nun vi ne povas skribi. Nun mi laboras.

— Kie vi laboras? Vi estas hejme.

— Ĉi tie, sur mia skribmaŝino.

Nila aŭdigas sian plej arĝente trilan voĉsonorilon:

— Vi skribas. Vi ne laboras.

(Jam ankaŭ ŝi komencas...)

— Tio estas mia laboro, Nila. Vi ne komprenas tion, ĉar vi estas knabineto.

Mi sentas tuj, ke estis domaĝe diri tion. Mi aldonas rapide:

— Kompreneble vi estas jam granda knabineto. Kvarjara jam. Sed tamen.

Nila deklaras iom pli altvoĉe, tamen sen pasio:

— Tio ne estas laboro. Vi ne iras labori kiel mia patro. Hejme oni ne laboras.

— Sed ĉu vi laboras, Nila? Mi povas ataki ŝian pozicion.

— Jes, ankaŭ mi iras al Ann-Maria — ŝi respondas kun ne miskonebla virina logiko.

— Ĉu vi laboras tie?

— Ni edukas tie niajn infanojn.

La knabinoj ja havas siajn pupojn. Mi ne kuraĝas kontraŭdiri, ĉar baldaŭ ŝi povas demandi min pri mia eduka laboro kaj denove mi restos en honto. Mi decidas agi laŭ la principo: Ne kontraŭdiru virinon. Atendu du minutojn. Ŝi kontraŭdiros sin mem.

Ĉifoje ni estas ĉe la fino de la vizito de Nila. Entute ŝiaj vizitoj ne estas longaj.

— Nun mi nepre devas iri — ŝi anoncas.

— Nu, se vi nepre devas iri, kion fari? Sed ni promesigas novan viziton. Ŝi surprenas sian ruĝan superveston kaj foriras por serĉi al si pli interesan societon. En tiu societo oni povas diri al Ann-Mari “Sinjorino Vester”, oni povas aranĝi grandiozajn kafofestenojn kun propra kafoservico, preni iun ĉifonon kaj per stangetoj imiti ŝtrumptrikadon, diri opinion pri la kafo kaj entute pri ĉio kun same pintigitaj lipoj, kiel la patrinoj faras, kiam ili volas diri ion specialan pri io aŭ iu. Ni sentas, ke nia societo ne estas konkurenckapabla kaj modeste ni estas dankaj ankaŭ pro la mallongaj vizitoj. Kiel estas skribite en la biblio: estas tempo por... diversaj aferoj kaj laŭ la programo de Nila ankaŭ ni havas nian tempon. Tiel estas bone.

Dum du tagoj ni nun ne vidis la knabinon. Sed hodiaŭ mi renkontas ŝin en la trankvila strato de nia vilaokvartalo. Ŝi sidas en sia ligna aŭto kaj minacas nin per surveturo. Ŝi havas hodiaŭ iom knabecan humoron:

— Kien vi iras? — ŝi demandas.

— Al la spicvendejo.

— Ĉu mi rajtas kuniri — ŝi demandas dece.

Tia akompano baziĝas ne nur sur simpatio, multe pli sur atendeblaj karameloj, kiujn Nila laŭprograme ricevas en la butiko.

Elveninte, ni vidas ĉirkaŭ okjaran knabon solan. La knabo aŭ estas jam nun rompanto de konvencioj, aŭ mensmalfortulo. Li parolas al si mem. Sufiĉe laŭte.

— Rigardu, onklo — diras Nila. — Tiu knabo parolas al si mem.

Kaj ŝi ridas. Nuancon pli akre ol mi dezirus.

Mi denove alrigardas la knabon. Mi ne povas decidi, al kiu kategorio li apartenas. Lia eksteraĵo similas tiun de aliaj knaboj. Mi ne plu pensas pri la knabo, kiu parolas al si mem. Sed pri la rido de Nila. Nila atendas scivole mian opinion pri la afero. Mi rememoras, ke Nila ne dankis la ricevitajn karamelojn, verŝajne laŭ la analogio de “ne-saluti” Sed la vendisto rigardis min preskaŭ riproĉe, ĉar mi ne postulis dankon. Verŝajne mi perdis por la momento iom el mia prestiĝo. Finfine la vendisto pravas. Nila devus distingi la renkontojn inter ni kaj tiujn kun atestantoj. Sed estas agrable senti, ke ŝi konsideras min grava. Jen pozicio, katedro. Mi povas instrui ŝin ĝuste en tiuj aferoj, pri kiuj ni mem neniam estas maturaj:

— Tiu knabo? Kompatinda. Mi kredas, ke li estas malsana.

Mi gestas ĉirkaŭ mia kapo por komprenigi, ke la cerbo de la knabo ne estas tute en ordo.

Nila komprenas min perfekte.

— Ĉu li estas stulta? Ĉu li estas eksterlandano?

Nila rigardas min tute senkulpe. Sed mi iĝas malespera. Mi scias, ke esti fremdulo apartenas al la gradoj de malplivaloro, sed aŭdi tion ĝuste de Nila, estas tro forta frapo. Sed poste mi sereniĝas. Ke ŝi tiel senkulpe diras tion al mi, montrante siajn grandajn, fidoplenajn, helbluajn okulojn, tio trankviligas min. Mi malpeziĝas. Nila ne konsideras min eksterrondano. Ŝi kun sia natura taktsento ne komunikus al mi sian neflatan opinion pri la mensa kapablo de la “eksterlandano”, se ŝi registrus min sub tiu rubriko. Ŝi neniel distingas min kaj tiel estas bone.

— Mi ne kredas, ke li estas... — mi respondas, kaj preskaŭ mi komencas prediki al infano en nia epoko, pri la homamo, kiam — kiel sciate — reciproka amo kaj estimo furiozas de oriento ĝis okcidento. Mi ne emas eduki.

Mi murmuras prefere al mi mem ol al ŝi:

— Ne, Nila, mi ne scias, ĉu bone, aŭ ne bone, sed supozeble vi ne fariĝos kosmopolito.

Mi mem ĵus kontaktiĝis kun tiu vorto en iu rilato.

— Kio? — demandas Nila. Ŝi havas malantaŭ la blondaj bukloj tre bonajn etajn orelojn.

— Nenio — mi diras. Mi ĝojas, ke la vetero estas tiel bela, kaj ke ni tiel bone povas interdiskuti.

— Sed vi diris muskopolipo. Kio estas tio?

— Kosmopolito mi diras. Tio devus esti komplimento, sed nuntempe oni ne komplim...

— Ĉu vi ŝatus, se oni dirus tion al vi?

— Mi ne scias. Mi ne kredas, ke oni flatas ĝuste per tiu vorto.

Nila eksciis, kiom ŝi bezonis. Kun la granda karamelo en ŝia buŝo, ŝi jam aŭtas en la kontraŭan direkton. Mi aŭdas, ke ŝi krias al samaĝa knabo kun sentebla malestimo:

— Stulta Peĉjo! Stulta Paĉjo! Moskopolipo!

La enlanda infanlingvo riĉiĝis per nova vorto.

LA SEKRETO DE LA BANKO

— Finfine laboro, kaj imagu eĉ en la hipoteka branĉo! Tagsalajro sed ne malbona. Kiel malsata mi estas. Kion vi kuiris, terpomsupon, vermiĉelojn kun papavo, bone? Jes, ĉe bankiero Flav... jes — Gabrielo respondis en ĝoje abruptaj frazoj al sia edzino, dum li lavis la manojn en la malgranda kuirejo.

— Li estas ĝentila vangbarbulo — li daŭrigis. Vi scias, tia hejma kopio de anglaj monlordoj. Li rigardas en la nenion kaj rimarkas ĉion.

Kelkajn jarojn post la unua mondmilito en militperdinta lando oni devis konsideri laboron en sia propra intelekta fako kiel grandan loterian gajnon; por Gabrielo ĝi estis multe pli, vere alta loteria premio. Dum longa tempo li estis malsana kaj poste senlabora. Sed nun, nun ili satiĝos, la zorgoj ĉesos, la vivo estos trankvila, paradiza.

* * *

Sur la fasado de la granda ludomo fieris giganta abelujo kun kolosaj literoj. Familia Banko FLAV. Kiel granda banko! pensis la neinformita preterpasanto. Sed vere la banko okupis nur malgrandan parton de la domo. Por kunligi kaj harmoniigi la kontraston inter la ekstera ŝajno kaj la interna fakto, en ĉiu direkto apud la pordo ĉe la dua etaĝo, kie la banko havis sian kontoron, amaso da tabuloj, indikiloj, vojmontriloj substrekis, ke la banko estas grava institucio. Sur tiuj tabuloj estis la nomoj de la familianoj de la fama dinastio FLAV ĉizitaj en marmoro, kiun la bankiero aĉetis en aŭkcio por sumo, kiu apenaŭ altiĝis super nulo, sed dank’ al tiu favora aĉeto la enirejo estis vere impona kaj eleganta. Hipoteka Sekcio, Kambia Sekcio, Vendo kaj Aĉeto de Domoj kaj Terpecoj — estis legeble sur la pluaj marmortabuloj, kaj iu marmora restaĵo estis eluzita por tabuleto, kies teksto estis: “Ĉi tie sonorigu!” Sub la tabuleto estis la butono de la sonorilo, ĉar en la bankon oni ne povis enpaŝi sen sonorigo.

Gabrielo akceptis senkritike tiun ĉi suspektindan zorgemon. Cetere li ne havis multe da tempo por observadi la marmortabulojn, ĉar la bankiero akceptis lin en sia privata loĝejo, kies enirejo estis ĉe la kontraŭa flanko de la vasta ŝtuparejo. Tio estis hieraŭ, kaj ankaŭ hodiaŭ li estis plena de ĝojo kaj optimismo, t.e. antaŭ ol li metis siajn piedojn en la bankon. Li staris antaŭ la tabuloj, kiujn li opiniis elegantaj. Li sciis, ke proprasence la banko ne estas banko, nur peranto de hipotekoj, negocoj de terkredito. Ĝi peris la kreditpetojn kaj dokumentojn de bienetuloj al la granda hipoteka banko, preparis la skribaĵojn, kontrolis la informojn kontraŭ kelkaj procentoj de la pruntsumo pro la servoj. La afero ŝajnis motivita kaj Gabrielo estis feliĉa, ĉar la servoj de la banko, kvankam eble ne ĉiam necesaj, donos al li panon. Li premis la butonon de la sonorilo precize laŭ la instrukcio.

Palvizaĝa juna kontoristino aperis post la sonorigo.

— Mi scias pri vi — ŝi diris. Mia nomo estas Marta Formik. Bonvenon!

Post saluto al la malvarme ĝentila ĝeneraldirektoro Flav, al kies ĉambro Marta Formik gvidis lin, Gabrielo interkoniĝis kun alia membro de la Flava dinastio, la fratino de la bankiero. Ŝi estis la kasistino de la entrepreno. Ŝia volumeno estis ege ampleksa kaj ŝiaj astronomie ŝvelaj konturoj kaŭzis angoron al junaj viroj, kies konscia aŭ ne konscia penso estis: ĉu virinoj povas transformiĝi al tia monstro? Ŝiaj lakonaj komandotonoj, kvazaŭ kanonbruoj, tremigis la tutan bankon, same la senvivan parton de la inventaro, kiel la vivantojn. Flav mem parolis mallaŭte kaj senpasie, escepte okazojn, kiam emfazo erarigis lian voĉon en altan falseton.

En la ombro de la kolosa kasistino gaje ruĝis granda nazo, kiu apartenis al ĉefrevizoro Feld. Ŝi prezentis Gabrielon al li.

— Bonan tagon, sinjoro Ĉefrevizoro — diris Gabrielo.

— Ne ĉefrevizorumu al mi, diru al mi simple Tomaso — instigis Feld Gabrielon. — Kial du bovoj en la sama stalo titolus unu la alian?

— Vinbarelo! Se vi foje ne trinkus... — diris la kasistino.

— Tiam vi certe ne vidus min ĉi tie.

— Ni ne maldungas lin pro kompato — diris la kasistino, dum ŝi kun la forto de nekontraŭstarebla naturkatastrofo ŝovis rapide Gabrielon en la alian ĉambron. — Li havas nekuraceblan edzinon. Kancero! Kaj tutan bandon de senedukaj infanoj — ŝi aldonis.

Feld efektive estis bonega matematikisto, kaj malfeliĉulo. En la alkoholo li vidis sian solan medikamenton. Post la perdo de sia antaŭa posteno, ĉi tie li sidis firme. Oni ne kuraĝis maldungi lin. “Li scias tro multe” diris la bone informitaj. Oni toleris, eĉ akcelis liajn drinkemon kaj plezurplenajn alkoholekscesojn per subaĉetoj. Li timis neniun kaj efektive li estis la sola, kiu ne timis la kolosan kasistinon. Eĉ bankiero Flav respektis ege sian fratinon.

Escepte la stenotajpistinon Marta kaj la kontorestron, ĉiuj aliaj estis periferiuloj de la burĝa socio. Marta estis eta filistrino, kiu pale floris en la marĉo de la banko, tute ne komprenante, ke la tereno, kie ŝi floras, estas marĉo. Ŝia onklo, Piro, kiu ricevis tiun ĉi kromnomon pro sia stranga kapformo, estis la kontorestro. Kun siaj najlosimilaj haroj kaj hajlantaj mallaŭdoj en stranga, eŭnukeca naztono, li rememorigis fremdlegiajn serĝentojn. Li estis firma kolono de la banko. Laŭ si mem tre honeste li prizorgis sian naturan vivtaskon, t.e. la kontorestran laboron, kaj ankaŭ tiun taskon, kiun li konsideris apuda, tamen grava, t.e. fortimigi la junajn kunlaborantojn el la agrabla proksimo de Marta Formik, kiu ne estis tute sen ĉarmo.

La ceteraj ekspertoj, konsilantoj, direktoroj, sekretarioj — ĉar neniu estis sentitola en la banko — estis mizeruloj. Inter ili estis duonidiota, malriĉiĝinta, maljuna aristokrato kun grandioza nomo kaj sen la plej eta scio pri tio, kio apartenis al lia tasko; juna, aroganta ekskomizo, kies persvada talento ekfloris ĉi tie. Li estis majstro blufi la kampulojn, kiuj same ne povis movi sin en tiu reto, kiel la viktimoj de la araneoj senmoviĝas kaj hipnotiĝas. La vojo al karcero de tiu ĉi esperiga ekskomizo jam estis klare difinita. En la banko agadis ĉ. 30-jara, stulta kaj diboĉema “agronomo”, kiu parolis en suka, provinca dialekto. Tiu lasta komencis flirton kun la tria virino de la banko: ne-juna, ne-bela eksedzino, kies negativajn kvalitojn egalpesis ŝia bonkora cedemo kaj komprenemo. Ilia amo estis akceptita per la oficiala beno de la banko, kio cetere estis tre komprenebla, kiel la leganto mem povos baldaŭ konstati. Kelkaj “ĉefkonsilantoj” kaj “konsilantoj” plej ofte laboris ekster la banko. Tio signifis, ke ili semis konstante. Ili semis fabelojn en la vilaĝoj pri la unika kaj fabela potenco de la Banko Flav:

— Bone komprenu — ili kutime diris al kampulo babilema — la centra stacidomo de la ĉefurbo tial staras tie, kie ĝi staras, ĉar oni konstruis ĝin ĝuste tiuloke por esti proksime al nia banko. Pro la granda trafiko.

La semo falis kaj la famo kreskis.

* * *

— Terure malfrue! — akceptis la edzineto Gabrielon dum la vespero post la labordebuto. — Vi eĉ ne havis monon por manĝi iom.

— Estu trankvila. Tagmeze ni ricevis teon kaj kolbason. Senpage!

— Kiel afable!

— Afable, sed ne tre... Ĉar sinjoro Flav suferas pro persekutmanio.

— Mi ne komprenas. Tial li donus ekstran manĝon?

— Jes. Li volas, ke la banko sorbu nian vivon: ke li konstante vidu kaj aŭdu nin. Nur pro la konstrua krizo li ne establas konstantan loĝejon al ni en la banko. Iaspecan monaĥejon por kontoristoj kun devo de silento. Sekretoj, vi komprenas... li ne volas, ke ni disportu ilin... Tial li aĉetas nian favoron kaj ankaŭ nian tempon per kolbaso.

— Sekretoj?

— Nur komercaj. Pri ili parolu al neniu! Eĉ ne al mi! Pripensu, ke per babilemo vi riskus mian salajron kun la kolbasporcio kaj tiujn de la ceteraj dudek ĉifonuloj.

— Mi komprenas nenion...

— Nu, ke vi komprenu: Imagu, ke vi estas kampulino. Vi havas etan terpecon kaj vi volas havi prunton baze de tiu. Vi deziras hipotekon. Vi venas al la fama Banko Flav. Enirante la domon vi tuj rimarkas, ke ĝi ampleksas nur unu etaĝon.

— Sed tio ne estas danĝera sekreto!

— Danĝero? La dubo estas la patrino de la danĝeroj. Tio estas malnova tezo. Nu, vi sonorigas, kiel marmortabuleto indikas, kiun vi ĝuste silabumis; vin akceptas kontoristino. En la vestiblo — ne tre granda — vi gapas por momento: “Mia Dio, kiom da pordoj!”, ĉar tio estas nekutima al viaj okuloj. Ili kutimiĝis al malpli altaj pordetoj de porkejoj...

— Vi estas impertinenta...

— Mi diris, ke vi estas nun kampulino. Nu, vi rigardas al la plej larĝa pordo, sur kiu estas tabulo: kaskontoro. Tiu pordo estas vere miriga.

— Kiel pordo povas esti tiel miriga. Ĉu antikva?

— Ne, sed ĝi efektive gvidas al la kasĉambro.

— Mi ne komprenas...

— Ĉar vi estas kampulino — hm! malsperta. La apuda pordo ekzemple indikas: kirasdeponejo. Tiu pordo fermas koridoron gvidantan rekte al la privata kuirejo de la bankiero.

— Vi babilas...

— Sed estas tiel! Malantaŭ la pordo de la indikita prokuristo sidas sendenta maljunulo, kiu tuttage stampas leterojn kaj maĉas, kraĉas tabakon. La banko havas absolutan mondorekordon en korespondado. Imponaj leteroj! La konsilejo estas laborĉambro de ekonomiaj ŝiprompitoj, mensmalfortuloj kaj friponoj. Tie sidas mi. Mi ne scias, al kiu kategorio mi apartenas. Sed eĉ pli interesa estas la pordo: Ĉefsekretario. Tiu ĉi pordo nome konservas grandajn sekretojn. Ĝi gvidas rekte en la necesejon... Vi ridegas...

— Vi mensogas amuze. Mi ja povus malfermi la pordon, mi eble volus paroli kun la sekretario kaj tiel mi venus en la sekretejon. Kaj la tuta blufo estus senmaskigita.

— Stulta kampulino! Vi povas malfermi nenion. Oni konstante akompanas vin, ĝis vi forlasas la bankon. Vi povus veni al la sekretejo nur el la interna ĉambro, kion vi ne kuraĝas. Se vi tamen kuraĝus, vi povus reiri nur tra la sama pordo, t.e. al la interna ĉambro. La alia pordo, sur kiu estas la indiko, estas konstante ŝlosita.

— Aĉa trompo! — erupciis el la juna virino.

Ŝia revkastelo pri certa kaj honesta ekzisto subite kolapsis.

— Trompo? Flav nur perdis la mezuron. Li iomete troigas. Li ne alte taksas sian publikon. Sed cetere li varbas klientojn laŭ kutima recepto. Per ŝajnigo, grandaj vortoj. Nesuperebla kvalito! Miraklaj prezoj! Li ŝajnigas havi grandan bankon, sed aliflanke li laboras nur por sia procentparto, kiun li klopodas plialtigi. Falsaj tabuloj? Nia tuta vivo konsistas el tiaj. Ni konstante havas antaŭ ni la tabulon: Ne mortigu! kaj ricevas medalon por amasmurdoj en la milito. Kaj tiel plu!

— Vi estas laca kaj amara!

— Ne tro, sed mi ne plu volas paradi per idealismo. Se sinjoro Flav ne faros ion rekte abomenan, la sekretaj pordoj ne interesos min. Sed mi provos defendi mian normalan labortagon kontraŭ la kolbasporcioj. Dektri horoj — iom tro longa labortago!

— Ho, kiel malfrue estas! Vi ne havos tempon por dormi!

* * *

Dum la unua semajno Gabrielo laboris sola en ĉambreto. Malgraŭ ĉiu kontraŭstaro li vendis sian tagmezan paŭzon por la viandpecoj. Sinjoro Flav sciis la manieron, kiel certigi la tagmezajn horojn por la banko. Por la vesperoj li havis alian metodon. Kiam oni komencis streĉi siajn membrojn por fini la tagon, Flav senbrue envenis en la plej grandan ĉambron, kie oni komencis pritrakti la okazintaĵojn de la tago. Li envenis kaj komencis mallaŭtan, amikan diskuton kun iu elektito, kiu sentis sin flatata. Baldaŭ ankaŭ la ceteraj ekinteresiĝis kaj ekkonkursis por la favoro de la ĝeneraldirektoro kaj emfaze aprobis kaj laŭdis la eldirojn de la ĉefo, ridegis pri liaj spritaĵoj, precize kiel tio kutime okazas dum la labortempo. Poste oni iras hejmen kaj diras: “Maljuna idioto!”

— Ni bezonas perfektan propagandaparaton — bankiero Flav deklaris tiun vesperon, kiel konkludon de la interparolo. — Ĉiu nia paŝo devas estis perfekte administrata. Ni devos varbi al la banko ĉiun unuopan vilaĝanon en la tuta distrikto. Administri! — li diris ankoraŭfoje kaj lia voĉo transiris en la konatan falseton. Sur liaj vakskoloraj vangoj ekbrulis ruĝaj makuloj, sed la tuta vizaĝo restis iel pupeca. Ankaŭ la malvarmaj, senesprimaj okuloj nur pliglobiĝis.

— Oni ne povas administri la hazardon — elglitis la penso el la buŝo de Gabrielo. Estiĝis silento. Bankiero Flav rigardis en la aeron. Li ne trovis respondon, kaj la vespero finiĝis iom pli frue ol kutime. Sed fakte jam estis preskaŭ la naŭa.

* * *

Ĝis nun Gabrielo ne faris memstaran laboron; li nur reviziis la grundregistrajn dokumentojn. Pri la cirkonstancoj li decidis ne pensi. Li jam sciis, ke Flav komencis sian karieron kiel uzuristo, kiu lerte kaŝis la altegajn rentojn, kiujn junaj, facilmanaj kaj momente malesperaj aristokratidoj, aŭ iliaj familioj, pagis al li. Kiam tiu ĉi negoco iĝis parte tro riska, parte iom tro malestimata, Flav fondis la Familian Bankon. La sistemo rapide evoluis kaj fine la entrepreno estis tute preta kun siaj pordoj, kun sia perfekta gvid-aranĝo, kiun la klientoj povis konsideri nur kiel mirindan prizorgemon kaj ĝentilecon, kun siaj konsilantoj kaj ekonomoj kaj ĉefe kun sia majstra komisia letero. Tiu ĉi letero estis ampleksa, kvarpaĝa, hektografita dokumento, kies malplenajn partojn oni plenigis per skribmaŝino aŭ inko. Ĝi havis amason da altstilaj paragrafoj por pruvi, kiel serioza konsideras la banko la kreditpretendon de la kampulo. Inter la paragrafoj, proksime al la fino de la letero, tamen ne tute ĉe ties fino (kie eble la kampulo jam vekiĝis), estis paragrafo, kiu fiksis la servoprocentojn de la banko.

Ĝenerale la kampuloj sentis sin en la unuaj momentoj kvazaŭ en la ĉielo. Oni sidigis ilin kaj tre afable oni demandis, kiom da prunto ili bezonas. Laŭ normala logiko la kampulo diris almenaŭ la duoblon de tiu sumo, kiu estis likvidebla laŭ la kvalito kaj grandeco de la terpeco. Oni tuj skribis tiun ĉi sumon en la komisian leteron kaj la servprocenta paragrafo certigis la servoprocentojn de la Flava Banko laŭ la dezirata sumo. La deĵoranta konsilanto antaŭmurmuris la leteron al la kliento, kiu retrovis sin mem nur ĉe la lasta parto de la 120 kilometrojn rapida legado:

“Komplete komprenante tiun ĉi, al mi klarigitan dokumenton, mi konfirmas ĝin per mia subskribo.”

Oni vidis antaŭ si la grandsuman prunton; oni subskribis, kaj provizore oni tute ne havis ideon pri tio, ke krom la Familia Banko Flav ankaŭ la vera, monlikvidanta banko aldonos siajn kostojn. La kostoj iĝis grandaj, la pruntsumo malgranda, sed kiam oni bezonas monon, oni akceptas. Tiom pli ĉar laŭ la komisia letero la Familia Banko jam intertempe registrigis sian postulon pri la servprocenta sumo. Tio okazis antaŭ la likvidigo de la hipoteko, sekve ankaŭ en tiaj okazoj, kiam la Hipoteka Banko rifuzis la peton. (Pli poste la publiko ekatentis pri la postuloj de la Flava Banko, sed tio okazis multe pli malfrue kaj sinjoro Flav intertempe certigis al si jure tute ne atakeblajn grasajn honorariojn.)

La lunda tago komenciĝis kun du sensacioj. La unua estis, ke Piro, la kontorestro, prezentis la novan lokon de Gabrielo en la granda ĉambro kaj informis lin, ke lia titolo estos de nun: jura sekciestro. Piro malaperis, li havis privatan konferencon en la privata sanktejo de bankiero Flav kaj ankaŭ la kasistino ankoraŭ ne alvenis. Estis frue.

Iom poste alvenis kampulo kun bela, blanka, vivanta, juna kokino. Li decidis proponi la kokinon al la afabla konsilanto, kiu promesis al li rapide likvidotan hipotekon. La afero estis tre urĝa, kaj li esperis plirapidigi la decidon per la ofero de la blanka kokino, promesanta bonan guston. La ekskomizo estis la koncerna deĵoranto; li dankis kaj promesis fari ĉion eblan (kaj li ankaŭ esperis fari tion). Li mem estis solulo en la urbo, kaj post iom da cerbumado li decidis lotumi la kokinon inter la kolegoj. Kompreneble ĉiu aĉetis sian numeron kaj al la afero favoris, ke la “friponaro” t.e. la ĉefoj, ne ĉeestis. La kokino ricevis panerojn, kiujn ĝi tuj kvitancis sur la planko. Post tio Marta devis zorgi pri ĝi. Estis bela, agrabla tago. La vivo viglis antaŭ la malfermitaj fenestroj kaj ankaŭ en la ĉambro, kie la paperpecoj estis jam pretaj, kaj ĉiu kun streĉo atendis, kiu gajnos la kokinon. Oni sentis anticipe la guston de la blanka kokino. La kokino mem ne havis intereson pri la lotumado, sed ĝuis la liberecon, ĉar en la granda ekscitiĝo Marta lasis ĝin el sia mano. La filo de la domservisto devis eltiri la nomon de la gajnanto kaj subite iĝis silento en la ĉambro. Ĉiu staris ĉe la ĉapelo. — Gabrielo Gal — anoncis la knabo la rezulton. Gabrielon okupis la ĝojo. Li gajnis la kokinon. Kiel grandioza surprizo ĝi estos. Kia tagmanĝo! — Dankon, dankon! Bonvolu do doni al mi la kokinon!

— Jes, kie estas la kokino? — demandis Marta, kiu vere ĝojis pro la bonŝanco de la simpatia, nova kolego.

— Jesuo! — ŝi kriis poste. Ŝi montris al la fenestro. Oni kuris al la fenestro. La blanka kokino en tiu momento estis surveturata de ŝarĝaŭto. El ĝi dum unu sekundo fariĝis la plej plata kokino de la mondo. Kaj la plej funebrata. Sed nur sekrete, ĉar estis danĝere montri siajn sentojn en la banko. Gabrielo timis, ke iu mokos lin, sed eĉ la plej cinikaj kolegoj silentis. Marta Formik ploretis. Poste aperis la unuan fojon en la banko Johano Tobias, kaj inter aliaj ankaŭ pro li la konsilantoj, ekspertoj, ekonomoj forgesis la tragedion de la kokino, kiu lasis profundan vundon de malplivalora komplekso nur en la animo de la malbonŝanca jura sekciestro.

Johano Tobias estis maljuna vilaĝano, kies afablan kaj rideman vizaĝon la naturo komponis el du koloroj: el la ruĝo de la peonio kaj el la arĝenta harkoloro. Sub tiu dike bonviva kaj epikura, alloga eksteraĵo kaŝis sin granda optimismo kuniĝanta kun sana kaj ruza prudento kaj vigla suspektemo. Li estis libera homo, jam delonge vidvo kaj ankaŭ liaj infanoj jam malaperis. Li havis neniun, sed samtempe li apartenis al la tuta mondo. Mondo en tiu ĉi okazo — kiel cetere ĉiam — signifas ion diminutivan, en la okazo de onklo Tobias la vilaĝon. Pro diversaj kaŭzoj li ne havis publikan oficon en la vilaĝo, sed li estis ŝatata gasto en ĉiu domo, kaj volonte oni donis al li komisiojn, kiujn li prizorgis kun zorgemo kaj lerteco. Kiam li aperis en la banko, la sorĉo de lia bohema optimismo tuj sentigis sian efikon, kvankam li tiun fojon restis nur dum mallonga tempo. Li devis aranĝi en la ĉefurbo aferon de malgranda heredaĵo kaj li petis, ke la “banksinjoroj” helpu lin pri tio. Morgaŭ li revenos pro alia afero: liaj samvilaĝanoj, almenaŭ dudek kampuloj, komisiis lin informiĝi pri la eblecoj de hipoteko. Dudek klientoj je unu fojo, tio ne estis bagatelo. Onklo Tobias ricevis la deziratan helpon, kaj akompanate de afabla konsilanto li forlasis la bankon.

* * *

Gabrielo ricevis sian unuan klienton, noktvizaĝan, suspekteman vilaĝanon. Lin ankoraŭ turmentis la moka ludo de la fatalo pri bonŝanco kaj malbonŝanco, kiun li opiniis aranĝita de la destino. Li parolis malmulte, kio cetere per si mem ne efikis malbone. La suspektemo de la kampulo ne vekiĝis. Male: li estis kontenta, ke li venis al tia suverene oficiala sinjoro. Gabrielo notis la necesajn informojn kaj demandis sian klienton pri la dezirata sumo.

— Mi bezonus kvarmil por la riparoj de la domo kaj por la semaĵoj. Ankaŭ por la edziniĝo de mia filino mi bezonas iom. Estu bonvola doni al mi kvinmil.

Evidente li konsideris Gabrielon monsakulo. Sed la sumo estis ege alta; ĝi superis eĉ la valoron de la tuta grundo kaj plugejo. Gabrielo alrigardis la kampulon, kiu atendis humile, sed kun malhela mieno:

— Bedaŭrinde via tero ne sufiĉas por tiel granda sumo.

— Granda sumo? Kvin mil? Mia tero? Ties panon eĉ la anĝeloj de la alta ĉielo povus manĝi. Nu, sinjoro, bonvolu diri, kiom vi volas doni? Sed diru honestan sumon...

— Ne mi donas la prunton. Ĝi dependas de la oficiala taksado de la tero kaj la domo. Sed laŭ mi la sumo estos ĉirkaŭ mil kronoj.

La kliento kolere ĉifis sian ĉapon; li ne plu estis ĝentila:

— Ĉu vi ne timas, ke la ĉielo falos sur vin? Mil kronojn!

Tiu ĉi kampulo estas plena de la ĉielo. Mi volus demandi lin, pensis Gabrielo, kiel li rilatigas la ĉielon al mia platigita kokino. Sed li diris milde:

— Kion mi povus fari kontraŭ la reguloj? Cetere ni vidos poste.

Sed la kampulo ne plu volis resti. Forirante, li blasfemis kaj insultis en zorge rondaj frazoj ĉiujn estintajn, estantajn kaj estontajn parencojn de Gabrielo, ne forgesante lin mem, inkluzive la bankon. La bruo estis sufiĉe granda, sed la kampulo ne estis haltigebla. Gabrielo devis raporti en la interna, remburita ĉambro. Post la unua katastrofo de la tago li jam toleris tiun ĉi duan kun la apatio de martiroj, kvankam la gefratoj Flav aranĝis veran inferon. Falsetoj de la bankiero kaj vortotondroj de la kasistino zigzagis ĉirkaŭ la kapo de Gabrielo. La riproĉoj plejparte ne estis direktitaj rekte al li, sed estis en tia formo:

Flav: Tiel oni prezentas sian dankon ke mi donas panon. Sen mi oni malsatmortus.

La Kasistino: Jes, mi ĉiam diris, ke vi ne devus grasigi tiujn ĉi sentaŭgulojn. Ili nur atendas la okazon por detrui nin.

Gabrielo staris senmove. La Kasistino turnis sin nun rekte al li. Ĝis nun oni priktraktis lin, kvazaŭ li ne ĉeestus.

— Montru al mi la komisian leteron. Tion vi tamen havas.

— Ne ekzistas komisia letero.

— Ne ekzistas? Ĉu ne ekzistas?

— Kompreneble ne. La kliento volis havi 5000 kronojn. En bona okazo li ricevus 1000 kronojn. Mi ne povas subskribigi komisian leteron, laŭ kiu li devus pagi al ni 5 procentojn laŭ la dezirata sumo plus la kostojn laŭ la dezirata sumo. Entute li ricevus nur la duonon de la sumo, pri kiu li tute ne volis eĉ aŭdi.

Flav mutiĝis pro la kolero. Sed ne la Kasistino:

— Anĝelo en la banko! Vera anĝeleto! Sed rimarku bone, anĝeleto mia, se vi nur ankoraŭ unufoje ne komencas per la subskribigo kaj certigo de niaj procentoj laŭ tiu sumo, kiun la kliento deziras havi, vi uzos viajn flugilojn. Vi flugos!

* * *

La dilemoj kaj problemoj pri la respondeco de la unuopulo en la friponaĵoj de la homa socio, pri la respondeco al si mem kaj al siaj proksimuloj turmentis lin dum iom da tempo. Fine li eskapis al sia bonfara sandifekto. Li refalis en sian antaŭan malsanon, kaj dum la tuta jaro li povis pensi nur pri si mem. Sed dum la lastaj tagoj en la banko li vidis ies subitan sukceson en la entrepreno.

Johano Tobias, la maljuna optimisto, bonorde reaperis en la banko kaj nun li prezentis la peton pri hipoteko de multaj kampuloj, kies komision li peris. La negoco estis grava kaj tre esperiga. La gravuloj interkonsiliĝis en la interna ĉambro, dume Johano Tobias serenigis la humoron de la restantoj, vagis de unu tablo al la alia, rigardis tra la fenestro al la vigla strato, komentis la veteron kaj la ĝeneralan staton de la mondo, fine — neniu sciis kiel tio okazis — li malaperis. La organizacio de la banko funkciis ne senerare. La persona gardisto de onklo Tobias estis en la konferenco. Onklo Tobias nerimarkate venis dum siaj vagadoj en la malhelan necesejon. Li ne rimarkis la elektran kontaktilon kaj lumigis al si per alumeto. Oni jam fervore serĉis lin, kiam li aperis en la kasĉambro. Li venis de ekstere. Nezorgita pantalona butono atestis pri la loko, kie li estis. La malica hazardo volis, ke la purigistino forgesis en la seruro ŝlosilon de la pordo, gvidantan al la vestiblo. Terure. Nun la kampulo povis konvinkiĝi pri la eŭfemismo de la tabuleto: Ĉefsekretario. Sed onklo Tobias staris tie, bonhumore kun sia nezorgita tualeto, ne rimarkante, ke li renversis la tutan, zorge konstruitan financpsikologian ekvilibron. La hazardo efektive ne estas administraciebla, pensis sinjoro Flav. Iĝis ĝenerala paniko.

Flav tamen retrovis nun sian parolkapablon:

— De kie vi venas — li demandis kun indigna akcento.

— Divenu — diris petole Tobias. — Vi havas tiel belajn ĉambrojn por ĉio. Sed estas tro mallume tie. Oni povus enfali. Kaj mi ne komprenas, kiu spirito ŝlosis la pordon deinterne. Kaj mi elvenis aliloke. Kiel tio povas esti? Ĉio ’stas diable stranga! Mi ja ne trinkis hodiaŭ.

La vortoj sonis kiel sarkasmaj akuzoj. Ruza fripono! Li certe iros rekte al la redaktejo de la “Voĉo de la Tero”!

Oni regvidis Johanon Tobias al la granda kontoro. La konsilantaro aranĝis novan, rapidan kunvenon en la interna ĉambro. Estis akcentite, ke la estraro de la banko ne konsideras la aferon vivgrava, eĉ se la banko pro tia malzorgemo devos ĉesigi sian funkcion; sed la mizera konsilantaro pripensu la aferon, ĉu ekzistas ia rimedo, ĉar povas okazi, ke oni baldaŭ devos reiri en la mizeron, de kie la zorgemo de bankiero Flav savis la ĉeestantojn.

La cerboj laboris sub altfrekvenco. La plano naskiĝis.

— Sinjoro Tobias — diris ĝeneraldirektoro Flav — dum nia mallonga interkoneco vi donis multe da signoj pri viaj kapabloj kiel terkulturisto kaj homkonanto...

Tobias ekflaris ion. Li suspektis iun artifikon. Li ne respondis, sed per rigardo celante la pordon li plenigis la ĉambron per pipfuma nebulspiralo, vane serĉante taŭgan punkton por sputi. Fine li prenis sian ruĝbluan poŝtukon kaj li, kiu estis tiel lerta pri sputado, mallerte lokis la superfluan salivon en la poŝtukon. Bankiero Flav daŭrigis:

— Vi venis al ni kun utilaj servoj kaj ni volonte havus vin ĉe ni konstante. Vi povus helpi nin kaj ankaŭ la kreditbezonantan publikon, kiu vizitas nin. Interŝanĝe ni zorgus pri tio, ke vi havu agrablan, komfortan vivon. Mi ne dubas, ke vi akceptos nian proponon. Vi ricevos elegantan uniformon, malfermos la pordon al la klientoj kaj faros informan servon; vi ricevos bonan titolon kaj tre bonan salajron... ni nomos vin agrikultura ĉefinformisto, sinjoro ĉefinformisto...

— Agrikultura kio? Kia diablo mi estos? Ne, sinjoro generalo, direktorgeneralo, mi ne kredas, ke mi estas sufiĉe granda bovo por labori ĉi tie.

Flav persistis.

— Certe vi estas ege taŭga por tiu posteno. Mi jam delonge serĉas iun por ĝi. Kiam mi ekvidis vin matene, vi ekplaĉis al mi; mia unua penso estis: ni devus gajni tiun Johanon Tobias por nia banko. Vi ricevos ĉe mi ĉambron, manĝon kaj ĉiumonate 100 kronojn.

— Sonĝo aŭ mensogo? — demandis sin Tobias. — Ne, sinjoro, mi estas Simplulo, kiu eĉ ne...

— Sed ni bezonas ĝuste vin, vian honestan, sanan provincecon. Mi vidas, ke vi volas diri jes. Vi do restu tuj ĉe ni. Estas tre grave, ke vi tuj komencu. Nun estas nia granda sezono kaj vi komprenas, ke mi konsideras tre grava, ke vi tuj, jam hodiaŭ komencu vian laboron.

— Sed unue mi volas vojaĝi hejmen. Paroli kun...

— Ne, sinjoro Tobias, momente tio estas neebla kaj ni bone zorgos pri vi. Tute komplete. Post kelkaj tagoj eble ni povos liberigi vin kaj vi povos por iom da tempo vojaĝi hejmen por prizorgi viajn aferojn.

Johano Tobias havis ian suspekton. La afero ne plaĉis al li. Li ne volas resti objekto de moko, se li restas en honto. Se ekzemple oni elĵetas lin de ĉi tie. Okazu kio ajn, sed li devas vojaĝi hejmen, paroli kun la homoj. Li ekiris al la pordo.

— Mi nepre devas veturi hejmen. Sed venontsemajne mi revenos...

Sur la vangoj de Flav aperis la ruĝaj makuloj. Li estis malespera:

— Sed tio estas tute neebla, sinjoro Tobias.

— Mi iros do, adiaŭ do!

Flav sentis, ke ĉio estas perdita. Se tiu ĉi aĉulo reveturos, la afero publikiĝos. Ne multe helpos, se oni rapide forigos la tabulojn. La prestiĝo de la banko nepre falos. Oni mokos kaj ridos kaj nenio helpos.

La kolosa naturforto, la kasistino, sentis, ke nun ŝi devas agi. Ŝi ekprenis la manon de Johano Tobias kaj tiris lin en la internan ĉambron:

— Sinjoro Tobias, rigardu tiujn du centkronajn monbiletojn. Ili estos viaj, se vi, hm, ne parolos pri la propono de mia frato kaj kompreneble ne pri la aliaj aferoj en la banko. Vi komprenas, komercaj entreprenoj havas sekretojn. Ni havas fortan konkurencon. Vi ricevos ilin... — ŝi aldonis, ankoraŭ unufoje svingante la monon antaŭ la nazo de Tobias.

— Kion mi devas fari por ili? — demandis la maljunulo, kiu ankoraŭ ne komprenis la aferon.

— Nur silenti. Kaj subskribi tiun ĉi kvitancon. Je via honoro. Ni komprenas la aferon, ĉu ne? Vi estas honestulo kaj ankaŭ mi estas sincera...

Post solena manpremado la mono ŝanĝis posedanton. Al la naturkatastrofa energio de la Kasistino oni ne povis kontraŭstari.

— Sinjoro Korb, kiel ni decidis pli frue, vi veturu kun sinjoro Tobias kaj kolektu la dokumentojn kaj informojn pri la klientoj, kiuj deziras hipotekon. La trajno ekveturos post unu horo. Ĉu komprenite?

— Komplete.

— Vi, viroj, estas inerta ŝafaro! Inkluzive vi — diris la Naturkatastrofo al sia frato.

Onklo Tobias kaj konsilanto Korb jam estis surstrate. La maljunulo ne montris sin parolema. Li cerbumadis. Io konfuzis lin kaj li ne povis sufiĉe ĝoji pro la mono. Ke li ne povos paroli pri la afero, kiu ŝveligis lian internon...

* * *

Konsilanto Korb revenis post du tagoj.

— Ĉu jam? — demandis sinjoro Flav, kiu kutimiĝis, ke liaj dungitoj eluzas la liberecon kaj akiras pli da tagsalajroj.

— Jes — diris iom tire konsilanto Korb.

— Ĉu la maljunulo ne babilis pri la pordoj?

— Ne, tion li ne povis fari.

— Pro sia promeso?

— Ne, sed ĉar li eĉ ne povas legi.

— Kiu diris tion?

— Li mem.

— Mensogo — diris la Naturkatastrofo. Li mem subskribis kvitancon ĉi tie.

— Tion ankaŭ mi diris al li. Sed li respondis, ke li lernis skribi sian nomon, sed cetere li estas analfabeto. Li havas sepdek jarojn kaj opinias, ke ne valoras la penon lerni. Pro tio li ne volis resti ĉe ni, kaj nun mi jam ne insistis lin pri tio.

Neniu riskis rigardi al la aliaj. Fine sinjoro Flav demandis post tusetado:

— Kiom estas la kreditpretendoj?

— Multaj.

— Nu, tamen bone. Kie estas la komisiaj leteroj?

— Mi ne havas ilin.

— Ĉu vi ne- -e — e havas?

— Ne-e. Ili ne volis subskribi.

— Tiam tiu fripono tamen povas legi. Li trompis vin kaj babilis al siaj kunfriponoj pri la pordoj.

— Tion li certe ne povis fari. Sed li iom ebriiĝis kaj babilis pri tio, ke li ricevis 200 kronojn por sia subskribo. Kaj...

— Ne balbutu! Eltusu jam, kion vi volas diri!

— Nu, la ceteraj postulis 300 kronojn por unu subskribo. Ĉar ili skribas pli bele ol Tobias.

La Kasistino estis preta fuĝi el la ĉambro. Ŝia voĉo tondris:

— Abomene! Sed iom valoras ankaŭ tio, ke la afero jam estas finita.

— Ne tute — diris konsilanto Korb. — Ĉar morgaŭ, escepte la instruiston kaj notarion kaj du-tri kampulojn, la tuta vilaĝo venos ĉi tien. Ili diras, ke vi, fraŭlino Flav, certe donos tricent kronojn por ilia subskribo.

Dum la sekvaj tri tagoj la enirpordo de la Familia Banko ricevis novan tabulon:

PRO INVENTARAJ LABOROJ LA BANKO ESTAS FERMITA

Per tio komenciĝis la fino de la Familia Banko Flav.

ESTIS BONE TIEL

LA VEKIĜO

Super la domo, kie la junuloj interparolis, la atmosfero estis maltrankvila. Flugatakoj skuadis la urbon.

— Ili komencas denove. Ne gravas! Kaj kiel estis poste?

— Nu vi scias, ni estis tute junaj, preskaŭ nur buboj, tuj post la abiturienta ekzameno. Viglaj kaj ludemaj. Hundidoj sen pripensoj kaj sen respondeco. Ni promenis en la granda urbo, kiun ni ne konis, kaj kien ni alvenis la saman tagon. Subite ni eksentis la bezonon por nova societo. Mia amiko proponis, ke ni alparolu po unu knabino sur la strato, sed mi riproĉis lin pro absoluta manko de vera aventuremo. Alparoli knabinon surstrate, kia banalaĵo! Sed mi diris al li: “Nun ni vizitos familion kaj interkoniĝos kun la ĉarma filino de la domo.” Mia amiko faris ŝvebajn gestojn ĉirkaŭ sia tempio kaj grimacis demande. Li diris ke mi tiel ade praktikas la idiotecon, kvazaŭ mi estus profesia idioto, idiotisto. Ni same ne konas tiun ĉi urbon, kiel Kuvajton. Mi demandis, kio estas Kuvajto. Li diris, ke ĝi estas urbo ĉe la Persa Golfo. “Vi volas fanfaroni pri via scio”, mi diris, “sed vi havas malpli da fantazio ol virga pediko. Mi montros al vi, ke ni vizitos hodiaŭ familion en tiu ĉi urbo”. Li rimarkis, ke mi jam havas planon, kaj iĝis pli respektema al mi. Li ne montris tion ankoraŭ; li bruis kaj insultis min laŭ la stilo de knabaĉoj, sed kun kreskanta admiro. Li argumentis, ke ni ne povas scii en kiuj familioj estas belaj knabinoj, kaj sekve la tuta afero estas stultaĵo. Sed mi insistis, ke ne gravas. Ni ja povas provi la bonŝancon kaj li ne timu: mi aranĝos la reston. Mi havas ja pli da fantazio ol abiturienta pediko. Mi efektive posedis fantazion en abundo. Mi volis uzi la recepton de la detektivromanoj kaj iri ien, kie ni rolos kiel kontrolantoj de la akvomezura instituto, kaj se ni havos bonŝancon, ni komencos agrablan interrilaton kun iu el la troveblaj virinoj. Sed pri tio mi ne parolis. Ni vetis. Mia tasko estis eniri en fremdan loĝejon kaj pasigi tie kvaronhoron kaj adiaŭi en plena amikeco. Inter la kondiĉoj estis, ke mi ne rajtas komenci ĉe la eniro per artifiko kaj diri, ke ni vetis kun mia amiko kajtielplu, kaj ke devas esti la unua loĝejo kiu estos la scenejo de la privetita agado. Tiel estis.

— Nu, kaj?

— Nu, kaj ni eniris telefonejon por elekti adreson. Mi elektis bonsonan nomon, arkitekton; ne estis malfacile trovi sur la urbokarto, kie estas la strato: la familio loĝis ĉe la ĉefa strato, kaj tute simple mi sonorigis sur la pordo.

— Ni nur baldaŭ povos supreniri — diris tiu, kiu aŭskultis la rakonton.

— Ni restu prefere ĉi tie. Vi vidos, ke ili revenos.

— Nu, bone. Daŭrigu do... Estas streĉa historio.

— Jen la daŭrigo:

Ĉambristino malfermis la pordon. Ŝi estis modelo de ĉarmaj kaj samtempe impertinentaj ĉambristinoj. Mia kamarado havis emon halti ĉe la enirejo kaj resti ĉe la ĉambristino. Sed mi ne cedis al liaj rigardoj. Mi estis “en bona formo”. Mi demandis, ĉu fraŭlino N. estas hejme? Mia kamarado ridaĉis malice. Nun montriĝos, ke fraŭlino N. ne ekzistas. Sed mi estis certa kaj efektive mi havis bonŝancon. Fraŭlino N. ekzistis kaj eĉ jam venis el la ĉambro por akcepti nin. Ŝi demandis: “Ĉu vi jam alvenis” kaj ŝi aldonis tre afablan “Koran bonvenon!”

Tiu akcepto embarasis min kaj eĉ pli mian, cetere aŭdacan kamaradon, kvankam lia kuraĝo havis iaspecan socian limon. Li estis komencanto en la fako de Casanova, sed liaj viktimoj estis ĉiam servistinoj. Li tute ne estis intelekta tipo. Ni sidis tie hezitemaj kaj timantaj. Ankaŭ mi estus preferinta esti ekstere. Ni ricevis strangan helpon de la hazardo. Nun la problemo estis, ĉu ni povos eluzi ĝin aŭ ne. Kiujn atendis la knabino? Mi estis tiel konfuzita, ke mi eĉ ne sciis, kia ŝi estas; mi ne alrigardis ŝin, nur aŭskultis la unuajn konvenciajn vortojn, kaj sub mia embaraso la melodia, juna voĉo sorbiĝis en mia konscio, kiel tre agrabla plezuro. Agrabla, sed danĝera, mi pensis. Ni estis jam en la bela salono de la familio...

— de kie oni baldaŭ elĵetis vin — diris la aŭskultanto de la rakonto. — Vi pravis, la aeroplanoj revenas. Estas denove alarmo!

— Ni restu do trankvile ĉi tie. Ĉu mi daŭrigu?

— Kompreneble.

— Ne estis tiel simple. Neniu elĵetis nin. Ni eksidis en la salono, kies detalojn mi ne perceptis, nur ĝian kulturan etoson; dum ni konversaciis, mi cerbumis, kiel ni povus ekscii kiuj nun ni estas. La fraŭlino komencis demandi pri siaj amikoj, Antono kaj Katerina, kaj mi diris, ke Antono fartas bone, tamen li bezonas iom da ripozo post la printempa ĉefsezono... mi time alrigardis ŝin, sed mi ne diris ion stultan... mi diris, ke Katerina-malvarmumis (mi supozis, ke Katerina ne estas tiel kontraŭstara kiel Antono, kiam temas pri malvarmumoj), sed ĉiukaze ŝi jam fartas tute bone kaj ili ambaŭ kore salutas ŝin kaj ke ili jam antaŭe estis nin certigintaj, ke ni havos grandan plezuron interkoniĝante kun fraŭlino N., kion ni nun vere povas aserti. Mia amiko funkciis kiel bas-akompano kaj ĝis nun ĉio progresis bonege. Nun mi jam kuraĝis eĉ rekte alrigardi ŝin; ŝi ne povis esti pli maljuna ol 23-jara kaj verŝajne ne pli juna ol 19. Ŝia varma, agrabla, ne elstare bela vizaĝo kaj ŝia mallaŭta, bela kaj kultura voĉo vekis unue la sentojn kaj ne tuj la sensojn. Ŝi estis unu el tiuj virinoj, kiuj vere uzas siajn okulojn kiel fenestrojn de la animo. Ŝi gajnis de momento al momento pli kaj pli da simpatio. En la rulfajro de la demandoj mi ne havis tempon por ekhonti kaj pensi pri nia stulta ŝerco. Mi eĉ sentis ekscitan plezuron: jen estis ekvacio kun multaj nekonatoj, kaj jen ili komencis malpliiĝi. Ni proksimiĝis al la kompleta solvo. Jes, tio venis. Ĝi venis tiel, ke ŝi subite kaj bonhumore diris ion, per kio ŝi rigidigis la rideton sur nia vizaĝo. Nia sango haltis en niaj vejnoj: “Mi tute forgesas” ŝi diris “ke ni estas esperantistoj! Kial ni ne parolas Esperante?” Tie sidis mia kamarado, subite paliĝinta, kaj tie sidis mi, atendanta la finon de la mondo. (Aŭskultu, nova signalo... Ili baldaŭ denove estos ĉi tie! Ne gravas, mi daŭrigas). Mi ne havis intereson pri Esperanto; eĉ malpli mia kamarado. Li havis tute aliajn ideojn ol la interfratiĝo de la homoj. Li estis forta ŝovinisto kaj poste li iĝis konvinkita partiano inter la brunĉemizuloj. Sed mi havis kuzon, kiu studis kaj propagandis Esperanton. Multe li ne kapablis paroli kaj iam mi aŭdis, ke li respondis al alparolo: “Pardonon, mi estas nur komencanto.” Per tiu ĉi frazo mi mokis kaj incitis lin konstante. Tiu ĉi frazo savis min por tiu ĉi momento. La alia esprimo, kiun mi konis en Esperanto, “Ĝis revido!”, ankoraŭ ne estis aktuala. Sed la unuan mi povis uzi, kaj sendante dankesprimon al la ĉielo pro la mankohavaj scioj de mia kuzo, mi diris al ŝi: “Pardonon, mi estas nur komencanto.” Mia kamarado, komprenante, ke la lasta vorto havas ian senkulpigan gravecon, diris kun la plej malbela prononco de la Esperanto-vorto: “Kommensando”. Tiel ni savis nin, kaj la afero ne prezentis komplikaĵojn dum la sekvaj du-tri minutoj, kvankam ni jam sciis, ke ni estos senmaskigitaj, kaj miaj genuoj komencis tremi, dum mi pensis pri la lasta, sed drama sceno, kiam mi devos forlasi tiun ĉi belan hejmon kun ĝia animo. Ni vidis neniun el la aliaj familianoj. Miaj sentoj varmiĝis kun danĝera rapideco. Ŝajnis, ke ankaŭ mia kamarado moliĝas. Sed nun abrupte aperis la komenco de la fino. La knabino diris: “Sed strange, ke vi venis preskaŭ tutan horon pli frue, ol Katerina menciis en sia letero. Laŭ tiu vi devus veni precize je la kvara.” Mi rigardis mian horloĝon. Mankis dek minutoj ĝis la kvara. Post proksimume kvaronhoro alvenos la veraj atenditoj, kaj ni estos stampitaj kiel trompistoj. Terura situacio! Vi ridas ĉi tie, sed tiam tio estis multe pli terura ol tiu bruo supre. Almenaŭ al ni. Oni povis pensi nur pri tuja foriro, sed tio estis neebla; la tablo estis jam kovrita kaj ni sentis la vaporon de la freŝe rostita kafo. Dum la cerbumado pasis pluaj, multekostaj, du-tri minutoj. Mi komprenis, ke nur kuraĝa operacio povas savi nin. Mi ekstaris kaj diris al nia nova amikino: “Fraŭlino N., mi ŝatus kun vi paroli inter kvar okuloj.” (Mi ne volis havi atestanton al mia konfeso, eĉ ne mian amikon.) Ŝi sekvis min kun mirantaj okuloj en la alian ĉambron.

Mia konfeso komenciĝis per tio, ke mi prezentis min; efektive ni ne prezentis nin komence, sed nek ni nek ŝi tion rimarkis. Post tio mi lasis tempon nek por interjekcioj, nek por rimarkoj. En unu spiro mi konfesis, pardonpetis, denove pardonpetis, ripete konfesis, kaj apenaŭ mi atingis la finon de miaj rakonto kaj klarigo, ni aŭdis sonorigon. La esperantistoj, kies lokon ni uzurpis, alvenis.

— Kiel ŝi akceptis vian historion.

— Estis tre interese. Komence ankaŭ ŝi ne sciis, kion diri, sed fine ŝi ridis, ridegis; ŝiaj larmoj same perlis pro la rido, kiel ŝia rido mem. Mi kredas, ke ŝi sentis sin feliĉa: ni ambaŭ estis bonaspektaj junuloj, tute ne sen sprito.

— Precipe vi, ĉu ne?

— Mi ne scias, ĉu tio estis ŝia opinio, sed ŝi estis feliĉa, ĉar ŝi povis pruvi al ni la pravon de Esperanto. La aliaj du gastoj estis simpatiaj junuloj kaj dum la tuta posttagmezo ni restis kune. Ŝi gardis nin tre afable, tute ne parolante pri nia friponaĵo. Ni estis gastoj el alia direkto; pli multe la aliaj ne sciis pri ni. Sed io kaptis min tiam. Tiu ĉi historio estas pli ol okjara, sed mi bone memoras ĝuste pri io speciala. Antaŭ nia foriro de ili mi demandis ŝin pri io, ĉar mi estis ekstreme skeptika. La societo intertempe pligrandiĝis, ni interkoniĝis kun ŝia tuta familio, tiel, ke efektive estis okazo al mi diskuti nur kun ŝi. Mi formulis mian demandon proksimume jene: “Sed ĉu povas esti, ke vi vere kredas pri la paciga forto de via Esperanto?”

Ŝi respondis: “Nu, jen: al mi ĉiuspeca fanatikeco estas fremda, eĉ timiga. Tio, kion ni vidas ĉirkaŭ ni sufiĉas, por ke ni timu la ekzaltecon. Mi iĝis iam esperantisto, ĉar tiam mi estis tute juna kaj idealisto: eble ankaŭ tio havis decidan gravon, ke mi esperis multe da plezuroj, facilaj plezuroj. Por mi malfermiĝis la mondo, kiam ĝi malvastiĝis por la aliaj. Kiel esperantisto mi travivis ravajn epizodojn, surprizajn por ĉiu pesimisto. Daŭrus tre longe paroli pri tio. Sed unu afero estas certa: ke el tiuj mozaikeroj jam elformiĝas tute klara konvinkiĝo. Ĝi ne estas plu supraĵa bildo; ĝi havas profundon kaj perspektivon. El la plezuroj fariĝis taskoj kaj konscio, el la konscio konscienco; respondeco pri ĉio, kio okazas en la mondo...”

“Dostojevski” mi diris.

“Jes iel, kiel Dostojevski komprenas kaj komprenigas la respondecon de ĉiu unuopulo. Nun mi eble ne scias, ĉu mi povas kredi pri la proksima sava rolo de Esperanto; patentmedicino ĝi ne estas. La tempoj estas pli kaj pli malhelaj: kio povas sekvi, pri tio mi eĉ ne volas pensi. Sed tamen mi kredas — jes, mi kredas... sed cetere la demando ne plu povas esti, ĉu mi kredas, ĉar mi tute simple vivas en Esperanto.”

Proksimume tiel ŝi diris.

La aŭskultanto demandis:

— Kiel estis poste?

— Poste mi mem iĝis esperantisto.

La bruo plifortiĝis. Sed tio estis la propraj kanonoj. La aliaj nun certe estis proksime. Ĉu la celo estis la stacidomo? Nu, tiu spektaklo ne daŭros longe. Estis eksplodo ie pli proksime. Ne gravas.

— Kaj poste?

— Nenio estis poste.

— Ĉu vi enamiĝis al ŝi?

— Jes, iel simile. Sed si preferis mian amikon. Ŝi ne povis esti feliĉa. Li tiriĝis al aliaj magnetoj.

— Kie li nun estas?

— Li kuŝas en amastombo en Balkano. Li estis volontulo.

— Kaj ŝi?

— Ŝia patro estis gvidanta liberpensulo. Malamiko de la nacio, kiel oni diras. Mi ne scias, kie ŝi povas esti. Eble ŝin savis ŝia bona stelo.

— Kion vi pensas do nun?

— Mi havas nur unu brakon kaj povus havi kaŭzon por esti amara. Sed mi ne estas tia. Mi ofte pensas pri tiu ĉi epizodo. Estis interese interkoniĝi kun tiu knabino. Estus bone scii, kie ŝi estas. Estus bone scii, kie estas niaj similuloj. Sentimentala mi ne estas, sed mi havas la guston de bela, homa travivaĵo en mia animo. Mi pensas ofte nun pri la vortoj de Dostojevski: “Ĉiu el ni estas respondeca por ĉiuj kaj por ĉio, kio okazas sur la tero.” Mi kredas, ke ankaŭ nun formiĝas tiaj mozaikoj; ankaŭ nun, dum tiuj ĉi senhontaj tempoj maturiĝas homaj pensoj, kiuj signifas Esperanton, aŭ simple fratajn ideojn. Kio ajn okazas, mi kredas pri tio.

La infera klakado de la flugmaŝinoj subpremis ĉiun penson kaj ĉiun vorton.

— Nun ili estas super ni. Ho —

* * *

El la bombŝirmejo de la vilao oni elfosis du junajn virojn. La unubrakulo, la rakontinto, jam ne plu vivis, sed la alia militkriplulo jes. Baldaŭ klariĝis, ke liaj vundoj estas malgravaj. Rekonsciiĝinte li baldaŭ retravivis la lastajn vortojn de sia kamarado. Li ne plu estis videbla al li; li vidis nur sangon. Li ne sciis, ĉu estas lia propra aŭ tiu de la kamarado. Rigardante la ruinojn, li murmuris al si frazon, kiun li volis eldiri antaŭ la eksplodo. Estis alia frazo, citaĵo el la Kulpo kaj puno de Dostojevski. Li ne havis tempon diri ĝin kaj nun li provis per ĝi formi ponton super la abismo, kiu disigis la vivanton de la mortinto:

“Mi klinas mian kapon ne antaŭ vi, sed antaŭ la suferoj de la homaro.”

La vivo volis vivi kaj sekvis novaj taskoj.

KOKO KRIAS JAM!

KOMPOSTA KOMPLOTO AŬ KOMPOTO?

Permesu al mi plendi iomete. Kontraŭ kiu? Tiun personon oni nomas en ĉiuj landoj “presdiablo” aŭ diablo de la preseraroj. Sed ĉi tie, en la lando de la vikingoj, la nura nomo de la diablo igas la piemulojn rigardi al la ĉielo aŭ ruĝiĝi, ĉar en tiu ĉi lando la nura nomo estas pura blasfemo (kaj sekve ne malofte aŭdebla vorto); la presdiablo estas nomata ĉi tie pli dece preskoboldo. Antaŭ Gutenberg oni ne multe sciis pri la plej danĝera malamiko de la aŭtoroj, kiu tiurilate superas eĉ la recenzistojn. Cetere li ne respektas recenzistojn. Li faris tre grandajn skandalojn kaj ne indulgis eĉ la biblion, tiel ke en la dek-kvina kaj dek-sesa jarcentoj li vere konsternis kaj embarasis la prespopolon. Laŭ interesa libro de hungara aŭtoro (Rath-Végh: La komedio de la libro) en la jaro 1562 aperis kontraŭpapisma verko sub la titolo: Missae ac missalis anatomia. La libro enhavis 172 paĝojn, la listo de la preseraroj ne malpli ol 15. La eldonisto defendis sin jene: “La malbenita satano uzis sian kompletan ruzon por forigi la emon de la pia leganto legi la verkon.” Estus nun interese analizi, sur kiu flanko do staris — laŭ la eldonisto — la satano, kaj iom esplori lian rolon en la religiaj bataloj de tiu fora epoko; sed nun temas pri io alia. Ĉiukaze, laŭdire de tiam oni parolas pri la presdiablo, respektive preskoboldo.

Mi ja diris, ke la malamiko de ĉiu verko ne indulgas eĉ la recenzistojn. Pri tio oni povas legi instruan historion samloke. Franca profesoro, Flavigny, en 1648 verkis recenzon pri iu teologia verko. I.a. li citis la memorindan frazon el la Matea Evangelio: Quid vides festucam in oculo fratris tui et trabem in oculo tuo non vides? Ne estas necese traduki la frazon, sufiĉas diri, ke festucam = “lignopeceton, ligneron”, kaj trabem = “trabon”. Kiam la recenzo aperis, iĝis skandalo — unuaranga —, ĉar la malanĝelo elŝtelis ambaŭloke la literon o el la komenco de la ripetata vorto oculo (latine: “okulo”) kaj sekve la frazo esence ŝanĝis sian signifon: la rolon de la okulo ambaŭloke transprenis tute alia korpoparto, per kiu oni apenaŭ povus vidi, sed kiu estas prefere fundamento firma, kiam oni sidas sur ĝi. La profesoro devis solene ĵuri antaŭ la tuta universitata korporacio, ke li estas senkulpa.

Leginte pri ĉio ĉi mi iom ekmiris, ĉar laŭ mia sento la preskoboldo naskiĝis precize tiam, kiam mi ekvidis la sunlumon. Nun mi jam modifis tiun mian kredon: nuntempe mi estas konvinkita, ke ekzistas speciala preskoboldo, kies tasko estas prizorgi kaj misformi miajn artikolojn, kiam ajn kaj kie ajn ili aperas. Eble tiu ĉi penso estas tro egocentra, sed vi scias: estas aferoj inter la ĉielo kaj tero... Ion mi supozis jam en la aŭroro de mia esperanta verkado, kiam en “Literatura Mondo” en unu el miaj unuaj modernaj fabeloj advokato — rolanta inter aliaj estaĵoj kaj bestoj — transformiĝis — dank’ al al la preskoboldo kaj lia fidela disĉiplo, la kompostisto — en fantazian beston: akvokato. Poste sekvis aliaj verkoj kaj aliaj bone elkalkulitaj malicaĵoj de la subteruloj. Dum tiaj okazoj oni kondutas diversmaniere: kelkaj mute kaj riproĉe rigardas la ĉielon, aliaj blasfemas. Mi finfine akceptis tiun ĉi insidan kompaniiĝon al miaj verkoj, kiel rajtan kaj merititan punon pro miaj verkistaj kaj ceteraj kulpoj. Sed kiam la malico ne plu ligis sin al mia persono, sed kontribuis ankaŭ al la verkado de la Nobelpremiita sveda verkisto P. Lagerkvist, kies kelke da verkoj mi tradukis, tiam mi decidis, ke mi provas levi mian malfortan voĉon; kvankam mi timis, ke la malespero kaj la fatalisma rezigno fine fermos la vojon de mia inerta krio kaj strangolos ĝin. Sinjoroj Koboldo kaj Kompostisto, vi povas fari kontraŭ mi, kion vi volas, sed estimu la Nobel-premiitojn.

La konkreta afero okazis tiel, ke mi tradukis poemon de P. Lagerkvist. Ĝia titolo estas Letero venis. La poemo jenis:

De hejme venis ĵus leter’
pri ĉerizarbo, ribo, ter’.
Per trema mano oldulin’
— Patrino — skribis ĝin.

Post vort’ desegnis vorton pri
sekalokresko, trifoli’,
pri Li kaj Lia granda far’
de jar’ al jar’

En suno staris kort’ ĉe kort’
sub gard’ de l’ dia firma fort’.
Sonoris paco je vesper’
el alt’ al ter’.

Kaj estis spir’ de ĝardenheĝ’,
lavendo kaj vespera neĝ’,
silenta festoharmoni’ —
dimanĉe skribis ŝi.

Ĝi hastis tage-nokte por
sciigi min en longa for’,
ke estas ĉio — pec’ post pec’ —
kiel de eternec’.

Vi eble rimarkas, ke la agordo de la poemo estas klare somera, kun iom da aŭtuna ombrumado. Mi ne volas nun analizi tiun ĉi poemon, kiun mi tre ŝatas, kaj kiun mi klopodis laŭeble plej fidele traduki. Mi sendis la tradukon al “Heroldo” kaj baldaŭ ĝi aperis. Sed antaŭ ĝia apero traokulumis ĝin la preskoboldo, kiu estas ĉioscia, kaj proksimume jene rezonadis: “Hm, verko de sveda poeto. Svedlando, malvarma klimato, kiel oni povas traduki svedan poemon sen neĝo? Ni rigardu nur... Jes, kompostisto, ĉi tie vi povas meti iom da neĝo!” Kaj jen per eta modifo la ĝardenheĝo en la antaŭlasta strofo transformiĝis je ĝardenneĝo kaj la poemo mem en distilitan, kristalan nordan verkon. Oni vidas antaŭ si la nordan someron, la nordan naturon, kie post la vespera sonorigo (kaj post ĉiu vespermanĝo), laŭprograme, silente kaj mistere flugas teren la plej blanka kaj plej virga neĝo de la mondo.

Kiam la preskoboldo kaj la kompostisto atingis tiun ĉi maksimuman rezulton per minimuma peno, oni rajtis esperi, ke li kaj lia satelito iĝis sataj kaj konsideris la tagon perfekta kaj finita. Sed oni ofte eraras, precipe, kiam temas pri la fervoro de fervola koboldo. Vi memoras la lastan strofon:

Ĝi hastis tage-nokte por...

t.e. la letero hastis. Sed ankaŭ tiu tradukista solvo ne kontentigis la koboldon kaj post mallonga konferenco kun la kompostisto ili ŝanĝis la unuan verson de la lasta strofo jene:

Ŝi hastis tage-nokte por
sciigi min en longa for’ ktp.

La koboldo ankaŭ nun uzis sian kleran boninformitan cerbon. Oni aŭdas tiel ofte pri la laboremaj maljunuloj de la nordo, pri centjaruloj, ĉiam fortaj kaj junaj, sanaj. Oni renkontas dum la kongresoj eterne junajn sinjorinojn — laŭ la jaroj tamen maljunajn — bluokulajn kaj freŝhaŭtajn. Per tiu ĉi bagatela korekto el ĝi al ŝi oni ricevas klaran imagon pri la nefrakasebla maljunulino, kies manoj — laŭ la aserto de la poeto — estas tremaj, sed la piedoj multe malpli, eĉ tiome, ke ili volonte kaj longpaŝe hastas tage-nokte por... persone transdoni la leteron...

Antaŭ ol mi tute rezignus — verŝajne ĉio estas ja vana — ankoraŭfoje mi protestas jene kaj lastfoje, tamen iom emfaze: Ktrgedzimripppĉun!

LA ĈEFMINISTRO DE SVEDLANDO

(Memoro pri la kongreso en Malmö, 1948, dum kies kabareda vespero la aŭtoro en la masko de Paŭlo Papago el Papagonio prezentis la jenan scenon. La sola, kion la leganto bezonas scii, estas, ke tiam, same kiel dum la reskribo, la ĉefministro de Svedlando havas la nomon Tage Erlander.)

Sur la scenejo estas tablo kun telefonaparato. Ĉe la aparato staras Paŭlo Papago kun la mikrofono en la mano. Ĉe la alia flanko de la drato, kiel oni konstatas laŭ la frazoj de sinjoro Papago, estas Jan Strönne, la “ĉefo” de LKK. Liajn respondojn ni ne aŭdas:

— Haalloo, haaallooo! Ĉu sinjoro Strönne?

— Ĉu vi ne rekonas mian voĉon? Mi estas Paŭlo Papago el Papagonio.

— Ĉu vi diras, ke vi dormis? Ke mi vekis vin? Nun bonvolu ne dormi. Dormi nokte? Mi kutimas dormi kelkfoje dum la Somera Universitato... Mi scias, ke la prelegoj estas interesaj, sed dormi estas eĉ pli interese... tiam. Ne nokte... Rigardu, sinjoro Strönne, se vi nepre volas dormi, dormu post la kongreso. Nun temas pri gravaj aferoj...

— Pri kio?... Pri la kongreslibro kompreneble...

— Jes, ĝi plaĉas al mi... Ne malbona, sed...

— Kial vi volus respondi morgaŭ? Ĉu vi havas tiom da laboro?

— Mi komprenas tion. Vi ja skribas sur la unua paĝo de la kongreslibro: “Ni semas kaj semas konstante.” Ĉu vi estas terkulturisto? Mi diros al vi ion, sinjoro Strönne. Semu aŭtune! Ne konstante! Kaj ne dum la kongreso!

— Ĉu vi ne estas terkulturisto? Bankoficisto? Kion vi do semas en la banko?

— Kial vi krias? Mi kredas al vi. Sed se vi semas nenion, vi do havas tempon respondi al mi?

— Kial vi estas tiel nervoza, se vi ne devas semi?

— Kion mi faru?... Kien mi iru?... Al la inf... Jes, mi komprenas: al la infanoj de mia edzino por konversacii kun ili dum la nokto. Neeble, sinjoro Strönne. Prudenta homo lasas sian edzinon en Papagonio. Ĉu vi volas fini la paroladon? Sed nun mi volas fari al vi gravajn demandojn.

— Pri la kongreslibro... Kio estas tio?... Mankoj... Gravaj mankoj... Ni bezonas klarigojn, kiel oni povas lasi la kongresanojn en tia mallumo... Rigardu la 5-an paĝon!

— Kio estas tie?... Jes, portreto de gravulo. Kaj sube?

— Ĉu vi ne vidas? Tie estas presite: Tage Erlander, la ĉefministro de Svedujo... Nu? — Ĉu vi kuraĝas diri: nu? Nu? Ĉu mi ne komprenas? Jes, mi komprenas: Tage Erlander estas la ĉefministro de Svedujo, jes Tage Erlander. Tage li estas Erlander. Sed kiu li estas nokte? Kial li estas iu alia tage kaj nokte? Ĉu lia individuo disfendiĝis? Kaj vi nur lasas la aferon kaj eĉ fieras pri tio en la kongreslibro?

— Ĉu mi miskomprenis tion?... O-ho, nun mi komprenas. Jes, Tage Erlander, la ĉefministro de Svedlando... Bone, sinjoro, mi bone komprenas: ankaŭ la ĉefministro havas okhoran labortagon. Tage Erlander estas la ĉefministro en Svedlando, Sed kiu estas nokte la ĉefministro? Kaj kion faras sinjoro Erlander, kiam li ne estas ĉefministro, kaj kion faras la alia sinjoro tage, kiam li ne estas ĉefministro? Jes, kion faras la alia ĉefministro tage? Kio estas la nomo de la alia ĉefministro? Kaj kial lia nomo ne estas en la kongreslibro? Bonvolu noti tiujn ĉi demandojn... Ho, jes, mi ŝatas demandi. Estas strange, ke mi ne ricevas sufiĉe da respondoj... Ho, mi havas ankaŭ aliajn demandojn al vi... Mi volas demandi vin, kian funkcion havas la honoraj membroj de la kongreso... Mi komprenas, ili estas tiaspecaj gardanĝeloj... Mi havas tre gravan ideon... En la nomo de la kongresanaro mi petas la estraron disponigi al ĉiu unuopa kongresano po unu honora membro... Al mia samlandanino, sinjorino Papagina bonvolu sendi la sinjoron, kiu estas ŝtrumpfabrikisto... kun ŝtrumpoj...

— Mi?... Dankon, mi jam havas propran honoran membron... membrinon... Sekreto... Mi ne ŝatas dividi gardanĝelojn...

— Lasu min paroli, sinjoro! Mi volas paroli pri la utilaj frazoj de la kongreslibro. Mi lernis ilin svede. Poste mi iris al la restoracio kaj diris: Mi deziras lunĉon, buteron, fromaĝon, haringon, kuiritan, rostitan viandon, fiŝon, unu du, tri manĝaĵojn; mi deziras supon, deserton, glaciaĵon, fruktojn, kukon, kafon sen pano; mi deziras lavi la manojn; donu al mi bieron, vinon, brandon, lakton, akvon. Mi lernis ĉion ĝis la 19-a frazo. Sed tie mi haltis. Tie estis: Mi volas pagi. Tiu estis tro malfacila frazo... Kion mi faris? Mi iris...

— Kaj ili... Ankaŭ ili... Ĉu vi ne komprenas? Mi iris, kaj ankaŭ ili mi-iris... Ke mi ne babilu?

— Ankoraŭ io tre grava. Vi eble ne vidis tiun anoncon, kiu aperis en la “Papagonia Heroldo”. Estis jene: Okaza vendado de gantoj por sinjorinoj sen fingroj 2 kronoj, kun fingroj 3 kronoj... Kial mi diras tion?... Mi ne scias... Sed bonvolu informi min pri la jena afero: Inter la utilaj informoj oni legas, ke “kelkaj kunsidoj kaj prelegoj kun bildoj aŭ filmo okazas en la proksima gimnazio — por knabinoj”. Sed kion faros do la knaboj?

— Onklo Strönne, ne forgesu nin, la knabojn. Ankaŭ ni volas vidi filmojn. Ĉu en tiu ĉi lando oni ne rajtas sidi en la sama kinejo, kie la knabinoj sidas? Onklo Strönne, vi devas pensi ankaŭ pri la knaboj, ne ĉiam pri la knabinoj...

— Haalloo, haaalllooo... li ne respondas... Eble estos plej bone viziti lin, eble li svenis... mi vizitos lin...

(Kurteno)

F. SCHILLER NE VIVIS VANE!

Nova skribmaŝino. Bonforma, moderna maŝino, ne nigra, sed malhele verda; super la dancema klavaro eleganta arĝentkolora ŝtalrubando, meze kun helruĝa strio, kvazaŭ zono sur la talio de juna fraŭlino. Super tiu ĉi zono oni vidas nigran tabuleton, kvazaŭ broĉon kun la nomo de la fabrikaĵo: Halda. Halda estas skribmaŝino, aŭ maŝinino, virineto en verdo. Dum ni iom post iom maŝiniĝas, robotiĝas, niaj objektoj, maŝinoj, proprigas al si pli kaj pli da vivo. Oni povus skribi ankaŭ pri tio, sed mi volas unuavice skribi pri Halda. Ni rigardas unu la alian. Mi kun admiro; Halda male ne montras specialan admiron al mi. Mia malnova, maljuniĝinta, tute eluzita skribmaŝino, kiu nun estos sendota kiel eta fragmenta kompensa parto de la alta prezo por la nova, atendas ian miraklon en la angulo: malriĉa, griziĝinta parenco en la societo de altranguloj. Miraklo ne okazas, kaj la maljuna maŝino nun subite kaj senspite submetas sin al la naturaj leĝoj kaj forgesiĝas sen kontraŭstaro.

— Bonvenon, Halda... fraŭlino Halda — mi salutas la novan maŝinon.

Halda dankas degne. Por ke la leganto ne tuj ĉesigu la legadon de tiuj ĉi instruaj frazoj, mi informas vin, ke degne signifas laŭ la Poezia Fakvortaro kaj laŭ la listo de la Kvaropo: “bonvole fari ion al malaltranguloj, afable, sed tamen sentigante sian moŝtecon”. Unusola vorto kaj vi komplete komprenas, kiel Halda kondutas al mi: kiel freŝbakita abiturientino de la skribmaŝinfabriko resalutas sian unuan, nur por degno indan admiranton.

— Ĉu vi permesas, fraŭlino, ke mi iom elprovu viajn kapablojn? — mi demandas iom singarde.

— Se vi kondutas dece — diras iom kokete la fraŭlino. Tio estas jam favora signo.

Mi komencas skribi. Tio estas, mi komencus. La klavoj ekfrapas kun diskreta plaŭdo, sed ili mokas min. Ili frapas sur la saman punkton de la papero. Mi kredas, ke mi skribis tutan linion, sed sur la papero estas ununura truo. Halda ironie ridetas.

— Vi estas komencanto. Oni devas malfiksi mian...

Kompreneble mi ne liberigis la cilindron; ĝi estis senmova. Dekstre, flanke, kiel aliaj fraŭlinoj, ankaŭ Halda havas ian rapidan mekanismon por liberiĝi. Nun mi scias.

Mi skribas denove, sed nun la literoj estas nevideblaj. Verŝajne mi ekpuŝis la rubandŝanĝilon, kiu venis en neŭtralan pozicion. La maŝino nun skribas sen rubando. Rapide mi metas la farbrubandon en la pozicion de ruĝo, ĉar mi volas festi per ruĝaj, printempaj vortoj:

— Halda venis, Halda kun la...

Sur la papero estas nenio. Mi komencas grumbli. Ni reprovu per la nigra rubando. Nigre ĝi skribas. Nun ni provu denove ruze kaj ruĝe. Halda ne volas... La komencaj grandaj literoj saltas en la alton, kaj nur la suba parto de la literoj montras iom da ruĝa nuanco. Mi trorapidas, evidente. Mi komencu denove. Nun mi jam sentas, ke temas pri batalo. Mi eraris pri Halda. Halda estas juna ĉevalo, Pegazo, kiun mi devas kutimigi al la selo. La ribelo, sabotado, obstino estas vanaj; mi montros al vi...! La ĉambro ne plu estas ĉambro. Io tute alia, sango kaj sablo, azeno. Kompreneble mi volis skribi “areno” sed tiu ĉi eta friponino eluzas ĉiun sian artifikon. Nu, mi instruos vin...

Mi rekomencas. Halda, mi diras, ne estu malica. Mi ne devas nepre uzi viajn servojn. Oni povas skribi ankaŭ sen vi. Se mia fontplumo ne estus forkurinta de mi, mi montrus, ke ankaŭ per ĝi oni povas skribi. Sed rigardu, ĉi tie estas malnova inkujo. Eble ĝi estas via avo. Ankaŭ ĝi estas uzebla. Oni bezonas nur plumon. Kion vi diras? Ke ankaŭ la anaso havas plumon kaj tamen ne povas skribi? Kion vi demandas? Ĉu mi estas certa, ke mi povas skribi? Halda malice ridas, sed mi sentas, ke jam komenciĝis la interŝanĝo de pensoj. Mi aŭdas iom da cedemo en la rido. Mi skribas, pli ĝuste ni skribas. La Pegazo ne spitas la selon. Mi ŝajnigas ne rimarki la transformiĝon; mi skribas severe. Tre ruze, ne rigarde al la klapeto, subite mi ŝanĝas la farbrubandon. Halda skribas eĉ ruĝajn literojn. Halda komprenis, ke la vivo estas io alia ol la fieraj sonĝoj de la juneco. Grandioze, el mia vidpunkto. Nun ni povas komenci nian kunvivon. Ĉio estas en ordo.

Ni estas multaj en tiu ĉi eta ĉambro. Multaj vivantoj, multaj voloj, kiujn mi devas agnoski. Libroj, objektoj, mebloj. Ili vivas, ili povas esti kapricaj, ili povas ĝoji, melankolii, grumbli, ŝerci, artifiki, petoli. Ili havas karakteron. Kelkaj el ili estas rekte malbonvolaj. Entute ni vivas bone. Oni neniam estas sola. Mi estimas miajn objektofratojn kaj ili adaptiĝas al mi. Mi ne estas tiel ekstrema, kiel tiu primitiva jemena judo, pri kiu mi antaŭ nelonge legis. Oni transportis lin el sia dezerta lando al la nova patrujo per flugmaŝino. Baldaŭ li aĉetis radioaparaton en Tel-Aviv. Post unu tago li revenis kun la radio al la vendejo. La aparato estas malbona, ne uzebla.

— Ĉu ĝi ne parolas?

— Jes, sed malbone.

— Kial?

— Hieraŭ ĝi diris, ke estos sennuba vetero kaj poste falis hajleroj, grandaj kiel bulboj. Redonu la monon!

Sed mi scias, ke radioaparato estas kaprica estaĵo. Ĝi sentas, ke ĝi staras meze inter la tero kaj ĉielo. Ni bone vivas unu kun la alia. Kelkfoje mi atentigas ĝin pri bona konduto kaj plej ofte ĝi obeas.

Unu el niaj vestpendigiloj en la antaŭĉambro havas nomon. Mi ne malkaŝas, kio estas la nomo, eble nur tiom, ke ĝi havas la nomon de unu el niaj recenzistoj. Tiu pendigilo kun la nomo de la recenzisto estas vera kanibalo. Vi scias, kiel tia pendigilo aspektas. Tie, kie homo havas la kapon, la pendigilo havas iaspecan demandsignon el fero, kiu finiĝas en ŝraŭbo. La ŝraŭbo estas fiksita al lignoarko, sed ĉe la subo de la ferdemandsigno estas lignoringo, kies celon nur mi komprenas. Tiu ĉi ringo aŭ tubeto ĉirkaŭas la rektan finon de la demandsigno. Kiam oni venas hejmen dum la vintro, oni klopodas rapide liberiĝi de sia palto. Oni prenas la pendigilon, per la maldekstra mano oni levas ĝin, samtempe metas sur ĝin la pezan palton per la dekstra mano, kaj kiam ĝi jam ekpendas sur la hoko, oni volas forpreni sian dekstran manon de la pendigilo. La mano estas streĉita kaj la pendigilo aŭtomate ekpinĉas la pendiganton ĉe tiu haŭtparto, kiu estas inter la dikfingro kaj montra fingro, tiel, ke oni subite rememoras la nomojn de multaj grandaj kaj malgrandaj profetoj. La tubeto aŭ ringo servas nur por torturi la viktimon.

* * *

Ĝenerale ili tamen ne estas malicaj, tiuj silentaj fratoj. Ili povas esti petolaj, sinkaŝemaj, kelkfoje spitemaj. Tapiŝoj volonte stumbligas, kaseroloj volonte bruligas, korkoj kaj butonoj de ĉemizo volonte kaj mistere malaperas, kiam ili estas en tia agordo, sed subite nature ili reaperas, kiam ilia kaprico finiĝas. Libroj fermiĝas per si mem kaj moke ridas, kiam oni konfuze rimarkas, ke io malagordas. Elektraj kuiriloj estas sen kurento, ĉar ili forglitigas la ŝaltilon, pri kiu oni kredas, ke ĝin oni jam kontaktigis.

Ili ĉiuj vivas, kaj dum ni komencas simili al senvivaj eroj de sennoma amaso, ili vivas, sentas kaj eĉ suferas. Mi memoras pri aŭto, per kiu mi devis veturi proksimume 30 kilometrojn al mia prelegloko. Tiu aŭto estis malsanega. Oni povis rigardi ĝin nur kun kompato. Ĝi havis astmon kaj ftizon. Ĝi devis halti post ĉiuj 500 metroj por tusi, tusegi. Ni alvenis al la prelegejo, kiam la lastaj fragmentoj de la publiko forlasis ĝin.

Ekzistas ankaŭ altaj virtoj en tiu mondo. Unu el niaj bonaj amikinoj rakontis la jenan historieton. Por pli bone kompreni la rakonton mi volas aldoni, ke ŝi estas juna kaj poeziema. Tiam ŝi estis multe pli juna kaj eble eĉ pli revema. Ŝi atendis gastojn kaj ŝi decidis baki ian delikataĵon, al kiu laŭ nia hungara kutimo oni bezonas aligi pistitan kaj sukeritan papavon. Ŝi metis la pistotan papavon en la pistujon kaj per la kupra pistilo komencis frakasi la papavon. Dume ŝi sentis sin inspirita kaj elpensis ritmojn kaj rimojn. La ritmo de la pistado inspiris ŝin. Sed jen ŝi subite konsciiĝis pri ia fremda tintado en la pistujo. Ŝi rigardis tien, kaj montriĝis, ke ŝia brakhorloĝeto malfiksiĝis, falis en la pistujon kaj jam estis preskaŭ perfekte pistita. Ĉiuj ŝraŭbetoj, risortoj estis frakasitaj. Sed, rakontis nia viglokula konatino, post la unua paniko, post kiu ŝi forskuis la perdosenton kun la facila agordo de la bohemoj, ŝi tamen nepre devis pretigi la bakaĵon. Kaj imagu, oni povis facile disigi la metalajn pecetojn de la papava maso.

Post tio la rakontantino eksilentis. Mi plene admiris ŝian rakontan talenton. Sed mia edzino admiris ĝin malpli senrezerve. Ke mia kritikemo malpli fidinde funkciis, tio povis dependi de la speciala ĉarmo de la rakontantino. Mia edzino demandis:

— Jes, jes. Sed la vitro de la horloĝo? Tion vi ne povis disigi de la papaveroj.

— La vitro de la horloĝo? Ĝi restis aa-bsolute tuta. Ĝi estis t.n. nerompebla vitro — respondis senhezite la sinjorino.

Ĉu ŝi eble volis fari reklamon al la nerompebla horloĝvitro? Ĉu estis vero aŭ adapto de la fiŝkaptistaj rakontoj al la teritorio de la mastrumado, mi ne scias.

* * *

Mi memoras ankaŭ pri murhorloĝo. Pri ĝi ni parolas kun speciala omaĝo. Iun someron ni luis ĉambron ie, proksime al Stokholmo. La nervoza sinjorino, kiu ludonis la ĉambron, ventrapide komunikis al mi la instrukciojn, kiujn ni devas atenti. I.a. ni ne streĉu la horbatigan risorton de la murhorloĝo, sed nur la tiktakilon. Cetere la horloĝo estas malnova, sed fidinda. Mi dankis kaj sammomente forgesis la plej grandan parton de la instrukcioj.

Post kelke da tagoj la horloĝo laciĝis; ĝiaj tiktakoj ricevis ian spiregan kunsonon. Mia edzino, kiu estas multe pli entreprenema ol mi, prenis seĝon, metis ĝin sub la horloĝon, prenis la streĉilon. Mi ne tre interesiĝis pri la afero; mi estis okupata pri ia verkado. Mi interesiĝis, kiam la horloĝo eksonoris. Eble oni ne povas doni ĝustan impreson pri tiu sono, nomante ĝin sonoro. Ĝi estis io raŭka, io mistera, io dolora, io fantoma, io nepriskribeble spinvibriga. Plej terure estis, ke ĝi ne estis io, sed ioj, eĉ iadoj, t.e. ioj ade-ade. La maljuna horloĝo, silentinta eble dum jardekoj, komencis vee aŭdigi siajn plendojn kaj tute ne emis fini sian ĝemadon. La mistera kaj nerekuracebla doloro de la maljuneco tremigis la aeron de la ĉambro. Ni ne tuj komencis kalkuli la batojn, sed nur ĉirkaŭ ĉe la 50-a bato. Poste ni kalkulis 326 pluajn batojn. Poste, subite, malbonaŭgure iĝis silento. Ankaŭ la suno malaperis samtempe de la ĉielo kaj la ĉambro iĝis malluma. Nin kaptis la timo kaj — tia oni estas — duonminuton post la ĉeso de la mistera, raŭka (priskribo kiel supre) voĉo de la horloĝo, ni alrigardis unu la alian kaj ekridegis. Sed longe ni ne ridis, ĉar la maljuna horloĝo reeksonoris kun la sama mistera raŭketo kaj korŝira doloro kaj veadis plu. Ni kredis, ke ni devos transloĝiĝi, sed post pluaj 65 fantomaj batoj ĝi eksilentis kaj mortis, t.e. mutiĝis.

* * *

Se ni klopodas kompreni ĉion, kio nin ĉirkaŭas, la objektoj, la naturo komprenos nin. Mi memoras pri iama vojaĝo al la plej norda sveda urbo, Kiruna. Estis januaro, posttagmezo, eble la tria horo, kio tamen signifis, ke la vintra vespero komplete ekokupis la nordon. Jam post la unua horo, ĉirkaŭ la tagmezo, regis mallumo. La vento akre blovis, kaj neatente, en la proksimo de la poŝtkontoro, en iu parko, mi elprenis mian papermonujon. La vento senhezite elŝiris de tie dek diversajn paperojn, legitimilojn kaj mian bileton. Ĝi venis tiel subite, ke nek mi nek mia akompananto povis fari ion, kaj la paperoj malaperis en la vespero. Ni staris tie stulte, senkomprene. Sed la vento ekridegis akre, turnis sin kaj unu post la alia retransportis al mi miajn paperojn, tute ne forgesante la bileton. Mi aŭdis ĝian kontentan ridon:

— Estis bona ŝerco. Alian fojon gardu vin pli bone!

La kalendaro apartenas al miaj federuloj. Nia kunlaboro estas modela. Laŭ miaj spertoj ĝi estas ege ema por ĉia kunlaboro. Ĉijare ni interdiskutis la mankon de varieco en la vivo. Mia edzino havis similan opinion, kaj mi proponis, ke ni ŝanĝu nian vivon per tiuj modestaj rimedoj, kiuj estas je nia (modesta) dispono. Sed kiel? ŝi demandis. La kalendaro miksis sin en la diskuton kaj asertis, ke ĝia sistemo estas pli bona. Ĝiaj 365 tagoj ĉiutage ŝanĝas posedanton.

— Mirinde — mi diris. — Bonega ideo! Mi ja volonte okupas min pri la psikologia efiko de la nomoj. Rozinjo, vi ŝanĝos ĉiutage vian nomon.

De tiam ŝi havas novan nomon laŭ la kalendara nomo, trovebla sub la dato en la svedaj almanakoj. Se temas pri “marcialaj” viraj nomoj, kiel ekz. Valdemaro, ŝia sinteno estas decida; kiam ŝi estas Izabela, ŝi estas fiera; kiel Maria, ŝi estas mola kaj modesta. Kelkfoje mi estas devigata aĉeti specialajn nomtagajn donacojn, kiam ŝia nomo estas ekz. Abrahamo aŭ Sigismundo, Botilda aŭ Amanda. Komence ŝi volis protesti, sed mi atentigis ŝin, ke ŝi rajtas protesti nur la 10-an de novembro, kiam la sveda kalendaro indikas la tagon de Martin Luther. Kiam ŝi ne kontentiĝis per tiu averto, mi prezentis al ŝi la jenan fabelon, kiun mi elfosis el malnova sveda esperantogazeto:

“La deveno de la virino. Kiam Dio estis kreinta Adamon, li volis fari virinon por li. Li do dormigis Adamon kaj eltiris ripon el lia korpo. Li metis la ripon teren apud si kaj volis komenci sian laboron, kiam subite alkuris hundo, kiu rapide kaptis la ripon en la faŭkon kaj forkuris.

Dio kompreneble kuris post la beston, tiel rapide kiel liaj maljunaj piedoj tion ebligis; sed, ho, ve! la hundokuristo rapide forglitis tra arbetaro, kie Dio ankoraŭ povis kapti ĝin ĉe la vosto.

La hundo tiom forte tiris kaj tordis, ke fine ĝia vosto deŝiriĝis, kaj jen staris Dio kun ĝi en la manoj.

— Nu paciencon! — diris Dio — mi ankaŭ el ĉi tio bone faros virinon...

Kaj tiel li faris. Kaj tiel virino estas farita el hunda vosto.”

Bedaŭrinde la deveno de tiu ĉi perlo ne estas menciita, kaj mi povas nur ĉi tie danki la nekonatan aŭtoron por tiu ĉi argumento, kiu mutigas.

Entute ĉiu nova nomo donas impulson al nova konduto; oni sentas sin de tago al tago pli juna; la inventanto mem sentas, kvazaŭ li vivus en iu morale ne riproĉebla kaj malmultekosta poligamio. Ankaŭ mia edzino estas ĝenerale kontenta pri la aranĝo. Ankaŭ mian konduton favore influas la ĉiutaga nomŝanĝo. Nun mi volas patentigi mian ideon, kiun mi povas danki plejparte al la kalendar-amiko.

* * *

Mi ne forgesu tiun poŝkalendaron, kiu estis jam ŝajne tute maljuniĝinta, kiam la unuan fojon mi renkontis ĝin. Laŭtaske mi aranĝis la aĵojn de bona amiko, forlasinta tiun ĉi teron. Inter la aĵoj troviĝis tute nova, t.e. ne uzita estona poŝalmanako. Ĝia enhavo estis riĉa, sed verkita tute en la estona lingvo. Mi rigardis la libreton kun simpatio kaj kompato pro ĝia baldaŭa pereo, kaj rememoris la sunplenan tempon, kiun mi pasigis iam en la antikva, ĉarma, senpretenda kaj samtempe kultursoifa ĉefurbo de la estonoj. Mi trafoliumis la almanakon, kiu komenciĝis per estona, mallonga enkonduko, el kiu mi komprenis nenion, ĉar mia tuta frazprovizo en la estona lingvo estas unu frazo: “Mi amas vin.” Sed, ĉar la enkonduko havis ian alparolan linion, mi supozis, ke ĝi komenciĝis tiel: Kara Leganto! Mi bedaŭris, ke la libreto antikviĝis tempe kaj senutiliĝis lingve. La almanako malfruis. Ĝi estis aktuala antaŭ 11 jaroj. Intertempe ĝia posedanto mortis; la lando mem, en kies lingvo ĝi prezentis sin, foriĝis en la nebuloj de la historio. “Kion vi volas de mi, vi eta arĥaismo?” mi diris al la almanako. Malfruinta estona almanako en sveda urbo ĉe hungaro...

La almanaketo insiste ridetis al mi:

— Rigardu min, pli bone!

Estis efektive interese. Mi faris malkovron. La divido, la tagoj, la datoj de la festotagoj precize koincidis kun la nova jaro, kies alvenon ni atendis ĝuste tiam. Mi rigardis en la neĝan vintron kaj pensis pri la estonto, pri la ekscita enigmo malantaŭ la neĝkurteno. Mia malkovro estis, ke ĝenerale en ĉiu dekunua jaro ripetiĝas la tuta kalendaro.

— Mi tamen ne povas uzi vin — mi diris. — Mi ne komprenas precize, kion signifas ekz. kesknädal, kvankam ĝi verŝajne respondas al merkredo. Tiel fremdan kalendaron oni ne povas uzi sen risko de fatalaj eraroj.

— Mi volas vivi — diris la kalendaro. — Uzu vian cerbon!

Mi ne ŝatas tian alvokon, sed ĉiam obeas al ĝi. La jarnumeron sur la unua paĝo oni povus facile kaj arte ĝustigi... Jam preta... Hm, jes... Nia estona samideanino, loĝanta proksime al ni... ŝi povus uzi la kalendaron.

— Bone. Nun vi estas sur bona vojo. Sed doni simple ion, tio estas tro mallonga plezuro. Povas esti, ke ŝi ne konsideros la donacon grava. Mi volas, ke oni taksu min laŭ miaj kvalitoj — diris la almanaketo.

— Mi povas skribi akompanan leteron. Mi ŝatas korespondi. Laŭ mi la korespondado signifas: haltigi la tempon por la korespondantoj, kiel Josuo haltigis la sunon. Mi skribos eĉ estonan leteron. Mi povos alparoli ŝin per la alparolo de la libreto: Kara Leganto! Ankaŭ subskribi mi povos ĝin: Mina signifas mi estone. Sed kion inter la alparolo kaj fino? Ni ekzamenu mian estonan-svedan frazaron, kiu estas inter miaj libroj. Bedaŭrinde la kompilantoj absolute ne pensis pri tia okazo. Mi trovis frazojn pri fervojo, pri ekstra kovrilo en la kajuto, pri unupersona kajuto kun propra kajtielplu, pri la menuokarto, sed nenion taŭgan por la letero.

— Foliumu miajn paĝojn — insistis la almanaketo.

Efektive, sur iu pago mi trovis citaĵojn de diversaj eminentuloj, estonaj kaj alilandaj. Ĉu mi risku? Mi trovis nelongan kaj ne tro mallongan citaĵon kies fonto estis Schiller. Schiller estis honesta verkisto kaj sufiĉe malnova. Sen danĝero de rekono oni povus kopii tiujn ĉi frazojn. La letero estis preta kun alparolo kaj kun la mistera subskribo: Mina. Mi sendis per poŝto la kalendaron kun la letero.

Du semajnojn poste ni estis invititaj al la sinjorino. Ni trinkis kafon, manĝis kukojn, konversaciis laŭeble plej interese; ni admiris la infanojn, la kristarbon, la donacojn, la novan robon de la sinjorino, kaj ĉiuforte ni provis aŭdi ion pri la estona almanako. Sed la sinjorino ne parolis pri ĝi. Fine mia edzino turnis sin al mi. Kiam estos pasko? Montru vian kalendaron.

— Mi ne havas ĉe mi — mi diris.

— Mi havas almanakojn — rapidis la sinjorino. — Mi havas eĉ unu speciale interesan. Iu anonimulo sendis al mi. Estona kalendaro! Imagu!

— Kiel interese — ni diris. — imagu! Estona kalendaro en tiuj ĉi tempoj en Svedlando. Ĉu vi povus imagi ion tian? Kiu sendis ĝin? Kiel bela libreto!

— Mi ne scias. Sed devas esti unu el la estonoj en la urbo.

— Kiel vi povas scii, ke li estas estono?

— Ĉar li skribis ankaŭ estonan leteron.

— Ĉu vere, leteron? Tiam vi scias, kiu li estas?

— Ne, maŝinskribita letero kun la subskribo: Mi — estone.

— Sed tio estas vera detektivromano. Diru, kion li skribis?

(Mi estis vere scivola, kion mi skribis.)

La sinjorino prenis la leteron kaj diris ion enpense:

— Mi ne scias, kiu li estas, sed mi kredas, ke li estas malkontenta pri mi.

Sed tio estas absurdaĵo. Kiu povus esti malkontenta pri vi?

— Mi kredas, ke li opinias, ke mi ne edukas miajn infanojn sufiĉe en estona spirito. Sed kion mi povas fari? Mia edzo estas svedo, mi vivas ĉi tie, en Svedlando.

— Kion li skribis — ni insistis kun uragane kreskanta intereso.

— Li skribas proksimume: Mi scias, ke vi ne estas sendifekta. Poste li konsolas min, ke neniu estas perfekta. Sed oni devas streĉi siajn fortojn por evolui tiel kiel la moralaj leĝoj de la naturo postulas. Proksimume tiel li skribas. La afero ne estas senespera, kvankam mi tute ne estas perfekta...

— Ĉu vi ne havas tamen ian suspekton pri la leterskribanto?

— Nur, ke li estas estono. Eble li pravas — ŝi aldonis rezigneme.

— La sinjorino eliris por momento por kompletigi la tablon per fruktoj kaj ceteraj bongustaĵoj. Ni interflustris intertempe.

— Fine mi scias, kion mi skribis — mi flustris al mia edzino.

— Ĉu vi demaskos vin?

— Se mi nun farus tion, ŝi volus min murdi. Eĉ unu vorton ne!

La fruktoj alvenis. Ni manĝis ankaŭ ĉokoladon precize tiel, kiel senkulpuloj kutimas fari dum la festotagaj invitoj. Ni iom daŭrigis la konversacion kaj mi kuraĝis reveni al la temo de la letero kaj ni ambaŭ certigis ŝin, ke ŝi estas certe malpli difekta ol la mistera leterskribinto asertis. Mi mem promesis al ŝi antaŭ ol ni adiaŭis, uzi miajn konatajn detektivajn kapablojn por baldaŭ starigi la kulpulon en la lumringon de mia netrompebla cerba reflektoro. Poste ni forlasis la domon. La sekvan tagon mi skribis leteron al la sinjorino:

“Longe mi cerbumis hieraŭ vespere, kiu povis skribi tiun misteran leteron al vi. Fine mi komencis promeni en la ĉambro kaj subite en la spegulo mi ekvidis la kulpulon. Li konfesas nun, ke li estas Mina kaj demandas vin, ĉu vi povas pardoni lin pro la ŝerco, kiu tamen havas gravan konkludon, t.e. ke oni povas kuraĝe uzi kiam ajn kaj kian ajn citaĵon eĉ en fremda lingvo. Ĝi ĉiam trafos. Neniam tia citaĵo estas netaŭga. Schiller ne vivis vane!

Amike via, Mina.”

* * *

La horloĝo riproĉe tiktakas al mi. Mi devas fini la babiladon por hodiaŭ.

JA-A-A!

Escepte la militajn tempojn, svedoj, danoj, norvegoj ĉiam sen malfacilaĵoj povis trafiki en la tri landoj. Skandinavoj “laŭ aspekto” libere transpasis la limojn. Sed eksterlandanoj devis kaj devas havi pasporton kaj vizon.

En 1938 kiel ĉiujare la partoprenantoj de la internaciaj kursoj en Helsingör decidis viziti la proksiman belan svedan urbon Helsingborg, sur la alia bordo de la sveda-dana markolo. Inter la centoj de la kursanoj estis nur unu persono, hungara artopentristo, kiu ne havis sian pasporton en la mano, ĉar ĝi estis ĉe iu magistrato, kaj sekve lia partopreno en la ekskurso estis en danĝero. Li estis vere malgaja. Li aŭdis multe pri la plej granda skandinava lando, pri la beleco de la apudborda urbo. La tuta lando havis tiutempe kaj plenrajte la famon de iaspeca paradizo en la eŭropa infero, kaj li volis almenaŭ momente vidi parteton de tiu ĉi mirakla edeno. Li sentis sin kiel infano, kiun oni senigis de sia plej sopirata amuzo.

Bonkoraj svedaj samideanoj kaj eble eĉ pli bonkoraj svedaj samideaninoj rigardis lin kompate, kaj post intertrakto ili konkludis, ke la senpasporta samideano povus partopreni en la ekskurso, se li miksus sin en la svedan grupon. La sveda grupo transpaŝas la limon sen formalaĵoj. La sola danĝero estis, ke li havis iom eksterlandan aspekton, kvankam ne akcentite sudeŭropan. Ĉiukaze li havis siajn skrupulojn. Li ne tre ŝatis policon kaj imagis kiel du abie rektaj svedaj policistoj forportas lin katenita al iu sveda karcero. Li timis. Sed liaj du bonaj gardanĝeloj — unu el ili estis sinjorino, la alia fraŭlino — persvadis lin. Por firmigi lian memcertecon dum longaj horoj ili ekzercis kun li la svedan lingvon, kies vastan materialon ĉiokaze ili reduktis je unu sola vorto. Ilia teorio estis, ke estis sola demando, kiun oni eble faros al li:

— Är ni svensk? (Ĉu vi estas svedo?)

Je tio li respondu trankvile kun la ĝusta sveda melodiakcento:

— Ja-a-a!

Tiu melodio ne estis tute facila: la tono devas unue konvinke profundiĝi, poste altiĝi kaj fine malaperi per ia abrupta, singulta fino.

La samideano lernis diligente. Post kelkaj horoj oni povis konstati, ke li faris konsiderindan progreson en la sveda lingvo, kiu daŭre reprezentiĝis al li per unusola vorto.

Ĉe la alveno al la sveda bordo la du energiaj svedinoj flankumis la nervozan hungaron meze de la sveda grupo. Eble lia eksteraĵo perfidis ion. Eble la limpolicisto instinkte eksentis ian necertecon en lia sinteno. Ĉiukaze li demandis la hungaron:

— Är ni svensk?

— Ja-a-a-a! — respondis la samideano laŭ la imageble plej sveda akcento.

La afero estis en ordo.

Estis ĉiele bela tago, agrabla humoro, bela urbo, afablaj gastigantoj. Vespere la granda grupo returnis sin al la dana urbo. Nun la hungara samideano — plena de agrablaj memoroj — kuraĝe iris inter siaj du gardanĝeloj kaj la trio eĉ preterlasis la plej elementan regulon de la singardemo dum tiaspecaj okazoj: ĝi ne iris meze de la sveda grupo, sed ĉe ties fino.

Tie staris alia limgardisto. Plena de suspektoj.

La limgardisto haltigis lin kaj faris demandon al la suspektinda pasaĝero antaŭ la ŝipponteto:

— Är ni engelsman? (Ĉu vi estas anglo?)

— Ja-a-a-a! — respondis kun plena konvinkiĝo la hungaro kaj fiere daŭrigis sian vojon.

— Kaptu tiun viron tie antaŭe — kriis la limgardisto. — Li estas eksterlandano sen pasporto!

La gardanĝeloj devis rapide ekfunkcii. Ili prenis ĉe-brake la malfeliĉan jesanton kaj kurante ŝovis lin mezen de la svarmanta grupo, kie li ne plu estis retrovebla. Ili atingis feliĉe la ŝipon kaj nia ĵusa heroo kun raketfluga rapideco malaperis en la interno de la ŝipo kaj nur tiam li elŝovis sian nazon, kiam la resopirata dana bordo estis jam en kelkmetra distanco.

Laŭ mia scio li neniam daŭrigis siajn studojn en la sveda lingvo.

LUMDIBOĈO KAJ LUMOFASTO

Por sudeŭropano la plej speciala sensacio estas la helaj, blankaj noktoj de la nordo. Mi memoras pri nia unua loĝejo en miniatura urbeto ĉe la bordo de la maro, kie ni loĝis en bela vilao de nejuna laboristo. Ĉio estis nova por ni, la maro, la golfo, la riĉeco kaj trankvilo de la urbeto, la fakto, ke laboristo povas loĝi en moderna, praktike kaj lerte provizita vilao, havi kvar ĉambrojn en la partero kaj du en la supra etaĝo, kie ni loĝis; la senemfaza amikeco de la homoj, sub kies afabla bonvolo oni sentis ian sinizolemon, tamen kun klara kolektiva volo, sento kaj absoluta disciplino. Ĉio, kion ni vidis, estis diferenca de tio, al kio ni kutimiĝis: la alloga silentemo de la arbaroj kaj homoj, kiuj lastaj esprimis sian diraĵon en malrapide eligitaj, longpaŭzaj frazoj. Jam pasis multaj jaroj post tiu ĉi unua renkonto al la lando kaj ĝiaj filoj; la vibro de internaciaj inferaĵoj eble ne lasis tute seninfekta la kristalklaran nordan atmosferon, sed ĝis plue, kun kalkulo de ĉiuj plusoj kaj ankaŭ kun la minusoj, oni konservas sian malnovan pozitive laŭdan kaj eĉ admiran opinion pri tiu ĉi lando, kiu ne senpene konservis la pacon dum unu jarcento kaj duono kaj la rezultojn de saĝe konstruita socia evoluo. Dramaj okazaĵoj povas krei tute novajn aspektojn, sed ni esperu, ke la tuta mondo kaj sekve ankaŭ Svedlando evitos la timatan uraganon.

Tiam — ĉirkaŭ 1930 — Skandinavio estis vera paradizo, tute neverŝajna al migranto, kiu alvenis el la malriĉo kaj maltrankvilo de suda Mez-eŭropo. Miro, admiro, plezuroj, ĝuo kaj kelkfoje ankaŭ aliaj surprizoj, precipe gastronomiaj, sensaciigis niajn tagojn. Ni ekloĝis aŭtune en la ĵusmenciita vilao. Mi kontraŭstaras la tenton kaj ne rakontos pri ĉio, kion ni spertis, sed nur pri tiuj detaloj, kiuj havas kunligon al la titolo de tiu ĉi rakonto. Niaj ĉambroj estis belaj kaj meblitaj kun puritane simpla, rektlinia, sed laŭcela kaj plaĉa solideco. Ni laŭdis la nordan distingemon, sed en unu detalo ni trovis nekompreneblan kontraŭdiron. En unu el la ĉambroj, kiun ni uzis kiel dormoĉambron, la rulkurtenoj estis nigraj. Kiam oni kovris la fenestron per ĝi, la ĉambro aspektis tute blinda. Tio ne estis bela. En kelkaj rilatoj la svedoj havas strangan guston; ni formulis nian prijuĝon kaj ŝanĝis la nigran rulkurtenon kun la blanka de la kuirejo, kies fenestro direktiĝis al la okcidento. Ni ĝuis la kristalan vintran atmosferon de la norda sveda urbeto ĉirkaŭ la mezo de la Botnia-golfo, kaj bone komprenis, kial la svedoj, kiuj dank’ al siaj senfinaj arbaroj ne havas hejtzorgojn, tiel unuanime atendas la neĝon kaj la veran vintron. Sed nun nenion pri tiu ĉi temo. Ni atingis la komencon de la nova jaro, ni atingis la mezon de marto, kaj ni rimarkis, ke nia dormo pli kaj pli mallongiĝas. La suno aperis nekutime frue kaj pli kaj pli fervore frue kaj ĝi facile venkis la blankan kurtenon kaj ankaŭ nian dormon. En majo la nokto jam preskaŭ tute malaperis kaj en junio-julio restis el ĝi nur du-tri mallumaj horoj, similaj al la sudeŭropa komenco de la vesperkrepusko, kiam ankoraŭ steloj ne estas videblaj. Tio ne estas nokto, sed ia facila nebulvualo sur la bela vizaĝo de la naturo. Sed tiun ĉi evoluon ni ne atendis kun kunmetitaj manoj, sed jam antaŭ aprilo ni reŝanĝis la blankan rulkurtenon al la nigra el la kuirejo por certigi al ni nian propran nokton. Ĉiukaze ĝi mallongiĝis de si mem: Oni promenis longe en la sentempa vespero kaj kolektis konvalojn; kiam oni kredis, ke jam estas la naŭa, estis jam la 11-a.

La sennoktaj, someraj tagoj — dum la lastaj jaroj ili eĉ ne estis varmaj, kiel pli frue — en normalaj jaroj donas multe da sunlumo al la sunsoifantoj. Sed post la lumdiboĉo sekvas la lumfasto; estas almenaŭ tri monatoj vintre, kiam la suno neniam venas eĉ proksimen al la zenitpunkto de la ĉielo, kaj inter la tagiĝo kaj vesperiĝo ne pasas tro multaj horoj. Eĉ en la pli sudaj partoj de la longa lando — rigardu la geografian karton — jam ĉirkaŭ la kvara horo vesperiĝas, kaj ju pli norden oni veturas, des malpli longa estas la tago. Tute norde, ĉe la plej norda urbo, Kiruna, super la polusa cirklo, en la fino de la jaro jam iom post la tagmezo mortas la suno; ĝia sango ruĝigas la blankajn neĝkampojn kaj dezertajn montojn. En la subita noktiĝo oni sentas tie dudimensian finon, finon de la tempo kaj finon de la geografia mondo.

La geografiaj faktoroj signifas multe en la vivo. Antaŭ ne tre longe la svedoj ankoraŭ ĉe nura kandellumo atendis la novan, mallongan vintran tagon, kaj la finon de la malluma periodo, kaj vane la lando de la vikingoj estas nun unu el la plej elektrizitaj landoj: la frue alvenanta nokto premas la homan animon kaj vekas en ĝi la sopiron al la lumo, kiu komencas kreski en etaj proporcioj nur en la fino de la jaro. La lando estas moderna, industria, sed ĝin karakterizas la kontrasto: tradiciemo en ĉiuj sociaj klasoj. Tiu tradiciemo grandparte trovas sian originon en la neŝanĝebla forto kaj nevenkebla ekstremeco de la natura potenco. Ĉirkaŭ la lumplenaj domoj kaj dometoj estas la stelriĉa, sed longa, nigra nokto, en kies vasto eĉ la elektraj lumgloboj de la stratoj sentas sin orfaj, frostantaj, elmetitaj al la krudaj, nebrideblaj naturaj fort-impulsoj. Sudlandano ne povas tiel sopiri la lumon kaj printempon kiel nordano.

Tiun ĉi lumsopiron esprimas la t.n. Luĉia-festo, kiu estas tute ĝenerala, kaj en grandaj trajtoj egale solenata en ĉiuj familioj, en ĉiuj organizoj, korporacioj.

Luĉia estas norda fratino de Sankta Luĉia en la plej suda parto de Eŭropo, sed ŝi havas ian foran parencecon al iu pagana pastrino, kiu poste vulgariĝis je megero (= sorĉistinaĉo) kun aŭguraj kapabloj. (En Hungarlando Luĉia ne estas sanktulino kaj ne simbolo de lumo, sed tia sorĉistino, kiu precize noktomeze inter la 12-a kaj 13-a de decembro antaŭdiras la sorton de la demandanto, se li aŭ ŝi severe tenas sin al tre severa rito, kiu estas tiel komplika, ke oni ne povas ne erari pri ĝi.) La rito de la Luĉia-festo ankaŭ ĉi tie estas supozeble antaŭkristaneca, sed kunigita kun nuanceto de sanktula kulto. Luĉia estas la simbolo de la revenanta lumo. Ŝi, la sanktulino, alportas la lumon. La enkorpigantoj de la simbolo estas junaj virinoj, infanoj aŭ plenkreskulinoj en la familio, en societoj, en urboj, ĉe entreprenoj, kiuj havas sian propran lumportantinon, La festo okazas dum la nokto de la 12/13-a de decembro, aŭ ĉe organizoj, laborejoj dum la tago.

En la kadroj de la familio la tradicia aspekto de la Luĉia-festo estas, ke dum tiu nokto en la plej fruaj horoj, kiam la nigro de la nokto ankoraŭ ne regas kun absoluta forto, la Luĉia de la domo vestas sin en longan, blankan robon, en iaspecan interaĵon: ĝi jam ne estas noktĉemizo, sed ankoraŭ ne estas robo. Belan, sveltan figuron ĝi similigas al anĝelo. Sur la plej ofte orbukla, blonda kapo trovas lokon metala krono, kies metalan skeleton kaŝas abiobranĉetoj, ornamitaj per brilaj steloj, kaj tri-kvar kandeloj. Nuntempe oni sekurigas la portantinon de la krono kun la brulantaj kandeloj aŭ tiel, ke ankaŭ ĉe la meza parto de la krono estas metala ŝirmilo por la kapo, aŭ ke la kandeloj havas elektran lumon. Luĉia alvenas nokte, tre solene. Ŝi kantas la italan popolkanton Sankta Luĉia kaj ceterajn kantojn kaj servas kafon al la familianoj.

Kafon, jes. La kafo estas la nacia trinkaĵo de la svedoj. Maljunaj svedinoj certe konsiderus natura, se en la Patro-Nia oni preĝus: “Donu al ni nian ĉiutagan kafon!” La kafo — pura kafo kun aŭ sen sukero, kun aŭ sen kremo, sed neniam kun lakto — estas la ĉefa gastronomia plezuro ĉe kutimaj invitoj, kaj por meza svedo 6-8 tasoj da forta kafo, kiel kutima taga porcio, apartenas al la vivo. Se okazas io eksterordinara, geedziĝo, aŭ enterigo, la porcio pliobliĝas. Estas tute nature, ke ankaŭ Luĉia servas meze de la nokto kafon, bonodore vaporantan sur bele ornamita plado, inter freŝbakitaj kukoj. Inter la kukoj estas unu speco, kiu indikas la parencecon de la sveda Luĉia al la maljuna sorĉistinaĉo en Hungarujo, t.e. la t.n. Lunja-kato, iom katforma kuko kun sekvinberaj okuloj. Kiel sciate la kato nepre apartenas al la akcesoraĵoj de ĉiuj normale provizitaj sorĉistinoj kaj en iu maniero ĝi verŝajne iĝis same emblemo de nordaj feinoj kaj sudaj sorĉistinoj.

* * *

Mia amiko, kiun ni nomu pro simpleco Aleksandro — mi ne kuraĝas uzi lian veran nomon pro baldaŭ kompreneblaj kaŭzoj —, atingis tiun ĉi nordan landon unu jaron pli frue ol mi kaj havis precize tiom da scio pri la svedaj kutimoj kiel la aliaj sudeŭropanoj. Mi mem havis pli da scio pri tiu ĉi temo en la tempo de mia alveno, ĉar ĝuste Aleksandro avertis min kontraŭ diversaj eventualaĵoj. Li venis al la lando dum iu pluva septembra tago, kaj dum la svedoj sopiris al la vintra neĝo, li redeziris la someran varmon.

Venis oktobro kun la unua neĝo. Tiutempe li forlasis sian pli sudan agadejon kaj komencis fari prelegojn kaj ĉefe kursojn en la pli norda parto de la lando. Komence de decembro li estis en Vermlando. Vermlando estas gubernio kun nord-klimata karaktero, kun densaj, profundaj, altrokaj arbaroj, idiliaj lagoj, kiujn vintre neĝo kaj glacio kovras, kaj kun pitoreskaj, ruĝaj domoj, kiuj vigligas kaj intimigas la silentan, blankan-verdan regionon. La homoj de Vermlando distingas sin per malpli da rezervemo ol la plej multaj svedaj homtipoj, ili estas ŝercemaj, ilia fantazio flugas ofte preskaŭ same vigle kiel tiu de la sudlandanoj. Spite la moderniĝon de la industrio la tradicioj vigle vivas en tiu ĉi landparto, proksimume same, kiel en la plej proksima norda, najbara provinco, Dalekarlio.

Aleksandro havis malfacilan tagon la 12-an de decembro. Li havis du prelegojn en lernejoj, donis intervjuon al la loka gazeto pri si mem kaj pri la temo de baldaŭa publika programo. Poste li iom preparis la prelegon, skribis leteron, provis sin komprenigi kun la domanoj, sed la patro, metallaboristo, ne estis hejme; li laboris posttagmeze kaj nokte. Li estis la sola el la familio, kiu relative bone parolis Esperanton. La familio cetere ne estis malgranda; la geedzoj havis tri infanojn. La edzino estis natura, bonhumora sinjorino, kiu reduktis la materialon de la homa lingvo al dekduo da gestoj, kiujn Aleksandro provis diveni kun ne tre granda sukceso. El la infanoj du estis malgrandaj, unu el ili eĉ tre malgranda ankoraŭ ne kvarjara knabino, kiu tamen mirinde bone parolis la svedan lingvon. La knabo estis jam multe pli aĝa, sed ankaŭ kun li oni ne povis paroli. La tria infano estis ĉarma kaj kompleksoplena fraŭlino. La kompleksoj parte dependis de la aĝo de la junulino, kiu jam ne plu estis infano, sed iom ankoraŭ mankis al ŝi ĝis la plena aĝo, parte estis atribueblaj al la fakto, ke eksterlandanoj tiutempe estis maloftaj birdoj en la lando kaj sekve ege respektataj; fine ilin motivis la fakto, ke ŝi estis nur komencanto en Esperanto kaj sekve ĉiu aparta frazo, dirita en Esperanto, ekflorigis hontrozojn sur la delikata haŭto de ŝia vizaĝo. Aleksandro estis tute nova gasto kaj la interrilatoj estis reduktitaj al substrekita mimiko, gestoj kaj rideto, kiujn nur escepte interrompis dirita frazo:

— Bonvolu trinkas kafo — ĉar svedoj principe estas murdantoj de la akuzativo, kaj komencantoj ne komplikas sian diraĵon per la infinitivo.

Vespere, Aleksandro, kiu jam delonge ne estis libera, iris al kino, rigardis senkomprene svedan filmon; li iĝis dormema. Elirinte li refreŝiĝis kaj ĝuis la sekan, steloriĉan, malvarman nokton, kiun misterigis la transkuraj, rapidaj, nervozaj vibroj de arĝentkolora norda lumo. Post la naŭa kaj duono li retiris sin en sian ĉambron.

Li ricevis kiel gastĉambron, la grandan ĉambron de la familio. Tie estis la ĉie trovebla telefono, la librobretaro kun lede bindita kompleta enciklopedio kaj aliaj libroj, centra hejtado kaj aliaj luksoj, kiuj en tiu tempo estis simple ne kompareblaj al la laboristaj loĝejoj de la sudaj landoj, kaj ankaŭ nun ili estas eksterkonkursaj en komparo kun preskaŭ ĉiuj landoj. Li iom pripensis la diferencon inter tiu mondo, kiun li ĵus forlasis, kaj tiu ĉi; iomete li aŭskultis la radion, iom li provis skribi, sed li estis dormema kaj tuj post la deka horo li komencis sian heroan kaj nekonscian batalon kontraŭ la sveda lito. Aleksandro estis alta, iom korpulentema, nervoza juna viro. Hejme li kovris sin per plumkovraĵo, kiu obee sekvis la formon de la korpo, kaj la kapo ripozis sur pluraj dikaj plumkusenoj. Ĉi tie la lito estis mallarĝa, la kuseno estis diminutive eta kaj nur unu sola. Anstataŭ la plumkovraĵo oni uzis plurajn lankovrilojn, kies randon oni metis sub la matracon, tiel, ke la aranĝo similis al sako, kies plej interna parto estis la suba kaj supra littukoj. Trankvilsanga svedo eniras vespere en tian sakon kaj matene li forlasas la sakon en la sama stato. Male: impulsa sudlandano rotacias en la lito dum la tuta nokto kaj sekve la linaĵoj kaj lanaĵoj parte kuntordiĝas laŭ tute komplika maniero (se entute oni povas nomi tian kaosecon “maniero”), parte ili malaperas en la diversaj anguloj de la ĉambro. Mem la dormanto informiĝas nur nerekte pri la stato de la aferoj. Aleksandro ekzemple sonĝis, ke oni forŝtelis liajn vestojn kaj metis lin sur la plej nordan punkton de la Norda Poluso. Intertempe li vekiĝis kaj provis fari ian improvizan ordon — sensukcese — kaj denove ekdormis kaj daŭrigis sian batalon kun la norda vento kaj arkta frosto, kontraŭ kiuj li vane knedis kaj tordadis la restantajn litkovraĵojn. La kuseno jam delonge malaperis sub la lito.

Iom post la 3-a horo matene, pli ĝuste, meze de la nokto, Vera, la menciita juna fraŭlino, transformis sin kun helpo de la du infanoj, kiuj volontege oferis la reston de la nokto; ŝi transformis sin je Luĉia. Ŝi surprenis la longan silkan Luĉia-robon, sur sian talion ŝi metis arĝente brilan zonon. La Luĉia-krono eĉ pliĉarmigis la delikatan vizaĝon, la ĵus muelita kafo ekbolis, la kukoj estis freŝaj kaj odoris alloge. Ŝi metis ĉion kun la tasetoj sur pladon, metis sur ĝin la kafujon, kaj la juna generacio okupis sin pri la malfermado de la pordoj. Mi ne forgesu mencii la tri kandelojn, kiuj anoncis per sia lumo la alvenon de la printempa lumo kun harmonio al la printempa aperaĵo de la juna knabino.

Aleksandro samtempe daŭrigis sian senesperan sonĝon kaj atingis tiun staton, ke li estis frostmortonta ĉe la poluso. Ankaŭ li havis longan dormĉemizon, kvankam malpli poezian ol la junulino, sed ankaŭ ĝi ne multe helpis la trodorlotitan korpon de la junulo. En tiu stato li estis, kiam la geknaboj larĝe malfermis la du alojn de la malhela ĉambro kaj la etere delikata Luĉia kun sia brulanta kapornamo kaj kun sia bonodora kafo enpaŝis kaj la graciaj, maldikaj lipoj arĝentsoprane ekkantis la — Luĉiakanton — esperantlingve al la honoro de la gasto, kvankam kun iom da misprononco de norda komencantino:

Sur la mar’ brillas stel’ de ardjento,
dolĉe favoras ondoj kaj vento,
dansas la barko kiel folio.
Sankta Lusio, sankta Lusio!

Aleksandro vekiĝis el sia inkubo kaj en la fono de la ĉambro li vidis malfacile, solene proksimiĝintan anĝelon. Lin regis ankoraŭ la spirita obtuzo de la sonĝo kaj mi denove volas substreki, ke li havis nenian scion pri la Luĉia-kulturo. Kion li povis pensi? Lia koro ekpulsis kun subita forto. Lia cerbo provis eklabori kaj fari konkludon. Sed pri kio li povis konkludi?

— Mi mortis — li pensis — kaj jen la anĝelo en blanka robo, kun kandela lumo sur la kapo, kun ĉiela kanto sur la lipoj.

La kafon li ne rimarkis, sed li pensis pri siaj antaŭaj duboj koncerne la ekziston de la anĝeloj. Li estis liberpensulo. Kiom li pagos nun por tio?

Kiam li atingis tiun ĉi penson, kaj tion li faris dum kelkaj sekundoj, li komencis akre protesti kontraŭ la tro frua morto. Malgraŭ la tre agrabla aspekto de la anĝelo, li ne sentis sin ankoraŭ matura enpaŝi la ĉielan juĝejon. Sed kion oni povus fari? La anĝelo jam estis preskaŭ ĉe lia lito, kie li kuŝis reviviĝinte post sia funebrinda morto kaj ŝi kantis:

— Sankta Luĉio, Sankta Luĉio!

Aleksandro ekŝvitis; lia angoro ricevis gigantajn mezurojn kaj ĝi ekstimulis lin krii, kriegi. Ĝi ekpikis liajn membrojn, kiuj subite reaktiviĝis, kaj Aleksandro saltis el la lito kaj komencis kriegi:

— Helpon, helpon!

La trankvile bela, tradicia bildo de la Luĉia-nokto subite transformiĝis al kompleta surrealismo, kies enigmon neniu povis solvi pro momenta tempomanko. La granda figuro de Aleksandro moviĝis kun tia rapideco, ke liaj kapo kaj membroj kvazaŭ pliobliĝis. Luĉia perdis sian tason kaj povis kapti nur la kafujon, kies brunnigra enhavo lasis larĝan, longan makulon sur la neĝkolora Luĉia-robo. La kanto subite ĉesis kaj la infanoj komencis laŭte ploregi. Nur la kandeloj restis seriozaj kaj rigidaj. Ili ne falis en panikon kaj daŭre brulis sur la kapo de la fraŭlino, feliĉe! La tuta domo mobiliziĝis kaj la patro forblovis la lumon de la kandeloj. Neniu komprenis ion, kaj daŭris tre longe la komprena kaoso, pri kiu eĉ Zamenhof mem ne estus povinta helpi.

La 14-an de decembro Aleksandro perletere informis min pri la strangaj kutimoj de la Luĉia-nokto kaj avertis min: se iam mi venos al tiu ĉi lando, preparu min dum la tuta jaro al la teruraĵoj de la Luĉia-nokto.

Jen mi transdonas mian utilan scion al la afabla leganto.

KONCIZA KORESPONDA KURSO PRI LA AMO

Oni ŝajne ne multe saĝiĝas pro la saĝaj spertoj, kiujn oni amasigas en si de jaro al jaro. Pri ni mem ni ne kalumniu, sed pri la cetera mondo oni povas diri trankvile, ke ĝin ne prudentigas la spertoj malgraŭ tiu altvalora kontribuo, kiun ekz. subskribinto tiel fervore kaj malavare distribuas al la samgeneracianoj buŝe kaj skribe. Ĝin forportas la facila vento sen la plej eta signo, ke ie iu kaj iel volus kapti ĝin kaj utiligi por la rekonstruo de la mondo.

Verdire mi mem iom tediĝis de unu flanko aŭskulti la afablajn profetaĵojn pri la atendeblaj plezuroj de la perfektiĝanta atombomba epoko, de alia flanko mem profeti pri la milito de ĉiuj energiaj pacproklamantoj; tial mi decidis ne sidi en jama funebro sur miaj propraj ruinoj — estontaj, kiuj tamen-tamen estas ankoraŭ nur eventualaj. Ebriulojn ofte savas la providenco kaj eble ankaŭ ni sukcesos savi nian haŭton, precipe, se ni ne montras troan interesiĝon kaj genutremigan angoron pri la danĝero. Ni manĝu trankvile, se ni havas ion por manĝi, ni fosu niajn sulkojn, ni estu optimistoj kaj ni esperu profesie, ĉar tio helpas al la digestado kaj ĝenerale al la sanstato kaj apenaŭ malutilas al iu.

Tio estas la tezo de la modernaj stoikuloj, kies aro iom post iom entenos preskaŭ la tutan homaron. La devizo de la skolo estas tre profundsenca:

La plej alta filozofio estas rezigno pri ĉia filozofado.

* * *

Parolu do pri io alia! Nu, kial ne? Kial ne pri rozkolora korespondado sub la radioj de la verda stelo, kaj pri spertoj, kiujn oni eĉ nun povas valorigi? Mi prelegos al vi pri mia unua esperanta korespondado.

* * *

Kiel kaj kial mi lernis Esperanton, pri tio mi ne rakontos nun. Sufiĉas diri, ke tiu komenco jam estas sufiĉe malproksima de mi en la tempo, kvankam oni sentas, kvazaŭ inter tiu feliĉa komenco kaj la nuno pasis nur kelkaj — sendube interesaj — tagoj. Mi estis normala esperantisto kun normala kvanto da entuziasmo kaj interesiĝo, kaj inter la ceteraj vaste radiantaj steloj, celoj kaj benoj de la lingvo, mi rapide trovis ĝian plej individuan plezurrimedon, t.e. la eblon korespondi kun alilandanoj. Kaj alilandaninoj. Mi volas aldoni, ke mi lernis Esperanton relative rapide, kaj tuj post la fino de la komencaj studoj mi ekdediĉis grandan atenton al la anoncoj, troveblaj en “Heroldo” kaj aliloke, por akiri tie — laŭeble virinseksan — korespondanton. Mi trovis baldaŭ adreson el la granda Brita Imperio: estis tia fidiga anonco. Supozeble pro la ĝojo de la trovaĵo mi forgesis funde esplori la tekston de la anonco, laŭ kiu la juna britino deziris korespondi kun samideanino. La neatento de la sufikso -in- estis parte atribuebla al miaj primitivaj scioj en la lingvo, parte ĝi estis tiaspeca dezir-eraro, pri kiuj la psikologio povas doni al vi pli detalajn informojn. Certe tie vi trovos apartan ĉapitron pri la forgesitaj, sed profunde dezirataj in-formoj.

Mi devas supozi, ke mia unua letero en la universala lingvo enhavis iom da juneca freŝo, ĉar la afabla britino relative baldaŭ respondis kaj klarigis al mi, ke ŝia intenco estis korespondi kun eksterlandaj sinjorinoj, al kiu kategorio mi apenaŭ estas registrebla, sed se mi tiel insistas por la korespondado, okazu do la neevitebla: ŝi volonte apogos min sur la malglata vojo de la komencantoj. Mi esperas, ke la ĉielo benos ŝin pro tiu ĉi bonfaro. Cetere ŝi estis sperta esperantistino, ŝi estis juna, kvankam edzino, kaj ŝi apartenis al tiuj maloftaj fenomenoj, kies vivkunulo estis same fervora esperantisto kiel ŝi. Eble eĉ pli... ĉar la edzo havis ian altan funkcion en la loka klubo; pri simila ofico ŝi ne povis fieri.

Mi skribis miajn leterojn kun speciala zorgo, kaj en la unua periodo de nia korespondado oni ne povis rimarki ion eksterordinaran. Mi scias, ke mi skribis pri ĉio ebla inter la tero kaj ĉielo, kaj la sinjorino montris konstantan bonvolon al mi. Je mia peto mi ricevis ankaŭ portreton de ŝi, kaj ankaŭ la agrabla eksteraĵo de mia korespondantino kvadratigis mian korespondan fervoron. Kun eminenta diplomata instinkto la sinjorino ne sendis portreton komunan kun la edzo. Pri li mi havis iomete malpli da interesiĝo, kvankam entute mi ne povas diri, ke miaj leteroj laŭ mia opinio transpaŝis la limon de la plej konvena korespondado; laŭ mia opinio mi estimis komplete la staton de la sinjorino, sed tamen estis bone, ke mi korespondis kun ŝi kaj ne kun li. Vi komprenas, ĉu ne? Kompreneble ankaŭ mia portreto atingis tiun punkton de la vasta imperio, kie mia korespondantino loĝis. (Kiel en tiaj okazoj, ankaŭ tiam mi elektis la plej bonaspektan foton pri mi, sed malgraŭ tio la malgrasa laŭdo de la sinjorino: “Laŭ bildo oni povas diveni, ke vi estas bonulo” — ne tre kontentigis min. Kiam oni estas en tia aĝo, oni atendas pli romantikajn kritikojn pri si. Se ŝi estus skribinta: “Estas klare videble ke vi estas fripono” aŭ “Via malhela hararo kaj entute via aspekto preskaŭ timigis min” — certe mi estus havinta pli kontentan humoron. Sed oni povis fari nenion, oni devis daŭrigi la korespondadon, kiel iu, el kies foto oni povas diveni, ke li estas bonulo.)

Nu, jes, ni do daŭrigis mian unuan esperantlingvan korespondadon dum monatoj. Sed antaŭ ol ni estus povintaj festi la unuan datrevenon de nia renkontiĝo sub la verda stelo, la korespondado subite kaj abrupte ĉesis. Iun fojon mi skribis longan leteron, sed mi ricevis nenian respondon. Nek longan nek mallongan. Strange. Mi estis certa, ke mi ne ofendis ŝin. Mia letero estis deca, kvankam amikeca kiel ĉiam. Post dusemajna vana atendado mi skribis same longan leteron. La rezulto estis nulo. La britino malaperis por eterne de mia horizonto, kaŭzante per tio obstine reaperantajn cerbumadojn kun la refreno: “Sed kial?”

La enigmo solviĝis poste — longajn jarojn poste. Tiam mi ekgvidis kursojn en Svedlando laŭ la invito de la Sveda Esperanto Instituto.

* * *

La lingvoj ne konsistas nur el vortoj. Malantaŭ la vortoj estas lingvaj kutimoj, efikoj de diversaj faktoroj, pri kiuj la vortaro diris nenion. Oni fidas pri sia vortaro, sed baldaŭ klariĝas pri ĝi, ke ĝi estas nur papero sen vivo.

Alveninte eksterlanden oni tute nature klopodas kaŝi sian eksterlandecon, por ne esti konsiderata kiel nedanĝera, bonvole ridetanta mensmalsanulo. Komence do oni lernas la prononcon de la salutvortoj, kaj en la vendejoj oni kondutas suverene, sed ekstreme vortavare. Oni montras al la aĉetota objekto, oni pagas, oni salutas denove, aldonas la dankvorton kaj foriras. Tia estas la ordinara strategio de eksterlandanoj, kaj ankaŭ mi sekvis en la vendejoj tiun ĉi taktikon. Mi lernis la svedan salutesprimon: God dag! (Bonan tagon!) kaj post iom da ekzerco mi gud-dais same indiĝene kiel iu ajn vikingido. Estis tamen ege strange, ke malgraŭ miaj fervoraj klopodoj por ne diferenci, kiam mi forlasis la vendejon, ĉiuj, komizoj kaj aĉetantoj, eĉ tiuj, kiuj pli frue ne alrigardis min, turnis sin post mi, kiam mi estis foriranta. Sed kial? Kial? Jes, ĉar mi diris dufoje God dag!, unufoje, kiam mi venis kaj la duan fojon, kiam mi foriris. Sed tiu lasta God dag! — kiam oni foriras, estas tute neebla en Svedlando. Kial? Kial? Lingva kaprico! Kompatinda novulo!

Jes, ja. Mi scias, vi nun volas demandi, kiel koncernas ĉio ĉi la britan sinjorinon kaj la korespondan kurson pri la amo.

Ankaŭ pri la amo la afero ŝajnas tre simpla. Oni diras en sia nacia lingvo mi amas; poste oni kredas, ke la tuta afero estas nur konsulti la vortaron, kiel oni diras tion en Skandinavio, en Svedlando. Sed mi petas vin, ne fidu la vortarojn! Ili diras nenion pri la enhavo de la vortoj, pri la dinamiko de la vortoj. La vortaro estas statika verko. Sed... sed... ekzemple la hungara mi amas havas vastan sencon, sed tute ne tragedie kulminan kiel la sveda vorto. Al la vorto ami ligiĝas ĉi tie tiom da drama streĉo, ke la svedan ekvivalenton oni uzas plejparte nur en literaturo, sed en la praktiko oni serĉas aliajn esprimojn. Sed se svedo diras al svedino mi amas vin — tio estas precize la superlativo de la homaj sentoj. Male la hungara amas havas vastan sencon. Tio eble dependas de la impulsemo de la pli sudaj homoj, sed efektive ni amas pli facile. La esprimo mi amas ne signifas ĉiam la kompletan transkapiĝon de la senta vivo. Mi povas ami eĉ mian radioaparaton, se ĝi ne tro bruas, la klinkon sur la pordo, ĉar ĝi komforte aplikas sin al la preno de mia mano, la viŝgumon, ĉar ĝi bone forigas la maŝinerarojn kaj ne lasas malpurajn makulojn sur la papero, mian ŝuplandon, ĉar ĝi ankoraŭ estas sufiĉe dika, ktp. Oni povas ami tute senkulpe proksimume ĉion inter la tero kaj ĉielo. Sekve same senkulpe oni povas ami ankaŭ homon ne renversante sian tutan mondon, ĉar la verbo ami plej ofte en la hungara lingvo, same kiel en la franca lingvo, respondas al la esperanta verbo ŝati.

* * *

Mi komencis tiam mian instruadon en Upsala kaj en aliaj lokoj, ne malproksimaj de la universitata urbo. La unuan fojon mi instruis eksterlande, kaj la sveda lingvo sonis al mi proksimume same fremde kiel la persa. Sed mi uzis miajn projekciajn bildojn, kiuj ebligis al mi komprenigi min dum la instruado, sen la uzo de interpretanto. Jam en la komenco, aŭ eble ĝuste en la komenco, ĉio funkciis glate.

I.a. mi havis kurson ankaŭ en industria komunumo. La kurso estis vigla kaj ne malgranda. Ĝin partoprenis ĉ. tridek, konstante fervoraj personoj. Ili estis preskaŭ senescepte junaj — ĉ. dudek jaroj estis la tuta kursanaro, kaj la duono da ili estis fraŭlinoj.

Post kelke da lecionoj mi volis kontroli la individuan scion de miaj gelernantoj, kiuj jam ĥore estis prezentintaj konsiderindan kvanton da utilaj frazoj. Por la kontrolo de ilia scio mi havis nur unu vojon; mi adaptis la kontrolmanieron de la ĉe-metodo kun kelkaj modifoj. Mi disdonis foliojn kun esperantaj demandoj, respondendaj en la sama lingvo. La unua demando estis: “Kiu vi estas?” Poste: “Kio vi estas?” Post tio sekvis multaj aliaj demandoj, kaj kiel dekan mi aldonis la demandon: “Ĉu vi amas la instruiston?”

La demando — laŭ mia percepto — estis tute senkulpa. Mi uzis mian hungaran lingvosenton kaj ververe mi volis nur ekscii, ĉu mi ne tedas miajn gelernantojn. Ĉu ili ne tro malalte taksas mian manieron, mian instrumetodon. Trankvile, sen malbonaj supozoj, mi transprenis do la respondojn de la dek-kvin junaj viroj, kiuj sidis unuflanke de la klasĉambro, kaj poste mi kun la sama aplombo de trankvilo kolektis la respondfoliojn de la knabinoj.

Kiam hejme, dum la sama vespero, mi komencis studi la foliojn, min atendis terura surprizo. La respondoj de la junuloj kuŝis supre. La unua respondis: “Ne, mi ne amas la instruiston.” Ankaŭ la dua, same la tria kaj — senescepte ĉiuj viroj. Mi sentis, ke mia fiasko ne estas evitebla en tiu ĉi lando, mi jam fiaskis. Mi komencis jam pensi pri la revojaĝo al mia suda lando, ĉar en la nordo mi povos esti nur terure kaj ne-helpeble malpopulara. Kun plena rezigno kaj atendante nenion bonan, mi komencis legi la respondojn de la dek-kvin junulinoj. Mi jam ne miris, ke la unua knabino respondis per la sama frazo: “Ne, mi ne amas la instruiston.” Same la dua, la tria, la kvara. Ili ne plu surprizis min. Sed multe pli la kvina, poste la oka kaj la dekdua el la junulinoj, kiuj respondis jene: “Jes, mi amas la instruiston.” Malfeliĉe (aŭ eble feliĉe) mi tute ne konis la enhavon de la sveda frazo, kaj sekve tute ne povis taksi la valoron de tiuj afablaj tri frazoj, kiuj tamen iomete mildigis la ĉagrenon de la malsukcesinto...

Tiel mi venis al la solvo de la enigmo: Kial la brita sinjorino ĉesigis la korespondadon kun mi? Mi korespondis kun ŝi dece, sed tio, kio estas deca kaj senkulpa en la sudo, povas konsterni britan sinjorinon kaj eĉ pli ŝian edzon, se li — malfeliĉe — estas esperantisto. Jam en la frua periodo de nia korespondado mi uzis la kutiman hungaran salutformon al sinjorinoj (nuntempe verŝajne ne uzatan): “Mi kisas vian manon.” La edzo eble jam tiam kuntiris la brovojn, sed la sinjorino supozeble konsideris tion interesa. Iom post iom nia interrilato iĝis pli proksima kaj nenio do indikis, ke mi ne uzu la hungaran leterfinan formon al personoj, kiujn ni distingas per amikaj sentoj. Mi sentis nenian draman kulminon, kiam mi skribis la leterfinon:

“Kun vera amo kisas viajn manojn — via ...”

Kion ŝi sentis, mi ne scias, sed eble mi ne eraras, rekonstruante la finon de mia koresponda dramo laŭ la jena maniero:

La edzo: Ĉu vi denove ricevis leteron de tiu barbaro?

Ŝi (kun milda ruĝiĝo): Jes.

La edzo: Kial vi ruĝiĝas? Montru la leteron.

Ŝi: Kara mia, trankviliĝu! Kial vi estas tiel nervoza? Mia letero ne povas interesi vin.

La edzo: Ha-a-ha-aĥ! Mi volas scii tuj, kio okazas malantaŭ mia dorso (Elŝiras la leteron el la mano de la edzino kaj legas ĝin. Li ne plu povas paroli pro la indigniĝo). Ĥrrrr!

Ŝi: Mi ne estas respondeca pro ĉiu stultulo en Sud-Eŭropo.

La edzo: Silentu! Tia fiulo! Skandalo! Ĉu vi mem ne hontas? (Li prenas revolveron).

(Rimarko de la aŭtoro: Kial li ne prenus revolveron? Se dramo, estu dramo!)

Ŝi: Kara mia, estu iom prudenta! Al mi sufiĉas korespondfrenezulo. Mi ne bezonas familian frenezulon.

La edzo (post kiam li pafis mian portreton sur la skribotablo de la sinjorino): Se vi ne tuj promesas, ke vi ĉesigos ĉiun interrilaton kun tiu fripono, mi pafos vin, min mem kaj eĉ la subskribitan portreton de la Akademia Prezidanto!

Ŝi (post tiom da minacoj subite perdas la fortojn por kontraŭstari): Estu do laŭ via volo (Ŝi ploras, dum la kurteno falas kaj indikas).

Fino-n.

Proksimume tiel povis aspekti la fino de mia koresponda dramo kaj same tiu de mia konciza koresponda kurso pri la amo.

FINVORTOJ

La aŭtoro uzis la jenajn vortojn, netroveblajn en Plena Vortaro kaj en ĝia Suplemento:

• Arkimandito. Ortodokskatolika ĉefpastro.
• Samaritana. Bonfarema.
• Ventilatoro. Elektra ventumilo.

Skribante tiujn ĉi lingvajn klarigojn, la aŭtoro ne volas preterlasi la okazon sincere danki la membrojn de la Literatura Komitato de S.A.T. pro ilia revizia laboro, zorga kaj ĉiam harmonia.