Tekstaro de Esperanto

Vidu la rilatan mapon de Philippe Rekacewicz.

S-ro ELON MUSK RAJTAS PAVI. Li kapablas deklari, nur duonŝerce: “Mi opinias ke estus mojose naskiĝi sur Tero kaj morti sur Marso. Prefere ne dum la surmarsiĝo.” La estro de kalifornia firmao SpaceX estas la nova stelulo de tiu klaso de entreprenistoj kiuj riĉiĝis per informadiko (li fondis PayPal, la firmaon de perinterreta pagado), kaj demandante sin “Kion fari nun?”, turnis sian atenton al kosmo. La senproblema terenreveno de lia kapsulo Dragon la 3an de majo 2012 estis mejloŝtono en la kosmo-epopeo. “Post Sputniko kaj la malvarmmilita kosmokonkuro, sekvita de la kosmoprama epoko, la unua sukcesa lanĉo de raketo kaj kapsulo disvolvitaj de privata firmao por komerca celo, estas sen iu ajn dubo unuavica evento”, skribas fakrevuo Flight International*. Sukcesinte ĉi tiun teston, SpaceX devos plenumi kontrakton de dek du misioj de provizado al Internacia Kosmo-Stacio (ISS), ĉiufoje liverante 450 kilogramojn da materialo kaj provianto, kaj forportante rubojn. Tuta kosto: 1,6 miliardoj da dolaroj.

Ĉu epokŝanĝiĝo? Konkuranto, Orbital Sciences en usona ŝtato Virginio, profitas de simila kontrakto kun Nacia Aernaŭtik- kaj Kosmo-Agentejo (NASA), rezulto de la eksterigo vole-nevole komencita de la administrejo de Barack Obama post la emeritigo de la kosmopramo, kies nefidebleco netolereble ŝveligis la kostojn. Fincelante produkti kunhomajn flugojn, ĉi tiuj firmaoj povos helpi al NASA ankaŭ por ĉesigi “la embarasan nekapablon de la plej granda kosmo-agentejo en la mondo sendi siajn proprajn astronaŭtojn en la spacon” *, kio devigas ĝin vojaĝi per la rusaj Sojuzoj lanĉitaj de Bajkonur en Kazaĥio.

Per la pramo, provizmisio al ISS postulis buĝeton de 300 milionoj ĝis 1 miliardo da dolaroj. Unu lanĉo de Falcon 9, la raketo de SpaceX, kostas nur 60 milionojn da dolaroj. Fondita en 2002, SpaceX rekrutis ĉiuflanke, kaj ĝiaj 6.800 dungitoj jam havas klientojn por la venontaj 40 lanĉoj. “Ni efektivigos ĉian kosmotransporton, krom suborbitaj flugoj (je altitudo malpli ol 100 kilometroj)”, s-ro Musk deklaris en antaŭnelonga intervjuo. “Ni lanĉos ĉiajn kaj ĉiudimensiajn satelitojn; ni povas liveri kargojn kaj ŝipanojn al la Stacio. Nia malproksimtempa celo estas disvolvi transportsistemon kiu ebligos al la homaro fariĝi multplaneda specio.”*.

PLI RAPIDE, pli alte, pli forte. Viziulo Peter Diamandis*, kun apogo de Google, lanĉis LunarX-Premion, internacian konkurson rezervitan al la privata sektoro. Kun 30 milionoj da dolaroj, ĉi tiu premio rekompencos la unuan grupon kiu surlunigos roboton kapablan moviĝi kvin cent metrojn kaj terensendi bildojn kaj datumojn. Dudek ses firmaoj enskribiĝis, kaj NASA jam petegas ilin “ne tuŝi la instalaĵojn kaj surlunigajn zonojn de la Apollo-misio, pro respekto al historio.”

Laŭ s-ro Musk, la situacio “similas la aperon de Interreto meze de la 1990-aj jaroj, kiam privataj firmaoj engaĝiĝis en tion kio komence estis registara projekto. Ĉi tiu ŝtupo imprese akcelis la ritmon kaj alirebligis la reton al la amasmerkato. [...] Mi opinias kaj esperas ke ĉi tiu misio [la unua privata provizado al ISS] estos historia, markonta la direkton al rapidaj progresoj en kosmotransporta teknologio.”

Sed kiel tiu ekonomio organiziĝus? Endas memori ke kosmotransporta kosto ne kalkuliĝas laŭ distanco, sed esence laŭ energio necesa por tiri mason kontraŭ gravito. Do, la imageblaj servoj organiziĝas laŭ ŝtupoj (apartaj orbitoj aŭ parklokoj en la ter-luna sistemo) kiujn la merkato povos kolonii unu post la alia.

La unua ŝtupo, plej malalta, estas suborbita flugado. Tion celas Richard Branson, reklamavida por sia aertransporta firmao Virgin; aŭ multe pli diskreta (sed pli progresinta) XCOR Aerospace; aŭ ankoraŭ mistera Blue Origin, por kunhomaj flugoj. Aliaj firmaoj, kiel Masten Space Systems, aŭ Armadillo Aerospace, intencas fari tie senhomajn flugojn. Nombraj turistoj pretas pagi 200.000 dolarojn por observi de la stratosfero la terrondecon. Ĉar seneco de aerfrotado ebligas al aparato atingi enorman rapidecon, ili imagas post mezlonga tempo proponi duhorajn flugojn de Nov-Jorko al Tokio. Kaj malpliiĝo de gravito ĉe tiuj flugoj ebligos ankaŭ dum kelkminuta daŭro kelkajn eksperimentojn de fiziko, kemio, aŭ biologio, kiuj interesus firmaojn en malsamspecaj fakoj kiel materialoj kaj farmacia esplorado.

UNUA SATELITORBITA zono situas en “malalta terorbito”: super la atmosfero kaj ĝis altitudo de 2.000 kilometroj. Ili tre rapide ĉirkaŭflugas Teron. Troviĝas en ŝtupo de 300 ĝis 410 kilometroj ISS, al kiu povus aldoniĝi komercaj stacioj, kiel tiuj konstruataj de firmao Bigelow Aerospace. Antaŭvideblas stoki tie rezervojn de brulaĵo kaj mikrogravitajn fabrikojn por longdaŭraj eksperimentoj. Raketoj atingantaj ĉi tiun altecon povus provizi Internacian Kosmo-Stacion, liveri brulaĵon al satelitoj, ripari ilin, aŭ eĉ kapti ilin por reporti sur Teron.

Multe pli malproksime laŭ nombro de kilometroj (do pli postulema je energio) troviĝas la satelita konstelacio de monda orientuma Global Positioning System (GPS), je 20.000 kilometroj; kaj tersinkrona orbito (35.800 kilometroj) kie loĝas “senmovaj” televidaj kaj telekomunikaj satelitoj. Iuj antaŭvidas instali sunfabrikojn kiuj koncentros energion kaj mikroonde sendos ĝin al Tero aŭ al aliaj kosmostacioj. Granda bestaro de zombiaj satelitoj, paneintaj aŭ neregeblaj, estas rekaptindaj. Profitiga merkato: fakte, fakuloj esprimas timon pri “orbita troloĝateco”, kun kreskanta risko de karamboloj, kaj probableco pri ĉenreago: ĉiu akcidento produktas novajn rubpecojn... Laŭ ĉi tiu vidpunkto, “armigo” de kosmo, kun enorbitaj armiloj kaj mortigsatelitoj, prezentas vivminacon por kosmo-ekspluatado. “Ĉinaj kaj usonaj provoj pri kontraŭsatelitaj pafoj en 2007 kaj 2008, atentigas generalo Yves Arnaud, kiu direktas francan interarmean kosmokomandejon, montris ke kosmo estas jam konfliktejo inter la fortaj nacioj.”*.

La sekva pozicio en ĉi tiu orbito-stako nomiĝas Unua Lagranĝ-Punkto (L1) de la ter-luna sistemo. Situante proksime (laŭkilometre) de Luno, ĝi estas relative malmultekoste (laŭenergie) atingebla de tersinkrona orbito. Ĝiaj fizikaj ecoj igas ĝin ideala loko por parki raketojn. Ĉirkaŭ tiu loko (nomita ankaŭ oscila aŭ libracia punkto), la altirforto de ambaŭ astroj egaliĝas, kio ebligas al objekto resti tie sen konsumi tro da energio. Plie, la ekvilibro estas malstabila, do la punkto restas virga je iu natura korpo kaj sena je tiaj homfaritaj ruboj kiuj poluas ĉirkaŭterajn orbitojn. S-ro Ken Murphy, prezidanto de usona asocio The Moon Society, klarigas en artikolo pri venontaj ekonomiaj disvolviĝoj en kosmo: “La agado dilatiĝos eksteren; kiam ni atingos la najbarecon de L1-punkto, Luno kaj tiom multe da aliaj aferoj fariĝos infanludo.”*.

De L1, fakte, ne kostas multe pli (laŭ energielspezo) por malsupreniri sur la lunsurfacon, nek por veturi al Marso, nek direkte al preterteraj objektoj (tiuj kies orbito pasas proksime de Tero) en la sunsistemo. Oni povus antaŭvidi fari el ĝi lanĉejon de kosmoglisiloj, senmotoraj aparatoj kiuj revenus bumerange, rikoltinte riparendajn satelitojn aŭ forpuriginte spacrubojn. Oni povus instali tie ankaŭ rezervejojn de hidrogeno (lanĉita de Tero) kaj oksigeno (ter-origina aŭ ekstraktita de lunsurfaca materio), por fari el ĝi servostacion.

Marso, kontraŭe, restos multekosta... laŭ tempo. Ĉar kunhoma ir-reveno postulos plurjaran mision. NASA metis tiun celon sur sian menuon por 2030. Sed privataj firmaoj revas (aŭ promesas al siaj investantoj) atingi la ruĝan planedon pli frue ol tio, eble ekde 2025!*. Atendante, subtenantoj de kosmo-ekonomio ŝatus revi pri infrastrukturo de ĝislunaj (inter Tero kaj Luno) servoj, kiu utilus kiel platformo por serio de novaj, ankoraŭ ne imageblaj entreprenoj. Ĉu kontrolo kaj detruo de asteroidoj danĝeraj por la homaro? Privata fondaĵo pensas pri tio*. Ĉu nova esplorejo por materialoj? Lunaj rezervoj de metaloj, rarteraj elementoj, kaj oksigeno jam estis temo de ĉiuj sciencfikciaj scenaroj. Miliardulo Naveen Jain, malnovulo ĉe Microsoft, revas pri tio. Luno, li pretendas, kaŝas “dudekoble pli da titano kaj plateno ol iu ajn loko sur Tero, ne menciante heliumon-3, malofta izotopo kiun multaj taksas ke ĝi povus esti la estonteco de energio sur Tero kaj en kosmo. Nia ambicio estas solvi la energiproblemon sur Tero utiligante Lunon kiel okan kontinenton.”*.

Kaj koncerne s-ron Sergej Brin, kunfondinto de Google, li siaparte imagas kapti asteroidojn per “lazo” kaj reporti ilin al ĉirkaŭtera orbito por eltiri mineralojn.

Philippe RIVIÈRE