Listo de ĉiuj partoj ⇐ Al la antaŭa parto Al la posta parto ⇒
La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano
Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj
La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.
Proksimuma verkojaro: 2011-2013
Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”
Antaŭe modelo de demokratio en Afriko, Malio enprofundiĝas en politikan nestabilecon, dum la ribelo en la Nordo dividas la landon en du partojn. De la puĉo okazinta la 22-an de marto, la transira prezidanto, s-ro Dioncounda Traoré, provas akordigi favorantojn kaj kontraŭantojn de la puĉo. Ĉi tiu krizo rivelas malnovajn fendojn ekzistantajn en la malia socio de la fino de la diktaturo, en 1991.
Ĉu Malio estas minacata de ĝenerala apliko de la ŝario [islama leĝo]? De la 27-a de junio, la nordo de la lando estas sub rego de la radikalaj islamismaj grupoj, kiuj ekregis la regionojn de Kidal, kaj poste Gao kaj Timbuktuo, tio estas sume preskaŭ du trionoj de la teritorio. Ilia regado alportas samtempe perfortaĵojn faritajn nome de Alaho kaj asistadon al la malriĉaj loĝantaroj, almenaŭ tiuj, kiuj ne fuĝis. La salafistoj instalitaj en la tri grandaj nordaj regionoj disdonas monon kaj helpon, kaj facile varbas inter la junaj senlaboruloj sen estonto-perspektivoj. En Gao ili provizas brulaĵon kaj manĝaĵojn je malaltaj prezoj, ekipas la sancentrojn, pagas iliajn agentojn... Elektito de la Nordo rakontas, ke li provis kontakti la ĉefon de la radikala islamisma movado Ançar Dine, s-ro Iyad Ag Ĝali, por rendevuo. Respondo estis: “Mi vidos vin kiamvi estos demisiinta el via posteno. La deputitoj estas sen legitimeco fronte al la leĝo de Dio.”
Malgraŭ ĉio, en lando vasta kiel du kaj duono Francujoj, la nordo restas malproksima. Malproksima de la “utila” lando, kie koncentriĝas 90% de la loĝantaro. En Bamako, sub la ŝanĝiĝanta ĉielo de la pluv-sezono, meze de ramadamo, la tradicia toleremo restas: malfermaj restoracioj, alkoholo aĉetebla kaj kelkaj fumantoj surstrate. Kvankam ĝi koncernas plimulton de loĝantaro, la fastmonato (kiu finiĝis meze de aŭgusto) traviviĝas “laŭ malia maniero”, kun pieco sen publika trudo.
Unua angoro-fonto: la senlaboreco. Pro la krizo, la ekonomio ruiniĝis. Multaj entreprenoj, aparte pri servoj, fermiĝis aŭ metis la dungitaron en “teknika senlaboreco”. Post hoteloj kaj restoracioj, tuj frapitaj, preskaŭ ĉiuj sektoroj nun malrapide funkcias. Grandaj dungantoj, tiaj kiaj la kompanio Air Mali, maldungas. Nur la mina sektoro ŝajnas ne trafita, kaj la ŝtato daŭre pagas la salajrojn.
Alia motivo de konsterno estas la politika disfalo de lando ĝis tiam montrita kiel demokrateca modelo. Surprizis la populareco de la armea puĉo de la 22-a de marto 2012, mallaŭdata ĉie eksterlande. Malgraŭ sia neverŝajna kalendaro — kelkajn semajnojn antaŭ malferma prezidanta elekto — kaj sia konduto, kiu favoris rabadon kaj murdojn, la soldatoj de la terarmea tendaro en Kati, gvidataj de la kapitano Amadou Sanogo, intervenis sur favora tereno: unue ili profitis la koleron kaŭzitan de la armeaj malvenkoj fronte al la tuarega ribelado en la Nordo, kaj la paroladoj de la puĉistoj pri korupto de la elitoj kaj pri “demokratio, malplena konko”, renkontis favoran eĥon en la loĝantaro. Tre rapide, la politikaj respondeculoj unu post la alia renkontis ilin, inkluzive — diskrete — tiujn, kiuj kondamnis la puĉon tra la Unuigita Fronto por protekto de demokratio kaj respubliko (FDR, aŭ “fronto de la rifuzo”)*.
Laŭ s-ro Oumar Mariko, protagonisto de la revolucio de 1991, kiu renversis la reĝimon de ununura partio de la generalo Moussa Traoré, kaj respondeculo de la partio Afrika Solidareco por Demokratio kaj Sendependo (SADI), “Ĉi tiu puĉo liberigis nin de miraĝo kaj relokas la problemon en ĝian kuntekston, tio estas la aspirado al demokratio por la maliaj popoloj*”. La intelektulino Aminata Dramane Traoré diras same, kiam ŝi konsideras, ke “Sanogo ne estas la problemo, Sanogo estas simptomo*”. Ĉi tiu opinio havas fortan eĥon eksterlande, aparte en Francujo, kie oni rememoras pri dudek jaroj da “malŝparado” okaze de la disfalo de la malia ŝtato* — laŭdinte la “modelon” proponitan de ĉi tiu lando.
Ĉu ĉi tiuj diroj ne tro rapide forstrekas la akiritaĵojn de la 3-a Respubliko, naskita en 1991? La esprim-libereco, kiu ebligas al ĵurnalistoj akre kritiki la politikan situacion (eĉ se ili kelkfoje estas korpe agresitaj pro tio); la socia malfermiĝo, kun nasko de multegaj asocioj, kiuj nun ludas sian rolon en la mobilizoj favore al la Nordo; kaj ankaŭ la dinamismo de la kultura scenejo, kiu igis la malian ĉefurbon artista renkontiĝejo en la kontinento; de la “Renkontiĝoj pri Fotografarto” en Bamako ĝis la festivalo “Mirigaj Vojaĝantoj”, la lando fariĝis referenco, dum la kantistoj ekiras konkeri la internaciajn scenejojn. Sur la ekonomia tereno, la “demokrateca” kredito, kiun havis Malio, favoris novan generacion de entreprenistoj kaj malfermiĝon al turismo kaj eksterlandaj investoj.
“NECESAS ESTI FRENEZULO por direkti ĉi tiun landon” konfidencis en 1992 s-ro Amadou Toumani Touré (kromnomita ATT) al s-ro Alpha Oumar Konaré, la arkeologo elektita prezidanto post la unua libera baloto de la malia historio. La ŝtatestro poste alfrontis sinsekve la ribelon — jam — en la Nordo, la kreskantajn korporaciajn postulojn, la senĉesan agitadon de la studentoj, stimulitaj pro sia partopreno en la politika transiro de 1991, kaj ankaŭ la viglajn streĉiĝojn inter partioj je ĉiu politika elekto. La granda konstruejo de liaj du mandatperiodoj estis la malcentralizo, kies malsukceso, pro manko de monrimedoj, ne forigis la allogecon*.
Siavice elektita prezidanto en 2002, s-ro Touré estis kreanto de vera politika malstreĉiĝo. Lia rolo en la renverso de la Traoré-reĝimo en 1991 igis lin tre populara. Tiam generalo, li direktis la puĉon por redoni poste la povon al civiluloj. Fariĝinte la prezidanto dek jarojn poste, li strebis esti “kuniganto”. Ĝis tiu grado, ke li inventis reg-manieron, kiu diserigis la politikan scenejon: sen partio por apogi lin, li celis la interkonsenton, kaj kunigis ĉirkaŭ sin reprezentantojn de ĉiuj tendencoj.
Ĉi tiu sistemo iom-post-iome anestezis la politikajn fortojn, la propon-kapablon de la partioj, kaj eĉ ĉiun publikan debaton. Dum la lando kovriĝis per konstruejoj kaj la infrastrukturoj (vojoj, kanalizado, energio...) saltis antaŭen, korupto, de tiam ĝeneraliĝinta, kaj alelektado al la plej altaj funkcioj de nekompetentaj kadruloj, miskreditigis la reĝimon: multaj malianoj de tiam perceptis la interkonsenton kiel pacan manieron “dividi la kukon” en demokratio “ĝenerale asfaltita” — laŭ la esprimo de la eksa demokrata aktivulo fariĝinta ministro, Mamadou Lamine Traoré, jam forpasinta.
La sama mastrummaniero estis aplikata al la problemo de la Nordo, kie streĉoj estis revigligitaj de la salafista grupo por predikado kaj batalo (GSPC), fariĝinta en 2006 Al-Kaido en Islama Magrebo (AKIM), kaj poste de la konsekvencoj de la libia milito, kiu favoris cirkuladon de armiloj en Sahelo*. Por s-ro Touré, kiu trankviligis la Nordon en 1992, intertraktante la nacian pakton de la 11-a de aprilo konfirmantan pacon kun la ribelantoj*, la malsukceso estis klara. Ĉiam favora al akordiĝo, diskutante kun ĉiuj, malgraŭ la risko sendi koluzio-signojn, li kredis, ke li povos igi la malian teritorion “sanktejo” fronte al la antaŭeniro de la alĝeriaj batalantaj grupoj, kiuj agis de 2003 en Sahelo. Sukcesinte, ĉi tiun saman jaron, liberigon de tridek du okcidentanoj rabitaj en Alĝerio, li ekprenis rolon de mediacianto. Li estis kuraĝigita en tiu vojo de la eŭropaj landoj, kiel montras la premo de Parizo por la liberigo de la ostaĝo Pierre Camatte, en februaro 2010. Sed, en tiu epoko, la “pakto” kun AKIM ne plu funkcias, kaj la forraboj ĉi-foje okazas en Malio, tial Alĝerio kaj Francujo akuzas s-ron Touré pri troa toleremo.
Por tiu militisto, kompetenta sed respondeca pri la malorganiziĝo de la armeo, la kondamno estas hodiaŭ ĝenerala. “Malbonaj decidoj estis faritaj: estis oficiroj forigitaj, general-nomumadoj nekompreneblaj, problemoj pri provizumo kaj ĝenerale loĝistikaj ne solvitaj”, atestas eksa ministro pri defendo. Laŭ la opinio de maliaj respondeculoj, la integrado de la tuaregaj soldatoj sine de la armeo estis reala. Tial, neniu en Bamako vere komprenis la reaperon — limigitan al kelkaj grupoj — de la ribelo de la Nordo en 2006.
Ofte rekomendita, la efektiva apliko de la decidoj de la nacia pakto prokrastiĝis, aparte rilate la administran aŭtonomion kaj la ekonomian evoluigon. “Eraroj estis faritaj , konfesas Souleymane Drabo, direktoro de la publika ĵurnalo L’essor. Oni estus devinta doni prioritaton al la malenklavigo de la Nordo, kiam oni ekkonstruis tiom da novaj vojoj. Sed estas malvere diri, ke ATT — kaj antaŭ li s-ro Konaré — nenion faris en la Nordo. Kiu konas Kidal, scias ke la urbo estis transformita. Por eksterlandano, estas daŭre sama malriĉeco, sed ni ja scias de kie ni venas. La malia opinio cetere neniam akceptis vidi tiom da monrimedoj disdonitaj en la tri nordaj regionoj, dum ĉie mankas ekipaĵo. Oni diras: la Kayes-regiono [sudokcidente de la lando] ŝanĝiĝis, ja, sed ne danke al la ŝtato, danke al la riĉaĵoj de la elmigrintaj laboristoj!”
Sub-administrata kaj subfosata de korupto, kiu tuŝas ankaŭ la lokajn kolektivojn, la malia ŝtato verŝajne ne kapablis aplikadi la vizion de la prezidanto Konaré: integri la nordo-demandon en la granda movado de malcentralizo. Kvindek jarojn post la sendependiĝo, “ni ĉiam baraktas kun la nacia demando”, konfesas s-ro Soumeylou Boubeye Maïa, la lasta ministro pri eksterlandaj aferoj de s-ro Touré. Trans la aktualaĵo, li atestas pri reala timo en Malio: vidi la Sudon malproksimiĝi de la nordaj regionoj kaj forlasi ilin.
Alia fantomo minacas la demokratian sperton. Dum la patroj de la sendependiĝo valorigis la grandajn imperiojn de la malia historio* kiel mikspotojn favorajn al la kunvivado de etnoj, nun venas identeca retroiro. S-ro T, historiisto kaj sociologo, atestas sed ne deziras esti citita laŭnome, tiom tikla fariĝis la demando: “la maliano perceptas sin pli kaj pli kiel bambaro [etno, kies lingvo fariĝis interlingvo] kaj rigardas la interetnajn rilatojn kiel la dependo-ligojn, kiuj ekzistis sub la regado de la reĝoj de Ségou, en la 17-a /18-a jarcentoj.” En la sama komunuma areo, oni tro valorigas la malinkean heredaĵon kaj la “noblan” historion de la mandinga imperio en la 13-a jarcento, kvankam tiu ĉi pli similas miton ol historigrafion.
Minaco de la islamisma radikalismo, reviziisma vidado de la demokratiigo, antaŭeniro de etnismo, al kiu aldoniĝas abrupta naciismo esprimiĝanta fronte al la eksterlandaj diplomatiaj intervenoj de la 22-a de marto: tiaj estas la alarmigaj ecoj de la 3-a malia Respubliko, minacata en sia fundamento.
Jacques DELCROZE