Tekstaro de Esperanto

Parto de unu teksto en kolekto de Esperantaj tekstoj

Listo de ĉiuj partoj  ⇐ Al la antaŭa parto  Al la posta parto ⇒ 

Le Monde diplomatique en Esperanto 2011-2013

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2011-2013

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Juro kontraŭ privatigoj

Igi la komunajn havaĵojn nevendeblaj

Kiel protekti la kolektivan proprietaĵon, kiam por ekvilibrigi sian buĝeton, la registaroj forvendas la publikajn servojn aŭ malŝparas la naturajn riĉofontojn? Ellaborita en la anglosaksa mondo, kaj evoluigita en landoj, kies ŝtato estas malmulte centralizita kiel Italujo, la nocio “komuna havaĵo” proponas transpasi la kontraŭecon inter publika kaj privata proprieto.

KIAM ŝtato privatigas fervojon, flugad-linion aŭ hospitalon, kiam ĝi cedas la distribuon de trinkakvo aŭ vendas universitatojn, ĝi eksproprietigas la komunumon el parto de ĝiaj havaĵoj; tiu eksproprietigo estas simetria de tiu, kiun ĝi faras al privata posedaĵo, kiam ĝi deziras konstrui vojon aŭ alian publikan konstruaĵon. En privatigo-procezo, la registaro vendas ion, kiu ne apartenas al ĝi, sed apartenas proporcie al ĉiuj membroj de la komunumo, same kiel, kiam ĝi prenas kampon por konstrui aŭtoŝoseon, ĝi trude akiras posedaĵon, kiu ne estas ĝia.

Estas egale diri, ke ĉiu privatigo decidita de la publika povo — reprezentata de la tiama registaro — malhavigas al ĉiu civitano ties parton de la komuna havaĵo, same kiel en la kazo de forpreno de privata havaĵo. Sed kun granda diferenco: la liberalisma konstitucia tradicio protektas la privatan posedanton kontraŭ la konstruema ŝtato, per devigo de kompensa pago, dum neniu jura aŭ konstitucia dispozicio protektas kontraŭ la novliberalisma ŝtato, kiam ĝi transdonas al privatuloj havaĵojn de la kolektivo.

Pro la nuna evoluo de la fortorilato inter la ŝtatoj kaj la grandaj transnaciaj kompanioj, ĉi tiu malsimetrio estas jura kaj politika anakronismo. Tia konstitucia senrespondeco permesas, ke la registaroj libere vendu la havaĵon de ĉiuj por financi sian ekonomian politikon. Ĝi forgesigas al ni, ke la politikaj regantoj devus esti je la servo de la suverena popolo, kaj ne inverse.

Jes ja, la “servanto” (la registaro) devas disponi pri la havaĵoj de siaj mandatintoj (la civitanoj) por taŭge plenumi sian servon; sed ĝia rolo estas tiu de fidinda administranto, ne tiu de proprietulo libere uzanta — aŭ misuzanta — sian heredaĵon. Ĉar, forvenditaj, difektitaj aŭ detruitaj, la komunaj havaĵoj ne plu ekzistas por la kolektivo. Ili ne estas reprodukteblaj kaj malfacile rehaveblaj, ĉu por la nuna generacio — supozante, ke ĝi ekkonscius, ke ĝi elektis malhonestan servanton — aŭ por la ontaj generacioj, al kiuj neniu povas riproĉi tian elekton. La demando de la komunaj havaĵoj devas pasi tra konstitucia formo, ĉar ja en la konstitucioj la politikaj sistemoj fiksas la longdaŭrajn regulojn, kiujn ili volas protekti kontraŭ arbitreco de la sinsekvaj registaroj*.

* Kvankam necesa, ĉi tiu protekto tamen restas malforta. En Francujo, konstituciigo de la monopoloj de la publikaj servoj en 1946 ne malhelpis ilian postan rompon.
Submeti la novliberalisman ŝtaton

NECESAS do evoluigi teorion, akompanatan de volontula defendo, kiu pritraktu la komunajn havaĵojn kiel kategorion jure aŭtonoman, kiu konsistigu anstataŭilon de la privata kaj de la publika proprietoj*. Tiu ĉi tasko estas des pli necesa, ke la servanto estas hodiaŭ viktimo de la mortiga ludo-malvirto (preferas krediton ol imposton por financi siajn agadojn), kio igis ĝin fali en la manojn de uzuristoj, evidente pli fortaj ol ĝi.

* Michael Hardt kaj Antonio Negri, Commonwealth, Harvard University Press, Cambridge, 2009.

En plej multe da landoj ja la registaro, submetata laŭ diversaj kanaloj al la financaj interesoj, malŝparas la komunajn havaĵojn sen ia ajn regulo, klarigante pri la neceso pagi la ludo-ŝuldojn. Tiu ĉi logiko ŝajnigas natura kaj deviga situacion, kiu reale rezultas el politikaj elektoj, daŭre kaj konscie faritaj.

La konscio pri la komunaj havaĵoj, tio estas la fakto, ke oni vidas en ili ilojn por kontentigi bezonojn kaj fundamentajn rajtojn de la kolektivo, ne povas esti surpapere decidita*. Ĝi formiĝas kadre de luktoj, ofte malsukcesaj sed ĉiam emancipaj, kondukataj por ilia defendo en la tuta mondo. En multaj kazoj, la veraj malamikoj estas ĝuste tiuj ŝtatoj, kiuj devus esti iliaj fidelaj gardistoj. Tiel, la eksproprietigo de la komunaj havaĵoj favore al privataj interesoj — ekzemple transnaciaj kompanioj — estas ofte farita de registaroj en pozicio de kreskanta dependeco (do en malfort-pozicio) rilate al entreprenoj, kiuj diktas al ili politikojn de privatigo, “konsumo” de teritorio kaj ekspluatado. La greka kaj irlanda situacioj estas el tiu vidpunkto tute reprezentaj.

* Ugo Mattei kaj Laura Nader, Plunder: When the Rule of Law is Illegal, Blackwell, Oksfordo, 2008.

La moderna okcidenta tradicio disvolviĝis enkadre de la dialektiko ŝtato/privata proprieto, en momento de historio, kiam nur ĉi-lasta ŝajnis bezoni protekton fronte al registaroj diktatoraj kaj ĉiopovaj. El tio devenas la konstituciaj garantioj, kiuj estas la publika utileco, la rezervita sfero de la leĝo (kiu donas al la leĝfarantoj monopolon pri iuj demandoj, ekskludante intervenon de la aliaj ŝtatpovoj, per dekretoj aŭ regularoj) kaj la kompensa pago. Sed nun, kiam la fortorilato inter ŝtato kaj la privata sektoro evoluis, ankaŭ la publika proprieto bezonas protekton kaj garantiojn en longdaŭro. Sed tiuj estas malfacile koncepteblaj interne de la tradicia kadro, kiu limigas la publikan aĵon al la ŝtato. Jen kial la klasika liberalisma protekto de la privata sektoro rilate al ŝtato ne plu sufiĉas.

La politika konscio pri la eksproprietigo aŭ pri la detruo de la komunaj havaĵoj en la kadro de la okazantaj luktoj (por akvo, por publika universitato, por nutrado, kontraŭ la grandegaj konstruaĵoj, kiuj difektas la teritoriojn) ofte aperas maldensa, sen tamen rezultigi ellaboradon de novaj teoriaj iloj kapablaj ĝin prezenti kaj montri komunan direkton de tiuj mobilizadoj. La kategorio “komunaj havaĵoj” estas vokata plenumi tiun novan konstitucian funkcion de protekto de la publika aĵo fronte al la novliberalisma ŝtato kaj al la privata potenco.

Ĉi tiu nocio spertis kvalitan transformiĝon, kiam en 2009 la nord-amerika ekonomikistino Elinor Ostrom ricevis la Nobel-premion pro siaj studaĵoj pri la “komunaĵoj” (commons) kaj aparte pro sia libro Gouvernance des biens communs*. Tiu nocio eĉ fariĝis internacinivele ŝlosil-vorto. Tiu ĉi famiĝo tamen multe forviŝis ĝian kritiko-kapablon. En la scienca komunumo, la verko de Ostrom ne kondukis al plena agnosko de la revoluciaj konsekvencoj de la lokado de la komunaj havaĵoj en centran pozicion ene de la jura kaj politika kampoj.

* Elinor Ostrom, Gouvernance des biens communs. Pour une nouvelle approche des ressources naturelles, De Boeck, 2010 (originala eldono: 1990).

Teoriigita de la usona biologiisto Garrett Hardin, la “tragedio de la komunaj havaĵoj”* — la ideo laŭ kiu la libera aliro de individuoj al la komunaj riĉofontoj rezultigas ilian troekspluatadon kaj minacas ilian ekziston — kondukis la ĉefan universitatan tendencon konsideri la “komunaĵon” kiel ejon plej altgrade reprezentantan senjurecon.

* Garrett Hardin, “The Tragedy of the commons”, Science, vol. 162, n-ro 3859, Vaŝingtono, decembro 1968.

Laŭ tiu pens-linio, multaj ekonomikistoj kaj fakuloj pri sociaj sciencoj bazis siajn teoriojn sur la enscenigo de homo, kiu, invitita al festmanĝo, kie multe da manĝaĵoj estas disponigata, enĵetas sin al la manĝaĵoj provante maksimumigi la kvanton da kalorioj, kiun li povos engluti malprofite al la aliaj. La vorema homo economicus konsumas laŭ ili maksimuman nutraĵon en minimuma tempo.

Ostrom montris kiel ĉi tiu kondut-modelo malbone priskribas la rilaton de la reala homo kun la mondo. Tamen, ŝi eltiris neniun politikan konkludon el la fakto, ke la modelo sufiĉe bone priskribas la konduton de la du plej gravaj institucioj regantaj nian mondon. Entrepreno kaj ŝtato ja ambaŭ emas agi, rilate al la komunaj havaĵoj, precize kiel la avida invitito fronte al bufedo: ili strebas akiri maksimumon da riĉaĵoj malprofite al la aliaj. Pelataj de la administrantoj kaj akciuloj en la unua kazo, de la nacio kaj politikaj gvidantoj en la alia, ili adoptas miopajn kaj egoismajn sintenojn, kiujn ili plej ofte maskas per densa ideologia nebulo.

Ŝanĝo de sentmaniero

ENIRINTE en la dominantan akademian kaj sciencan tendencon, la parolado pri la “komunaĵo” riskas fariĝi unu el la laŭmodaj kategorioj de la postkriza tempo, same kiel tiuj de “daŭrigeblo” kaj “verda ekonomio”. La generacioj kiuj sekvis la sciencan revolucion sukcesis malfermi kofron, kie kuŝas grandegaj riĉaĵoj, kiujn la antaŭaj generacioj ne konis nek povis ekspluati*. La “unua moderna tempo” (16-a — 18-a jarcentoj), per alianco de juro, tekniko kaj ekonomio, kreis imagaĵon, kiu prezentas kiel “sciencon” la fakton uzi, malŝparante ilin, la riĉaĵojn entenatajn en tiu kofro (karbo, petrolo, gaso kaj profunda akvo), naturajn riĉofontojn, kiujn ni ne povas produkti kaj kiuj ne reproduktiĝas nature, krom post milionoj da jaroj. Sur tiu imagaĵo baziĝas ĉi tiu scienco de rapida kaj efika ekspluatado de la trezoro, kiun, de tricent jaroj, ni nomas ekonomiko.

* Carlo M.Cipolla, The Economic History of World Population, Penguin, Londono, 1962.

En la moderna pensmaniero, ekspluati komunajn havaĵojn — per konsumado, kiu neeviteble rezultigos ilian privatigon favore al tiuj, kiuj sukcesas uzi kaj profiti el ili plej efike — ŝajnas nature. La akumula procezo sekvigas “merkatigon” (plietendiĝon de la merkato-sfero), kies implicaĵoj estas mono, privata proprieto de la grundo kaj salajrata laboro, homaj inventaĵoj kiuj deturnas al komercaj celoj kvalitajn valorojn unikajn en si mem kaj nereprodukteblajn, kiel tero, vivtempo kaj kvalita interŝanĝo.

Karlo Markso priskribis la procezon de primitiva akumulado — aparte la forŝtelo de la komunaj teroj en Britujo, en la 16-a jarcento — kiel unuan etapon de la kapitalisma disvolvado: ĝi ebligis unuan starigon de kapitalo sufiĉa por ekigi la industrian revolucion. Sed oni povus etendi la difinon kaj konsideri ke la primitiva akumulado per konkero de havaĵoj enhavas ankaŭ la privatigon de tio, kio estis konstruita danke al la impostoj, frukto de ĉiesa laboro: transportoj kaj publikaj servoj, telekomunikadoj, urbaj instalaĵoj, kulturaj kaj pejzaĝaj havaĵoj, lernejoj (kaj ĝenerale ĉio, kio koncernas kulturon kaj konon), hospitaloj; fine, ĉiuj strukturoj, kiuj regas la socian vivon, ĝis la landa defendo kaj la malliberejoj*.

* Elisabetta Grande, Il terzo strike. La prigione in America, Sellerio, Palermo, 2007. Vd ankaŭ la pripensojn de David Harvey pri la “akumulado per elposediĝo” en Le Nouvel Impérialisme, Les Prairies ordinaires, Parizo, 2010.

Ĝenerala ŝanĝo de sentmaniero, kiu igus konsideri la “komunaĵon” kiel la centran perspektivon, metus la fundamenton de vera renversado en la tekniko-jura sfero. Temas do pri malvuali, publike mallaŭdi kaj preterpasi la paradokson hereditan de la liberalisma konstitucia tradicio: tiun de privata proprieto pli protektata ol kolektiva proprieto.

Ugo MATTEI