Tekstaro de Esperanto

Parto de unu teksto en kolekto de Esperantaj tekstoj

Listo de ĉiuj partoj  ⇐ Al la antaŭa parto  Al la posta parto ⇒ 

Le Monde diplomatique en Esperanto 2011-2013

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2011-2013

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Socia frustriĝo kaj religia perforto en Niĝerio

Al la originoj de la sekto Boko Haram

Marĝena religia grupo, elkreskigita de mizero, Boko Haram semas ĥaoson en Niĝerio.

OFTE kromnomita “democrazy” (freneza demokratio) pro la socia kaj kultura agitado, kiu ĝin karakterizas*, Niĝerio elkreskigis al si monstron: Boko Haram. En la komenco, antaŭ dek du jaroj, tiu ĉi estis nur kontestema religia movado, kiu provis plenigi la malplenon lasitan de la senzorgeco de la progresemaj partioj. Sed la D-roj Frankenstein de la registaro fine transformis ĉi tiun sekton en geopolitikan vetmonon, aktivan principon de ciklo “atako-reprezalio” tiom spektakla kiom mortiga.

* Vd Jean-Christophe Servant, “Au Nigeria, la charia à l’épreuve des faits”, Le Monde diplomatique, junio 2003.

Ja la politikaj aparatoj — de la reganta Demokata Partio de la Popolo (People’s Democratic Party, PDP) ĝis la norda opozicio, la Partio de ciuj popoloj de Niĝerio (All Nigeria People’s Party, ANPP) — kaj la armeaj sekurecaj medioj, kiuj konsilas la prezidanton Goodluck Jonathan, kontribuis radikaligi la sekton naskiĝintan en la nordoriento de la lando je la komenco de la 2000-aj jaroj. Kruele subpremita, la Komunumo de disĉiploj por disvastigo de la sankta milito kaj islamo (Jama’atu Ahlul Sunna Lidda’ awati Wal Jihad) estas de nun konata sub tiuj du literoj: BH, por Boko Haram — “Book” (libro en la angla) kaj “malpermesita ” en la araba, tiu esprimo signifas la rifuzon de instruado pervertita de la okcidentigo. Inter julio 2009 kaj februado 2011, ĝi asertis respondecon por cent sesdek kvar atakoj, sinmortigaj atencoj, ekzekutoj kaj perarmilaj rabadoj praktikitaj ĝis en la kerno de la federacia ĉefurbo Abuĝo; naŭ cent tridek kvin homoj estis mortigitaj, inter kiuj vasta plimulto estis islamanoj.

La fameco de Boko Haram ne restis nerimarkita de la membroj de Al-Kaido en islama Magrebo (AKIM) nek de la shebab (islamistaj batalantoj) de Somalio. Surprizita, la internacia gazetaro sin demandas, kelkfoje helpe de tre abruptaj mallongigoj*, ĉu la giganto Niĝerio kun ĝiaj cent sesdek milionoj da loĝantoj ne direktiĝas al oficiala disigo inter la islama Nordo kaj la kristana Sudo.

* Vd Joe Brock, “Special report: Boko Haram — between rebellion and jihad”, Reuters, 31-a de januaro 2012.

Tio estas forgesi, ke la vera fendo, en ĉi tiu lando kie pli ol 60% de la loĝantaro vivas per malpli ol 2 dolaroj tage, devenas de la ekstrema malriĉo. La dek du ŝtatoj konsistigantaj la nordan zonon de la federacio — ĉe la limoj de Niĝero, Ĉado kaj Kameruno — restas la malplej evoluintaj de la lando. Malegalecoj kun la Sudo eĉ pliprofundiĝis de la alveno de civilulo, la eksgeneralo Olusegun Obasanjo ĉe la prezidantejo en 1999, post la kvinjara diktatura reĝimo de la generalo Sani Abacha.

En la ŝtato Borno, kie la Yusufiyas de Boko Haram — el la nomo de ĝia forpasinta spirita ĉefo, Ustaz Muhammad Yusuf — komencis sian sangverŝan devojiĝon, tri kvaronoj de la loĝantaro vivas sub la malriĉo-sojlo. Rekordo en la lando. Nur 2% de la 15-monataj infanoj estas vakcinitaj. Ankaŭ la aliro al edukado estas tre limigita: 83% de la junuloj estas nelegipovaj; 48,5% de la lernejaĝaj infanoj ne vizitas lernejon. Kaj 34,8% de la 4-ĝis-16-jaraj islamaj infanoj neniam vizitis lernejon, eĉ koranan: “Tiom da faktoroj, kiuj igas la loĝantaron aparte malforta kontraŭ la negativaj influoj, inter kiuj la perforto*.

* Vd Muhammad Nur Alkali, Abubakar Kawu Monguno kaj Ballama Shettima Mustafa, “Overview of islamic actors in Northeastern Nigeria”, Nigeria Research Network, University of Oxford, januaro 2012.

Yusuf ekfamiĝis en la komenco de la 2000-aj jaroj. Li estas tiam 30-jara kaj predikas en sia vilaĝo, en sia naskiĝŝtato Yobe, najbara de Borno. Li distingas sin de dekmiloj da vojaĝantaj predikantoj gardantoj de “trankvilisma” tradicio, admonantaj al singarda sinteno, kiuj alparolas la amasojn sur bazaroj en la grandaj urboj. Li kontraŭstaras la disĉiplojn de alia niĝeria islamano, Abubakar Gumi, ideologo de la nov-hanbalisma movado Yan Izala (aŭ Izala), forpasinta en 1992*. Tiu ĉi klare kvietiĝis post la alpreno de la ŝario ekde la jaro 2000 en la nordaj ŝtatoj: estis ja unu el liaj ĉefaj postuloj. Li eĉ konsentis partopreni en la oficialaj komisionoj taskitaj pri aplikado de la korana leĝo en tiuj regionoj. Sed la enkonduko de la ŝario montriĝis malpli religia ol politika, kaŭzante mokojn aŭ riproĉojn de la loĝantaroj. La politiko-militistaj medioj de la Nordo ja precipe uzas ĝin kiel premilon en sia lukto kontraŭ la centra registaro. La zakkat* — unu el la kvin apogkolonoj de islamo — eĉ ne estas aplikata.

* La hanbalismo estas la plej rigoreca rito el la kvar madhhab (religiaj skoloj formantaj la islaman juron) de la sunaisma islamo.
* Laŭ la zakkat, ĉiu islamano devas kalkuli, en ĉiu luna jaro, la almozmonon, kiun li donu al la malriĉuloj.
Ege perforta polico

YUSUF, kiu studis teologion ĉe la universitato de Medino en Sauda Arabujo, inspiriĝas el la netoleremaj predikoj de la egipto Shukri Mustafa, bazitaj sur ekskomuniko kaj ekzilo, kaj akre kritikas la regantojn de Abuĝo. Por li, la strikta aplikado de la islama leĝo esprimas idealon de justeco konforma al la instruoj de la profeto. Li rifuzas partoprenon en la balotoj, kaj ankaŭ la komercajn grandajn markojn de la niĝeria agroindustrio — de la Maggi-kubeto ĝis la Dairy Milk lakto-skatoloj. Ĉi tiu rifuzo de “moderneco” tamen ne malhelpas, ke kelkaj mortigistoj de Boko Haram uzis motorciklojn por iri ekzekuti plurajn adeptojn de Izala, kies simpatio al salafismo estas konataj, kaj iujn figurojn de la sufiaj kunfrataroj Tidjaniyya kaj Qadiriya.

La nordo de Niĝerio jam spertis aliajn perfortajn epizodojn ligitajn al alfrontiĝo de “kontraŭ-okcidentaj” islamaj sektoj, komence de la 1980-aj jaroj. La Maitatsine-movado, kiu malpermesis eĉ surhavi brakhorloĝon, tiel invadis la urbojn Maiduguri kaj Kaduna. Ĝia kruela militista subpremo apud la bazaro de Kano — granda urbo de la nordo-, rezultigis pli ol tri mil mortintojn en aprilo 1984.

En aŭtuno 2003, la “ĉiela civito” de Yusuf, starigita en Kannamma, en la kampara parto de la ŝtato Yobe, estas atakita de la ŝtata polico. Pluraj adeptoj estas mortigitaj. La 22-an de decembro 2003, Boko Haram lanĉas sian unuan atakon kontraŭ la sekurec-fortoj, kaj retroiras al Maiduguri, ĉefurbo de la ŝtato Borno, kie ĝi diskrete aktivis por la elekto, en aprilo 2003, de la nova guberniestro, s-ro Ali Moddu Sheriff. Ĉi tiu ja promesis pli striktan aplikon de la ŝario. Tuj post sia elekto, s-ro Sheriff nomumis historian membron de Boko Haram kiel estron de la nova ministrejo de religiaj aferoj: s-ro Buju Foi. La sekto starigas en Maiduguru lernejon kaj moskeon. Ĉi tiuj rapide allogas la senokupajn junulojn de la malriĉaj kvartaloj, sed ankaŭ la deklasigitajn studentojn de la universitatoj, kaj malriĉigitajn ŝtatfunkciulojn. Trans la religio, profunda amarsento animas tiujn loĝantojn, kiuj opinias sin forlasitaj de la elitoj, la centra registaro kaj la federaciaj policistoj, koruptitaj kaj brutalaj.

En oktobro 2004, membroj de Boko Haram atakas veturilaron de sesdek policistoj apud Kala Balge, ĉe la limo de Ĉado. Ostaĝe kaptitaj, dek du policanoj mortis. En Abuĝo la sekretaj servoj de Niĝerio (State Security Service-SSS) komencas maltrankviliĝi. Sed la prezidanto Obasanjo havas aliajn prioritatojn: la popolribelo en la Niĝer-delto, kie bandoj da junuloj atakas la naftoŝaktojn*. Arestita de la SSS, Yusuf estas poste liberigita...

* Vd Jean-Christophe Servant, “Au Nigeria, le pétrole de la colère”, Le Monde diplomatique, aprilo 2006.

En aprilo 2007, la islamano Umaru Yar’Adua anstataŭas s-ron Abasanjo. En Maiduguri, Boko Haram de tiam subtenas la kandidaton de la parlamenta plimulto, s-ro Kashim Ibrahim Imam. Sed, post kampanjo markita de pluraj politikaj murdoj, s-ro Sheriff estas reelektita. Kvar jarojn post kiam li uzis la sekton por akiri la povon, li deklaras militon al ĝi. En junio 2009, dek kvin sektanoj estas murditaj de la ŝtata polico, kiu riproĉis al ili ne porti kaskon sur sia motorciklo. La viktimoj sekvis la funebran procesion de amiko, mortigita de la sama polico. Sur la Interreto Yusuf anoncas, ke li venĝos sin. La 26-an de julio Boko Haram lanĉas vastan ofensivon en kvar nordaj ŝtatoj, atakante bankojn kaj policejojn. La federaciaj polico kaj armeo perforte respondas: pli ol ok cent mortintoj, kaj verŝajne centoj da senjuĝaj ekzekutoj, inter kiuj tiu de Yusuf mem. La bildoj de lia murdo vojaĝas tra la Interreto kaj radikaligas la sekton. Ĝis hodiaŭ, neniu registara enketo-komisiono estis taskita esplori la sangajn eventojn de julio 2009.

Ĉu kompliceco ene de la registaro?

UNU JARON POSTE, en Bauchi, Boko Haram atakas malliberejon liberigante pli ol sep cent homojn, inter kiuj centon da siaj sektanoj. La sekto de nun radias ĝis la braĝoj, kiuj dormas en Jos, en la centro de la lando: de la komenco de la 2000-a jaro, la urbo estas la epicentro de perfortaj interreligiaj alfrontiĝoj, fone de politikaj bataloj celantaj ekregi la ŝtaton Plateau*.

* La 11-an de septembro 2001, dum la mondo rigardas al Nov-Jorko, bataloj inter kristanoj kaj islamanoj mortigas pli ol mil homojn.

Boko Haram ne plu havas centran komandanton, sed konsilion (shura), el verŝajne deko da homoj. Ĝi baziĝas sur du precipaj ĉeloj. Gvidata de la plej proksima kunlaborinto de Yusuf, s-ro Abubakar Shekau, la “historia kanalo” koncentras siajn operaciojn al policistoj, politikaj gvidantoj kaj imamoj, kiuj “mensogas kaj sin kaŝas malantaŭ la mantelon de la religio*; ĝi financas sin atakante bankojn, kiuj praktikas uzuron, kaj verŝajne ankaŭ tirante profiton el siaj intermitaj pafĉesigoj.

* Abubakar Shekau, “Message to President Jonathan 1”, 11-a de januaro 2012, www.youtube.com.

Kaj la internaciisma ĉelo, kiu arigas kadrulojn rifuĝintajn eksterlande post la subpremo de julio 2009, ĝi estas laŭdire gvidata de s-ro Mammam Nur, ligita al la tutmonda ĝihadismo. Al ĝi ŝuldiĝas la ŝanĝo de agmanieroj kaj de la celtabuloj de la sekto: la sinmortiga atenco kontraŭ konstruaĵo de la Unuiĝintaj Nacioj la 23-an de aŭgusto 2011 en Abuĝo, estis premiero en la historio de Niĝerio. La sektanoj de s-ro Nur ankaŭ verŝajne respondecas pri la atencoj kontraŭ la kristanaj kultejoj, ekzemple tiu de la 25-a de decembro 2011 en Madalla, suburbo de Abuĝo. La 20-an de januaro 2012, Boko Haram atakas Kanon, ĉefurbon de la samnoma ŝtato, en la nordo de la lando. Ok atakoj estas lanĉitaj kontraŭ policejoj kaj oficejoj de la SSS. Eksplodaj veturiloj kaj mortigistoj vestitaj kvazaŭ policistoj rezultigas pli ol cent okdek mortintojn.

Sed kial frapi en la islamaj regionoj, kun risko igi la loĝantarojn malamikoj? En Kano, la reprezentanto de la sekto, s-ro Shekau, altiris simpation en la popolaj kvartaloj. Li povis ankaŭ kalkuli je la antaŭa guberniestro, s-ro Ibrahim Shekarau, membro de la ANPP, malgajninta en la ĝeneralaj elektoj de 2011. Aŭ ĉu eble tiu streĉo-strategio — kiu nun kaptis la atenton de la usona ministrejo pri eksteraj aferoj — profitas al aliaj agantoj?

“La plej granda fonto de maltrankvilo, substrekas la esploristo Morten Bøås, estas la onidiroj pri koluzio inter Boko Haram kaj gvidantoj de la polico kaj ŝtat-aparato. Ĝis nun ni havas neniun pruvon, sed ni devas vidi tion kiel signon de la rimedoj, kiujn iuj pretas uzi por akiri povon kaj riĉaĵojn*.”

* Morten Bøås, “Violent islamist uprising in Northern Nigeria: From the “taleban” to Boko Haram 11”, Norwegian Peacebuilding Resource Centre, 27-a de januaro 2012, www.peacebuilding.no.

Alain VICKY