Tekstaro de Esperanto

La homoj, biologie fragilaj estaĵoj, nekapablaj travivi solaj en la naturo, inventis dum sia historio tri fortojn de socia kunteniĝo por travivi plurope, por interŝanĝi kaj por la socia vivo: la merkat-ekonomion; la ekonomion de depreno kaj redistribuado fare de centro aŭ delegita potenco, religia, militista aŭ politika — en niaj industriigitaj socioj: la ŝtato; la senmonan ekonomion de dono kaj de reciprokeco, kies fundamentojn kaj koherecon pristudis renomaj antropologoj, de Marcel Mauss tra Karl Polanyi ĝis Claude Lévi-Strauss.

Ĉiu el la grandaj periodoj de la homa historio dediĉis sin plene al unu el la tri formoj de ekonomio, sen tamen komplete elimini la aliajn. La apogeo de ĉiu el tiuj formoj de interŝanĝo ŝajnas korespondi kun tiu de aparta kolektiva historio kiun la homoj rakontas inter si: “Maniero vidi la mondon kaj vidi sin aganto de tiu ĉi mondo”.

En la erao de tutmondiĝo, politikistoj kaj “fakuloj” — kun certe diversaj vidpunktoj — koncentriĝas sur la trovenda plej bona kombinado — en ĉiuj niveloj de organizado — inter la logikoj de la merkato kaj tiuj de la ŝtato necesaj por la bona funkciado de socio dominata de la servoj. Sed raras tiuj kiuj elvokas la ekziston de tria logiko de kohero. Kompensi la malegalecojn de la merkato per la fortoj de redistribuado etendante la nombron da pagipovaj konsumantoj, tio ne ŝajnas funkcii, sed paroli pri senmona ekonomio dominata de dono kaj reciprokeco, kiel tria logiko kombinebla kun la du aliaj, jam malfacilas. Eĉ pli malbone, provi kompreni la principon de kohero de ekonomio de dono ŝajnas al iuj kvazaŭ neado de la civiliza laboro de la misiistoj de Dio, anstataŭitaj de la misiistoj de la disvolvado. Regreso al la pratempo de la “bonaj sovaĝuloj” antaŭ la kristana erao!

Tamen konsternitaj de la mutacio de nia socio, kiu provokas kvaroblan krizon — de la enhavo donita al la laboro, de la socia ligiteco, de la senco, kaj de la daŭro (la efemera tempo ne plu kapteblas kaj kondamnas nin al urĝo)-, ni forapartigis tiun reziduan heredaĵon al la sfero de la familio, eĉ al la nura rilato gepatro-infano.

Ĉar la interŝanĝo de dono estas pro sia naturo ambivalenca, ni retenis ĝian negativan flankon. En la angla, la sama vorto signifas samtempe donon kaj venenon. Tuta sociologia skolo, transprenita de la psikanalizo, ne ĉesas nei la ekziston de dono, kiu estus nura esprimo de kaŝita kaj kalkula intereso, konscia aŭ ne, konfesata aŭ nekonfesebla. La religio transformis la donon en karitaton por gajni la paradizon, ĉar nur Dio mem, transe de la pekantoj, kapablas fari senpagajn agojn.

Tamen, la interŝanĝo, motivata de la dono, estas tute alia. Se, en la kanaka lingvo, la sama vorto signifas donon, ŝuldon kaj vivon, tio montras ke la “ligo-valoro” de la interŝanĝo estas konsiderata pli grava ol ĝia materia enhavo aŭ ĝia mezurebla rezulto; per la dono, mi ne redonas al doninto, sed mi donas miavice al iu tria. La dono tiel cirkulas ene de ĉeno kiu, kiel la vivoĉeno, estu neniam rompita. Ĉar kun la donita aĵo cirkulas io kion Marcel Mauss nomas la “haŭ”* aŭ la spirito de la dono. En la dono cirkulas ŝuldo, kaj tiu ŝuldo donas la senton aparteni al sama komunumo aŭ gefratosocio. En la Trobriand-insuloj de Nov-Gvineo, kie oni pensis ke ĉiu loĝanto havas cent amikojn, donacoj cirkulis de insulo al insulo, sen la plej eta registrado, kaj, kiel klarigas Karl Polanyi*, la bukado de tia ĉeno de interŝanĝo de donacoj povis daŭri dek jarojn antaŭ ol reveni al sia elirpunkto. Kiel esprimis Godebout en “L’Esprit du don” [La spirito de dono], temas pri anima movo, pri elano al la alia, por plezurigi lin, veto pri malverŝajna reveno, defio al la racio.

Jen per tiu interŝanĝo de nesimetria tipo kiu integras la nocion de malcerteco (kaj do de vivo), ni estas tre malproksimaj de la nocio de “kontrakto donanto-dononto” (simetria), kiu dominas la interŝanĝon de merkato aŭ de ŝtato. El la vidpunkto de fermitaj sistemoj (ŝtato-merkato) malespere serĉantaj ekvilibron, la sistemo de don-ekonomio prezentiĝas kiel malfermita sistemo de malekvilibro, kies malekvilibro estas kompensata de aperanta ligo. Jen la enkonduko, en la debaton de la liberaluloj kaj de la marksistoj nubigitaj de la binara kontrasto “interŝanĝvaloro — uzvaloro”, de tria dimensio: la “ligvaloro”. Tiel, la lastatempa ekspansio de la servoj de persono al persono celantaj multobligon de la far-scioj kaj de la est-scioj estas kelkfoje nomataj scikapabliga ekonomio aŭ danka ekonomio*.