Tekstaro de Esperanto

Parto de unu teksto en kolekto de Esperantaj tekstoj

Listo de ĉiuj partoj  ⇐ Al la antaŭa parto  Al la posta parto ⇒ 

Le Monde diplomatique en Esperanto 2011-2013

La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano

Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj

La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.

Proksimuma verkojaro: 2011-2013

Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”

Streĉaj rilatoj inter Ĉinujo, Japanujo, Sudkoreujo, Vjetnamujo kaj Filipinoj

Milito de naciismoj en la Ĉina Maro

Post dumonata vid-al-vido inter filipinaj kaj ĉinaj ŝipoj, ekde nun la rivalecoj esprimiĝas ĉefe flanke de Japanujo kaj la Senkaku/Diaoyu-insuloj. Meze de oktobro la ĉina ŝiparo alproksimiĝis al la kontestataj marbordoj okaze de armeaj manovroj, dum la usona aviadilŝipo “USS George-Washington” elmontris sian forton en la suda Ĉina Maro.

De pluraj monatoj suverenec-kvereloj en Ĉina Maro senĉese pligraviĝas. En aprilo 2012, ok ĉinaj fiŝistaj ŝipoj estas arestitaj de filipinaj bordogardistoj apud Scarborouh-rifo: okazas dumonata vid-al-vido inter la ŝipoj de ambaŭ landoj. En junio, Vjetnamujo eldiras novajn navig-regulojn aplikendajn en la disputata teritorio de la Spratleys- kaj Paracels-insuloj. Ĉinujo respondas anoncante venontajn instaladojn sur dezerta insuleto de Paracels. En septembro, venas la vico de la insularo Senkaku — laŭ la japanoj — aŭ Diaoyu — laŭ la ĉinoj — intensigi la koleron. Post kiam la japana registaro anoncis la akiron de kelkaj neloĝataj vulkanaj insuletoj, Pekino respondas per ekonomiaj sankcioj, kontraŭjapanaj popol-demonstracioj en pluraj grandaj ĉinaj urboj, kaj sendado de bordogardistoj en la kontestatan regionon*.

* Vd “Dangerous waters”, Foreign Policy, Washington, DC, 17-a de septembro 2012.

Tiu ĉi brutalokresko atestas pri la nova ĉina politiko tiel nomata “reaga plifirmigo”, kiu kaptas la okazon de la plej eta incidento ĉe la landlimo por elmontri sian forton kaj provi siafavore modifi la teritorian antaŭstaton. Ĝi markas rompon inter la normaligo-politiko lanĉita de la eksa gvidanto Deng Xiaoping je la fino de la 1970-aj jaroj, kiu celis mildigi la suverenec-kverelojn kaj teksi amikajn rilatojn kun la najbaraj landoj. Tion li resumis jene: “Aserti nian suverenecon, flankenmeti la konfliktojn, daŭrigi kunlaboran disvolvadon.” En 2000, la ministrejo pri eksterlandaj aferoj konfirmis tiun strategion: “Kiam la kondiĉoj ne estas maturaj por trovi stabilan solvon de teritoria disputo, la diskutoj pri la suverenecaj demandoj povas esti prokrastitaj al posta dato, cele mildigi la konflikton. [Tio] ne implicas rezignon pri suvereneco. Temas nur pri malproksimigi la problemon por certa periodo.”*. La prezidanto Hu Jintao mallaŭte memorigis la principojn: “Flankenmeti la kverelojn kaj favorigi la komunan disvolvadon.” Sed ĉi tiujn deklarojn kontraŭdiras la faktoj.

* “Set aside dispute and pursue joint development”, ministrejo de eksterlandaj aferoj de la PopolaRespubliko Ĉinujo, 17-a de novembro 2000. Vd. “White paper on China’s peaceful development”, Information Office of the State Council, 6-a de septembro 2011.

Riĉa el hidrokarbonoj kaj el fiŝaj riĉofontoj, trairata de navigeblaj vojoj, inter la plej multe uzataj de la planedo, la suda Ĉina Maro estas vojkruciĝo, kie kolizias la interesoj de Ĉinujo, Usono kaj la ŝtatoj de la azia Sudoriento — Vjetnamujo, Filipinoj, Malajzio, Brunejo.

Ĉe la ĉina flanko multegaj ekonomiaj kaj politikaj agantoj ekspluatis la priteritoriajn konfliktojn por antaŭenigi siajn proprajn interesojn, kio ne malmulte kontribuis al la streĉiĝo de la registaro. La multnombraj ĉinaj agentejoj, kiuj ludas rolon en la aferoj de la suda Ĉina Maro estas konsiderataj kiel “la naŭ drakoj, kiuj prirabas la maron”*”, reference al la legendo. Fakte la nombro de tiuj agantoj superas tiun de la mitaj kreaĵoj. Inter ili troviĝas lokaj registaroj, la mararmeo, la ministrejo pri agrokulturo, ŝtataj entreprenoj, la policistaro, la doganoj aŭ la ministrejo pri eksterlandaj aferoj.

* “Stirring up the South China Sea (I)”, Asia Report, n-ro 223, International Crisis Group, Pekino, 23-a de aprilo 2012.

La registaroj de la mabordaj regionoj Hainan, Guanĝi kaj Guangdong serĉas novajn merkatojn por la produktoj de siaj entreprenoj — kies sukceso garantias ilian gravecon ene de la ŝtataparato. Tiom longe, kiom ili restas lojalaj al la komunista partio, ili disponas pri granda libereco por administri la regionajn aferojn. La avideco estis akrigita de la kombino de kresko-politiko kun pligrandigita aŭtonomeco de la provincaj gvidantoj. Tial ĉi tiuj kuraĝigis siajn fiŝistojn plienpenetri la konfliktozonojn, aparte trudante illin modernigi siajn ŝipojn kaj ekipi ilin per satelitaj navigsistemoj*. La prioritato donita, por la fiŝad-licencoj, al la plej grandaj trolŝipoj estas samsenca instigo.

* Ĉi tiuj ankaŭ ebligas pli rapidan intervenon de la ĉinaj policfortoj kaze de alfrontiĝo, kiel tio okazis por la Scarborough-rifo. Vd. “Fish story”, Foreign Policy, 25-a de junio 2012.

La Hainan registaro ankaŭ provis plurfoje disvolvi turismon sur la Paracels-insuloj, spite al grandaj protestoj de Vjetnamujo*. “Unue agi, poste pripensi”, ŝajnas esti la moto de la lokaj gvidantoj en ties rilatoj kun Pekino. Ili antaŭenigas siajn peonojn tiom for kiom eblas sur la ekonomia batalkampo, kaj retroiras nur kiam la centra povo riproĉe mienas.

* “Stirring up the South China Sea (I)”, cit.

Samtempe, la konkurado inter la du plej potencaj mar-policoj el la lando — la gvat-marpolico, kiu dependas de la ministrejo pri tero kaj riĉofontoj, kaj la Aŭtoritato por defendo de fiŝad-leĝoj, dependanta de la ministrejo pri agrokulturo — rezultigis kreskon de ties ŝiparoj kaj pliajn paŝojn antaŭen en la kontestataj akvoj. Disputante por la mono kaj favoroj de siaj respektivaj ministrejoj, la du agentejoj strebas ŝovi la limojn de siaj jurisdikcioj cele ricevi pli grandajn buĝetojn. Por unu kiel por la alia, firme apogi sin al la postulataj teritoriaj kaj maraj rajtoj estas parto de interna rekompenso-strategio. La ĉina ŝtato, siaflanke, konsideras avantaĝa la uzadon de civilaj administracioj, ĉar tio evitigas al ĝi la riskojn de rekta milita alfrontiĝo.

Sed, kvankam polica patrolŝipo kaŭzas malpli da damaĝoj ol militŝipo, ĝia ofta uzo kiel ilo de nacia suvereneco nepre kontribuos al multiĝo de incidentoj. Ankaŭ la fiŝadŝipoj plenumas pli kaj pli ofte funkcion de mara ambasadoro de sia lando, igante ankoraŭ pli danĝeraj la malakordojn kun la ŝipoj de najbaraj landoj.

Malgraŭ sia kreskinta ĉeesto en la Ĉina Maro, la ĉina mararmeo ĝis nun ludis nur duagradan rolon. Okaze de incidento, ties fregatoj restas malantaŭe aŭ alvenas malfrue, lasante tiel la civilajn povojn mastrumi la situacion. Restas tamen, ke ĝia plifortiĝo kaj moderniĝo, en plej kompleta netravideblo, estas fontoj de kromaj streĉoj, ĉar ili instigas la aliajn landojn kreskigi siajn proprajn mararmeajn fortojn.

Principe, la ministrejo de eksterlandaj aferoj devus ludi ĉefan rolon. Reale, ĝi havas neniun aŭtoritaton. La nuna ministro, s-ro Yang Jiechi, “havas malpli da povo ol la helpanto de la ŝtatkonsilanto Dai Bingguo”, ironias observanto el la pekinaj kulisoj. La problemo ankoraŭ pli akriĝis de kiam la veraj posedantoj de la publika potenco — la ministrejoj pri financoj kaj pri ŝtat-sekureco, sed ankaŭ la nacia komisiono pri disvolvado kaj reformo, — enmanigis la ĉefajn levilojn de la eksterlanda politiko. Por la ministrejo, tiu senenhava rolo estas des pli malkomforta, ke multaj voĉoj aŭdiĝas por admoni la ĉinan diplomataron plenumi sian respondecon, konforme al la ekonomia kaj regiona influo de la lando.

La registaro ĉiam emis eltiri profiton el la naciisma sento de la loĝantaro. Sed ĉi tiu agmaniero povas returniĝi kontraŭ ĝi. Ĉe la komenco de 2012, kiam la registaro volis trankviligi la mensojn, klarigante, ke la lando neniel postulis la tutan sudan Ĉinan Maron*, ĝia iniciato kaŭzis viglan makontenton en la publika opinio, al kiu oni martelis la malon de jardekoj. Multaj retuzantoj alvokas al politikaj eliminoj sine de la estraro de la komunista partio, akuzata ŝirmi “perfidulojn” kaj “koruptitojn”, kiuj “ekspluatas la sangon kaj ŝviton de la popolo” kaj “forvendas la naciajn interesojn de Ĉinujo”*. La gvidantoj timas, ke tiaj rankoroj etendiĝos kaj kondukos al ribeloj, kiuj povus malutili al la stabileco de la lando.

* Gazetarkonferenco de la proparolanto de la ministro de eksterlandaj aferoj, s-ro Hong Lei, 29-a de februaro 2012.
* Vd. “Kiel la perfidaj elitoj forvendas la ĉinajn interesojn en la suda ĉina maro” (en la ĉina), 1-a julio 2011, www.china.com; “La perfiduloj de la suda Ĉina Maro, malamikoj de la popolo. La eterna krimo de ŝtatfunkciuloj” (en la ĉina), 15-a de majo 2012, www.nansha.org.cn.

Kaj la registaro ne hezitas eki reprezaliojn. La incidentoj de aprilo 2012 ĉirkaŭ Scarborough estas ekzemplo de tiu perfort-kresko. Unue, Filipinoj reagas al la enpenetro de ĉinaj fiŝistoj per sendado de armea ŝipo. Ĉinujo kaptas tiam la okazon por reaserti sian posedrajton pri la rifo, dismetante polican ŝiparon en la zono kaj malpermesante tiel al la filipinaj fiŝistoj ĝin penetri. La importaĵoj (tropikaj fruktoj) el Filipinoj estas kvarantenigitaj, la turismo-entreprenoj devige suspendas sian aktivaĵon. Ekregante la Scarborough-rifon kaj malhelpante la filipinanojn fiŝi tie, Ĉinujo siaprofite establis novan realecon.

Tokio akuzata labori por Usono

Pekino agis same aŭtoritateme en junio, kiam Vjetnamujo adoptis maran leĝon kaj enkondukis novajn navigregulojn en la akvoj de la Spratleys- kaj Paracels-insuloj. Ofendite, la registaro tuj reagis anoncante kreadon de prefektejo en Sansha, kaj establon de garnizono. Por kompletigi la tuton, la China National Offshore Oil Corporation (Cnooc) komencis disdoni naftoesplorajn licencojn en naŭ lokoj situataj ene de la vjetnama ekskluziva ekonomia zono, kiuj parte kovras tiujn, kiujn Hanojo jam donis al la kompanio Petro Vjetnam.

Je granda kontento de Pekino, la provoj de Vjetnamujo kaj Filipinoj enmeti tiuteman deklaron en la programon de la 45-a ministra kunveno de la Asocio de Sud-Orient-Aziaj Nacioj (ASOAN) (angle ASEAN), en julio 2012, malsukcesis pro kontraŭstaro de Kamboĝo, la organizanto de la kunveno. Malfacile estas ne vidi en tio ilustraĵon de la ĉina strategio konsistanta trakti malsame ĉiun aferon, kaj gajni ĉiujn aparte.

Dum la malbonaj rilatoj en la suda Ĉina Maro ŝajne estis atingintaj ĉi-somere kulminan punkton, en septembro ekestis alia krizo, ĉi-foje en orienta Ĉina Maro, kiam la japana registaro anoncis la aĉeton de tri el la kvin Senkaku/Diaoyu-insuloj, kiuj ĝis tiam apartenis al japana riĉega negocisto*. La japanaj regantoj pravigis ĉi tiun aĉeton per sia volo malhelpi la naciistan guberniestron de Tokio — kiu ĵus demisiis por fondi partion — akiri ilin. Laŭ ili, ĉi tiu operacio devis esti farita antaŭ la nomumo de la nova ĉina prezidanto Xi Jinping, por “eviti doni al li vangofrapon” kiam li komencos sian prezidantecon. Pekino vigle reagis.

* Vd Christian Kessler, “Iles Senkaku/Diaoyu, aux origines du conflit sino-japonais”, Planète Asie, 25-a de septembro 2012, http://blog.mondediplo.net

Eĉ pli ol en la suda Ĉina Maro, naciismo igas eksplodemaj la landlimajn malakordojn en ĉi tiu parto de Azio*. Pro la kruelaĵoj faritaj dum la japana invado, la konflikto pri la statuso de la Senkaku/Diaoyu-insuloj vekas en Ĉinujo multe pli grandan koleron ol kiu ajn alia teritoria disputo. Ekzistas ankaŭ tre fortaj reagoj flanke de Sudkoreujo pro disputo ĉirkaŭ Takeshima-insuloj — laŭ la japanoj — aŭ Dokdo-insuloj — laŭ la sudkoreoj. Multaj japanoj opinias sin minacataj de la plipotenciĝo de la ĉina “drako”, de kiu ili timas erozian efikon al sia propra suvereneco.

* Vd. “China and Japan’s simmering island row is threatening to boil over”, The Guardian, Londono, 20-a de aŭgusto 2012.

En Ĉinujo, la registaro antaŭe sukcesis manipuli la naciisman senton laŭ siaj interesoj, sed hodiaŭ ĝia influo al la loĝantaro malfortiĝis. La apero de la inform- kaj komunikad-teĥnikoj malfermis novan spacon por esprimado de la kontraŭjapana malfido, igante tiun malfidon forto kapabla ŝanceli la bazon de la povo. La naciisma frustriĝo, nutrata de la impreso, ke la registaro malsukcesis alfronti Tokion, aldoniĝas al la kreskanta kolero kaŭzita de la korupto, la manko de sociala protekto kaj la rapidega altiĝo de la nemoveblaĵaj prezoj.

Krome, la malnova generacio, kiu batalis kontraŭ la japana armeo dum la dua mondmilito kaj aperis legitima por ellabori paclinion, iom post iom malaperas. Parto de la nuna diplomataro opinias, ke Ĉinujo ne plu bezonas domaĝi la konkurencajn landojn, ĉar ĝi jam eklipsis Japanujon sur la ekonomia tereno kaj povus rapide fari same pri Usono. Ilia atento direktiĝas pli kaj pli al la ĉin-usonaj rilatoj, kaj malpli al la ĉin-japanaj. Por multaj respondeculoj, Tokio nun estas nur agentejo de Vaŝingtono. La japana eksterlanda politiko, ili diras, estas subordigita al la azia strategio de Usono, kiu konsistas el reteni la novan ĉinan potencon.

La nervozeco de Pekino fronte al la japana akirprioritato de la Senkaku/Diaoyu-insuloj do altiĝis unu gradon kaj rezultigis ekonomiajn reprezaliojn kaj vastajn armeajn manovrojn kun partopreno de la mararmeo, la aerarmeo kaj unuo de strategiaj misiloj. Krome, la regantoj oficiale anoncis ne transireblan dividlinion, lokante fakte la insulojn sub ĉinan administran aŭtoritaton. Sen iri ĝis formala anekso, Ĉinujo permesas al si sendi siajn policoŝipojn en zonon ĝis nun regatan de la japanaj bordogardistoj — kio ankoraŭ kreskigas la probablon de novaj incidentoj.

La kresko de naciismoj, la armigad-konkurso, la foresto de regiona aŭtoritato kaj la nestabila eco de la politikaj transiroj pligrandigas la riskon de militema spiralo en la Ĉina Maro; risko des pli granda, ke la institucioj, la meĥanismoj kaj la procezoj kapablaj bremsi tiun kreskon konsiderinde malfortiĝis dum la lastaj jaroj.

Stephanie KLEINE-AHLBRANDT