Listo de ĉiuj partoj ⇐ Al la antaŭa parto Al la posta parto ⇒
La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano
Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj
La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.
Proksimuma verkojaro: 2011-2013
Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”
Tra la historio de petrolo aperas la bataloj kondukataj por la regado de tiu strategia riĉofonto kaj la maniero laŭ kiu la okcidentaj kompanioj konstruis al si posedaĵojn en Libio. Tio longe antaŭ la nuna interveno.
Unuavide, estas neklarigeble. Ĝiaj malmultaj partneroj konsideris lin neantaŭvidebla, nekohera kaj kaprica. En 1986, la usona prezidanto Ronald Reagan nomis lin “la freneza hundo de Mez-Oriento” *, antaŭ ol sendi la 6-an militŝiparon bombardi Libion kaj trudi al ĝi severan embargon pri nafto. Tiu homo tiam havis aspekton de pario. Tamen, dudek jarojn poste, kolonelo Muamar Kadafi sukcesis remeti sian landon en la unuajn vicojn de la nafto-eksportantoj, interalie danke al la grandaj usonaj petrolkompanioj. Kiel tiu sukceso estis ebla?
Tre verŝajne “Kadafi la petrol-produktanto” montriĝis pli racia kondukante la aferojn de la naftosektoro ol en siaj aliaj politikaj iniciatoj, internaj aŭ eksteraj — eble ĉar li malpli enmiksiĝis en tio. Verŝajne, ankaŭ la petrol-produktantoj el la tuta mondo lernis kiel vivi — kaj gajni monon, multe da mono — en la libia medio, aparte nestabila, se ne malamika. Sed tamen ...
La paradokso venas de malproksime. En 1951, Libio, longtempe nomata “la reĝlando de malpleno” aliris sendependecon, en stato de granda malriĉeco. Ĝi estas rezulto de anakronisma unio inter kadukiĝinta brita imperiismo kaj sahara islama kunfrataro, la Sanusio (al kiu apartenas la reĝo). Ĝia nura eksportado estis feraĵoj kolektitaj sur la batalkampoj de la dua mondmilito.
Esploroj de italaj geologoj en la 1930-aj jaroj — daŭrigotaj de fakuloj el la usona armeo — suspektigas ĉeeston de nafto en la grundo de tiu vasta lando (1.700.000 kvadratkilometroj). La petrola leĝo, adoptita en 1955 markas gravan ŝanĝon kun la ĝisnuna regulo en Mez-Oriento, de ununura koncesiulo en ĉiu lando: la Anglo-Iranian en Irano, la Aramco en Sauda Arabujo aŭ Irak Petroleum Company en Irako*. En Libio, male, la koncesioj havas limigitan daŭron (5 jaroj) kaj limigitan teritorion. Kiam nafto ekŝprucis, tiu elekto montriĝis lerta.
La esplorado rapide komenciĝis kun deko da kompanioj. Ses jarojn poste, en 1961, Exxo inaŭguris la terminalon en Marsa-el-Brega: la unuaj eksportaĵoj estis enŝipigitaj. En malpli ol 5 jaroj, la produktado superis unu milionon da bareloj tage, tion oni neniam vidis. 19 kompanioj, inter kiuj Exxon, Shell, BP kaj ENI agadis en 1961, 39 en 1968. Nova petrolmodelo naskiĝis, kiu iom post iom adoptiĝis en la tuta mondo.
Tuj post sia ekregado — sekve de puĉo, la 1-an de septembro 1969-, kolonelo Kafagi ekagis. Li celis atingi pli altan prezon por la libia nafto. Konsilita de la sauda ĉefministro pri petrolo, Abdallah Tariki, alinomita “la Ruĝa Ŝejko” — forsendita de reĝo Fayçal (1964-1975) pro sia troa aŭdaco —, li ludigis la kompaniojn unu kontraŭ la aliaj, kontraŭmetante unue la plej grandan Esso al eta sendependa kompanio, Occidental, kaj trude duone reduktante ilian tagan produktadon, cele atingi enspezokreskon por la ŝtato. La unua povis anstataŭigi la lokan nafton per sia produktado en aliaj landoj. La dua, kiu nenion posedas ekster Libio, estas la malforta ĉenero, des pli ke la sep plej grandaj kompanioj en la mondo* rifuzis vendi al ĝi eĉ unu barelon. “Li metis ĉiujn ovojn en la saman korbon”, mokridis la libiaj intertraktantoj*. La kompanio subskribis sian kapitulacon. Ĉar la Suez-kanalo estis fermita, la Kartelo* kapitulacis en septembro 1970; prezoj kaj impostoj tuj kreskis 20%.
Jen pruvo, en la rigardo de la aliaj eksportantaj landoj: prefere rilati kun pluraj kompanioj ol kun unu. Kaj prudentas ekvilibrigi la ĉeeston de grandaj internaciaj kompanioj per tiu de aliaj pli malgrandaj societoj, kiuj ne havas alternativojn. La sendependuloj kaj la eŭropaj ŝtataj kompanioj ekaperis sur la tutmonda petrola scenejo.
S-ro Kadafi kaj lia Konsilio de la Revolucio-Komandado, kiel bonaj disĉiploj de la egipta prezidanto Gamal Abdel Naser, firme decidis rehavi la naciajn riĉaĵojn. Sed ili ankaŭ pripensis plurajn malbonajn spertojn: tiu de la irana ĉefministro Mohammad Mossadegh, forpelita fare de la Central Intelligence Agency (CIA) ĉar li aŭdacis agi kontraŭ la Anglo-Iranian; ankaŭ tiu de la alĝeria kolonelo Houari Boumedienne, kiu, ŝtatiginte la francajn minejajn posedaĵojn en 1971, frontis poste tre multekostan embargon.
Ankaŭ ĉi-rilate Tripolo agas laŭ cirkonstancoj. En decembro 1971 la soldatoj de la irana Ŝaho okupaciis la insulojn Abu Musa, la Granda kaj la Malgranda Tomb, en la Golfo, ĵus antaŭ la evakuo el la regiono de la britaj trupoj. Por puni Britujon pro tiu allasata okupacio, la libia registaro ŝtatigis British Petroleum (BP). La preteksto estis eta, sed la gajno granda: BP posedis la plej grandan parton de la minejaj rezervoj de Sarir, la plej granda en la lando. Post tumulta jura kverelo, interkonsento estis trovita; Libio rehavis la tutan minejon ...
Je ĉiu forto-elprovaĵo, sama scenaro ripetiĝis. La eksterlandaj teknikistoj suferas turmentetojn kaj incitadojn, la laboro malrapidiĝas kaj la produktiveco falas. Senkuraĝigitaj, Gulf, Philips, Amoco, Taxaci, Socal kaj aliaj forlasis siavice siajn minejojn (kaj foriris el la lando). La publika kompanio Libian National Oil Company (LNOC), formita laŭ usona skolo, transprenis tiam la ekspluatadon sen tro da malfacilo. En dek jaroj la land-enspezaro kvinobliĝis, kaj atingis 10.000 dolarojn kape en 1979.
La malfacilaĵoj venis de la politika flanko. En decembro 1979 Usono publikigis sian unuan liston de la ŝtatoj, kiuj subtenas terorismon. Libio estas inter ili, aparte pro sia helpo al radikalaj palestinaj movadoj. Iom poste Vaŝingtono fermis sian ambasadejon en Tripolo, kaj malpermesis al usonanoj aĉeti libian nafton. En junio 1986, ĉiu komerco kun la Jamahiriyya (neologismo farita el du arabaj vortoj signifantaj “respubliko” kaj “popolamasoj”) fariĝis leĝe malpermesita.
La atenco kontraŭ Boeing 747 de la PanAm super Lockerbie, la 21-an de decembro 1988, kaj tiu kontraŭ DC-10 de la franca kompanio UTA, la 19-an de septembro 1989, kondukas al internaciaj sankcioj, kiuj trafis la libian nafto-industrion. La sankcioj aldoniĝas al aliaj ĝenegoj, kiel la tutmonda prez-malaltiĝo de nafto, la pezo de faraonaj konstruejoj kaj la malorganizado de la nacia ekonomio sekve de la apliko de rekomendoj el la Verda Libro — longa kaj konfuza teksto anarki-kolektivisma, verkita de la Revoluci-Gvidanto, revanta pri “tria vojo universala” situanta duonvoje inter kapitalismo kaj marksismo.
La LNOC facile trovis novajn merkatojn en Eŭropo, Turkujo kaj Brazilo por anstataŭigi la perditajn eksportejojn en Usono, sed la embargo malbonefikis ĝiajn evoluplanojn pri esplorado, petrolkemio kaj natura gaso. Manke de okcidentaj kapitaloj, la teknikoj, la farscioj kaj ekipaĵoj made in America (faritaj en Usono) estas haltigitaj kaj nefunkciantaj. Retoj ja ekorganiziĝas por ĉirkaŭiri la embargon, tra Tunizio kaj Egiptujo, sed necesas multe pagi profitantajn komercistojn bone lokitajn sur ambaŭ flankoj de Mediteraneo. La plej eta ŝraŭbo kostas kvin- aŭ sesoble pli ol antaŭ 1986. La minejaj tavoloj maljuniĝas, fariĝas urĝe relanĉi esploradon, por eviti falon de la produktado.
La periodo 1992-1999 esta aparte doloriga. La ekonomia kresko falas (+ 0,8% jare) kaj la enspezaro laŭkape malkreskas je 20%. Malkontento de la popolo eksplodas en ribeloj, aparte en Cirenaiko, kaj multiĝas provoj renversi la reĝimon. Estas tempo por kolonelo Kadafi cedi. Senhonte, li liveras al la britaj regantoj siajn proprajn agentojn, akuzitajn en la Lockerbie-atencoj, pagas grandajn monkompensojn por la 270 viktimoj (iom malpli por la 170 viktimoj de la DC.10 de UTA). Post la 11-a de septembro 2001, Tripolo metas sin en la tendaron de Usono, inter la subtenantoj de sennuanca kontraŭ-islamismo-terorismo. Fine, en 2003, kelkajn tagojn post eniro de usona armeo en Bagdado, s-ro Kadafi publike rezignas pri atomarmilo por sia lando.
La 13-an de novembro 2003, la lastaj sankcioj estis nuligitaj kaj vojo libera por la petrola relanĉo. S-ro Kadafi revas rapide duobligi la produkton kaj atingi tri milionojn da bareloj tage, kio igus Libion egalpeza kiel Irano, kaj sekve influa membro de la Organizaĵo de la petrol-Eksportantaj Landoj (OPEL), la kartelo, kiu orientas la prezojn de petrolo. En aŭgusto 2004, la LNOC adjudikas 15 esplorpermesojn. Tuj alkuras kandidatoj.
Cent dudek kompanioj kandidatiĝis, inter kiuj pluraj gigantaj usonaj kaj britaj kompanioj, kiuj forlasis libion en 1986, sed neniam estis ŝtatigitaj. 11 el la 15 “blokoj” estis atribuataj al usonaj kompanioj (Occidental, Amerada Hess, Chevron-Texaco). Klaras, ke la prioritato de la regantoj estis asocii denove la usonajn petrolkompaniojn al ĝia industrio, malprofite al eŭropaj societoj, kiel Total, kiu, tamen, subtenis ĝin dum la sankcio-periodo*. Siaflanke, la internaciaj kompanioj senpacience atendas, malgraŭ la severaj kondiĉoj — 133 milionoj da dolaroj pagendaj je la subskribo, minimume 300 milionoj da elspezoj por esplorado — kaj la malforta rendimento. Laŭ takso de la fakaj medioj, restos por ili maksimume 38,9% de la produktaĵo, sed plej verŝajne nur 10,8%.
De kie venas tiu reciproka kaj daŭra fascinado inter la kompanioj, de la etaj ĝis la plej grandaj, kaj lando tiel malfacila por ili kiel Libio? Ja, ĝia nafto estas tre bonkvalita kaj ĝiaj minejoj estas proksimaj al la eŭropaj rafinejoj, inter la plej grandaj en la mondo. Nuntempe la libia petrolo estas proksimume 15% de la franca konsumado, kaj malpli ol 10% de la eŭropunia.
Sed precipe, la fortorilato renversiĝis en duon-jarcento. En 1960, la “unuaranguloj”, preskaŭ ĉiuj anglo-saksaj, regadis la plej grandan parton de la produktado de nekomunismaj landoj. Hodiaŭ ilin anstataŭis la ŝtataj societoj de la produktantaj landoj*. Ek de nun posedantoj de sia subgrundo, ili regadas ties aliron, eĉ se ili ankoraŭ bezonas la internaciajn kompaniojn por esenca momento de la petrola aktivado: la esploro kaj eltrovo de novaj tavoloj.
Serĉadi petrolon enhavas riskojn, kostas tre multe, do postulas grandajn kapitalojn, sed ankaŭ pintan teknikan kompetenton. La ŝtataj kompanioj disponas nek pri unu, nek pri la aliaj. La monprofitoj, kiujn ili ricevas ne estas ĉefe elspezitaj por la nacia petrolindustrio (la Kadafi-familio — 6 filoj ka 1 filino — prenas pli ol sia parto) kaj ilia propra agadareo ne transiras iliajn landlimojn. Trans la ellandigoj, la revolucioj kaj la ŝtatigoj, la rerenkontiĝo de tiuj kaj aliaj kompanioj estas neeviteblaj, ĉu kun aŭ sen s-ro Kadafi.
Jean-Paul SÉRÉNI