Tekstaro de Esperanto

Parto de unu teksto en kolekto de Esperantaj tekstoj

Listo de ĉiuj partoj  ⇐ Al la antaŭa parto  Al la posta parto ⇒ 

Le Monde diplomatique en Esperanto 2011-2013

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2011-2013

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Tri jarojn post la financa kraŝo

Ne anstataŭigeblaj krizofarantoj

Eĉ la malrapidiĝo de la ekonomia kresko en Ĉinio kaj Germanio ne haltigas la severigon de la malabundo-politikoj. Dum la hispanaj socialistoj intencas enmeti en la konstitucion la redukton de la publikaj deficitoj, la franca dekstro, kiu devis cedi la supraĵan realtigon de la imposto de la plej riĉaj, plu reduktas la ŝtatajn elspezojn. Post la financa kraŝo de septembro 2008, oni tamen anoncis la revenon de Kejnzo.

ANTAŬ TRI jaroj, je unu el la momentoj de malcerteco, kiam ĉio tremas, ĉio ŝanceliĝas kaj kiam jam neniu dubas, ke ĉio ŝanĝiĝos. La 7-an de septembro 2008 la usona registaro metis sub kuratoreconononon Fannie Mae kaj Freddy Mac, du gigantojn de la hipoteka kredito. La 15-an, la alte respektata aferbanko Lehman Brothers anoncas sian konkurson. La 16-an, post la helpokrioj de la Wall Street Journal, Vaŝingtono aĉetis la American International Group (AIG), la unuarangan asekuriston de la lando. Konsterno, la borsoj dronas. La publika potenco de Usono ŝtatigas grandan parton de la aŭtomobil-sektoro kaj metas centojn de miliardoj da dolaroj en la ekonomion. Kejnzo, la New Deal, la ŝtato kiel strategiisto revenis en la diskutojn.

Per gesto de universala pento, la afero-burĝaro tiam ĵuris, ke “neniam io estos plu kiel antaŭe”. La franca ĉefministro François Fillon priskribis “mondon rande de la abismo”; la Newsweek anoncis, preskaŭ terorigite, “Ni estas nun ĉiuj socialistoj”; Time alvokas “repensi Markson” por “trovi la rimedojn por savi la kapitalismon”; (feliĉa) eliro ŝajnis tiom malcerta al la Washington Post, ke ĝia ĉefartikolo demandis sin, en formo pli mortangora ol gaja: “Ĉu la kapitalismo mortis?”.*

* Respektive Newsweek, Novjorko, 16-a de februaro 2009; Time, 2-a de februaro 2009; The Washington Post National Weekly Edition, 27-a de oktobro 2008.

Kaj poste, ĉio revenis al sia loko.

Estas vere, ja okazis mallonga interludo, dum kiu la politikaj kaj financaj elitoj, antaŭe kovritaj de gloro kaj kiuj kondukis la mondan ekonomion al la abismo, spertis malfacilajn momentojn (kiuj ebligis al ili poste diri, ke ili estis persekutataj); sed ili reakiris siajn fortojn. Okazis deklaroj, kantmesoj riĉaj de promesoj — poste forgesitaj. En la parlamento oni decidis leĝojn, sed kies konkretaj aplikoj — ĉu pri novaj strukturoj de kontrolado, de fortigo de saĝaj reguloj, de limigoj de manaĝeraj plusoj aŭ pri protekto de la konsumanto — montriĝis pli ol modestaj.*

*A year later, Dodd-Frank delas are piling up” kaj “Wallstreet continues to spend big on lobbying”, The New York Times, 22-a de julio kaj 1-a de aŭgusto 2011.

Rezulto: la monda ekonomio troviĝas denove rande de la abismo. La somero 2011 plurrilate memorigas la aŭtunon de 2008. Ĝi komenciĝas per kelkaj bonaj novaĵoj, kompreneble por la merkatoj. La Eŭropa Bank-Instanco (EBI), taskita taksi la solidon de la financa sektoro en kazo de krizo, donas trankviligan juĝon: okdek du eŭropaj establoj el naŭdek, submetitaj al rezisto-ekzameno, bone sukcesis. Kelkajn tagojn poste, Grekio estas savita el bankroto per plano, kiu kombinas oferojn de la loĝantaro kaj monon de la eŭropaj impostpagantoj. Tiu interkonsento ne funkciigas la pagon de kovro-kontraktoj kontraŭ pagoĉeso, la famaj credit default swaps (CDS), ĉar tio estus katastrofa por la bankoj. Kaj por la estonteco oni ĵuras malabundon, promesante “oran regulon” de buĝeta rigoro por la dek sep landoj de la eŭro-zono. En Usono, kompromiso pri la ŝuldolimo, lastmomente subskribita antaŭ la limdato (2-a de aŭgusto) de la prezidanto Barack Obama kaj la respublikana opozicio, signifas malaltigi la elspezojn sen altigi impostojn.

Pento sen sekvo

SED TIO ne helpas. La taksad-agentejo Standard & Poor’s decidas malaltigi la noton de la usona ŝuldo, kiu pasas de AAA al AA+. Kvankam la decido estis bazita sur fantaziaj nombroj (al la buĝeta deficito de dek jaroj la agentejo erare aldonis 2.000 miliardojn da dolaroj, do 1.389 miliardojn da eŭroj), la decido kaŭzis novan nervoziĝon de la merkatoj. Kaj en la celilo troviĝis — jen oni jam komprenas nenion — la ĉefaj eŭropaj bankoj, pri kiuj oni diris monaton antaŭe, ke ili estas sanaj.

La pezo de la financismo estas tiom granda, ke inversigo de la tendenco ŝajnas malebla. Unuflanke, la fortrilato inter ŝtatoj kaj merkatoj estas pli ol iam ajn antaŭe malfavora al la unuaj; aliflanke, la dogmoj establitaj post pli ol tri jardekoj de financa malregulado ŝajnas nedetrueblaj. Preskaŭ ĉiuj publikaj intervenoj provas unue trankviligi la merkatojn kaj protekti la financan sektoron, kiu taŭzas la ŝtatojn kaj ties ŝuldojn. La malsukceso de tiuj strategioj ne malhelpas ilian eternan rekomencadon. Ĉar anstataŭ malaperi por cedi la lokon al aliaj, pli trafaj, tiuj ideoj, kiujn oni devintus meti tien, kie ili ne povas malutili, reaperas kiel la sorĉitaj kadavroj en la hororfilmoj, gvidataj de iliaj fanatikuloj por fari novajn katastrofojn.*

* Vd Serge Halimi: “Kvar jarojn poste ... Politikaj marionetoj”, Le Monde diplomatique en Esperanto, majo 2011. Vd ankaŭ John Quiggin: Zombie Economics: How Dead Ideas Still Walk Among Us, Princeton University Press, 2010.

Tiuj, kiuj regis en la jaro 2008, daŭre regas la sistemon, armitaj per la sama ideologia arsenalo. La financ-gigantoj, savitaj ĉar ili estis “tro grandaj por fiaski” (“too big to fail”), estas pli gigantaj ol iam ajn antaŭe, kaj daŭre malstabilaj. La ekonomikisto Paul Krugman emfazas: “La instruoj de la financkrizo de 2008 estis forgesitaj je kapturna rapideco, kaj tiuj samaj ideoj, kiuj kaŭzis la krizon — ĉia regulado estas malutila, kio estas bona por la bankoj, tio estas bona por Usono, malaltigo de impostoj estas la panaceo — regas denove la diskuton.”*

* Paul Krugman: “Corporate cash con”, The New York Times, 3-a de julio 2011.

Tiurilate la kariero de la antaŭkrizaj herooj estas instrua. S-roj Alan Greenspan, Robert Rubin kaj Lawrence Summers, respektive prezidanto de la Federacia Rezervo, sekretario kaj vicsekretario de la Trezoro en februaro 1999, kiam la semajngazeto Time, sur titolpaĝo kiu restis fama, festis la triopon kiel “komitato por savi la mondon”, havis nur tro mallongan paŭzon. La unua estis respublikano, la du aliaj demokratoj; ĉiuj tri simbolis la senkontestan superecon de la financa sfero super la politika mondo.

Mallonge post sia elekto, en 1992, s-ro William Clinton ja decidis cedi al la diktatoj de la obligacia merkato. La senprecedenca konjunkturo, kiu sekvis, ŝajnis konfirmi la virtojn de la financismo, kio instigis la du partiojn al freneza vetkuro al financismigo: vetkuro pri kiu ricevas la plej grandajn rimedojn de la financaj institucioj por la elektokampanjo, kaj do kiu faros al ili la plej grandajn [politikajn] donacojn. Sub demokrata regado oni decidis, en 1999 kaj 2000, la grandajn reformojn kiuj malfermis la vojon al kreado de la “venenaj produktoj”, kiuj kaŭzis la financan kolapson.* La respublikana regado de s-ro George W. Bush, ankoraŭ pli proksima de Wall Street, urĝe detruis ĉiajn ankoraŭ restantajn kontrolojn, per tio ke li nomumis al ŝlosilaj postenoj fervorajn “malreguligistojn”. La ligado de la registaroj al la decidoj de la taksad-agentejoj okazis en tiu kadro.*

* Speciale la nuligon de la leĝo Glass-Steagall, en 1999, kiu starigis barojn inter komercaj bankoj kaj investbankoj, kaj la decido, en 2000, de la Commodity Futures Modernization Act, kiu ebligis al la plej riskaj derivitaj produktoj eviti ĉian reguladon.
* Vd “Ces puissantes officines qui notes les Etats [Tiuj potencaj oficejoj kiuj pritaksas la ŝtatojn]”, Le Monde diplomatique, februaro 1997.

Post la paniko de la aŭtuno 2008, oni ja fingromontris la financajn elitojn, sed ilia efektiva potenco pro tio ne malaltiĝis. En oktobro 2008, kun deprimita mieno, s-ro Greenspan, la senkontesta heroo de la ekonomia altkonjunkturo, konfesis antaŭ komisiono de la Senato, ke li ĵus konstatis, ke liaj ekonomiaj kredoj estis bazitaj sur “eraro”. La pento estis mallonga kaj sensekva: du jarojn kaj duono poste, li retrovis sian orgojlon, draŝe kritikis la leĝproponon Dodd-Frank, kiu celis — kvankam tre timeme — enmeti iomete da ordo en la sistemon.* S-ro Rubin siavice konservis densajn kaj profitigajn ligojn kun la financa elito, kio ne malhelpas lin doni, tra la Financial Times, ekonomiajn konsilojn al siaj samlandanoj.* S-ro Summers neniam vere forlasis la antaŭon de la scenejo. Dum la prezidant-elekto de 2008 li estis unu el la precipaj konsilistoj de la kandidato Obama; poste, kiam tiu estis enposteniĝinta, li prezidis la ekonomian konsilantaron de la Blanka Domo. Post sia demisio, fine de 2010, li reokupis sian katedron kiel profesoro pri ekonomio ĉe Harvard. Eĉ post la financa kolapso, klarigas la ĵurnalisto Michael Hirsh, “la antaŭa reĝimo kaj la intelektaj konstruaĵoj — miksaĵo de friedman-ismo [doktrino de la liberala ekonomikisto Milton Friedman], de greenspan-ismo kaj de rubin-ismo — ĝenerale daŭre dominis”.*

* Alan Greenspan: “Dodd-Frank fails to meet test of our times”, Financial Times, Londono, 30-a de marto 2011.
* Robert Rubin: “America’s dangerous budget track”, Financial Times, 29-a de julio 2011.
* Michael Hirsh: Capital Offense. How Washington’s Wise Men Turned America’s Future Over to Wall Street, Wiley, Novjorko, 2010.

Tiel do, en la sama momento kiam tra la mondo (kiel ĵus en Grekio, aŭ en Usono en la aŭtomobil-industrio), registaroj kaj entreprenoj senemocie nuligis la socialan kontrakton ligante ilin al siaj loĝantaroj aŭ al siaj salajruloj, s-ro Summers, tiam konsilisto de s-ro Obama, klarigis ke la mirrakonte altaj krompagoj [al siaj manaĝeroj] de la asekurkompanio AIG (savita de la ŝtato) estas netuŝeblaj: “Ni estas lando de leĝoj. Tio estas kontraktoj. La registaro ne kapablas tutsimple nuligi kontraktojn.”*

* Alan Beattie kaj Julie Macintosh: “Summers ‘outrage’ at AIG bonuses”, Financial Times, 15-a de marto 2009.

En verko, en kiu li klarigas “kial la merkatoj fiaskas”, John Cassidy, ĵurnalisto pri ekonomio ĉe la New Yorker, vidas en tiu ideologio ne plenumiĝon de la klasika ekonomia liberalismo, sed ĝian perversigon. Li memorigas, ke “la koncepto de raciaj kaj memkorektaj financmerkatoj estas invento de la lastaj kvardek jaroj”.* Kvankam la financaj profesiuloj provas montri sin en la linio de Adam Smith, aŭtoro kiun oni emas kultadi sen legi lin, ili gaje kaj vigle rompas la principojn, kiujn li eldiris pri financa regulado.

* John Cassidy: “How Markets Fail: The Logic of Economic Calamities”, Farrar, Straus and Giroux, Novjorko, 2010.

Kelkajn jarojn antaŭ la apero de lia fama Esploraĵo pri naturo kaj kaŭzoj de la riĉeco de la nacioj (1776), la patro de la klasika ekonomio spertis la krevon de financa veziko kiu forigis dudek sep el la tridek bankoj de Edinburgo. Smith do sciis, ke la financo, liverita al sole la fortoj de la merkato, elmetas la socion al gravaj danĝeroj. Kvankam li estis ja tute favora al la principo de la “nevidebla mano”, li deklaris ke la logiko de libera kaj konkurenca merkato nepre ne etendiĝu al la financa sfero. Pro tio estas la banka escepto al la principo de libereco entrepreni kaj komerci, kaj pro tio la neceso de strikta kadro de regulado: “Tiuj reguladoj povas el certa vidpunkto ŝajni rompo de la natura libereco de kelkaj individuoj, sed tiu libereco de kelkaj homoj povus endanĝerigi la sekurecon de la tuta socio. Kiel por la devo konstrui murojn kontraŭ disvastiĝo de fajregoj, la registaroj, en la liberaj landoj kiel en la despotaj landoj, devas reguligi la komercon de la bankaj servoj.”*

* Libro II, ĉapitro II.
Sekvi la koleron de la civitanoj

INTELEKTA DEVENO de la fundamentismo sen empiria bazo, kiu aktuale regas, eble troveblas ĉe Ayn Rand (1905 – 1982).* Dogmeca kaj sekteca, predikante la egoismon kiel plej altan virton kaj draŝante ĉian formon de interveno de la publikaj potencoj, tiu rus-usona ĵurnalistino kaj romanverkisto havis inter siaj disĉiploj iun Greenspan. Jam en la jaro 1963 tiu rifuzis kiel “kolektivisman miton” la ideon, laŭ kiu la aferistoj, lasitaj agi tute libere, vendus danĝerajn nutraĵojn aŭ medikamentojn, fraŭdajn titolojn aŭ malbonkvalitajn konstruaĵojn. “Male, estas en la intereso de ĉiu aferisto havi reputacion de honesteco kaj vendi nur bonkvalitajn produktojn.” En majo 2005, mallonge antaŭ la fino de sia mandato ĉe la Federacia Rezervo, lia opinio ne estis alia: “La saĝa reguligado estas multe pli certigata de la privata sektoro, per la taksado kaj kontrolado fare de la kontraŭaj partoj, ol de la registaro, kies interveno subfosas alte moralan sistemon. Ĉar sub stako da plenigotaj formularoj estas ĉiam la timo antaŭ la pafilo.”* La cirkla argumentado, kiu sekvas, estas daŭre la recepto: se la merkato ne funkcias ĝuste, tio estas ĉar ne ekzistas sufiĉe da merkato.

* Vd François Flabault: “Ni dieu, ni maître, ni impôts [Nek dio nek mastro nek imposto]” kaj “Parabole du génie entravé par des parasites [Parabolo pri la genio ĝenata de parazitoj]”, Le Monde diplomatique, aŭgusto 2008 kaj junio 2010.
* David Corn: “Alan shrugged”, Mother Jones, San-Francisko, 24-a de oktobro 2008.

La ardaj paroladoj, kiujn oni aktuale aŭdas kontraŭ la “ekscesoj” de la financo, donas al la politikistoj rimedon malmultekoste sekvi la koleron de la civitanoj; ili sonas kvazaŭ konstatoj de senpoveco. La 17-an de aŭgusto 2011, sekve al sia miniatura pintkunveno dediĉita al la ŝuldokrizo, s-ro Nicolas Sarkozy kaj s-ino Angela Merkel do anoncis, en enigmaj formuloj, la decidon pri imposto por financaj transakcioj, la faman Tobin-imposton, kiu hororigis la financsektoron.* Tamen, la decido, kiu estas unue akceptota de la aliaj membroj de la Unio, estas multe malpli aŭdaca ol ĝi ŝajnas. Ĝi celas nek ĵeti nur sableron en la radaron de la financa spekulado nek estigi monsumojn por helpo al la disvolvado, sed, en la plej bona kazo, igi la bankojn pagi etan parteton de siaj estontaj reflosiĝoj.

* Vd “Le projet de taxe Tobon, bête noire des spéculateurs [La projekto de Tobin-imposto, la abomenaĵo de spekulistoj]”, Le Monde diplomatique, februaro 1997.

Tiuj, kiel ni jam scias, ne mankos ...

Ibrahim WARDE.