Tekstaro de Esperanto

De kiam ekzistas la rilatoj inter popoloj, la pensistoj, verkistoj kaj kleruloj stumblis super la lingva problemo. En Eŭropo, por superi la malfacilaĵon, ili adoptis la latinan. Kompleksa antikva lingvo, ĝi havis la avantaĝon esprimi la tutan fajnecon de pensado, sed la grandan ĝenon ke ĝi estis rezervita al la elito. La franca, unue uzata kiel lingvo de prestiĝo de la eŭropa aristokrataro, trudiĝis — male al la latina — en la 19-a jarcento kiel kolonia lingvo, malfavore al la lokaj lingvoj kaj dialektoj, el kiuj multaj malaperis aŭ estas malaperantaj.

Ĉu per stranga kontraŭbato lan francan lingvon atendas nun la sama sorto? Ĝia invado de tio, kion oni nomas nun la “tutangla” [le “tout-anglais”] estas sufiĉe videbla por pripensi tion.* Tiu problemo tamen ne ŝajnas ĝeni la Francan Akademion. Ĝia retejo asertas, ke “paroli pri invado de anglaj vortoj en la francan lingvon estas troige”. Por tiuj senmortuloj, “pruntaĵoj el la angla estas malnova fenomeno” konata eĉ en la 18-a jarcento; oni devus eĉ gratuli sin pro tio, ĉar “certaj [el ili] kontribuas al la vivo de la lingvo”. Ilia ofteco tamen rapidiĝas de proksimume kvindek jaroj, rekonas la Akademio.

En sia Amvortaro de la lingvoj [Dictionnaire amoureux des langues], la lingvosciecisto Claude Hagège dediĉas ĉapitron al la lingvoj en danĝero, en kiu li inkludas la francan. La docento ĉe la Franca Kolegio [Collège de France] trovas du esencajn minacojn. Unu el ili venas deekstere — “la ekonomia kaj politika dominado de la mondo” fare de Usono — kaj la alia, interna, estas, laŭ li, la faro de la senkonsciaj “elitoj”, de la intelektuloj kaj de la komercistoj. En interparolado kiun li faris en Kebekio, li denuncas “la tutsimplan anstataŭigon de unu lingvo per la alia”.*

La atencoj al la franca multiĝas ĝis la pinto de la ŝtato. S-ino Christine Lagarde, ministro pri ekonomio, ricevis tiel la premion de la “angla tapiŝeto”* en 2007, ĉar ŝi komunikis en la angla kun siaj servoj (oni atribuis al ŝi ankaŭ la moknomon “Christine The Guard”). S-ino Valérie Pécresse, ministro pri supera edukado kaj pri esplorado, siavice ricevis la premion en 2008, ĉar ŝi deklaris, ke la franca [“estas lingvo ekkadukiĝanta” kaj ke necas rompi la tabuon de la angla en la eŭropaj institucioj kaj en la francaj universitatoj. S-ro Xavier Darcos, tiam ministro pri ŝtata edukado, troviĝis sur la listo de la “nomitaj” por konstanta apogo de “dulingva Francio”, kio estas nur la traduko de akcelita angligo.

La gazetaro ne postrestas. Tiel, Christophe Barbier, direktoro de la redaktejo de la semajngazeto l’Express, deklaris, la 13-an de junio 2008, ke Eŭropo disponas pri “komuna komunikilo (...), la angla. Cetere oni povus uzi ĝin, por faciligi ĉion ĉi, metante en sian poŝon, kun la naztuko super ĝi, iom eksmodan fierecon”.* Tia speco de argumento enpenetras, sen ke ili scias tion, tiujn kiuj faras trafajn distingojn inter la angla kaj la “globish”*. La prezidanto de la Konferenco de la altlernejoj, la ĝenerala direktoro de la Instituto de Ekonomiaj kaj Komercaj Sciencoj (ESSEC), direktoroj de inĝenier-lernejoj, prezidantoj de universitatoj, unu post la alia postulas “aranĝon” de la leĝo.

La tute nova altlernejo Politikaj Sciencoj donas nun la tutan instruadon en la angla. Aliaj nomas sin “The French Institute of International Relations” aŭ “Paris School of Economics”. En la aktualeco de la instruado pri ekonomia historio oni trovas ekzemple mesaĝon adresitan al instruistino de la universitato Paris VII en perfekta miksaĵo de franca kaj angla.* Oni karikaturas la defendantojn de la franca kiel viktimojn de la sindromo Fachoda*, sed, legante tiujn liniojn, oni demandas sin, ĉe kiu flanko la karikaturo troviĝas.

La esploristo siavice estas devigataj publikigi en la angla, se ili volas havi ian ŝancon esti legataj. Krome, kun apogo de la eŭropa mastraro, la Protokolo de Londono de oktobro 2000 faras la anglan la internacia labor- kaj interŝanĝ-lingvo laŭ la Eŭropa Patent-Oficejo.

La angla invadas ankaŭ la ĉiutagan vivon. La vendejegoj afiŝas ĝin. Carrefour estas subdividita en “Carrefour Market”, City, Discount”; filio de Auchan fariĝis “Simply Market”. En la industrio, Renauld Poids lourds cedis antaŭ “Renauld Truck”, la venda filio nomiĝas “Renault retail group”, la internaj “breafings” okazas en english. La malgrandaj kaj mezaj entreprenoj ne evitas tiun movadon, tio eĉ instigis al starigo de “Intersindikata kolektivo por la rajto labori en la franca en Francio”. En la etkomerco la ŝildoj afiŝas Cash Converters, City Plantes, Urban Souvenirs kaj aliajn New shop]. Ĉe la svarmado de magazenoj en -land, City- kaj [-center oni rapide komprenas, ke la fantazio tie ne ĉiam gajnas. Ĉu la publikaj servoj — aŭ tio, kio restas de ili — estas ŝirmataj kontraŭ tio? La Poŝto asertas “I Love L.A.” por reklami sian Libreton A, la ŝtata fervojkompanio SNCF proponas siajn biletojn “TGV-Family”, France Telecom inventas la “Time to move”. Niaj infanoj jam ne scias, ke electronic aŭ optical ne estas francaj, kaj ili ne forgesas: la “drive” kondukas ilin al la ludejo kaj baldaŭ al la “Game Space”.

La Eŭropa Unio tegmentas la movadon. Inter la dudek tri oficialaj lingvoj, la franca, la angla kaj la germana estas agnoskataj kiel laborlingvoj konforme al la regularo de la 6-a de oktobro 1958. Tamen oni vidas, de proksimume dek du jaroj, malpliiĝon de la uzado de la franca kaj germana. Eurostat, statistika servo de la Eŭropa Komisiono, eldonas ekde aprilo 2008 sian publikigaĵon Statistikoj mallonge ekskluzive en la angla. Kiel rimarigas George Parker, de la Financial Times, “oni havas pli kaj pli la impreson vivi, en Bruselo, en dominio de la Krono [...]“. Konferenco titolita “Adequate information management in Europe: the EU and the challenge of communication” “prezentas la apartecon esti unulingva. Anglalingva, mi devus diri ... [...] “Kompreneble neniu estas ŝokita sine de la Komisiono de tiu aroganta unulingvismo”.*

Kiel multaj eŭropaj eminentuloj, s-ino Anna Maria Campogrande, prezidanto de Athéna kaj oficisto de la Eŭropa Komisiono, demandas sin: “Kiu povas fari ion kontraŭ tiu nekomprenebla kaj malnobliga dronigado de la franca lingvo, fare de la francoj mem ...” Al tio unu el ŝiaj kolegoj respondas: “Ne, la francoj ne dronigas la francan lingvon: estas la eŭropanoj kiuj dronigas sin oferante ĉion (lingvon, monon, influzonojn) profite al la usonanoj”.* Tiuj evoluoj okazas, dum la dubinda debato pri la nacia identeco konfirmis, ke, por multaj francoj, la decida elemento de tiu identeco estas nenio alia ol ilia lingvo.

La intereso de la angla estas rekte ligita kun la serĉado de aferoj. Efektive, la estroj de la industrio kaj de la internacia komerco bezonas lingvon por komunikado kiu faciligas la interŝanĝojn. Ili logike adoptas tiun, kiun trudas al ili la imperiismo en la kunteksto de la kapitalisma tutmondigo. La Eŭropo de la “libera kaj sendifekta konkurenco” sisteme konstruas la instrumenton de ĉioma liberalismo por preterpasi la naciojn kies lingvo estas la simbolo. Oni notu, tiurilate, la registarajn atakojn kontraŭ ĉio kio ne kontribuas al profitfarado kaj kio estas do konsiderata esence kiel ŝarĝoj: eksterlandaj kulturcentroj, lernado de orientaj lingvoj, de antikvaj lingvoj, ktp ...

La popolaj kategorioj kaj la pliaĝuloj estas inter la unuaj viktimoj de tiu politiko. Oni devigas ilin adaptiĝi en sia ĉiutaga vivo, sen nepre havi la rimedojn por sekvi nek alpreni la deformaĵojn de la lingvo, kiu iom post iom fremdiĝas al ili. Novaj fortoj, radikiĝintaj en la labormondo, mobiliziĝas kaj la lingva rezistado, asociita kun la socia rezistado, alprenas formon.* Trans la nacia defio, ĉiuj lingvoj de la planedo, inkluzive de la angla mem, estas kavigataj profite al la usonangla, tiu bastarda idiomo.

Gaston PELLET.