Tekstaro de Esperanto

Parto de unu teksto en kolekto de Esperantaj tekstoj

Listo de ĉiuj partoj  ⇐ Al la antaŭa parto  Al la posta parto ⇒ 

Le Monde diplomatique en Esperanto 2011-2013

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2011-2013

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Demografio-Dosiero

Demografia Glosaro

Aĝ-piramido. - Bildigo de la distribuo laŭ aĝo kaj sekso de loĝantaro. Ĝenerale en formo de du apudmetitaj grafikaĵoj, kiuj disigas virojn de virinoj. Vertikale troviĝas la aĝklasoj, kaj horizontale la nombro de loĝantoj en ĉiu aĝklaso. Oni diras, ke la aĝ-piramido estas inversita kiam la nombro de infanoj estas malpli granda ol tiu de la maljunuloj (la malsupro de la piramido fariĝas pli maldika ol la supro).

Demografia reĝimo. - Karakterizaro de la naskokvankto kaj mortokvanto en lando, kun la manieroj, laŭ kiuj ili kombiniĝas.

Demografia transiro. - Periodo dum kiu loĝantaro evoluas de altaj mortokvoto kaj naskokvoto ĝis malalta mortokvoto kaj poste malalta naskokvoto. La daŭro kaj intenseco de tiu periodo povas esti diversaj. En Svedujo, ekzemple, la transiro komenciĝis ĉirkaŭ 1815 kaj finiĝis en 1965, dum kiu periodo la loĝantaro obliĝis per 3,5. En Meksiko la transiro daŭris nur naŭdek jarojn, de 1920 ĝis 2010; dum tiu periodo la loĝantaro multobliĝis per pli ol 8.

Demografia vintro. - Situacio de lando, kies naskokvoto plu malgrandiĝas post la fino de la demografia transiro, dum la mortokvoto stabiliĝas; tio akcelas la maljuniĝon de la loĝantaroj, je pli malpli rapida ritmo.

Kavaj aĝ-klasoj. - Aĝ-klasoj, kies membro-nombro estas malpli granda ol tiu de la antaŭaj kaj sekvantaj aĝ-klasoj. Tion povas kaŭzi militoj kaj/aŭ fekundec-malaltiĝo.

Kvociento de tuta dependeco. - Nombro de la junuloj (infanoj kaj adoleskantoj) kaj maljunuloj dividita per la laboraĝa loĝantaro. La unuaj dependas de la duaj por sia sano kaj komforto.

Maljunularo-kresko. - Nombro-kresko de maljunuloj en donita loĝantaro.

Malkresko de loĝantaro. — Malpliiĝo de loĝantoj sur teritorio.

Mediana aĝo. - Aĝo, kiu dividas la individuojn de lando (aŭ regiono) en du grupoj egale nombraj. En la metropola Francujo la mediana aĝo en 2010 estas 40,1 jaroj: la duono de la loĝantaro aĝas sub 40,1 jaroj; la alia duono superas tiun aĝon.

Meza vira kvociento. - (Angle: sex ratio) Nombro de viroj por 100 virinoj, en donita loĝantaro. Ĝi estas 93 en Eŭropo, 97 en Nord-Ameriko, 107 en Barato kaj 108 en Ĉinujo, laŭ UN.

Meza vivdaŭro. - Nombro de jaroj, kiujn homgrupo povas meze atendi travivi. En Francujo la meza vivdaŭro estis 45 jaroj en 1900, 79 jaroj unu jarcenton poste kaj 81,6 jaroj en 2010.

Meza sana vivdaŭro. - Nombro de jaroj, kiujn homgrupo povas atendi travivi sen grava handikapo. En Francujo, on taksas la mezan sanan vivdaŭron je 63,3 jaroj (64,3 jaroj por virinoj, 62 por viroj).

Morto-kvoto. - Nombro de mortoj dum donita periodo (ĝenerale unu jaro) dividita per la loĝantaro en la sama periodo, esprimita en procento.

Morto-kvoto beba kaj infana. - Nombro de infanoj mortintaj antaŭ la aĝoj respektive 1 jaro kaj 5 jaroj, por mil vivaj naskoj en la sama periodo.

Morto-kvoto infan-adoleskanta. - Nombro de homoj en generacio, mortintaj inter unujara aĝo kaj plenkreska aĝo, do infanoj kaj adoleskantoj (ĝenerale antaŭ la aĝo 20-jara), komparita al la naskonombro de tiu generacio.

Morto-kvoto pronaska. - Nombro de virinoj mortintaj pro akuŝo aŭ ties sekvoj, por 100.000 vivaj naskoj dum unu donita jaro.

Nasko-deficito. - Deficito de naskoj kompare kun mortoj. Oni ankaŭ diras: negativa natura naskokvoto, ĉar la nombro de naskoj malsuperas tiun de mortoj. La nasko-deficito ne kondukas al malkresko de loĝantaro se ĝin kompensas pozitiva migrad-saldo.

Nasko-kvoto. - Nombro de vivaj naskoj dum periodo (ĝenerale unu jaro) dividita per la loĝantaro en tiu periodo.

Natura kresko-kvoto. - Diferenco inter la nombro de naskoj kaj tiu de mortoj, dividita per la loĝantaro en tiu jaro, esprimita en procento.

Popoldenseco. - Kvociento de la nombro de loĝantoj per la areo de la loĝata teritorio; oni esprimas ĝin per la nombro de loĝantoj en unu kvadratkilometro (loĝ/km²). La plej alta denseco estas 16.235 hab/km² en Monako, la plej malalta estas 1,8 loĝ/km² en Mongolujo; en Francujo: 114; en Usono: 31.

Sinteza fekundec-indikilo. - Statistika indikilo (esprimata per nombro de infanoj por unu virino) kalkulata per la sumo de la fekundeckvotoj en ĉiu aĝo. En metropola Francujo en 2008, ĝi estis 1,98 infano por unu virino, aŭ pli precize 19.882 infanoj por 10.000 virinoj. Tiu nombro estas la rezulto de adicio de la fekundeckvoto de la 15-jaraj virinoj (5 naskoj por 10.000 virinoj), tiu de la 16-jaraj virinoj (19 por 10.000), de la 17-jaraj... ĝis la fekundeckvoto de 49-jaraj virinoj (1 por 10.000).

Sojlo de simpla anstataŭo de generacioj. - La fekundec-indikilo necesa por ke la virinoj de generacio estu anstataŭataj per sama nombro de la sekva generacio, ĉirkaŭ tridek jarojn poste. En la landoj, kie la mortokvotoj de infanoj, adoleskantoj kaj patrinoj estas tre malaltaj, tiu sojlo estas 2,1 infanoj por unu virino, aŭ eĉ iomete malpli, kiel en Francujo. Kiam tiuj mortokvotoj estas altaj, ĝi estas pli alta, ekzemple 2,2 infanoj en Dominikana Respubliko, 2,4 en Jemeno, 2,7 en Gvineo kaj 3,1 en Zimbabvo.

Vira kvociento je naskiĝo. - En loĝantaro, nombro de viraj novnaskitoj kompare kun la inaj novnaskitoj. En multaj aziaj landoj (Ĉinujo, Barato... ), la prefero por knaboj malekvilibrigis tiun rilaton.