Listo de ĉiuj partoj ⇐ Al la antaŭa parto Al la posta parto ⇒
La bazan tekston origine enkomputiligis Vilhelmo Lutermano
Kreis la Esperantan tekston: diversaj personoj
La artikoloj estas ĉerpitaj el la TTT-ejo de Le Monde diplomatique en Esperanto: https://eo.mondediplo.com.
Proksimuma verkojaro: 2011-2013
Ligilo al la origina teksto en “Le Monde diplomatique en Esperanto”
La franca prezidanto François Hollande estigis skandalon, deklarante la 19-an de oktobro, ke Leonarda Dibrani, la 15-jara gimnazianino arestita dum lerneja vojaĝo kaj elpelita al Kosovo, povas reveni en Francion “sen sia familio”. Preter la polemiko kreita en Francujo, tiu epizodo prilumas la malboniĝon de la sorto de la romaoj en regiono, kie ilia situacio estis antaŭe ekzempla.
TRAGIKA KAJ ekstravaganca, la afero Leonarda Dibrani, tiu romaa junulino forpelata el Francujo la 9-an de oktobro 2013, remetis Kosovon en la centron de aktualeco. Laŭ la francaj aŭtoritatuloj, la lando estas “sekura”, kio permesas la rehejmenigon de la neleĝaj migrintoj. Tamen la romaa komunumo de Kosovo, tute marĝenigita, estas daŭre viktimo de regulaj perfortaĵoj.
Alveninte en Mitrovica, la 15-jara gimnazianino klarigis, ke ŝi ne scipovas la albanan lingvon, kaj eĉ “neniam aŭdis pri Kosovo”... Tiu deklaro nutris ĉiajn spekuladojn pri la komplika itinero de ŝia familio, sed maskante la ĉefaĵon: la Dibrani estas fakte hodiaŭ senpatrujanoj. La patro laŭdire naskiĝis en Kosovo, kiun li forlasis tre juna por iri en Italujon, kie li renkontis sian edzinon, ankaŭ romaon el Balkanoj. Malantaŭ la administra implikaĵo aperas la homa realeco de miloj da homoj, kiujn la militoj de la 1990-aj jaroj forĵetis al la eŭropaj vojoj, devigante ilin reinventi al si socian identecon por provi pretervivi.
El ĉi tiu vidpunkto, la sorto de la juna Leonarda tute ne estas escepta: dum tiuj jaroj, multaj romaoj el Kosovo petis azilon en okcidenteŭropaj landoj, prezentante sin kiel “persekutataj albanoj”. Ili nun estas amase rehejmenigataj en landon, kun kiu ili ne plu havas ligon, kaj kies plimultan lingvon (la albanan) iliaj infanoj, naskitaj en Svedujo aŭ Germanujo, ne parolas...
Fine de la 1980-aj jaroj, ĉirkaŭ cent mil ĝis cent kvindek mil romaoj vivis en Kosovo, tio estas 5 ĝis 10% de la tuta loĝantaro de la tiama aŭtonoma provinco. Kosovo estis konsiderata pioniro de la integradaj politikoj disvolvataj de la socialista Jugoslavio: la romaa lingvo estis instruata en lernejoj, kaj en Prizren, poste en Priŝtina, estis kreitaj la unuaj romalingvaj radio-elsendoj kaj televid-programoj en la mondo.
La situacio malboniĝis dum la 1990-aj jaroj, kun la akriĝo de la alfrontiĝo inter la albana plimulto de Kosovo kaj la reĝimo de Beogrado. La romaoj estis devigitaj elekti sian tendaron inter ambaŭ naciismoj. Dum la ekonomia situacio de la lando rapide malboniĝis, multaj serĉis sian savon en eksterlando, kaj tiuj restintaj zigzage navigis por garantii sian pluvivon. Kiam la albanoj estis maldungitaj el la publikaj postenoj aŭ amase eksiĝis responde al la subpremo-klimato falanta sur Kosovon, multaj romaoj prenis iliajn lokojn, kio rezultigis, ĉe la fino de la militoj, kolektivan akuzon pri “kunlaborado” kun la serba reĝimo de Slobodan Milosevic. Tiu akuzo estis preteksto por la multaj perfortaĵoj suferitaj de la komunumo dum la “terura somero” de 1999.
Sub la netimigebla rigardo de la soldatoj de la Nord-Atlantika Traktat-Organizo (NATO), kiuj estas ekregantaj la teritorion, la romaaj kvartaloj de plej multaj urboj en Kosovo estas sisteme rabataj kaj bruligataj. Ties loĝantoj estas devigataj fuĝi al la najbaraj landoj, Makedonio, Montenegro aŭ Serbujo, kie iuj ankoraŭ pluvivas en kolektivaj centroj. Dekoj da homoj estas murditaj, aliaj deportataj en Albanujo*. De tiuj tragikaj eventoj, oni taksas ke nur tridek mil romaoj ankoraŭ vivas en Kosovo, en ekonomiaj kondiĉoj aparte malstabilaj. Ili ja perdis aliron al ĉiuj publikaj dungoj kaj ne plu povas praktiki siajn tradiciajn metiojn. Inter la maloftaj kontraŭ-ekzemploj estas la urbo Prizren, kie ankoraŭ vivas ĉirkaŭ ses mil romaoj (naŭ mil antaŭ la milito). Male, multaj el tiuj, kiuj estis forpelitaj el la grandaj urboj amasiĝas de nun en la serbaj enklavoj, aparte en centra Kosovo.
EN JUNIO 1999, albanaj ekstremistoj komplete detruis la Mahala, romaan kvartalon de Mitrovica, situanta sur la suda flanko — plimulte albana — de la rivero Ibar. Ĝi estis rekonstruata precipe danke al fondusoj de la Eŭrop-Unio (EU), sed ĝiaj eksaj loĝantoj ne revenis. La manko de ĉia ekonomia aktivaĵo kaj la persisto de peza rasisma klimato igas la perspektivon de reveno al Mitrovica tre malmulte alloga. Tiuj, kiuj estis resenditaj al tiu urbo provas per ĉiuj rimedoj denove forlasi ĝin, eĉ kiam ili devenas de tie.
De 1999 kaj la starigo de la internacia protektorato, kolosaj sumoj — ne eblas scii kiom — estis dediĉitaj al la romaoj de Kosovo. Donacitaj de la EU, la membro-ŝtatoj, la naciaj kunlabor-instancoj de Svisujo aŭ Norvegujo, aŭ ankoraŭ privataj strukturoj kiel la fondaĵoj Open Society, tiuj helpoj neniam ebligis veran reintegron, nek evoluigon de ekonomiaj aktivaĵoj. La fondusoj precipe nutras la buĝetojn de granda nombro da organizoj, kiuj konscias ke ĉiu projekto celanta romaojn, havas bonajn ŝancojn ricevi monon sen reala devigo de rezultoj. La kriterioj de taksado, pure formalaj, kontentigas la fonduso-provizantojn sen vera plibonigo de la komunumo-sorto.
Kompense, la donantoj opinias, ke tiuj financaj klopodoj pravigas la rehejmenigon de la romaoj de Kosovo, kies azilpeto estis rifuzita en okcident-eŭropo. De sia sendependiĝo-proklamo, la 17-an de februaro 2008, Kosovo subskribis reakcepto-interkonsentojn kun ĉiuj okcidentaj ŝtatoj, kiuj permesas tiujn trudatajn rehejmenigojn, eĉ por familioj perdintaj ĉiun ligon kun la lando kaj posedantaj tie neniun nemoveblaĵon.
La “nova” Kosovo pretendas esti pluretna ŝtato, kaj kvoto-mekanismoj devas garantii la reprezentadon de la malplimultoj (romaoj, turkoj, bosniakoj, gorani, ktp.).Tamen, kiel ankoraŭ montris la preparoj de la lokaj elektoj de la 3-a de novembro, ĉiuj internaciaj premoj koncentriĝas al la “integriĝo” de la serba komunumo al la kosovaj institucioj, ĉu temas pri la enklavoj aŭ pri la homogena serba regiono norde de Mitrovica. En tiuj kondiĉoj, la sorto de la kosovaj romaoj estas uzata kiel neglektinda alĝustiga variablo. Krom kiam temas pri elmigrado al okcidenta Eŭropo.
Jean-Arnault DÉRENS