Listo de ĉiuj partoj ⇐ Al la antaŭa parto Al la posta parto ⇒
La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano
Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj
La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.
Proksimuma verkojaro: 2011-2013
Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”
La ŝuldokrizo, kiu skuas kelkajn eŭropajn landojn, turniĝas al ankoraŭ nespertita situacio: naskita de la decido de la ŝtatoj prunti por savi la bankojn, la nova situacio metas la senfortajn registarojn sub kuratorecon de institucioj ne demokrate elektitaj. La destino de la popoloj de Grekio, Portugalio kaj Irlando ne plu konstruiĝas en la Parlamentoj, sed en la oficejoj de la Centra Banko, de la Eŭropa Komisiono kaj de la Internacia Mon-Fonduso. Ĉu tiel ĝis okazos konverĝo de la socialaj movado?
LA EŬROPA KRIZO, ekonomia sed ankaŭ demokratia, levas kvar esencajn demandojn. Kial la politikoj, kies bankroto estis klara, estis tamen disvolvataj en kvar landoj (Irlando, Hispanio, Portugalio, Grekio) kun rimarkinda fervoro? Kiel kompreni, ke la arĥitektoj de tiuj decidoj, post ĉiu fiasko — antaŭvidebla — de ilia medikamento, decidas dekobligi la dozon? Kiel klarigi, en demokratiaj sistemoj, ke la popoloj viktimaj de tiaj kuracadoj ŝajnas havi nenian alian elekteblecon ol anstataŭigi fiaskintan registaron per alia, ideologie ĝemela kaj decide intenca praktiki la saman “ŝok-terapion”? Fine, ... ĉu eblas fari alie?
La respondo al la du unuaj demandoj trudiĝas ekde kiam oni liberiĝas el la reklama vortumado pri la “ĝenerala intereso”, la “kundividitaj valoroj de Eŭropo”, la “kunvivado”. La praktikataj politikoj tute ne estas frenezaj, sed raciaj. Kaj, en sia esenca parto, ili atingas sian celon. Sed ĝuste tiu ne estas ĉesigi la ekonomian kaj financan krizon, sed kolekti ĝiajn fruktojn, nekredeble sukajn. Tiu krizo ebligas forigi centmilojn da postenoj de ŝtatoficistoj (en Grekio, naŭ el dek pensiiĝantoj estas ne anstataŭigotaj), amputi iliajn salajrojn kaj la daŭron de iliaj pagataj ferioj, forvendi tutajn partojn de la ekonomio favore al privataj interesoj, ataki la laborjuron, altigi la malrektajn impostojn (la plej malegalecajn), altigi la tarifojn de la publikaj servoj, redukti la repagon de sanprizorgado, ĝenerale realigi la revon de merkatekonomio. Tiu ĉi krizo estas la bonŝanco de la liberaluloj. En normalaj tempoj, ĉia el tiuj disponoj devigus ilin fari batalon malcertan kaj obstinan; sed jen, ĉio eblas unufrape. Kial do ili deziru eliron el tunelo kiu ŝajnas por ili rapidvojo al la promesita paradizo?
La 15-an de junio 2011, la gvidantoj de la Irish Business and Employers Confederation (IBEC) la irlanda organizaĵo de la mastroj, vojaĝis al Bruselo por renkonti tie reprezentantojn de la Eŭropa Komisiono. Ili petis la Eŭropan Union (EU) premi ilian registaron en Dublino por ke parto de la irlanda laborleĝaro estu senprokraste malmuntota. Elirante el la kunveno, s-ro Brendan McGinty, direktoro pri industriaj rilatoj kaj homaj resursoj de la IBEC, deklaris: “La eksterlandaj observantoj bone vidas, ke niaj salajro-reguloj malhelpas la kreadon de dungoj, la kreskon kaj la revigliĝon. Nu, ampleksa reformo estas centra elemento de la programo kiu ricevis la apogon de la EU kaj de la IMF. La registaro blokas en maltaŭga momento malfacilajn decidojn.”* Ĉu malfacilaj? Tiuj decidoj ne estas malfacilaj por ĉiuj, ĉar ili ĝeneraligas tendencon jam rimarkitan en la malreguligitaj sektoroj: “La evoluo de la salajroj por novaj salajruloj malaltiĝis je25 elcentoj en la lastaj jaroj. Tio montras, ke la labormerkato respondas [tiel!] al ekonomia krizo kaj al la senlaboreco.”* Tiel, la levilo de la ŝtatŝuldo donas al la EU kaj al la Internacia Mon-Fonduso (IMF) la rimedojn por ke en Dublino regu la ordo elrevita de la irlanda mastraro.
La regulo ŝajnas aplikiĝi aliloke, ĉar, antaŭ kelkaj tagoj, la 11-an de junio, unu el la ĉefartikolistoj de The Economist indikis, ke “la reformfavoraj grekoj vidas en la krizo okazon por remeti la landon sur la bonan vojon. Ili silente laŭdas la eksterlandanojn, kiuj devigas iliajn reprezentantojn.”* En la sama eldono de tiu liberala semajngazeto eblis malkovri analizon de la malabundo-plano kiun la EU kaj la IMF trudas al Portugalio. “La aferistoj juĝas kategorie ke necesas strikte plenumi ĝin. Pedro Ferraz da Costa, kiu gvidas mastran pensfabrikon, opinias, ne neniu portugala partio en la lastaj tridek jaroj proponintus tiom radikalan reformprogramon. Li aldonas, ke Portugalio devas ne maltrafi tian okazon.”* Do, vivu la krizo.
TRIDEK JAROJ, TIO estas proksimume la aĝo de la portugala demokratio, kun ties junaj oficiroj, kiujn la popolo kovris per diantoj por danki ilin ke ili faligis senfinan diktatorecon, ĉesigis la koloniajn militojn en Afriko, promesis grund-reformon, malanalfabetigajn kampanjojn, laboristan povon en la fabrikoj. Sed nun, male, inter la privatigo de la akvo, de la posto, la liberala “reformo” de la pensioj, de la sansistemo, de la edukado, la reduktado de la kompensaĵo ĉe maldungo, nun temas pri granda salto malantaŭen, pri Kristnaskaj donacoj en somero por la mastraro. Kaj tiu kristnaskarbo daŭre fleksiĝos sub la pezo de la donacoj, ĉar la nova ĉefministro Passos Coelho promesis iri trans tio, kion la EU kaj la IMF trudas al li. Li volas “surprizi” la investistojn.
“Ĉu ili konscias tion aŭ ne, analizas la usona ekonomikisto Paul Krugman, la politikaj gvidantoj servas preskaŭ ekskluzive la interesojn de la rentuloj — tiuj, kiuj tiras grandegajn enspezojn el sia riĉaĵo, kiuj pruntedonis multan monon pasintece, ofte senpripense, kaj kiujn oni nun protektas kontraŭ perdo per tio, ke oni dispartigas ĝin al ĉiuj aliaj.” Laŭ Krugman, la preferoj de tiuj kapital-posedantoj trudiĝas tiom pli nature, ĉar “ili pagas gravajn sumojn dum elektokampanjoj kaj ĉar ili havas aliron al politikaj decidantoj, kiuj komencas tuj labori ĉe ili, ekde kiam ili ne plu havas publikan respondecon”.* Dum la eŭropa diskutado pri la financa repago de Grekio, la aŭstra financministro Mark Fekter unue opiniis ke “vi ne povas lasi la bankojn realigi la profitojn, dum la impostpagantoj pagas la perdojn”.* Kortuŝa naiveco: post hezitado dum kvardek ok horoj, Eŭropo plian fojon trudigis la “interesojn de la rentuloj”.
Laŭ la ŝajno, la krizo de la ŝtatŝuldoj venas el “kompleksaj” meĥanismoj, kies kompreno postulas ke oni scias ĵongli per la konstantaj novigoj de la financa teĥnologio: derivitaj produktoj, asekuro kontraŭ manko de repago (la famaj CDS aŭ “credit default swaps”), ktp. Tiu truko nebuligas la analizon aŭ, pli ĝuste, rezervas ĝin al la eta rondo de “komprenantoj”, kiuj estas ĝenerale la profitantoj. Ili, en plena kompreno, enkasigas, dum la ekonomiaj “analfabetoj” pagas, eble kun la imago ke temas pri tributo kiun ili ŝuldas al la sorto — aŭ al moderneco al kiu ili ne havas aliron, kio rezultas same. Ni rigardu prefere la simplaĵon, do la politikon.
Iam la eŭropaj monarĥoj ricevis pruntojn de la veneciaj doĝoj, de florencaj komercistoj, de ĝenovaj bankistoj. Neniu povis devigi ilin repagi; kelkfoje ili decidis ne repagi, kio solvis la problemon de la publika ŝuldo ... Multe pli poste, la juna soveta ŝtato sciigis, ke ĝi ne repagos la sumojn depruntitajn kaj fordiboĉitajn de la caroj: tiam, generacioj de francaj ŝparuloj restis kun senvaloraj “rusaj pruntaĵoj” en siaj formetejoj.
Sed aliaj rimedoj, pli rafinitaj, ebligis mildigi la premon de la ŝuldo.* Ekzemple la brita publika ŝuldo pasis inter 1945 kaj 1955 de 216% al 138% de la malneta enlanda produkto (MEP), tiu de Usono de 116% al 66%. Kaj tio sen plano de malabundo, male. Kompreneble, la postmilite vigla ekonomia evoluo aŭtomate sorbis la parton de la ŝuldo en la nacia riĉaĵo. Sed tio ne estis ĉio. Ĉar la ŝtatoj repagis tiam nominalan valoron, kiu malgrandiĝis ĉiujare je la nivelo de la inflacio. Kiam prunto subskribita kun jara interezo de 5% estas repagata per mono kiu fandiĝas ĉiujare je 10%, tio kion oni nomas “reala interezokvoto” fariĝas negativa — kaj ĉe tio gajnas la ŝuldanto. Ĝuste, de 1945 ĝis 1980 la reala interezokvoto estis preskaŭ ĉiujare negativa en la plej multaj okcidentaj landoj. Rezulto: “la ŝparuloj deponis sian monon en bankoj, kiuj pruntis al la ŝtatoj je kvotoj malpli altaj ol tiu de la inflacio.”* La publika ŝuldo tiam malgrandiĝis sen multaj klopodoj. En Usono negativaj realaj interezokvotoj havigis al la usona ŝtatkaso sumon kun la ekvivalento de 6,3% de la MEP jare dum la tuta jardeko de 1945 ĝis 1955.*
Kial la “ŝparuloj” akceptas esti elsuĉataj? Ĉar ili ne havas elekteblecon. Pro la kapitalkontroloj, ankaŭ pro la ŝtatigo de la bankoj, ili ne povis fari alie ol prunti al la ŝtato, kiu tiamaniere financis sin.* Tiam la riĉuloj ne povis aĉeti brazilajn spekulajn plasojn indeksitajn laŭ la evoluo de la sojoprezoj en la tri venontaj jaroj ... Restis la kapital-fuĝoj, la valizoj plenaj de oro kiuj forlasis Francion survoje al Svislando antaŭ devaluto aŭ elekto, en kiu oni atendis eventualan venkon de la maldekstro. Sed tiuj fraŭduloj riskis malliberejon.
Kun la 1980-aj jaroj la situacio tute ŝanĝiĝis. Ĝis tiam, la ĝenerala altigo de la salajroj protektis la plej multajn laboristojn kontraŭ la sekvoj de la inflacio, dum la foresto de libera moviĝo de la kapitalo devigis la investistojn elteni negativajn realajn interezokvotojn. Nun tio fariĝis la malo.
LA AŬTOMATA ĜENERALA salajroaltiĝo malaperis preskaŭ ĉie — en Francio la ekonomikisto Cotta nomis tiun gravan decidon, faritan en la jaro 1982, la “donaco Delors” (al la mastraro). Cetere, inter 1981 kaj 2007, la minaco de inflacio estas venkita kaj la realaj interezokvotoj fariĝas preskaŭ ĉiam pozitivaj. Profitante la liberigon de la kapitalmoviĝoj, la “ŝparuloj” (ni precizigu ke ĉi tie ne temas pri lisbona pensiulino havanta konton ĉe la poŝto nek pri la dungito en Saloniko ...) konkurencigas la ŝtatojn inter ili kaj, laŭ la fama esprimo de François Mitterrand, “gajnas monon dormante”. Riskopagoj sen risko! Ĉu vere necesas emfazi, ke la ŝanĝo de la aŭtomata salajroaltiĝo kun negativaj realaj interezokvotoj al akcelata malaltiĝo de la aĉetpovo favore al la ege kreskanta kapitalo sekvigas totalan renversiĝon de la sociala situacio?
Sed ŝajnas ke tio jam ne sufiĉas. Al la meĥanismoj, kiuj nun favoras la kapitalon malfavore al la laboro, la “triopo” (Eŭropa Komisiono, Eŭropa Centra Banko, Internacia Mon-Fonduso) decidis aldoni devigon, ĉantaĝon, ultimaton. Ŝtatoj, elsuĉitaj ĉar ili tro malavare helpis la bankojn, petegas prunton por ĝisvivi la finon de la monato; la triopo devigas ilin elekti inter ĝenerala liberaligo kaj bankroto. Tuta parto de Eŭropo, kiu hieraŭ malmuntis la diktatorecojn de Salazar, de Franko, de la grekaj koloneloj, troviĝas tiel humiligita al rango de protektorato administrata de Bruselo, Frankfurto kaj Vaŝingtono. Ĉefa misio: repagi al la bankoj.
La registaroj de tiuj ŝtatoj restas, sed nur por kontroli la bonan plenumadon de la ordonoj kaj por ricevi la eventualajn kraĉaĵojn de sia popolo kiu komprenis, ke ĝi estos neniam sufiĉe malriĉa por ke la sistemo kompatu ĝin. “La plej multaj grekoj, raportas Le Figaro, komparas la internacian buĝetan kuratorecon kun nova diktatoreco, post tiu de la koloneloj, kiun la lando spertis de 1967 ĝis 1974.”* Ĉu oni povas imagi, ke la eŭropa ideo grandiĝos, se ĝi estos asociata kun trudkitelo, kun persekutisto kiu akaparas viajn insulojn, viajn plaĝojn por vendi ilin al privatuloj? Post 1919 kaj la versajla traktato, kiu povas ne scii kiom da detrua naciismo tia sento de popola humiligo povas elĉenigi?
Kaj tiom pli, ĉar la provokoj multiĝas. La venonta reganto de la ECB, s-ro Mario Draghi, kiu — kiel sia antaŭulo — donos ordonojn de “malabundo” al Ateno, estis vicprezidanto de Goldman Sachs en la momento, kiam tiu aferbanko helpis la grekan dekstrularon ŝminki la publikajn kontojn.* La IMF, kiu havas ankaŭ opinion pri la Franca Konstitucio, petas Parizon enskribi en ĝin “regulon de ekvilibro de la publikaj financoj”; s-ro Nicolas Sarkozy agas por tio. Francio siavice sciigas, ke ĝi ŝatus ke la grekaj partioj — kiel iliaj portugalaj kolegoj — “unuiĝu kaj formu aliancon”; la franca ĉefministro François Fillon, kiel s-ro José Barroso, prezidanto de la Eŭropa Komisiono, cetere provis konvinki pri tio la gvidanton de la greka dekstrularo, s-ron Antonis Samaras. S-ro Jean-Claude Trichet, prezidanto de la ECB, imagas jam, ke “la eŭropaj instancoj havu vetorajton pri decidoj de nacia ekonomia politiko”.
Honduro kreis liberajn zonojn, kie la nacia suvereneco ne aplikiĝas.* Eŭropo instalas nun “liberajn objektojn” (ekonomio, socialo) pri kiuj la debato inter politikaj partioj forvaporiĝas, ĉar temas pri kampoj de limigita aŭ nula suvereneco. La diskuto de la partioj koncentriĝas tiam al “temoj de la socio”: islama vualo, permeso de kanabo, radarkaptiloj sur la aŭtovojoj, efemera polemiko pri mallerta frazo, pri ia senpacienca gesto, pri senpripensa sakrado de politikisto aŭ de artisto kiu drinkis tro. Tiu ĝenerala malaltiĝo oficialigas tendencon, kiu estis perceptebla jam de du jardekoj: la delokado de la reala politika povo al lokoj de demokratia senpezeco. Ĝis la tago, kiam la indigno eksplodas. Tie ni estas.
SED LA INDIGNO estas sen armiloj, se ĝi estas sen kono de la meĥanismoj kiuj kaŭzis ĝin. Nu, la solvoj — turni la dorson al la monismaj kaj deflaciismaj politikoj kiuj gravigas la “krizon”, nuligi parton de la ŝuldo, kapti la bankojn, malsovaĝigi la financon, maltutmondigi, rehavigi ĉiujn centojn da miliardoj da eŭroj kiujn la ŝtato perdis en formo de malegalecaj impost-malaltigoj (70 miliardojn nur en Francio en la lastaj dek jaroj) — estas konataj. Kaj homoj, kies mastrado de la ekonomiko absolute ne postrestas tiun de s-ro Trichet, sed kiuj ne servas la samajn interesojn kiel li, detale montris tion.*
Do, temas malpli ol iam ajn pri “teĥnika” kaj financa debato, kaj ja pli ĝuste pri politika kaj socia batalo. Kompreneble, la liberaluloj mokos pri tio ke la progresemuloj postulas la maleblon. Sed kion alian faras ili mem ol daŭrigi la neelteneblon? Jen revenis do la tempo, en kiu oni eble memoru la admonon kiun Jean-Paul Sartre pruntis el Paul Nizan: “Ne hontu voli la Lunon: ni bezonas ĝin.”*
Serge HALIMI.