Tekstaro de Esperanto

Parto de unu teksto en kolekto de Esperantaj tekstoj

Listo de ĉiuj partoj  ⇐ Al la antaŭa parto  Al la posta parto ⇒ 

Le Monde diplomatique en Esperanto 2011-2013

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2011-2013

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Supozataj virtoj de obstinado

Pri la moralaj fontoj de konsumredukto

La Eŭropa Unio konsentis, la 21-an de februaro, atribui novan financan helpon al Grekujo, kondiĉe, ke ĝi akceptu “plifortigendan kontrolon” pri ĝia buĝeta administrado. Tiu plano devus iomete pli malbonigi la recesion en lando falinta en ekstremaĵojn. Ĉu la obstino rekomendi rigorismajn disponojn klarigeblas per moralaj certecoj pli potencaj ol racio?

RIGORISMO, konsumredukto, streboj, foroferoj, disciplino, striktaj reguloj, dolorigaj disponoj... Ĉar ĝi konstante trudiĝas al niaj oreloj, per ĝiaj fortaj moraladmonaj implicaĵoj, la krizo-terminaro fine scivoligas. Lastan januaron, ĵus antaŭ la Ekonomia Forumo de Davoso, ties prezidanto, s-ro Klaus Schwab senrezerve parolis pri “peko”: “Ni pagas la pekojn de ĉi-lastaj jaroj”, diagnozis li, antaŭ ol demandi al si “ĉu la landoj, kiuj pekis, precipe tiuj de la Sudo, havas politikan volon entrepreni la necesajn reformojn”*. En Le Point, subplume de Franz-Olivier Giesbert, la nepagitaĵo de niaj senbridaj bakĥofestoj estas pli granda: la ĉefartikolisto bedaŭras “tridek jarojn de stultaĵoj, frenezaĵoj kaj de manko de antaŭvidemo, dum kiuj oni vivis super niaj vivrimedoj*.

* Intervjuo al L’Hebdo, Laŭzano, 18-an de januaro 2012.
* Le Point, Parizo, 23-an de novembro 2011. vd Mathias Reymond, “Les éditocrates sonnent le clairon de la rigueur”, Acrimed.org, 12-an de decembro 2011.

Regantoj kaj komentistoj gurdas la saman fantazian rakonton: montriĝinte mallaboremaj, senzorgaj, elspezemaj, la eŭropaj popoloj estus altirintaj al si, kiel justan punon, la biblan plagon de krizo. Nun, ili devas pentofari. Necesas “buki pli strikte sian zonon”, rehonorigi la bonajn malnovajn virtojn de ŝparo kaj sobreco. Le Monde (17-an de januaro 2012) citas porekzemple Danlandon, modelan landon al kiu “terpoma kuracado” ebligis reiĝi favorato de kvotoficejoj. Kaj la prezidanto de la hispana registaro, s-ro Mariano Rajoy, en sia oficiala komenca parolado, emfaze deklaris al siaj samlandanoj: “Ni alfrontas malplaĉan taskon, kiel tiu de gepatroj devantaj elturniĝi por nutri kvar personojn per mono por du.”

Multaj voĉoj aŭdiĝas, kiuj atentigas pri la trompo de tia rezonado, pretendanta paŭsi la konduton de ŝtato sur tiun de familia mastrumo. Ĝi forĵonglas la respondecon pri la krizo, kiel ankaŭ la neelteneblan pezon, kiun la konsumredukto pezigas sur la loĝantaroj, kies sola kulpo konsistas en tio, ke ili volis kuraci siajn infanojn aŭ pagi iliajn instruistojn. Por privatulo, la buĝeta strikteco povas esti fonto de fiero kaj kontentiĝo; por ŝtato, ĝi signifas ruinon de centmilaj civitanoj, kiam ĝi ne finiĝas, kiel estas la kazo de Grekujo, per vera sociomurdo. En Danlando, precizigis Le Monde, la “terpoma kuracado” montriĝis per ega altiĝo de senlaboreco kaj per severa redukto de socialaj programoj; “sesdek mil familioj perdis siajn loĝejojn”. Tiel, tiu falsa sana prudento ne nur magie forviŝas socialajn malegalecojn kaj kaŝas la ruinigojn de konsumredukto, sed ankaŭ rekomendas, kontraŭ la krizo, ekonomian politikon, kiu ĝuste malplibonigas ĝin malebligante ĉian reprosperigon pere de konsumado. “Ŝparado kaj investado estas virtoj por familioj; por la homoj, estas malfacile imagi, ke land-skale tro da sobreco povas kaŭzi problemojn”, rimarkigas la ĉefartikolisto de Bloomberg Businessweek Peter Coy, la 26-an de decembro 2011.

La alvokoj al pento, neraciaj, ĝustadire deliraj, neniel rilatas al la realo. Kiel, do, kompreni, ke ili daŭre resonas tra la tuta eŭropa spaco? Ĉar ili utilas la dominantajn interesojn, oni respondos. Kaj, fakte, ili donas la okazon elfini, pretekste de la ŝuldo, la detruon de postmilitaj socialaj atingoj, komencatan jam de tri jardekoj. Antaŭ tio, ili jam ebligis, en la viŝia Francujo*, enterigon de la ege “malutila” memoro de la Popola Fronto. La proceso de Riom, kiu okazis en 1942 en tiu urbeto de Puy-de-Dôme [elparolu: puj de dom], celis demonstri, ke la “revoluciaj” regantoj, kiel Léon Blum kaj Eduard Daladier, estis respondecaj pri la malvenko de junio 1940 fronte al la germana armeo. La redukto de la semajna labortempo al kvardek horoj, kaj ne la ĉefstabaj decidoj, estis, laŭ tio, fatala al la francaj trupoj. Cele al “nacia restariĝo”, la marŝalo Philippe Pétain intencis substitui, jam tiam, la “sinofereman spiriton” al la “ĝuema spirito”. Je la komenco de la procezo, la ĵurnalo Le Matin montris Blum-on kiel “la homon, kiu inokulis pigrecan viruson en la popolan sangon”*.

* Viŝia, de Viŝio, kie estis la sidejo de la faŝisma franca registaro tempe de la germana okupado dum la dua mondmilito. -jh
* Citita de Frédéric Pottecher, Le procès de la défaite. Riom, février-avril 1942 [La procezo de la malvenko. Riom, februaro-aprilo 1942], Fayard, Parizo, 1989.
Promeso de renovigo

SED LA INVITO al peniga laboro, plezurrezigno kaj sinofero, ĉu ĝi simple ne estas ruzaĵo por akceptigi al la plej granda nombro ĝian senposedigon? Ĝiaj sincerŝajnaj, pasiaj emfazoj pensigas, ke ĝi ne tute fontas el cinikeco, kaj ke ĝi enradikiĝas en solida kultura fundo. “Tiu ‘sinofera’ humoro, rilata same al la etiko kiel al rezonado, estigas ĉe multaj komentistoj ian perversan ĝojegon, kvazaŭ la popola sufero ankaŭ havus ‘purigan’ dimension ”, konstatas la sociologo Frédéric Lebaron pri la aktuala situacio*. Pétain volis rememorigi al la francoj, ke “de post Adamo, la puno estas alvoko por restariĝo, promeso pri revigliĝo*. Pli samtempe al ni, s-ro Rajoy profetas: “La klopodo ne estos senutila. La nigraj nuboj foriĝos, ni levos la kapon, kaj venos la tago, kiam oni parolos laŭde pri Hispanujo; la tago, kiam ni rigardos malantaŭen kaj kiam ni ne plu memoros la klopodojn.”

* Frédéric Lebaron, “Un parfum d’années trente...” [Etoso de la 30-aj jaroj...], Savoir/Agir n-ro 18, Bellecombe-en-Bauges, decembro 2011.
* Citita de Gérard Miller, Les Pousse-au-jouir du maréchal Pétain[Ĝuinstigoj de la marŝalo Pétain], Seuil, Kolekto “Points-Essais”, Parizo, 2004.

La postulo de la popolo pri decaj vivkondiĉoj ne nur maltrankviligas tiujn, kies interesojn ĝi kontraŭas: ĝi inspiras al ili ian superstiĉan teruron, kvazaŭ tiaĵo prezentus nepenseblan malobservon. Dum la malvenko de 1940, raportis la historiisto kaj membro de la iama rezistado Marc Bloch, la militaj ĉefoficistoj, naskitaj de la alta socio, “akceptis la ruiniĝon, ĉar ili trovis en ĝi jenajn konsolojn: dispremi, sub la ruinoj de Francujo, hontindan reĝimon; ĵeti sin sur la genuojn antaŭ la puno, kiun la sorto estis sendinta al punenda nacio*.

* Marc Bloch, L’étrange défaite [Stranga malvenko], Gallimard, kolekto “Folio Histoire”, Parizo, 1990.

Tiuj, kiuj, pro sia pozicio en la socio, havas nenian objektivan intereson aprobi tiun komprenon de la eventoj, tamen multnombre montriĝas inklinemaj al ĝi. Konsidere la damaĝojn trudatajn al la komunumo, la movadoj de “indignantoj” povas eĉ aperi kiel tute ne sufiĉa respondo; kio supozigas, ke la retoriko pri necesa pentofaro renkontas, malgraŭ ĉio, favoran terenon. En majo 2011, greka oficistino, kies salajro jam malaltiĝis de 1.200 € al 1.050 € por semajna labortempo samtempe kreskinta de tridek sep horoj kaj duono al kvardek horoj, deklaris, ekzemple, esti “preta por kromaj klopodoj*.

* “Comment les Grecs se sont mis au régime sec” [Kiel la Grekoj adoptis abstinan reĝimon], La Croix, Parizo, 8-an de majo 2011.

Iuj ja atentigis pri tio, ke kultura, eĉ religia subtavolo determinas la sintenojn de la ĉefroluloj de la krizo de la eŭro. “Fakuloj kaj politikistoj neglektas faktoron: Dio-n. Alie dirite, la religion, kaj, ĉi-kaze, la luterisman protestantismon. Angela Merkel [germana kancelierino], filino de luterana pastro, posedas senton pri peko, kiel multaj el ŝiaj samlandanoj. Ekzistas germana maniero priparoli la eŭron, kiu odoras je templa influo. Kaj kiu, evidente, nepre naskas konsekvencojn rilatajn al la solvoj proponataj por helpi la eŭropan monunion”, tiel skribis Alain Frachon en Le Monde (23-an de decembro 2011).

Oni povas tamen dubi, ke la influo de la protestantismo limiĝas al la geografia areo kie ĝi, en la deksesa jarcento, ekprogresis. La germana sociologo Max Weber montris per fama eseo, en 1905, kiel la protestanta etiko estis kontribuinta al tio, ke la kapitalismo prosperu, prilaborante “spiriton” favoran al ĝi*. De tiam, kaj ĝis nun, tiu spirito pluas kaj prosperas laŭ aŭtonoma maniero, ekster ia religia ligiteco. Ĝi fine iĝis tiel ĉieesta kaj nevidebla kiel la aero, kiun ni spiras. La historiisto Janine Garrisson citas la ekzemplon de Jean-Paul Sartre, kiu ironiis pri la protestanta fido de sia patrinflanka avo, kvankam li estis mem “multe pli proksima al li, al lia puritanismo, al lia gusto je kono, ol kiom li pretis agnoski. Ĉu tiu ne estas la sama Sartre, kiu proklamas laŭte kaj klare, ke intelektulo, kiu ne laboras almenaŭ po ses horoj tage, ne povas arogi tiun prestiĝan titolon* ?”.

* Max Weber, L’Ethique protestante et l’esprit du capitalisme [La protestanta etiko kaj la spirito de la kapitalismo], tradukita kaj prezentita de Isabelle Kalinovsky, Flammarion, kolekto “Champs classiques”], Parizo, 2000.
* Janine Garrison, L’Homme protestant [La protestantulo], Complexe, Bruselo, 2000.

La tezo de Weber fakte asertas, ke la protestantismo “elirigis la asketismon el la monaĥejoj”, kien la katolikismo ĝin estis izolinta. La kalvinisma doktrino de antaŭdestinismo, laŭ kiu ĉiu homa estaĵo estas deeterne elektita aŭ damnita de Dio, sen ke iu ajn el ĝiaj agoj kapablu pri tio ŝanĝi ion ajn, estus povinta alkonduki al ia fatalismo. Ĝi naskis inversan efikon: per tio, ke ili submetis ĉiun aspekton de sia vivo al strikta disciplino, la fideluloj dediĉis sian tutan energion al laboro, strebante akiri per ekonomia sukceso signon de sia savo.

La riĉaĵo do ĉesis esti kondamnenda — ĝuste la malo okazis. Nur la fakto ĝin ĝui estis riproĉinda. Weber mencias kazon de riĉa fabrikisto, al kiu lia kuracisto konsilis manĝi, por lia sano, po kelkaj ostroj tage, sed kiu ne povis decidiĝi al tia luksaĵo, ne pro avareco, sed pro morala skrupulo. “La ideo de profesia devo, skribas la sociologo, vagas en nia vivo kiel fantomo de pasintecaj religiaj kredoj.” Ĉar ankaŭ la salajruloj devis lerni “plenumi la laboron kvazaŭ ĝi estus absoluta celo por si mem — ia ‘alvokiĝo’ ”. Tiu mensostato, hodiaŭ dominanta, trudis sin nur je kosto de “akra batalo kontraŭ mondo de malamikaj potencoj”, kaj aparte helpe de politiko de malaltaj salajroj: Kalvino opiniis, ke la amaso de laboristoj kaj metiistoj “devas esti konservata en stato de malriĉeco por ke ĝi restu obeema al Dio”. La protestantismo plilarĝigis inter elektitoj kaj damnitoj “foson apriore pli netranspaseblan kaj pli zorgigan ol tiu, kiu apartigis la monaĥon disde la mondo en la Mezepoko — foson, kiu lasis fortan stampon en ĉiuj sociaj sentoj”. La angla puritanismo egale forĝis “leĝaron pri malriĉeco, kies malmildeco radikale kontrastis kun la antaŭaj dispozicioj”.

De tiam, por riĉuloj kaj malriĉuloj, ripozi, ĝui la vivon, “perdi sian tempon” jam ne eblis sen memriproĉa konscienco. Oni komprenas, kiom la nuntempa mondo ŝuldas al tia kompreno, kiam oni legas, ke la luterisma pastro Philipp Jacob Spener, fondinto de la pietismo, publike malaprobis kiel morale kondamnenda “la tenton tro frue emeritiĝi”...

Sume, kiel tio estis komprenita jam en la deksesa jarcento de la germana humanisto Sebastian Franck — citita de Weber-, la Reformacio “trudis al ĉiu homo dumvivan monaĥecon”. La influo de la kristanismo kaj de ĝia senvalorigo de surtera ekzistado estis, danke al tio, grande pliigita. Oni povas konjekti, ke tia spirita kaj kultura heredo iagrade inhibas la eblajn respondojn al la atakoj kontraŭ la socioj. Post la profanigo de ŝtatoj, ĉu ne fine profanigo de spiritoj?

Mona CHOLLET.