Tekstaro de Esperanto

Parto de unu teksto en kolekto de Esperantaj tekstoj

Listo de ĉiuj partoj  ⇐ Al la antaŭa parto  Al la posta parto ⇒ 

Le Monde diplomatique en Esperanto 2011-2013

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2011-2013

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Arabaj ribeloj, libia ĥaoso

La kaptiloj de milito

DE PLURAJ MONATOJ, la arabaj ribeloj remiksas la politikajn, diplomatiajn kaj ideologiajn ludkartojn de la regiono en demokratia senco. La libia subpremo minacis tiun dinamikon. Kaj la okcidenta milito, permesita de la Unuiĝintaj Nacioj, enkondukis en tiun pejzaĝon elementon kun ne antaŭvideblaj sekvoj.

Eĉ difekta horloĝo montras la precizan horon dufoje tage. La fakto, ke Usono, Francio kaj Britio iniciatis rezolucion de la Sekurec-Konsilio kiu permesas la uzadon de forto kontraŭ la libia reĝimo ne sufiĉas por ĝin tuj rifuzi. Popola movado sen armiloj kaj alfrontata al teror-reĝimo ne povas kelkfoje agi alie ol alvoki malmulte rekomendindan internacian policon. En sia malfeliĉo ĝi ne rifuzas ĝian helpon nur pro tio ke ĝi ne helpas la aliajn viktimojn, ĉefe palestinajn kaj barejnajn. Ĝi eĉ forgesas, ke ĝi estas pli konata kiel subpremforto ol kiel helpa asocio.

Sed tio, kio logike servis kiel kompaso al la libiaj ribeluloj en ekstrema danĝero, ne sufiĉas por pravigi tiun novan militon de la okcidentaj landoj en arabaj teritorioj. La interveno de la membrolandoj de la Nord-Atlantika Traktad-Organizaĵo (NATO) estas neakceptebla rimedo por provi atingi dezireblan celon (la falon de s-ro Muamar Kadafi. Tiu rimedo akiris la statuson de evidenta neceso, dum ĉiu estis devigita “elekti” inter la okcidentaj bombadoj kaj la dispremado de la ribelantaj libianoj, nur ĉar aliaj helprimedoj — interveno favore al ili fare de armeo de la UN, de egipta aŭ tutaraba armeo — estis flanken ŝovitaj.

Nu, la pasinta bilanco de la okcidentaj skipoj malpermesas doni ian ajn krediton al la larĝanimaj motivoj, kiujn ili afiŝas hodiaŭ. Cetere, kiu kredas ke ŝtatoj, kiaj ajn, dediĉas siajn resursojn kaj siajn armeojn al plenumado de demokratiaj celoj? La lastatempa historio memorigas tamen sufiĉe, ke se la militoj kun tia preteksto havas brilajn komencajn sukcesojn, kaj abunde diskonigatajn de la komunikiloj, la sekvantaj etapoj estas pli ĥaosaj, pli danĝeraj kaj pli diskretaj. En Somalio, en Afganio kaj en Irako, la bataloj ne ĉesis, dum Mogadiŝo, Kabulo, Bagdado jam “falis” antaŭ jaroj.

La libiaj ribelantoj preferintus renversi solaj despotan potencon, same kiel iliaj tuniziaj kaj egiptaj najbaroj. La franca-brita-usona milita interveno minacas fari el ili la dankoŝuldantojn de landoj, kiuj neniam zorgis pri ilia libereco. Sed la respondeco de tiu regiona escepteco atribuendas unuavice al s-ro Kadafi. Sen la terura subpremeco de lia reĝimo, kiu en kvardek jaroj pasis de kontraŭimperiisma diktatoreco al porokcidenta despotismo, sen liaj agresaj paroladoj, kiuj traktis ĉiujn siajn kontraŭulojn kiel “agentojn de Al-Kaido”, “ratojn, kiuj ricevas monon kaj servas la eksterlandajn sekretajn servojn”, la destino de la libia ribelo dependintus nur de ĝia popolo.

La rezolucio 1973 de la Sekurec-Konsilio, kiu permesas la bombadon de Libio, eble malebligos la dispremadon de ribelo kondamnita al malsukceso pro ties tro malmultaj armeaj bataliloj. Ĝi tamen similas al balo de hipokrituloj. Ĉar la trupoj de s-ro Kadafi estis bombataj ne tial, ke li estas la plej fia el la diktatoroj, aŭ la plej mortiga, sed ĉar li estis samtempe pli malforta ol la aliaj, sen atomarmiloj kaj sen potencaj amikoj kapablaj protekti lin kontraŭ milita atako aŭ defendi lin sur la internacia scenejo. La interveno, decidita kontraŭ li, konfirmas, ke la internacia juro ne metas klarajn principojn, kies rompo sekvigus ĉie punon.

La blankigo de la diplomatio okazas same kiel la financa blankigo: la minuto de virto permesas forskrapi jardekojn da fiaĵo. La franca prezidanto ekz-e bombigas sian iaman afer-partneron, kiun li akceptis en 2007, dum ĉiu konis la naturon de lia reĝimo — ni danku tamen s-ron Nicolas Sarkozy ke li ne proponis al s-ro Kadafi la “farscion de niaj sekurecfortoj”, kiun li proponis en januaro 2011 al la (tiama) tunizia prezidanto Zine El-Aidine Ben Ali. S-ro Silvio Berlusconi, “intima amiko” de la libia Gvidanto, kiu dekunufoje iris al Romo, aliĝas malvigle al la virta koalicio.

Plimulto de la maljunuloj kontestataj de la demokratia movado sidas en la Araba Ligo; tiu ĉi aliĝis al la UN-movado antaŭ ol ŝajnigi konsterniĝon ekde kiam falis la unuaj usonaj raketoj. Rusio kaj Ĉinio havis la povon vetoi la rezolucion de la Sekurec-Konsilio, amendi ĝin por redukti ĝian atingopovon aŭ la riskon de reciproka pliakriĝo. Se ili farintus tion, ili poste ne devintus “bedaŭri” la uzadon de forto. Fine, por plene aprezi la honestecon de la “internacia komunumo” en tiu afero, oni devas rimarki, ke la rezolucio 1973 riproĉas al Libio “arbitrajn malliberigojn, perfortajn malaperigojn, torturojn kaj ekstertribunalajn ekzekutojn” — ĉiujn aferojn, kiuj kompreneble ne ekzistas en Gvantanamo, nek en Ĉeĉenio, nek en Ĉinio ...

La “protekto de civiluloj” ne estas simple nerifuzebla postulo. Ĝi trudas ankaŭ, en periodo de armita konflikto, la bombadon de armeaj celoj, do de soldatoj (ofte civiluloj al kiuj oni trudis porti uniformon ...), kiuj mem parte apartenas al la senarmilaj loĝantaroj. Aliflanke, la kontrolado de “zono de aera ekskludeco” signifas, ke la aviadiloj, kiuj patrolas, riskas esti depafitaj kaj iliaj pilotoj kaptitaj, kio poste pravigas, ke surteraj taĉmentoj devas liberigi ilin*. Oni povas laŭplaĉe manipuli la vortprovizon, oni ne senfine eŭfemismigas la militon.

* Vd Philippe Leymarie, “Libye: les enjeux d’une zone d’exclusion aérienne”, Défense en ligne, http://blog.mondediplo.net/.

Nu, la milito lastanalize apartenas al tiuj, kiuj decidas kaj faras ĝin, ne al tiuj kiuj rekomendas ĝin revante ke ĝi estos mallonga kaj gaja. Oni povas hejme fari senmankajn planojn de milito sen malamo kaj sen riproĉendaj “misoj”, sed la armea forto, al kiu oni konfidas la taskon plenumi ilin, faros tion laŭ siaj inklinoj, metodoj kaj postuloj. Tio signifas, ke la kadavroj de la libiaj soldatoj mitralitaj dum sia retiriĝo estas, same kiel la ĝojantaj amasoj de Bengazo, la konsekvenco de la rezolucio 1973 de la Unuiĝintaj Nacioj.

La progresemaj fortoj de la tuta mondo dividiĝis pri la libia afero, laŭ tio, ĉu ili akcentis sian solidarecon kun subpremata popolo aŭ sian malkonsenton al okcidenta milito. La du kriterioj de juĝado estas pravaj, sed oni ne povas ĉiam postuli ilian samtempan kontentigon. Devante elekti, oni devas determini tion, kion “kontraŭimperiismo-etikedo”, ricevita en la internacia areno, permesas suferigi al la propra popolo.

En la kazo de s-ro Kadafi, la silento de pluraj latinamerikaj maldekstraj registaroj (Venezuelo, Kubo, Nikaragvo, Bolivio) pri la subpremado, kiun li ordonis, konsternas des pli, ke la kontraŭeco de la libia Gvidanto al la “Okcidento” estas pura fasado. S-ro Kadafi publike mallaŭdas la “koloniisman komploton”, kies viktimo li estas, sed asertinte al la iamaj koloniaj ŝtatoj, ke “Ni estas ĉiuj en la sama batalo kontraŭ terorismo. Niaj informservoj kunlaboras. Ni multe helpis vin dum la lastaj jaroj.”*

* Intervjuo en Journal du dimanche, Parizo, 6-a de marto 2011.

La libia diktatoro asertas, ke la atako kontraŭ li klariĝas per la deziro “regi la petrolon”, kaj s-roj Hugo Chávez, Daniel Ortega kaj Fidel Castro ripetas tiun aserton. Nu, la petrolo estas jam ekspluatata de la usona kompanio Occidental, de la brita BP kaj itala ENI (vidu pri tio la artikolon de Jean-Pierre Sereni). Antaŭ kelkaj semajnoj la Internacia Mon-Fonduso (IMF) aprobis cetere “la fortan makroekonomian faron de Libio kaj ĝiajn progresojn en la fortigo de la rolo de la privata sektoro”*. S-ro Ben Ali, amiko de s-ro Kadafi, estis ricevinta similajn komplimentojn en novembro 2008, sed persone transdonitajn de la ĝenerala direktoro de la IMF, s-ro Dominique Strauss-Kahn, kiu venis ĝuste ... el Tripolo.*

* “Le FMI tresse des lauriers à Kadhafi” [La IMF plektas laŭrojn al s-ro Kadafi], Le Canard Enchaîné, 9-a de marto 2011.
* Vd http://www.dailymotion.com/video/xg....

La iama revolucia kaj kontraŭimperiisma koloriĝo de s-ro Kadafi, renovigita en Karakaso kaj en Havano, ankaŭ ne estis rimarkita de s-ro Anthony Giddens, teoriulo de la “tria vojo” de s-ro Blair. Li anoncis en 2007, ke Libio fariĝos post mallonga tempo “Norvegio de Nordafriko: prospera, egaleca, kaj direktita al la estonteco.”* Se juĝi laŭ la tre eklektika listo de liaj trompitoj, kiel oni povas ankoraŭ kredi ke la libia Gvidanto estas tiom freneza kiom oni asertas?

* Anthony Giddens, “My chat with the colonel” [Mia babilado kun la kolonelo], The Guardian, Londono, 9-a de marto 2007.

Pluraj kialoj klarigas, ke la maldekstraj latinamerikaj registaroj trompiĝis pri li. Ili volis vidi en li la malamikon de sia malamiko (Usono), sed tio ne devus sufiĉi por fari lin ilia amiko. Malbona kono de Nordafriko — s-ro Chávez diras, ke li informiĝis pri la situacio en Tunizio telefonante kun s-ro Kadafi ... — kondukis ilin poste kontraŭi “la kolosan kampanjon de mensogoj organizatan de la amaskomunikiloj” (diris s-ro Castro). Des pli ke tiu kampanjo memorigis ilin pri personaj memoroj, kies kongrueco estis dubinda en tia afero. “Mi ne scias kial, tio kio tie okazas kaj okazis, deklaris la venezuela prezidanto pri Libio, memorigas al mi Hugon Chávez la 11-an de aprilo. La 11-an de aprilo 2002, ŝtatrenverso subtenata de la komunikiloj per manipulitaj informoj provis renversi la potencon de s-ro Chávez.

La iama revolucia koloriĝo de s-ro Kadafi trompis la latinamerikan maldekstron

Kaj multaj aliaj faktoroj kontribuis erarigi la analizon de la libia situacio: interpretado fiksita per jardekoj da armita interveno kaj de perforta dominado de Usono en Latinameriko, la fakto ke Libio helpis Venezuelon enradikiĝi en Afriko, la rolo de la du ŝtatoj en la Organizaĵo de Petroleksportaj Landoj (OPEL) kaj de la pintkunvenoj Sudamerik-Afrikaj, la geopolitika demarŝo de Karakaso cele al reekvilibrado de sia diplomatio en la senco de pli densaj Sud-Sudaj rilatoj.

Al tio ankoraŭ aldonendas la tendenco de la prezidanto Chávez pensi, ke la interŝtataj rilatoj de lia lando implicas ankaŭ por li rilaton de persona proksimeco kun la aliaj ŝtatestroj: “Mi estis amiko de la reĝo Fahd de Saud-Arabio, mi estas amiko de la reĝo Abdallah, kiu estis ĉi tie en Karakaso, ĉe pintkunveno, kaj ni vidis nin en pluraj okazoj. Estas multe da korinklino. Amiko de la emiro de Kataro, amiko de la siria prezidanto, amiko, li ankaŭ venis ĉi tien. Amiko de Buteflika”.* Kiam la reĝimo de s-ro Kadafi komencis subpremi sian popolon, tiu amikeco kondukis lin tro malproksimen: “Mi estus senkuraĝulo se mi kondamnus tiun kiu estis mia amiko dum tiom da tempo, sen scii kio precize okazas en Libio.” La kuraĝo tamen estus — en la araba mondo, sed ankaŭ en Irano, en Sirio kaj en Belorusio — transiri tiujn konsiderojn. Konklude, s-ro Chávez maltrafis la okazon prezenti la popolribelojn de la afrika kontinento kiel la fratetojn de la latinamerikaj maldekstraj movadoj, kiujn li bone konas.

* “Chavez: “Nos oponemos rotundamente a las pretenciones intervencionistas en Libia””, 25-a februaro 2011, www.aporrea.org.

Trans tiuj eraroj, la diplomatio estas sendube la kampo kie, en ĉiuj landoj, plej bone senmaskiĝas la misoj de soleca praktikado de la potenco farita el netravideblaj decidoj, liberaj je ĉia parlamenta kontrolo kaj je ĉia popola diskutado. Kiam ĝi krome pretendas, kiel en la Sekurec-Konsilio, defendi la demokration per milito, la kontrasto estas nepre okulfrapa.

Uzinte, ne sensukcese, la kontraŭokcidentan geopolitikan registron, la progreseman argumenton de defendo de la naturresursoj, la libia gvidanto ne longtempe rezistis al la tento ludi la lastan karton de alfrontiĝo inter religioj. “La grandaj kristanaj landoj, klarigis li la 20-an de marto, komencis duan krucmiliton kontraŭ la islamaj popoloj, ĉekape la libia popolo, kaj kies celo estas forviŝi la islamon el la mapo. Dek tri tagojn antaŭe, s-ro Kadafi tamen komparis sian subpremadon kun tiu ... de la registaro de Tel-Avivo kontraŭ la palestinanoj: “Eĉ la israelanoj en Gazao devis uzi tankojn por kontraŭbatali tiajn ekstremistojn. Ni, same. [...] Taĉmentoj de la libia armeo devis batali kontraŭ grupetoj de Al-Kaido.”* Tio certe ne kreskigis lian popularecon de Gvidanto en la araba mondo.

* France 24, 7-a de marto 2011, http://www.dailymotion.com/video/xh....

Sed tiu lasta kapalvostoturniĝo havas almenaŭ unu virton. Ĝi memorigas la politikan malutilon de la diskurso, kiu reproduktas, inversigante ĝin, la novkonservativan temaron de la krucmilitoj kaj imperioj. La arabaj ribeloj, ĉar ili miksis laikulojn kaj religiulojn — kaj ilin oponis laikuloj kaj religiuloj — eble anoncas la finon de la diskurso kiu proklamas sin kontraŭimperiisma, dum ĝi estas nur kontraŭokcidenta. Kaj kiu konfuzas en sia abomeno de la “Okcidento” tion, kio troviĝas en ĝi kiel plej malbona — la kanon-politikon, la malestimon de la indiĝenaj popoloj, la religiajn militojn — kun tio, kion ĝi alportis kiel plej bonan, de la filozofio de la klerismo ĝis la sociala sekureco.

Apenaŭ du jarojn post la irana revolucio de 1979, siria radikala pensisto, Sadik Jalal Al-Azm, priskribis detale la ecojn de “kontraŭdirekta orientismo” kiu, rifuzante la vojon de laika naciismo kaj de la revolucia komunismo, alvokis kontraŭbatali la Okcidenton per reveno al la religia aŭtenteco. La ĉefaj postulatoj de tiu “kulturisma” analizo, resumitaj kaj kritikitaj de Gilbert Achcar, instruis, ke “La grado de emancipiĝo de la Oriento ne mezurendas kaj ne mezureblas laŭ la “okcidentaj” valoroj kaj kriterioj, kiel demokratio, laikeco kaj liberiĝo de la virinoj; la islama Oriento ne kompreneblas per epistemologiaj instrumentoj de la okcidentaj sciencoj; nenia analogio kun okcidentaj fenomenoj estas trafa; la faktoro, kiu movas la islamajn amasojn, estas kultura, t.e. religia, kaj ĝia graveco estas pli alta ol ekonomiaj kaj sociaj faktoroj kiuj kondiĉas la okcidentajn politikajn dinamikojn; la sola vojo de la islamaj landoj al la renesanco pasas tra la islamo; fine, la movadoj kiuj flirtigas la flagon de “reveno al islamo” ne estas reakciaj aŭ malprogresemaj, kiel oni perceptas el okcidenta vidpunkto, sed male progresemaj, en tio ke ili rezistas al la okcidenta kultura dominado.”*

* Gilbert Achnar, “L’Orientalisme à rebours: de certaines tendances de l’orientalisme français après 1979”, Mouvements n-ro 54, 2008-2, La Découverte, Parizo.

Tia fundamentisma vido al la politiko eble ankoraŭ ne diris sian lastan vorton. Sed, de la perkutondo naskita en Tunizio, senteblas ke ĝia trafeco ŝancelis pro arabaj popoloj kiuj jam volas poziciiĝi “nek kontraŭ la Okcidento nek je ĝia servo”*, kaj kiuj tion pruvas per tio, ke ili jen kontestas aliancanon de Usono (Egiption), jen unu el ĝiaj kontraŭuloj (Sirion). Anstataŭ timi, ke la defendo de individuaj liberecoj, religia libereco, politika demokratio, sindikatismo, estas “okcidentaj” prioritatoj, ŝminkitaj per emancipa universalismo, la arabaj popoloj alproprigas ilin al si por montri sian rifuzon de diktatoreco, de sociaj maljustaĵoj, de policaj reĝimoj kiuj infanigas siajn popolojn des pli spontanee, ke ili estas gvidataj de maljunuloj. Kaj ĉion ĉi, kio memorigas aliajn grandajn revoluciajn movadojn, kio konkeras ĉiutage socialajn kaj demokratiajn atingojn, pri kiuj oni aliloke jam perdis la kutimon, ili faras vigle kaj entuziasme, en la preciza momento, en kiu “la Okcidento” ŝajnas esti dividita inter sia timo de kadukiĝo kaj sia tediĝo antaŭ gangrenita politika sistemo, en kiu la samo sekvas al la identa, je la servo de la samaj homoj.

* Vd Alain Gresh, “Tio, kion ŝanĝas la araba vekiĝo”, Le Monde diplomatique, marto 2011. En parolado la 19-an de marto, la ĝenerala sekretario de la libana Hizbulaho s-ro Hassan Nasrallah opiniis, ke “Ĉia supozo, ke Usono faras, gvidas, instigas aŭ lanĉas tiujn [arabajn] revoluciojn, estas maljusta por tiuj popoloj, kaj malvera.”
Rezolucio de UN kiu valoras ankaŭ por la luktoj de la okcidentaj loĝantaroj ...

Nenio diras, ke tiuj arabaj entuziasmo kaj kuraĝo daŭre poentos. Sed jam nun ili malkaŝas al ni ne esploritajn eblecojn. La artikolo 20 de la rezolucio 1973 de la Sekurec-Konsilio ekz-e disponas, ke ĝi “deklaras, ke ĝi zorgos pri tio ke la [libiaj] bonhavoj blokitaj [per aplikado de antaŭa rezolucio] en posta etapo, kiom eble plej baldaŭ, estu disponigotaj al la popolo de la Libia Araba Jamahirija kaj uzotaj al ĝia profito”. Tiel eblus bloki financajn bonhavojn kaj redoni ilin al la civitanoj de lando! Ni vetu, ke tiun lecionon oni memoros: la ŝtatoj kapablas kontentigi la popolojn. De kelkaj monatoj, la araba mondo memorigas alian lecionon, same universalan: la popoloj kapablas trudi la ŝtatojn.

Serge HALIMI.