Tekstaro de Esperanto

3. Letero de Beaufront al Bourlet (23.II.01).

Kiel principon ĝeneralan por -ata, prenu: ke tempo estanta ekzistas vere nur, kiam la ago aŭ stato daŭras sufiĉe. En alia kondiĉo la ago aŭ stato jam finiĝis, kiam ni parolas pri ili; sekve ni ne povas uzi -ata, sed devas uzi -ita. Tiel same se ni parolas ne pri la malvolvado de l’ ago, sed nur pri ĝia rezultato (Ekz.: la proksiman lundon mi estos kunvokita kiel membro de la kriminala juĝantaro) mi uzos -ita, ne -ata.

(15.XII.01)

Mi kredas, ke la principo povas esti formulita tiamaniere: por ke la komplemento de ia prepozicio havu la finaĵon -n, estas necese, ke ĝi ricevu la estaĵon aŭ objekton movatan. Tiam, sed nur tiam, ĝi estas vere la celo de la movo (Ekz.: li saltis sur min; meti ion antaŭ io).

5. Letero al Kofman (28.V.01: O.V., p. 322).

Kara Sinjoro!

Ne fininte ankoraŭ la legadon de mia broŝuro*, Vi esprimis al mi ĝojon pri tio, ke mi “elĵetis la demandon de lingvo”; tial mi prezentas al mi, kiel malagrable Vi kredeble estis surprizita, kiam Vi en la dua parto de la broŝuro tamen trovis tiun demandon! Post multa ŝanceliĝado mi tamen enprenis la demandon de la lingvo, ĉar mi konvinkiĝis, ke hilelismo sen la lingvo neniel povus ekzisti, ĝi havus nenian* sencon kaj prezentus nur falsan, nevivipovan kompromison. Tiel longe kiel la hebreoj ne havos lingvon kaj estos devigataj en la praktiko ludi la rolon de “rusoj”, “poloj” k.t.p. — ili ĉiam estos malestimataj kaj la hebrea demando neniam estos solvita.

Ne timu tamen, ke la projekto de hilelismo kun lingvo neŭtrala estos danĝera por Esperanto! Ho ne, ho ne! Mi estas certa, ke, se Vi bone pripensos la aferon, Vi venos al la konvinko, ke ambaŭ demandoj estas tre malvaste kaj nedisigeble ligitaj inter si. Tiel same kiel la hilelismo ne povos ekzisti sen lingvo neŭtrala, tiel same la ideo de lingvo neŭtrala neniam povos vere efektiviĝi sen hilelismo!

Estas vero, ke Esperanto havas nun la plej bonajn kaj brilantajn esperojn por la estonteco: kaj tamen — sufiĉe instruita de la sperto — mi ne estas optimisto! Estis tempo, kiam Volapük staris ankoraŭ multe pli brilante, — kaj tamen … rapide kiel fulmo Volapük falis kaj el ĉiuj ĝiaj plej brilantaj esperoj restis nenio! Se eĉ ĉiuj akademioj de la mondo akceptus Esperanton, se eĉ milionoj da personoj ĝin uzadus — nenio garantias, ke en la daŭro de unu jaro ĝi subite ne estos forĵetita kaj forgesita por eterne! Se ĝi unu fojon “eliros el la modo”, ĝi plej rapide pereos por ĉiam. Lingvo internacia fortikiĝos por ĉiam nur en tia okazo, se ekzistos ia grupo da homoj, kiu akceptus ĝin kiel sian lingvon familian, heredan. Cento da tiaj homoj estas por la ideo de lingvo neŭtrala multege pli grava ol milionoj da aliaj homoj. Hereda lingvo de la plej malgranda kaj plej sensignifa popoleto havas vivon multege pli garantiitan kaj neestingeblan, ol senpopola lingvo, kiun uzus eĉ milionoj da homoj.

Jes, mi estas profunde konvinkita, ke nek solvo de la hebrea demando, nek enradikiĝo de lingvo neŭtrala estos iam ebla sen hilelismo, t.e. sen kreo de neŭtrala popolo.

Sed kompreneble estus facilanimeco, se mi volus oferi Esperanton, kiu jam ion atingis; mi oferus pro ideo, kiu eble ne estos akceptita kaj efektivigita. Sed mi tion ĉi ja ne faros. Por Esperanto ni laborados tiel same kiel antaŭe, kaj la hilelismo nin ne detenos, tiel same kiel nin ne detenas la atendado de internacia komitato da akademioj, kiun esperas niaj francaj amikoj. Nur en la okazo, se la ideo de hilelismo estos efektivigita kaj se kolektiĝos kongreso de hilelistoj sufiĉe granda kaj forta — nur tiam ni ligos kun ĝi la sorton de lingvo internacia, tiam mi deĵetos mian pseŭdonimon kaj tiam mi proponos al la mondo esperantista, ke ili — pro la bono de Esperanto — akceptu la ŝanĝojn, kiujn la kongreso deziros fari en Esperanto (aŭ ke ili akceptu tian alian lingvon neŭtralan, kiun la kongreso proponos). Ĝis tiu tempo la nomo de la aŭtoro de hilelismo restos severe kaŝita (almenaŭ publike; se private multaj eble scios pri la aŭtoro, tio ĉi nenion malhelpos); tamen, kiom ni povas, ni devas peni, ke mia nomo restu nekonata [precipe por esperantistoj-nehebreoj].

6. “Ujo kaj Ingo” (“Lingvo Internacia”, Junio 04).

[...] oni decidis tuj eldoni librojn. Sed nenio estis preta. Por ne prokrasti la eldonadon, nia submajstro* prenis la gramatikon kaj ekzercaron de D-ro Zamenhof, aldonis notojn kaj sendis al mi la tuton*, kiu tiel fariĝis la “Grammaire et Exercices” de L. de Beaufront. Por ke li povu pli libere labori super sia vortaro, mi proponis korekti ĉiujn presprovaĵojn.

Ĉar mi estis tiam tute nova, sensperta esperantisto, mi zorge atentis nenion ŝanĝi en la tekstoj, kaj nur tiam, kiam io ŝajnis al mi neklara aŭ nelogika, mi skribis al nia submajstro.

Kiam mi korektis la paĝon 100-an, mi legis: kafujo = cafetière (t.e. kruĉo, en kiu oni metas aŭ faras kaftrinkaĵon). Ĉar sur la paĝo 98-a estis dirita pomujo = pommier (t.e. arbo), mi skribis al nia aŭtoro: “Ĉar pomujo estas arbo, ŝajnas al mi, ke kafujo devas ankaŭ esti arbo”. Li tuj respondis per poŝtkarto, en Septembro 1901: “kafujo, teujo: caféier, arbre à thé — kafskatolo, teskatolo: boîte à …”. Mi do korektis, kaj la presprovaĵoj revenis kun la novaj sencoj. Sed dekkvin tagojn poste, s-ro de Beaufront reskribas novan poŝtkarton: “Mi demandas min, ĉu kafujo: caféier estas ĝusta, ĉar kafo ne estas frukto de l’ kreskaĵo caféier, kiel pomo estas frukto de la pommier. Mi tiom pli forte dubas, ke Doktoro Zamenhof diras kafujo, teujo: boîte à café, boîte à thé. La café estas semo, ne frukto; la thé estas folio; ni do ne povas diri kafujo: caféier, teujo: théier. Ni devas diri kafarbo, tearbo.” Mi reobeeme korektis, kaj tiel mi fine eksciis, ke kafujo = boîte à café, kafarbo = caféier, kafkruĉo = cafetière [...] (Sekvon vidu sub n^o 65*.)

7. Letero de Beaufront al Bourlet.

Ĉe difini ne aldonu “déterminer”, ĉar mi enkondukis ĉi lastan je ĝia loko. Kiel mi diris al Zamenhof, ni nepre bezonas tiun radikon determin (24.VI.01).

Aldonu: arbitraci, arbitrage (28.VI.01).

Pri fid mi atendas, ke la doktoro bone difinu al mi la diferencon disde konfid (4.VII.01).

Graci “harmonia en siaj proporcioj aŭ sia strukturo”. La signifo de la rusa vorto kaj la klarigoj de la doktoro trudas, kiel solan bonan, tiun tradukon, kiu lasas la lokon libera al svelta, kies senco estas tute alia, kaj kiun ni nepre bezonas. (1.VIII.01.)

Hararo estas forigita intence, ĉar la radiko de “perruque” (peruk) estas internacia. Krome, logike, hararo estas la kolekto da haroj, la “chevelure” (tradukita per: haroj), sed tio neniel implicas la artefaritecon. (11.X.01.)

Mi akceptigis al la doktoro kelkajn radikojn, kiuj mankas al ni, ekz. determin, pled, kontakt, poz, refut, rezon ktp., ktp. Dank’ al mia persona laboro, kiu preparis min por tio, mi tiele povis esti, senbrue, la komplementulo de la doktoro kaj iel la polurinto de lia verko [...] Mi hieraŭ sendis al Zamenhof dekpaĝan leteron pri iaj punktoj kaj vortoj, interalie pri koincid, kiu, almenaŭ en la matematika senco, ne ŝajnas al mi tradukebla per vortkunmeto. (24.X.01.)

Mi ja scias, ke impost ne kuŝas en la i-j, kaj mi intence uzis la okazon por meti ĝin en la p-ojn sub kunmetita formo. La kaŭzo estas, ĉar mi ne atingis la Zamenhofan akcepton antaŭ tiu litero. Imposto, “redevance, impôt, taxe” anstataŭ depago, alprenita de la doktoro. (5.XII.01.) Kp ankaŭ n^o 13*.

8. Letero de Beaufront al Bourlet (27.VI.01).

Mi ĉiam estis konvinkita, ke, se mi metos vin en la fortikaĵon, vi trovos rimedon por elpeli dolĉe s-ron Moch, ĉar mi tute sincere parolis, kiam mi diris al vi, ke mi revas vin kiel prezidanton de la Grupo.

9. Kontraktoj Hachette.

I. Unuflanka Cedo

Parizo, la 30. Julio 1901.

Mi, subskribinta, D-ro Lazaro Ludoviko Zamenhof, elpensinto de la internacia lingvo Esperanto, loĝanta en Varsovio, strato Dzika, n-ro 9,

deklaras per tiu ĉi dokumento, ke mi cedas al s-ro de Beaufront, laŭ kondiĉoj parole konsentitaj inter ni, la ekskluzivan rajton por ĉiuj landoj publikigi ĉiujn verkojn destinitajn al la propagando kaj instruado de tiu lingvo, laŭ la praktika kaj literatura vidpunkto; kontrakti tiucele por Francujo kun la de li elektota eldonisto, kiu mem rajtos subkontrakti kun la eldonistoj de la diversaj fremdaj landoj. Tiuj verkoj, kiuj devos esti antaŭe prezentitaj al mi, estos aprobitaj de mi ekskluzive de ĉiuj aliaj; ili surhavos la mencion de tiu aprobo. Mi devontigas min persekuti, konsente kun s-ro de Beaufront kaj liaj eldonistoj [...] ĉian konkurencan publikigon aŭ falsaĵon, kiu povus esti farita je la malprofito de niaj komunaj interesoj.

10.

II. Duflanka Kontrakto inter D-ro Zamenhof kaj S-ro de Beaufront

Artikolo 1-a. D-ro Zamenhof devontigas sin:

1^o eldonigi neniun el siaj verkoj rilataj al tiu lingvo, krom per la eldonistoj elektitaj de s-ro de Beaufront;

2^o doni sian aprobon al la aliaj verkoj rilataj al tiu lingvo, nur se iliaj aŭtoroj konsentas eldonigi ilin per la ĉi-supre difinitaj eldonistoj;

3^o permesi al neniu traduki liajn verkojn en aŭ pri tiu lingvo, krom se la tradukisto konsentas eldonigi ilin per la difinitaj eldonistoj.

Pri la persekutoj aluditaj en la ĉi-supra cedo, ili koncernas nur la verkojn, kiuj surhavus ian ajn aprobon de D-ro Zamenhof [...]

Art. 2-a. Siaflanke s-ro de Beaufront devontigas sin: pagi al D-ro Zamenhof kaj al liaj heredontoj aŭ reprezentantoj la 2/3 de la sumoj, kiujn li ricevos kiel tantiemojn aŭ de la aŭtoroj kaj tradukistoj, aŭ de la eldonistoj de tiuj verkoj [...]

Pri la verkoj rilataj al E., kies aŭtoro estos li mem, s-ro de Beaufront devontigas sin pagi al D-ro Zamenhof 1/3 de la sumoj, kiujn li ricevos de la eldonistoj, kiam tiuj verkoj estos nur tradukoj de libroj verkitaj de D-ro Zamenhof en E. aŭ en ia ajn lingvo; pri la verkoj, kiuj estos pli originalaj kaj personaj, li pagos al D-ro Zamenhof 1/10 de la ricevotaj sumoj [...]

Art. 4-a. S-ro de Beaufront ricevos nepre nenian pagon por si mem el la verkoj de D-ro Zamenhof, kiuj estos eldonitaj aŭ reeldonitaj de Hachette [...]

Art. 9-a. Por la ekzameno kaj aprobo de la verkoj, D-ro Zamenhof estos la sola kaj unika juĝanto; ĉiuj verkoj estos al li prezentataj, sen ia ajn escepto, kaj solaj surhavos la mencion “Kolekto Aprobita de D-ro Zamenhof” la verkoj, kiujn li opinias indaj ĝin ricevi. Sed li povas delegi por tiu ofico kompetentan esperantiston.

Art. 10-a. En okazo de morto de D-ro Zamenhof, estas konsentite per tiu ĉi dokumento, ke s-ro de Beaufront heredos la rajton pri ekzameno kaj aprobo dum la tuta tempo, dum kiu daŭros la literatura posedrajto de la D-ro kaj de liaj heredontoj, kiuj heredos nur la financajn rajtojn. En okazo de morto de s-ro de Beaufront [...], la rajto pri ekzameno kaj aprobo transiros al s-ro René Lemaire, doktoro pri juro, loĝanta en Epernay (Marne) [...]

11.

III. Kontrakto inter Hachette kaj s-ro de Beaufront

Parizo, la 6. Aŭgusto 1901.

Inter la subskribintoj: la firmo Hachette kaj K^io [...] unuflanke;

kaj s-ro L. de Beaufront, Prezidanto de la SPPE, loĝanta en Parizo, 2 rue Marbeuf, tiu s-ro kontraktanta kiel en sia nomo, tiel en la nomo de D-ro L. Zamenhof, kies garantiulo li estas, aliflanke;

estis klarigita jeno:

S-ro de Beaufront, ricevinta de D-ro Zamenhof la ekskluzivan rajton publikigi por ĉiuj landoj unu serion de volumoj destinitaj al la propagando kaj instruado de E., proponis al s-roj Hachette kaj K^io, ke tiuj prenu sur sin la publikigadon de la koncernaj libroj. Tiuj akceptis, je la sekvantaj kondiĉoj:

Art. 1-a. S-ro de Beaufront cedas al s-roj Hachette kaj K^io, por la tuta tempo, dum kiu daŭros lia literatura posedrajto kaj tiu de D-ro Zamenhof [...] la ekskluzivan rajton presadi, publikigadi kaj vendadi la serion de verkoj ĉi-supre aluditaj, kvankam s-roj Hachette kaj K^io ligas sin nur pri la kvin jenaj:

1^o Vortaro “Esperanto-franca”, el ĉ. 100 paĝoj;

2^o Gramatiko kaj Ekzercaro (ne pli ol 100 paĝoj);

3^o Vortaro “Franca-Esperanta”, el ĉ. 200 paĝoj;

4^o Komentario pri la Esperanta Gramatiko (ĉ. 200 paĝoj);

5^o Sinteza Teksto, el ĉ. 20 paĝoj (ĉi tiuj du lastaj jam aĉeteblaj) [...]

Art. 2-a. S-ro de Beaufront ricevos, kiel aŭtorrajtojn, 10% el la prezo de la broŝurita ekzemplero [...]

Art. 3-a, 4-a kaj 5-a. — (Aŭtor- kaj propagand-ekzempleroj; rabato de 33%, por la ekzempleroj aĉetitaj de la kontraktintoj.)

Art. 6-a. — (Hachette havas privilegion super la novaj publikigotaj volumoj; nur en okazo de ilia rifuzo, fare de Hachette, Beaufront rajtos publikigi ilin aliloke.)

Art. 7-a. — (Rajto de Beaufront publikigi laŭvole la librojn, kies represon Hachette rifuzos.)

Art. 8-a, 9-a. — (Aranĝoj kun alilandaj eldonistoj, perantoj de Hachette.)

Art. 10-a. — S-roj Hachette kaj K^io havos la liberecon likvidi la operacion, kiam plaĉos al ili, sub la kondiĉo, ke ili sciigos s-ron de Beaufront ses monatojn antaŭe [...] (Kondiĉoj pri reaĉeto de la stoko kaj kliŝoj, en okazo de likvido de la afero.)

12. Poŝtkarto al Cart (22.XI.01: O.V., p. 523*).

13.

Nia propra opinio estas — kaj tiel ankaŭ pensas kun ni tre kompetentaj esperantistoj — ke la unuaj verkoj, kiujn oni devus traduki ĉie estas tiuj, kiujn eldonas nun la firmo Hachette sub la titoloj “Gramatiko kaj Ekzercoj” — “Vortaro Esperanta-franca” — “Vortaro franca-Esperanta” [...] Se mi konsilas la tradukon ĉiulingvan de tiuj verkoj, mi ne faras tion ĉi pro amo al miaj produktaĵoj, sed sole ĉar ili estas la frukto de pacienca, tre longa kaj zorgoplena laboro. Oni ricevos ideon pri tio ĉi, kiam oni scios, ke ni konsiliĝis kun D-ro Zamenhof tre detale pri multego da vortoj aŭ pri la tute preciza kaj ĝusta senco, kiun ili posedas [...] La grandvalora helpado de D-ro Zamenhof kaj la aprobo, kiun li konsentas doni al tiuj verkoj, faras do el ili la plej bonan kaj plenan ilaron, kiu ĝis nun aperis por la lernado kaj akiro de Esperanto. Mi tre volonte donos la permeson ilin traduki [...] Ni lasos al la tradukinto la duonon de tio, kion li ricevos de la eldonisto kiel pagon. La alia duono iros parte al ni, parte al D-ro Zamenhof, kiu devas en bona justeco ricevi de nun ian profiton el ĉiu verko Esperanta [...]

14. Poŝtkarto al Cart (14.I.02: O.V., p. 524*).

[...] Al s-ro Carlo Bourlet mi skribis leteron kaj sendis al li “Hamleton” kun dediĉo. Pri la reeldono de “Hamleto” mi jam skribis al s-ro de Beaufront.

15. Letero al Bourlet (25.II.02).

Tre estimata Sinjoro!

La bonaj rezultatoj de Via laborado min tre ĝojigas; mi ne dubas, ke Viaj kursoj donos por nia afero la plej bonajn fruktojn.

La esprimo “je l’ revido” estas bona; mi tamen pensas, ke pli bona estus “ĝis revido”.

La librojn mi sendis al la Touring-Club; sed de la verko n-ro 60 mi sendis nur 5 ekzemplerojn (anstataŭ 10) ĉar pli mi nun ne havas. Mi tre miras, ke Vi ricevis de Hamleto IV nur 40 ekz. anstataŭ 50! Mi scias tre bone, ke mi sendis 50 ekz., sekve mi devas supozi, ke 10 ekz. kredeble perdiĝis en la vojo. Mi sendis al Vi nun aliajn 10 ekz. de la kajero IV. En okazo, se eble la antaŭaj 10 ekz. troviĝos, tiam mi petas, volu ilin resendi al mi.

Al la Touring-Club mi sendis ĝis nun la sekvantajn librojn:

a) per Via adreso mi sendis: [.........]

b) per la adreso de Touring-Club mi sendis: [.........]

La nominala kosto de ĉiuj tiuj ĉi libroj estas 208,10 frankoj. Ĉar mi kalkulas al Vi ĉiujn verkojn kun 50% da rabato (krom la verkoj substrekitaj per blua krajono, de kiuj mi kalkulas nur 20%) kaj ĉar por la transsendo mi kalkulas 10% de la nominala kosto, tial la kalkulo estas sekvanta:

De tiu ĉi ŝuldo oni devas dekalkuli la pagon por la verkoj n-ro 124 kaj 128, kiujn mi mendis de la Grupo Pariza por s-ro Saĥarov (kaj kiujn la Grupo kredeble sendis al li?); volu skribi al mi, kiom mi devas enskribi en Vian krediton por tiuj ĉi du verkoj.

Al Vi mem mi sendis hieraŭ laŭ Via deziro la verkojn n-ro 3 kaj 5; la n-ron 4 mi jam ne havas.

Kun kora saluto.

16. Letero al Cart (26.IV.02: O.V., p. 525*).

[...] Koncerne mian kontrakton kun s-ro de Beaufront (resp. la firmo Hachette) vi povas esti tute trankvila; [...] ĝi absolute neniom tuŝas la plenan liberecon de Esperanto kaj de la esperantistoj [...] Ĉiu povas tute libere eldoni verkojn en Esperanto aŭ pri Esperanto [...] Persekuti ian aŭtoron pro tio, ke lia verko esperanta ne portas mian aprobon, mi ne sole neniam intencas, sed mi eĉ havas nenian rajton tion ĉi fari. La persona iniciativo de ĉiu esperantisto restas tute kaj absolute libera, kiel antaŭe [...] Mi ja nenie kaj neniam diris al la esperantistoj, ke, se iu volas eldoni ian verkon, li devas peti mian aprobon [...] La “aprobita de D-ro Zamenhof” estas nur simpla formalaĵo, afero tute persona, kiun mi devis promesi al la firmo Hachette, por ke ĝi, entreprenante multekostan propagandon por nia afero, havu la garantion, ke ĝiaj elspezoj ne estos tute perditaj en la okazo, se mi publike rekomendus al la esperantistoj uzadi la eldonojn de aliaj personoj kaj ne la eldonojn de Hachette.

17. Letero al Cart (7.V.02: O.V., p. 526*).

(Zamenhof klarigas la avantaĝon publikigi ĉiujn verkojn per unu sola eldonisto, kiu tiamaniere ne perdos monon kaj sekve utilos al la movado.)

[...] Sed se ian verkon la firmo Hachette ne deziras eldoni mem, aŭ se tiu ĉi firmo faras al la aŭtoro iajn malfacilaĵojn, tiam la aŭtoro havas plenan rajton (ne sole leĝan, sed ankaŭ moralan) eldoni sian verkon kie li volas, kaj li povas esti tute certa, ke mi neniam protestos kontraŭ tio ĉi. Malpermesi al iu eldoni verkojn esperantajn nek mi nek la firmo Hachette havas nenian rajton; tial mi forte miras, ke la granda katolika firmo ne eldonas religiajn librojn en Esperanto nur tial, ke Hachette malpermesis! [...] Vi vidas sekve, ke mi donis al la firmo Hachette ne la monopolon por Esperanto (tion ĉi fari mi ja eĉ tute ne havus la rajton), sed nur la monopolon por mia persona aprobo. Sed eĉ tiun ĉi malgrandan pure personan monopolon mi donis al la firmo ne por ia pago, sed nur en la konvinko, ke tio ĉi estos utila al nia afero; sekve se Hachette volus malbonuzi tiun ĉi monopolon kun malutilo por nia afero (kion mi ne supozas), tiam mi ĉiam havos la eblon kontraŭbatali kontraŭ tia malutilaĵo.

18. Letero de Bourlet al Michaux (5.VII.05. Trad. el la franca).

Beaufront faris obstinegan reziston. Li cedis nur, kiam Zamenhof finfine skribis al li (mi havas la respektivan leteron de Zamenhof), ke ĉar oni ne volas rompi la kontraktojn, li mem nuligos ilin rifuzante sian aprobon al ĉiuj verkoj.

19. Poŝtkarto al Michaux (1.X.02).

Kara Sinjoro!

Kun plezuro mi legis en Via letero la sciigon pri la nove fondita Grupo Esperantista en Boulogne-sur-Mer. Mi esperas, ke la nova grupo energie kaj fruktoporte batalados por nia afero, kaj mi deziras al la nova grupo la plej bonajn sukcesojn. Al ĉiuj estimataj membroj de la Grupo volu transdoni mian plej koran saluton kaj mian dankon por la titolo de honora prezidanto, kiun ili donacis al mi. — La adresojn de ĉiuj societoj esperantistaj mi ne scias; Vi trovos ilin en la gazetoj esperantistaj.

Kun kora saluto.

20. Artikolo de Bourlet (La Revuo, 1909, p. 235).

Tiu asketo, kun sia longa, griza palto, kies kolumo estis ĉiam levita, estas la unua eksterlanda esperantisto, kun kiu mi parolis en Esperanto. Mi bone memoras [...] lian flaman parolon, la fluantecon de lia esprimado, kiu tute mirigis nin.

Seleznjov estas nia parolinstruisto; ĉar li, la unua, konigis al ni, ke Esperanto estas vivanta lingvo; li, la unua, pruvis al ni Parizanoj, ke Esperanto povas esti parolata kun la samaj facileco, eleganteco, rapideco, kiel iu ajn nacia lingvo [...]

21. Letero al Beaufront (29.XII.02).

Kara Amiko!

Vian projekton de kontrakto inter mi kaj Vi mi trovas tute bona kaj justa, tial mi ĝin plene aprobas kaj mi estas preta tuj ĝin subskribi. Iom alia afero estas kun la kontrakto kun Hachette. Mi ne kaŝos antaŭ Vi, ke tiu ĉi kontrakto al mi ne plaĉas, pro la kaŭzoj, pri kiuj mi siatempe jam multe skribis al Vi. Tamen ĉar Vi kaj s-ro Bourlet certigas min, ke la firmo havas veran intencon multe fari por nia afero kaj ke la kontrakto alportos al ni grandan utilon — tial mi decidis nun denove subskribi la kontrakton. Sed antaŭ ol mi tion ĉi faros, mi devas postuli, ke en la kontrakto estu faritaj kelkaj malgrandaj ŝanĝoj, nome:

1) Min persone la kontrakto tute sklavigas por la tuta vivo, ĉar ĝi postulas, ke ĉiujn miajn verkojn mi eldonadu ĉiam ekskluzive nur per la firmo Hachette; kaj rekompence por tiu ĉi sklavigo kian ŝuldon prenas sur sin la firmo? Absolute nenian! eldoni ian mian verkon aŭ ne eldoni — tute dependos de la volo de la firmo! Per si mem tia reciproka rilato, ĉe kiu unu flanko estas plena sklavo kaj la dua estas tute libera, estas jam granda maljustaĵo. Sed se jam la firmo volas havi en tiu ĉi rilato plenan liberecon, kaj se ĝi rekompence por mia sklavigo volas garantii al mi nenian minimumon de enspezoj (pri kiu mi petis) — ĝi devas almenaŭ ankaŭ al mi lasi kelkan liberecon, nome: de ĉiu mia verko, kiun la firmo volos eldoni, mi devas havi la rajton postuli de ĝi 20% de la nominala kosto de la verko. Se pri ia mia verko la firmo trovos, ke pagi 20% estas por ĝi ne oportune, tiam mi ne devigas la firmon, ke ĝi nepre eldonu tiun ĉi verkon, sed tiam almenaŭ la kontrakto devas lasi al mi la liberecon eldoni tiun ĉi por la firmo neoportunan verkon, kie kaj kiel mi volos.

La supre dirita punkto estas la ĉefa, kiun mi nun postulas. En ĉio mi ĝis nun cedis al la firmo, sed almenaŭ tiun ĉi punkton la firmo devas nepre ŝanĝi. Krom la dirita punkto mi deziras ankoraŭ kelkajn ŝanĝojn bagatelajn, pri kiuj jam certe estos nenia disputo, ĉar ili havas nenian signifon, sed prezentas nur puran formalaĵon. Nome:

2) a) unu fojon en jaro la firmo devas sendi al mi precizan kalkulon pri ĉiuj libroj presitaj kun mia aprobo kaj pri la nombro da ekzempleroj presitaj de ĉiu el ili;

b) en la kontrakto devas esti klare dirite, ke por la eldonado de miaj ĉiujaraj “Adresaroj” kaj por la skribado de ia artikolo en ia Esperanta gazeto mi ne bezonas peti permeson de Hachette.

Kune kun tiu ĉi letero mi resendas al Vi la kontraktojn. Tuj kiam la montritaj malgrandaj ŝanĝoj en ili estos faritaj, mi ilin subskribos.

Mi petas Vin volu transsendi tiun ĉi mian leteron al sinjoro Bourlet.

22. I. Kontrakto Zamenhof-Beaufront.

22-26. Januaro 1903.

23. II. Kontrakto Hachette-Zamenhof-Beaufront.

30. Januaro 1903.

(Post indiko, ke la antaŭaj kontraktoj estas nuligitaj, kaj, menciinde, la Unuflanka Cedo de la 16-29. Junio 1901, la kontraktantoj klarigas jenon:)

D-ro Zamenhof, dezirante certigi la unuecon kaj la purecon de la lingvo Esperanto, decidis kunigi ĉe unu sola eldonisto la verkojn, al kiu li donis aŭ donos sian aprobon [...]

Art. 1-a. D-ro Zamenhof cedas al s-roj Hachette kaj K^io la ekskluzivan rajton surmeti la mencion “Aprobita de D-ro Zamenhof” sur ĉiujn esperantajn librojn aprobitajn de li, kiuj estos publikigitaj en Francujo aŭ eksterlande.

Art. 2-a. Ĉiu peto pri aprobado devas esti direktata al s-roj Hachette; D-ro Zamenhof ne rajtos akcepti ian ajn senpere.

Art. 3-a. (Hachette devontigas sin publikigi du vortarojn, E.-franca kaj Franca-E., kaj unu gramatikon kun ekzercaro.)

Art. 5-a. (El la literaturaj manuskriptoj, Hachette rajtos publikigi nur tiujn, kiuj plaĉos al ili.)

Art. 6-a. Kiel prezon de tiu cedo, s-roj Hachette kaj K^io pagos al D-ro Zamenhof [...] aŭtorrajtojn de 2% el la prezo de broŝurita ekzemplero, por ĉiu presita ekzemplero, kaj tiun tantiemon ili devigas sin pagi al li [...] dum la tuta daŭro de lia literatura posedrajto.

Art. 8-a. (Hachette devontigas sin publikigi la samajn tri librojn en Anglio, Germanio, Italio, Hispanio, Svedio kaj Danio, antaŭ la unua de Junio 1904, ĉu per si mem, ĉu per alilandaj eldonistoj.)

Art. 9-a. D-ro Zamenhof devontigas sin leĝe persekuti, en akordo kun s-roj Hachette kaj K^io:

1^o ĉiujn, kiuj mencios sur esperanta volumo ian aprobon de D-ro Zamenhof, ne akirinte ĝin;

2^o ĉiujn, kiuj, sub la nomo “Esperanto”, publikigos volumojn, kiuj ne estos en vera Esperanto [...]

Art. 10-a. (Hachette rajtas nuligi la kontrakton laŭplaĉe, kun kondiĉo sciigi D-ron Zamenhof ses monatojn antaŭe. Indiko de la kondiĉoj por reaĉeto de la stoko kaj kliŝoj.)

Art. 11-a. Dum la tuta daŭro de la jena kontrakto, D-ro Zamenhof devontigas sin krome doni al s-roj Hachette, prefere al ĉiuj aliaj, la ekskluzivan rajton publikigi siajn proprajn verkojn en aŭ pri la lingvo Esperanto, kondiĉe de aŭtorrajtoj de 20% por la francaj eldonaĵoj [...]

Sed li restas libera, kontraŭ S-roj Hachette, daŭrigi la publikigadon de sia Esperanta Adresaro kaj aperigi en gazetoj kaj revuoj laŭplaĉe artikolojn, kun la sola kondiĉo, ke li ne kolektos ilin en libron.

Art. 12-a. Ĉiun jaron, post la jara inventaro de la 1-a de Marto, D-ro Zamenhof ricevos dum la monato Aprilo la titolojn de la esperantaj libroj presitaj en la antaŭa jaro, kun la cifero de la eldon-kvanto.

24.

sekve de interkonsento absoluta [...] Tuj de la monato Junio 1901 ĝia publikigo estis decidita kaj tiam precipe por ebligi, ke oni atendu pacience la Vortaron franca-Esperantan, kiun mi finas kaj fiksas nun sub la konstanta kontrolo de D-ro Zamenhof [...] (kaj) kiu estos pli riĉa je vortoj ol estas la vortaro mem de la Franca Akademio, havos precipe la rolon liveri al la tradukantoj, al la verkantoj, la plenan materialon, per kiu ili povos esprimi ĉiujn nuancojn logikajn kaj precizajn de la homa pensado.

25. Pri la Mistera Kontrakto (O.V., p. 223*).

(En la teksto, oni korektu jenajn preserarojn: p. 223/-3: kiom (ne: kiam); p. 224/8: la tute (ne: tuta) privata; p. 225/-1: miaj financaj (ne: niaj francaj).)*

26. Antaŭparolo al la Fundamenta Krestomatio (O.V., p. 42*).

La Fundamenta Krestomatio [...] povos servi al ĉiuj kiel modelo de esperanta stilo kaj gardi la lingvon de pereiga disfalo je diversaj dialektoj [...]

Atentan tralegon de la Fundamenta Krestomatio mi rekomendas al ĉiu, kiu volas skribe aŭ parole uzi la lingvon Esperanto. Sed precipe atentan kaj kelkfojan tralegon de tiu ĉi libro mi rekomendas al tiuj, kiuj deziras eldoni verkojn en Esperanto; ĉar tiu, kiu eldonas verkon en Esperanto, ne koniĝinte antaŭe fundamente kun la spirito kaj la modela stilo de tiu ĉi lingvo, alportas al nia afero ne utilon, sed rektan malutilon.

Ĉiuj artikoloj en la Fundamenta Krestomatio estas aŭ skribitaj de mi mem, aŭ — se ili estas skribitaj de aliaj personoj — ili estas korektitaj de mi en tia grado, ke la stilo en ili ne deflankiĝu de la stilo, kiun mi mem uzas. (Kp n^o 38*.)

27.

Por la parto (la kvarono), kiun tiu verko ŝuldas al D-ro Zamenhof, mi cedas al li la trionon de la produkto, kion mi faras ankaŭ pri mia vortaro. — Sed kial tiu ĉi noto? Ĉar troviĝis afabluloj por diri, ke la verko ne estas mia, kaj ke mi prirabas la doktoron [...]

28. Letero de Bourlet al Michaux (5.VII.05. — Kp n^o 18*).

Nur en Junio 1903, kiam la firmo Hachette ricevis de Hispanio la skribajn pruvojn, ke Beaufront uzis sian privilegian situacion por trudi al la ne-francaj esperantistoj siajn verkojn tradukotaj ekskluzive de ĉiuj aliaj en la K.A., nur tiam ĝi rompis ĉiujn amikajn rilatojn kun li, kaj ĉesis informi lin pri la stato de la aferoj. De tiam ĝi ekkutimis turni sin al mi [...]

29. Poŝtkarto al Deligny (23.VI.03).

Mi ricevis la memoraĵan karton kaj dankas kore. Al ĉiuj membroj de la Grupo Esperantista en St. Omer kunigitaj por la Esperanta Ekspozicio mi sendas mian plej koran saluton.

30. Poŝtkarto al Michaux (27.VIII.03).

Kara Sinjoro!

Kun vera plezuro mi ricevis la specimenon de la plumoj “Esperanto” kaj mi kore Vin dankas. Tiuj plumoj estas bonega rimedo de propagando kaj mi deziras al ili la plej bonan sukceson. — Ĉu la firmo ne povus montri al mi, per kiu Varsovia komercisto mi povus venigi al mi skatoleton da* tiuj plumoj? Mi volonte aĉetus 4-5 skatoletojn.

31. Letero al Couturat (27.VIII.03).

[...] Mi petas Vin, volu sendi al mi la “Historion de Lingvo Universala”, kiam ĝi estos preta. Via libro estos tre grava akiro por la literaturo de nia ideo. La kritikon, kiun Vi tie faras pri Esperanto, mi akceptas kun plezuro kaj plena kontenteco, ĉar Vi ja scias, ke mi mem neniam pretendas, ke Esperanto estas io tute perfekta. Se la Akademioj volus akcepti Esperanton, mi ne sole ne protestus kontraŭ diversaj plibonigoj, sed mi mem petus, ke ia aŭtoritata komitato entreprenu ĉiujn tiujn plibonigojn, kiuj montriĝis utilaj en la daŭro de la 16-jara praktika uzado de la lingvo.

Kun kora saluto.

32.

“Tiel ĝi ne estas lingvo artefarita, rigidiĝinta kaj senviva, blindimitaĵo de niaj lingvoj; ĝi estas lingvo kapabla vivi, kreski kaj superi per la riĉeco, fleksebleco kaj diverseco ĉiujn lingvojn naturajn. Fine ĝi estas lingvo povanta posedi elegantecon kaj stilon, se tio estas vera, ke la reala eleganteco konsistas el simpleco kun klareco kaj ke la stilo estas nur la ordo, kiun oni metas en la esprimo de l’ pensoj.”

Beaufront, de kiu mi pruntas tiun tradukon, laŭde recenzas pri la libro, sed faras rezervajn rimarkojn:

“Ne trovante Esperanton ideale perfekta, (tamen) mi ne povas konsenti pri ĉiuj kritikoj faritaj en la verko, ĉu koncerne la sintakson, ĉu koncerne la vortaron de la lingvo”; kaj la sintaksajn kritikojn li lerte refutas.

33. Poŝtkarto al Cart (18.X.03: O.V., p. 528*).

Pri la intenco de s-ro Beaufront mi povas vin trankviligi: li ne volas ŝanĝi ion en la Universala Vortaro, sed paralele kun “ĉirkaŭmano” doni ankaŭ la vorton “braceleto”. Ŝanĝoj estos farataj neniaj, nek en la gramatiko, nek en la vortaro ĝis tiu tempo, kiam la afero de Esperanto estos transirinta en la manojn de ia absolute aŭtoritata internacia Akademio [...]

34. Letero al Cart (2.XI.03: O.V., p. 529*).

35.

La situacio de la doktoro kaj la mia estas tre diferencaj: li estas la aŭtoro de Esperanto kaj mi ne. Kiu do ne vidas, ke lia patreco ĝenas en la plej alta grado nian karan majstron, kiam oni proponas al li ŝanĝojn, kiujn li juĝas malbonaj aŭ neĝustatempaj [...] Se li pure kaj simple rifuzas, li sentas, ke tuj lia korespondanto diras al si: li tiel agas nur pro trograndigo aŭ pro blindeco de amo patra. Malpli ol alia, pro tio, la doktoro povas senkaŝe kondamni [...] kion eble li kondamnas intime kiel malbonan por Esperanto aŭ kiel neĝustatempan por ĝi [...]

36. Poŝtkarto al Couturat (2.XI.03).

Kara Sinjoro!

Kun vera plezuro mi ricevis Vian libron pri la historio de lingvo internacia kaj mi legis ĝin kun granda intereso. La libro estas bonega kaj prezentas tre gravan kaj utilan akiron por la literaturo de nia ideo. Mi estas konvinkita, ke ĉiuj amikoj de nia ideo akceptos Vian libron kun estimo kaj danko, kiujn ĝi plene meritas. Al Vi kaj al S-ro Leau mi sendas mian koran gratulon pro la sukcesa plenumo de Via granda laboro.

37. Letero al Bourlet (21.XI.03).

Kara Sinjoro!

La intencon de la firmo Hachette eldoni grandan serion da libretoj Esperantaj mi plene aprobas. Estus utile doni pri tio ĉi sciigon en la Esperantaj gazetoj kaj inviti la aŭtorojn sendi verketojn. — Dokumentojn por la ekspozicio mi bedaŭrinde ne povos sendi, ĉar mi preskaŭ nenion havas: poŝtajn kartojn mi ne kolektas; diversajn librojn, kiujn mi havis, oni pruntis de mi kaj ne redonis al mi. Tamen mi serĉos, kaj se mi trovos ian dokumenton, kiu povus havi intereson, mi ĝin sendos al Vi. Ankaŭ cilindron fonografan kun mia Esperanta parolo mi sendos al Vi post 8-10 tagoj.

Laŭ mia opinio estus tre bone, se, antaŭ la forsendo de la materialo Amerikon, oni aranĝus plenan kolekton de ĉiuj ĝis nun elirintaj Esperantaj verkoj kaj gazetoj kaj farus de tiu ĉi kolekto bonan fotografaĵon (sufiĉe grandan). Kopiojn de la fotografaĵo ĉiu esperantisto volonte aĉetus, kaj se tia fotografaĵo pendus sur la muro en la ĉambro de ĉiu esperantisto, tio ĉi estus por nia afero grandega reklamo, ĉar tiam la ĉambro de ĉiu esperantisto prezentus tre efikan ekspozicion Esperantan.

Sed la plej efika maniero de propagando estus, se oni povus aranĝi migrantan teatran trupon Esperantan (mi pensas, ke en Parizo estus tre facile trovi impresarion, kiu aranĝus tian trupon). Tia trupo, migrante tra ĉiuj plej gravaj urboj de Eŭropo kaj Ameriko kaj donante ĉie teatran prezentadon de iaj dramoj en Esperanto, aŭ almenaŭ dialogojn kaj kantojn en tiu ĉi lingvo, farus ĉie grandan bruon kaj alportus al nia afero riĉegajn fruktojn, ĉar nenia teoria parolado pri Esperanto povas tiel bonege efiki, kiel ludado de dramoj aŭ almenaŭ kantado en Esperanto. [Ĉar tio ĉi estus io originala, la publiko ĉie volonte vizitus tian teatron kaj multe parolus pri ĝi, tiom pli se la komenco de prezentadoj estus farita en Parizo mem kaj la artikoloj en la Parizaj gazetoj antaŭpretigus la scivolecon de ĉiuj aliaj urboj de la mondo.] Mi estas tute konvinkita, ke la enspezoj de tia trupo ĉie kun profito kovros ĉiujn elspezojn (tiom pli, ke la kaso de la trupo povus vendadi ankaŭ librojn esperantajn) kaj por nia afero tio estus la plej efika propagando.

Pri Via propono elekti jam nun personojn, kiuj povos post mia morto anstataŭi min en la aprobado de libroj, mi nun ankoraŭ nenion povas diri al Vi, ĉar tio ĉi postulas tre seriozan pripenson. Mi pripensos la aferon kaj donos al Vi respondon post 10-15 tagoj.

38. Letero de Beaufront al Bourlet (28.XI.03). El la franca.

Nur de du tagoj mi havas la Fundamentan Krestomation [...] Ho ve! trifoje, centfoje ho ve! Kun tiu modelo oni rajtas ĉion fari [...] Feliĉe mia apogpunkto restas vera: la aprobo fare de la doktoro pri ĉio, kion mi produktis, post kiam mi devigis lin, jen per ruzoj, jen per la plej precizaj demandoj, fari seriozan ekzamenon [...] Tial mi petegis lin revizii kaj elimini kun akuratega severeco. Mi kredis, ke ĝuste pro tio li postulis, ke li mem persone korektu la presprovojn [...]

Nun, kara amiko, vi tuŝas per la fingro tiun tre veran fakton, ke, se Zamenhof estis la aŭtoro de Esperanto, mi estis, dank’ al tio, kion oni nomis mia troa severeco, dogmemo ktp., ĝia vera konservanto [...]

Legu do “La deveno de la virino”, kiu estas la sklava imitado de la rusaj inkoativoj: ĝi estas la triumfo de la ek-. Mi nenion diras pri la “ne… pli”, anstataŭ “ne… plu”, kiun Zamenhof estis forlasinta, deklarante, ke pli devas esti uzata nur por la komparativo [...] La duono de la libro malaperus kun avantaĝo. Kia situacio! [...] En efektiveco, ĉe pli ol la duono, la “Fundamenta Krestomatio” prezentas al ni, ne la stilon de la doktoro, sed la stilon, apenaŭ reviziitan, de personoj, kiuj plejparte sciis nur iomete Esperanton, kaj ne estis kapablaj elekti bonajn tekstojn, ĉar ili estis nekapablaj ilin traduki kaj iafoje ilin bone kompreni [...]

39. Letero al Bourlet (11.XII.03).

Kara Sinjoro!

Mi multe meditis pri Via propono elekti personojn, kiuj povus donadi “aprobon” post mia morto. La afero ne estas tiel simpla, kiel ĝi ŝajnas, ĉar ĝi facile povus elvoki grandajn disputojn kaj malkontentecon. Jam la aranĝon de mia “aprobado” multaj akceptis tre malamike; tiom pli granda estus la komuna malkontenteco, se mi dirus al la mondo esperantista: “obeu tiun kaj tiun personojn!”. Kaj por Hachette miaj elektitoj prezentus nenian garantion! Tial mi devis serĉi ian rimedon, por de unu flanko ne ofendi per aŭtokrateco la mondon esperantistan kaj de la dua flanko krei por Hachette la garantion, ke la eldonoj de tiu ĉi firmo estos ĉiam aŭtoritataj por la esperantistoj. Ŝajnas al mi, ke la plej bona rimedo estas: aranĝi jam nun “Centran Komitaton”, kiu povus prezenti por ĉiuj konstantan kaj neniun ofendantan aŭtoritaton.

Tial mi sendas nun al Vi projekton de artikolo pri tiu Centra Komitato kaj mi petas Vin:

1) volu skribi al mi Vian propran opinion pri tiu ĉi artikolo;

2) volu klarigi la enhavon de tiu ĉi artikolo al la ĉefoj de la firmo Hachette kaj demandi ilin, ĉu ili trovas tiun aranĝon bona por ili;

3) en la okazo, se Vi kaj la firmo Hachette aprobos mian intencon, tiam (sed ne pli frue ol tiam!) volu proponi mian artikolon al la tuta komitato de la Pariza Grupo kaj demandi ĝin, ĉu ĝi aprobas mian intencon.

Se Vi, la firmo Hachette kaj la Grupo Pariza aprobos mian intencon, tiam mi sendos mian artikolon al la Esperantaj gazetoj.

Por la firmo Hachette la aranĝo de Centra Komitato donus* por ĉiam la plej certan garantion, ĉar la vortoj “aprobita de la Centra Komitato” havos ĉiam por ĉiu grandan valoron, dum la vortoj “aprobita de A, B aŭ C” havus por la mondo nenian signifon, se oni eĉ scios, ke tiuj personoj estas elektitaj de la aŭtoro de la lingvo.

Se Hachette akceptos mian proponon, tiam oni devos al ĉiuj ĝis nun faritaj kontraktoj aldoni apartan alplenigon, ke “ĉio, kio estas dirita en la kontraktoj pri la aprobo de Zamenhof, konservas senŝanĝe sian tutan forton por la aprobo de la Centra Komitato”.

Ĉar ĝis mia morto mi konservos la oficon de “cenzuristo de la Komitato” por mi mem, sekve en la daŭro de mia tuta vivo la tuta ordo de aprobado restos tute tia sama, kiel ĝis nun; nur post mia morto Hachette devos sendadi la manuskriptojn al la nova cenzuristo.

Atendante Vian respondon, mi restas Via sindona.

40. Letero al Bourlet (19.XII.03).

Kara Sinjoro!

La proponon de Hachette pri miaj Adresaroj mi volonte akceptas. Por ke neniu pensu, ke Hachette per sia Jarlibro faras al mi ion malagrablan, mi eĉ proponas rimedon pli radikalan, nome tute transdoni la ĉiujaran eldonadon de Adresaroj al Hachette. Se la firmo Hachette kaj la redaktoro de la Jarlibro konsentas, tiam mi intencas aranĝi la aferon en la sekvanta maniero:

En la plej proksima Adresaro (kies manuskripton mi sendos al Vi post 3 semajnoj) mi sciigos, ke de nun ĉiuj novaj aliĝoj devas esti sendataj ne al mi, sed al s-ro de Ménil. Ĉio alia restos kiel antaŭe, t.e.: ricevinte de iu persono la papereton de aliĝo, kune kun traduko kaj 40 centimoj, s-ro de Ménil sendos al tiu persono unu ekzempleron de la lasta Adresaro, en kiu sur la responda loko s-ro de Ménil estos enskribinta la nomon kaj numeron de la nova aliĝinto. (Ĉar en la unua tempo multaj ankoraŭ ne scios pri la nova aranĝo kaj sendados tiujn aliĝojn al mi, tial mi ĉiusemajne transsendados al s-ro de Ménil ĉiujn ricevitajn aliĝojn kune kun la ricevita mono, kaj s-ro de Ménil jam mem ĉiun enskribos kaj al ĉiu sendos Adresaron kun numero.)

Hachette povos ĉiujare enigadi la Adresaron en sian Jarlibron; sed krom tio la firmo devos ĉiufoje presadi la Adresaron ankaŭ aparte, por ke ĝi povu esti sendita al ĉiu nova aliĝinto kiel signo de lia akcepto en la esperantistaron.

La Adresaro estos ĉiam plena propraĵo de la firmo Hachette, kiu povos ĝin presadi kaj vendadi en kiom da ekzempleroj ĝi volos; sed la prezo de la Adresaro ĉiam devas resti egala, nome 40 centimoj. Se la nombro de aliĝantoj estos tiel granda, ke vendi por 40 centimoj la Adresaron estus neoportune, tiam ĉiuj 1.000 adresoj povus esti eldonataj aparte, kaj ĉiu nova aliĝinto ricevus por siaj 40 centimoj ne la Adresaron por tuta jaro, sed nur la adresaron de la lastaj 1.000 personoj.

La 40 centimoj, kiujn ĉiu nova aliĝinto pagas, apartenados plene al la firmo Hachette. Mi ricevados de tiuj pagoj nenion. Por la Adresaroj kaj Jarlibro mi ricevados de Hachette nur tiun malgrandan procentan sumon, kiun mi ricevas por ĉiu alia fremda verko el la “Kolekto Aprobita” (t.e. 1,6% por mi kaj 0,4% por s-ro de Beaufront).

Mi esperas, ke la firmo Hachette kaj la redaktoro de la Jarlibro estos kontentaj je mia propono. Se la nova ordo por la Adresaroj estos aranĝita, tiam en la verdaj folietoj de aliĝo anstataŭ mia adreso Hachette devos doni la adreson de la nova redaktoro de la Adresaroj.

Mi atendas Vian respondon. Kiam Vi skribos al mi, ke Vi jam havas fideblan personon, kiu prenas sur sin la regulan kondukadon de la Adresaroj kaj la sendadon de adresaro kun numero al ĉiu nova aliĝinto, tiam mi jam al la nun aperonta Adresaro almetos la necesan klarigon kaj la manuskripton mi sendos al Vi post 3 semajnoj.

P.-S. — Kiam Vi estos ĉe s-ro Bréton, tiam, mi petas, volu memorigi al li, ke li ne prokrastu la sendadon de mono al mi por mia Krestomatio, ĉar mi nun treege bezonas monon.

Al la venontaj festoj kaj nova jaro mi deziras al Vi ĉion plej bonan.

41. Letero al Michaux (25.XII.03).

Kara Sinjoro!

Via letero de 19/XII venis al miaj manoj tro malfrue, tial mi bedaŭrinde havis jam nenian eblon liveri al Vi poŝtan karton fotografeblan antaŭ la 27 de Decembro. Mi forte tion ĉi bedaŭras. Se Vi iam bezonas ion al certa limtempo, volu ĉiam skribi al mi multe pli frue. Supozante tamen, ke mia karto povos taŭgi al Vi por ia alia okazo, mi hodiaŭ samtempe kun tiu ĉi letero sendas al Vi ankaŭ la deziritan poŝtan karton.

Por Viaj bonaj sciigoj mi kore Vin dankas. La alsenditan ĵurnalon mi ricevis kun danko kaj legis kun plezuro. Via energia kaj fruktoporta laborado restos neforgesebla en la historio de nia afero.

Kun kora saluto kaj ĉiuj bondeziroj al la nova jaro.

42. Poŝtkarto al Michaux (25.XII.03).

Al Sinjoro A. Michaux,
en Boulogne-sur-Mer.

Al la unua jara datreveno de la fondo de la Grupo Esperantista en Boulogne-sur-Mer mi sendas mian koran saluton al ĉiuj estimataj membroj de la Grupo kaj precipe al ĝia talenta kaj energia prezidanto. En la daŭro de unu jaro la Grupo Bulonja jam multe faris por nia afero. Bela estas la sankta fajro, kiu brulas en la koro de la Bulonjaj esperantistoj kaj belaj estas la fruktoj, kiujn tiu ĉi fajro maturigas. Vivu la Bulonjaj esperantistoj, vivu la Bulonjaj amikoj de la homara frateco!

43. Letero al Bourlet (10.I.04).

Tre Estimata Sinjoro!

Koran dankon por Viaj bondeziroj. Akceptu ankaŭ de mi la plej bonajn dezirojn, tiom pli sincerajn, ke mi komprenas ja tre bone, ke kun la bona farto de Via persono estas ligita ankaŭ la bona farto de nia tuta afero.

Kredu al mi, ke ne sole mi, sed ankaŭ ĉiuj esperantistoj scias tre bone, kiuj estas la plej meritaj personoj en la nuna stato de nia afero. Ni ne parolas nun pri tio, ĉar ne venis ankoraŭ la tempo; sed pli aŭ malpli frue la tempo venos, kaj tiam la esperantistoj scios tre bone, al kiu ilia afero ŝuldas la plej gravan dankon. Ĝis tiu tempo ni devas esti paciencaj, forgesi ĉiujn ofendojn, ĉian personan malamikecon kaj labori ĉiuj en plej granda harmonio kaj unueco, ĉar nur unueco venigos nin al nia celo, dum reciproka malamikeco povas facile detrui ĉiujn fruktojn de nia laborado.

La manuskripton de la Adresaro mi sendos al Vi post 6-8 tagoj. Enigi la Jarlibron en la “Kolekton aprobitan” aŭ ne enigi — tion ĉi mi lasas al la decido de la firmo Hachette mem. Ankaŭ la difinon de la grandeco de procentoj, kiujn mi ricevados de la Jarlibro, mi lasas al la decido de la firmo (sed kompreneble tiu ĉi procento ne devas esti malpli granda ol 2%).

De miaj verkoj s-ro de Beaufront ricevas nenian procenton; li ricevas nur 0,4% de la verkoj de aliaj aŭtoroj de la “Kolekto Aprobita”.

Detalojn pri la dialekto proponita en 1894 mi nun jam ne memoras bone; sed pri la formoj “kvu”, “nu”, k.t.p., mi memoras bone, ke mi mem ilin elpensis.

Kun kora saluto.

44. Poŝtkarto al Bourlet (23.I.04).

Kara Sinjoro!

Mi ricevis Vian leteron kun la propono de s-ro Patricot pri la asekuraj kontraktoj en Esperanto. Doni al Vi respondon pri tio ĉi mi povos ne pli frue ol post 10-12 tagoj, ĉar mi estas nun treege, treege okupita, kaj la afero ja postulas pripenson.

En la “Adresaro”, kiun mi sendis al Vi, mankis la n-roj 8.901 ĝis 8.950. Tial mi nun sendas ilin al Vi. — La alfabetan registron de ĉiuj nomoj kaj la adresojn ripetitajn kaj ŝanĝitajn mi sendos al Vi en la venonta semajno.

La provajn presaĵojn de la Adresaro s-ro de Ménil kredeble korektos mem; tamen pro la diversaj rusaj adresoj, kiuj sin trovas en la Adresaro, estus bone se s-ro de Ménil alsendus la provajn presaĵojn por trarigardi ankaŭ al mi.

45. Letero al Seynaeve (?.I.04: O.V., p. 426*).

46. Letero al Bourlet (5.II.04).

Kara Sinjoro!

47. Letero al Bourlet (16.II.04).

Kara Sinjoro!

Mi volas nun konsiliĝi kun Vi kaj kun la tuta Grupo Pariza pri la sekvanta afero:

Por silentigi ĉiujn niajn kontraŭulojn, montrante al la tuta mondo tute precize la veran celon kaj esencon de nia penado, kaj samtempe por fari por nia afero kelkan utilan bruon en la mondo, mi pensas, ke estus utile, se ni verkus certan “Deklaracion pri la Esenco de la Esperantismo”; kaj, kolektinte sub ĝi la subskribojn de 50-60 plej eminentaj kaj laŭtnomaj esperantistoj el ĉiuj landoj de la tuta mondo (kio imponante montrus la tutmondan disvastiĝon de nia afero), ni dissendus tiun ĉi deklaracion al 2.000-3.000 plej gravaj gazetoj de la tuta mondo. [Por la “Deklaracio” ni povus peti la subskribon ankaŭ de tiaj personoj, kiuj mem ne estas esperantistoj, sed aprobas nian aferon, kaj kies gloraj kaj popularaj nomoj donus al nia Deklaracio grandan pezon (ekzemple Jules Verne kaj aliaj.)]

Mi sendas al Vi nun projekton de tia deklaracio kaj mi petas Vin, volu ĝin prezenti en unu el la kunvenoj de la Pariza Grupo kaj en mia nomo demandi la kunvenon pri la sekvantaj punktoj:

1) Ĉu la kunveno trovas, ke la dissendo de tia Deklaracio estus utila por nia afero aŭ ne;

2) Se la kunveno aprobas la principon de la Deklaracio, tiam la membroj de la Grupo Pariza pripensu, kia estus la plej bona teksto por tiu ĉi Deklaracio (Mian tekston mi sendas al Vi nur kiel ekzemplon kaj projekton);

3) Se la Pariza Grupo aprobas la ideon de dissendo de Deklaracio, tiam mi petas sciigi min, ĉu la Pariza Grupo volos preni sur sin la iniciativon en tiu ĉi afero, t.e. kolekti por la Deklaracio la subskribon de 50-60 plej eminentaj amikoj de Esperanto el ĉiuj landoj de la mondo kaj dissendi ĝin al la plej gravaj gazetoj de la mondo.

P.-S. — Tia Deklaracio estus por ni utila ne sole en rilato al la mondo ekstera, sed ankaŭ por la esperantistoj mem ĝi prezentus klaran kaj precizan programon, kiu metus finon al ŝanceliĝado, dubo, disputoj, parolado pri reformoj k.t.p. En la ekstera mondo faros grandan impreson jam la sola fakto, ke la Deklaracio portos la subskribojn de reprezentantoj de 30-40 landoj! [Tiajn kolektivajn dokumentojn la mondo ja ŝatas pli certe ol ĉian plej elokventan kaj plej logikan admonadon.] Tiu ĉi “Deklaracio” estos ĉiam ankaŭ la plej malkara, oportuna kaj tre efika propagandilo en la manoj de ĉiuj esperantistoj, ĉar ne devigante iun legi grandajn broŝurojn, ĝi sur malgranda folieto en kelke da vortoj prezentos al ĉiu varboto ne sole la tutan esencon de nia afero sed ankaŭ ĝian staton de tutmonda disvastiĝo.

Tiu ĉi nia Deklaracio estos ankaŭ tre grava kaj eksterordinara efika armilo kontraŭ la malutilo, kiun nune alportas al nia afero la “Delegacio”. Vi scias, ke persone mi estas granda amiko de la “Delegacio” kaj mi deziras al ĝi sincere la plej bonan sukceson; sed ĝis la tago, kiam la celo de la Delegacio estos atingita (kaj mi forte timas, ke tiu tago neniam venos), la laborado de la Delegacio estas por ni tre malutila per tio, ke, promesante elekton, ĝi dume paralizas ĉiun laboradon de niaj amikoj, ĉar, sciante pri la Delegacio, la mondo ne volas aliĝi al ni, sed atendas, ĝis “la elekto estos farita”. Nia Deklaracio klare montros al la mondo, ke nia laborado kaj la laborado de la Delegacio tute ne estas reciproke malamikaj, kaj atendante trankvile la rezultatojn de la Delegacio (se tiu rezultato iam venos), oni povas tamen tre energie laboradi por la disvastigado de Esperanto.

48. Protokolo de la Kunsido de la Komitato de SFPE (21.II.04).

La Komitato, bedaŭrante la eksiĝon de S-ro Bourlet kaj konfesante la tre grandajn servojn, kiujn li faris al la afero Esperantista, tamen nur povas ĝin akcepti, pro la cirkonstancoj, en kiuj ĝi okazis. — Unuvoĉe.

49. Letero al Bourlet (17.III.04).

Kara Sinjoro!

La kontrakton pri la “Adresaro” mi bedaŭrinde ne povas akcepti, ĉar la kontrakto min ligus por ĉiam kaj mi tion ĉi tute ne deziras. Vi povas diri al la firmo Hachette, ke mi permesas al ĝi presi mian Adresaron de 1904 en ĝia Jarlibro, mi kredeble donados tiun ĉi permeson ankaŭ en la venontaj jaroj, — sed ligi min por ĉiam per ia kontrakto mi ne deziras, ĉar mi tute ne povas antaŭvidi, ĉu morgaŭ la cirkonstancoj ne devigos min denove eldonadi mem la Adresaron. Al s-ro de Ménil Vi povas diri, ke mi sendados al li ĉiujn* ricevatajn novajn aliĝojn kaj mi transdonas al li la rajton presigadi kaj vendadi la Adresaron, se li nur plenumados la ĝisnunajn kondiĉojn (t.e. al ĉiu nova aliĝinto sendi por liaj 40 centimoj la Adresaron kun montro de la numero donita al li); sed ligi min per ia kontrakto mi ne deziras.

Se Vi deziras ricevi returne la projektojn de la ambaŭ kontraktoj, volu sciigi min, kaj mi ilin tuj resendos al Vi.

Rilate la pagon Vi povas diri al Hachette, ke mi akceptas la 4 centimojn por ĉiu ekzemplero.

Mi petas Vin, volu kiel eble plej baldaŭ sendi al mi respondon pri la “Deklaracio” kiun mi sendis al Vi antaŭ 4 semajnoj.

P.-S. — Antaŭ kelke da tagoj mi ricevis de la firmo Hachette la sciigon, ke ĝi sendis al mi por trarigardo la manuskripton de Esperanto-Dana vortaro. Sed bedaŭrinde la firmo sendis tion ĉi per poŝta paketo, kaj tial mi ĝin ricevos kredeble ne pli frue ol post 10-12 tagoj kaj la ricevado estos ligita kun grandaj klopodoj kaj kostoj. La firmo devas ĉion sendi al mi ĉiam nur per banderolo, ĉar la ricevado de eksterlandaj fermitaj poŝtaj paketoj estas en mia lando (por personoj privataj, ne librovendistoj) ligita kun grandaj malfacilaĵoj, perdo de* tempo kaj elspezoj.

50. Poŝtkarto al Bourlet (26.III.04).

Kara Sinjoro!

Hodiaŭ mi sendis al Vi per rekomendita banderolo la tradukon de s-ro K. Bein “La Fundo de l’ Mizero”. Mi ĝin korektis kaj mi donas al ĝi mian aprobon. Volu diri al la firmo Hachette, ke ĝi povas presi tiun ĉi verkon en la “Kolekto Aprobita”. Skribi mian aprobon sur la manuskripton mem mi ne povis, ĉar laŭ la artik. 2. de la kontrakto mi havas la rajton fari tion ĉi nur sur tiuj manuskriptoj, kiujn mi ricevas rekte de Hachette. — Pri la kontrakto de la Adresaro mi skribos al Vi post 2-3 tagoj.

51. Letero al Bourlet (28.III.04).

Kara Sinjoro!

52. Poŝtkarto al Michaux (30.III.04).

Kara Sinjoro!

La gazetojn mi danke ricevis. Via opinio pri la literoj supersignitaj estas tute prava. Mi diris, ke oni povas uzi h anstataŭ ˆ nur en tia okazo, se oni ne povas havi literojn kun ˆ. La redaktoro de “The Esperantist” kredeble baldaŭ rimarkos, ke li faris eraron per sia propono, kaj li ĝin forĵetos. — Sendi al Vi fonografan cilindron kun mia voĉo mi bedaŭrinde ne povas, ĉar mia fonografo tute difektiĝis kaj oni jam ne povas ĝin rebonigi.

cuique suum = al ĉiu lian siaĵon (donu);
beffroi = sonorilturo;
crypte = kripto.

53. Letero al Bourlet (12.IV.04).

Kara Sinjoro!

54. Poŝtkarto al Bourlet (13.IV.04).

Kara Sinjoro!

Resendante Vian tekston de Deklaracio, mi sciigas Vin, ke mi ne povas esti la iniciatoro de tiu ĉi deklaracio, ĉar en deklaracio de tia formo mi vidas nenian utilon; sed se la Grupo Pariza volas aranĝi inter la esperantistoj tian deklaracion, mi nenion havas kontraŭ tio ĉi.

55. Poŝtkarto al Deligny (15.IV.04).

Kara Sinjoro!

Vian “Cours Elémentaire d’Esperanto” mi ricevis kun plezuro kaj mi dankas Vin kore. Al Via bela kaj utila libro mi deziras la plej bonan sukceson.

56. Letero al Bourlet (25.IV.04).

Kara Sinjoro!

La projektojn de la Deklaracio kaj de la Centra Komitato mi danke ricevis returne. Mi dankas Vin kore ankaŭ por Via longa klariga letero. Ĉar estas neeble interkonsentigi la opiniojn de diversaj personoj, tial kredeble ĉio restos kiel antaŭe.

La kontrakton de Hachette mi ricevis kaj mi ĝin tuj subskribis kaj sendis al la firmo. Sekve ĉio estas en ordo. Mi skribis ankaŭ rekte al la firmo mian mendon de 3.000 ekzempleroj de la Adresaro kaj mi sendis la tekston por la 4 paĝoj de la kovrilo. Eble iu el la Grupo Pariza volus fari al mi la komplezon kaj ekzameni la provan presaĵon de tiu kovrilo, por ke Hachette ne devu sendadi la provan presaĵon al mi kaj por ke tiamaniere ne estu perdata superflua tempo? [Ĉar Vi skribas, ke Vi mem faros la korektadon, mi estas al Vi tre danka.] Estas por mi tre grave, ke mi ricevu la Adresarojn kiel eble plej frue, ĉar jam sen tio la Adresaro en tiu ĉi jaro treege malfruiĝis (se Hachette sendos al mi la Adresarojn en la mezo de Majo, tiam mi — dank’ al nia malbenita cenzuro — ricevos ilin ne pli frue ol en la fino de Junio!).

Pri la Deklaracio mi devas turni Vian atenton, ke mia projekto kaj la projekto de s-ro Borel estas tute malsamaj kaj havas inter si nenion komunan. S-ro Borel (nenion sciante pri mia intencita Deklaracio) proponis publikigi kolekton da atestoj (tia atestaro efektive devus esti subskribita de eminentuloj kaj pri tia deklaracio mi tute konsentas kun la opinio de la francaj amikoj, ke ĝi estus en la nuna tempo maloportuna); sed en mia projekto la eminenteco de la subskribintoj estus tute ne grava, ĉar mi projektis ne “atestaron” sed “oficialan deklaracion” de reprezentantoj de la aktiva esperantismo en ĉiuj landoj de la mondo [interalie (kvazaŭ tute okaze) inter la subskriboj sin trovus multaj nomoj kun eminentaj titoloj. Se apud la eminentaj reprezentantoj de Francujo, Anglujo, Peruo k.t.p. la leganto vidos ankaŭ nomojn el Persujo, Japanujo, Turkujo k.t.p., tiam li ne demandos kiuj estas tiuj nomoj kaj kiom da esperantistoj ili reprezentas, sed per optika iluzio li mem al si diros: “kredeble ili ankaŭ estas eminentaj homoj kaj kredeble en ĉiu el tiuj landoj ekzistas multaj esperantistoj”.] Mi ripetas, ke mia projekto kaj la projekto de s-ro Borel havas inter si nenion komunan; kaj el la opinioj, kiujn Vi citis al mi, mi vidas, ke niaj francaj amikoj tute erare intermiksis tiujn ĉi du projektojn, kiuj aperis ambaŭ tute sendepende unu de la alia. Tamen mi ne volas nun pli paroli pri tio ĉi, kaj ĉio kredeble restos kiel antaŭe; sed mi ne diras ankoraŭ mian lastan vorton: povas esti, ke poste mi ankoraŭ unu fojon prezentos la projekton (pli klare motivitan) al la juĝo de niaj amikoj.

Mian projekton pri Centra Komitato mi kredeble forĵetos, ĉar el la klarigoj, kiujn Vi donis al mi, mi vidas, ke la afero povus esti danĝera aŭ maloportuna.

Ellabori plenan detalan gramatikon estas afero tute ne ebla. La verkado de tia gramatiko postulus grandan serion da jaroj, sed en la rezultato… tia gramatiko ne sole ne faciligus la lernadon de la lingvo, sed terure ĝin malfaciligus! Se mi eĉ laborus tutan centon da jaroj kaj publikigus libron enhavantan kelkajn milojn da paĝoj, mi ja neniam povus antaŭvidi teorie ĉiujn dubojn kaj demandojn, kiuj povus aperi ĉe la lernantoj, kaj se mi ian punkton klarigus ne sufiĉe precize, mia klarigo nur erarigus la lernanton. Ĉar mi laboris super Esperanto grandan serion da jaroj, tial en mia propra kapo la tuta lingvo kun ĉiuj ĝiaj nuancoj havas formon tute difinitan kaj precizan; sed se mi volus ĉiujn eblajn nuancojn klarigi teorie mi nur malklarigus la aferon kaj terure ĝin malfaciligus. Se en la Krestomatio ia frazo en unu loko estas tradukita tute alie ol en alia loko, tio ĉi tute ne montras, ke la lingvo ne estas fiksita, tio ĉi montras nur, ke ambaŭ frazoj estas bonaj, kaj en tiaj okazoj ordoni al la lernanto “parolu nur tiel kaj ne alie” — ŝajnas al mi tute superflua malfaciligado. Laŭ mia opinio estus necese, ne ke mi verku teorian detalan gramatikon, sed ke mi verku kiel eble pli da praktikaj libroj (diversaj literaturaj tradukoj); el tiaj miaj libroj ĉiu povus lerni la lingvon kun ĝia tuta vera kaj unuforma spirito multe pli bone, pli facile kaj pli precize ol el la plej dika gramatiko.

“Grau ist alle Theorie, die Praxis ist das wichtigste.”

Por la bona disvolviĝo de nia lingvo estus plej necese, ke mi forĵetu de mi ĉian alian laboron kaj ke mi dediĉu mian tutan tempon nur al tradukado, verkado, verkado kaj tradukado. Sed ho ve! tio ĉi estas por mi tute ne ebla!

Mi devus persone verki ian grandan detalan vortaron, mi devus persone traduki ian grandan literaturan verkon aŭ verkaron. Sed bedaŭrinde mi neniam povas trovi tempon por tio ĉi, kvankam mi laboras ĉiutage de frua mateno ĝis malfrua vespero.

Kun kora saluto.

P.-S. — Ĉar jam en Novembro 1903 mi havis pli nenian adresaron, tial al ĉiu el la 700-800 novaj esperantistoj, kiuj aliĝis de tiam ĝis nun, mi sendis nur poŝtan karton kun sciigo pri lia numero kaj kun promeso, ke adresaron li ricevos en Aprilo. Por ke ĉiuj diritaj personoj ne devu atendi ĝis la fino de Junio, kaj ne bombardadu min superflue per leteroj kun demandoj kaj plendoj, estus tre bone se la Adresaro al ili estus sendita jam en Majo, tuj post la eliro, rekte el Parizo. Tial mi petas, volu min sciigi, ĉu inter la Parizaj amikoj ne troviĝos iu, kiu volos fari al mi la komplezon kaj dissendi al la diritaj 700-800 personoj la Adresaron tuj post ĝia eliro el la presejo? Lia tuta laboro ne estos granda kaj okupos ne pli ol 3-4 horojn, ĉar ĉiujn adresojn mi sendos al li jam tute prete skribitajn sur apartaj paperetoj, kaj li devos nur alglui la papereton al la banderolo, alglui poŝtan markon kaj ĵeti la banderolon en la poŝtan keston. (Ĉiujn elspezojn mi kompreneble kun danko sendos al li). En okazo se troviĝos tia persono, tiam volu peti en mia nomo la firmon Hachette, ke ĝi sendu al mi ne 3.000, sed nur 2.000 ekzemplerojn de la Adresaro kaj la ceterajn 1.000 ekz. ĝi donu rekte al tiu persono. En tia okazo volu tuj sciigi min, por ke mi povu tuj pretigi kaj sendi al Vi ĉiujn adresajn paperetojn.

57.

Plej formale kaj plej energie ni protestas kontraŭ la rajto, kiun ĵus arogis al si [...] unu ĵurnalo [...] Neniu, kaj sub nenia preteksto, havas la rajton ŝanĝi sisteme la alfabeton de Esperanto [...] Plie ni diros, ke peti pri konsilo D-ron Zamenhof, ricevi de li tiun ĉi respondon: “… sed se vi dezirus presadi per alfabeto tute reformita, tio ĉi estus tre danĝera, tre danĝera paŝo, kiu baldaŭ disfaligus nian tutan aferon”, por neniel atenti al ĝi, tio ĉi estas insulti la majstron kaj rebate ĉiujn verajn esperantistojn [...]

Konscia, ke — post Zamenhof — ni oferis pli multe ol kiu ajn por Esperanto, ni pro tio pli energie devas protesti per ĉiuj fortoj [...]

58.

En preparo ekde la fino de 1903 “Granda Kolekto da derivaĵoj, kunmetitaĵoj kaj esprimoj de la Esperanta Lingvo”, ordigitaj sub sia respektiva radiko kaj tradukitaj francen. — Tio estas, kun multe pli vastaj dimensioj, la sama prezento kaj la sama metodo, kiel en la vortaro Esperanta-franca de s-ro de Beaufront. Preparita sub la gvidado kaj la kontrolo de tiu ĉi, kun tute apartaj kondiĉoj de laboro kaj prizorgo, tiu kolekto potence helpos [...]

59. Letero al Bourlet (6.V.04).

Kara Sinjoro!

Mi dankas Vin tre kore por Via afabla promeso dissendi la Adresaron. Hodiaŭ mi sendas al Vi por tiu ĉi celo 733 adresojn sur apartaj paperetoj algluotaj al la dissendotaj ekzempleroj. La koston de la poŝtmarkoj k.t.p. la Grupo Pariza volu enskribi en mian kalkulon.

Mi jam skribis al la firmo Hachette, ke ĝi sendu al mi nur 2.000 ekz. de la Adresaro kaj la ceterajn 1.000 ekz. ĝi transdonu al Vi. Post la dissendo de la 733 ekzempleroj, el la diritaj 1.000 ekz. restos ĉe Vi ankoraŭ 267 ekz., pri kiuj mi petas, ke Vi volu fari kun ili la jenon:

50 ekz. volu transdoni al la sekretario de la Grupo Pariza por la estontaj bezonoj de la grupo;

50 ekz. volu sendi en mia nomo al s-ro K. Bolingbroke Mudie (London, 67 Kensington Gardens Sq. W);

40 ekz. volu sendi en mia nomo al D-ro Asnes (S. Peterburgo, Bolŝaja Podjaĉeskaja, N-ro 24, kv. 12);

25 ekz. volu sendi en mia nomo al Esperanto-Verlag Möller und Borel (Berlino, S, 95 Prinzenstrasse); la ceterajn

102 ekz. volu sendi al mi mem.

La 102 ekz., kiujn Vi afable sendos al mi mem, devas esti senditaj ne kiel “poŝtpakaĵo”, sed nepre sub banderolo, ĉar poŝtpakaĵojn mi ricevas ne pli frue ol post 4-5 semajnoj, dum banderolan sendaĵon mi povas ricevi tuj. Kompreneble oni ne povos sendi ĉiujn 102 ekz. sub banderolo per unu fojo, tial oni devas ilin dividi en apartajn malgrandajn banderolajn paketojn* kaj sendadi ilin al mi iom post iom.

Pardonu al mi grandanime, ke mi ŝarĝas Vin per miaj komisioj; per ilia plenumo Vi faros al mi grandan komplezon, ĉar tiam la atendantoj de la Adresaro ne bezonos perdi superfluan monaton.

Kun kora saluto.

60. Poŝtkarto al Cart (9.V.04: O.V., p. 530*).

[...] De S-ro Javal mi ĝis nun ricevis neniun leteron. Kompreneble pri ĉiaj reformaj proponoj mi respondos al li rifuze.

61. Poŝtkarto al Bourlet (22.V.04).

Kara Sinjoro!

Por Via zorgado pri mia Adresaro mi kore Vin dankas. Vian aranĝon pri la kovrilo mi plene aprobas. Mi petas Vin, volu rapidigi la firmon, ĉar de ĉiuj flankoj oni min forte bombardas.

62.

63. Poŝtkarto al Bourlet (4.VI.04).

Kara Sinjoro!

Mi ricevis Vian poŝtan karton de 21/V kaj ankaŭ la unuan dekon de la Adresaroj. Por la dissendo de la Adresaroj mi dankas Vin kore.

De la firmo Hachette mi ricevis 2 ekzemplerojn de la Jarlibro, kiu tre plaĉas al mi. Kompreneble ĝi ne estas sen eraroj, sed tio ĉi ne malhelpas; mi estas certa, ke la eraroj iom post iom estos forigitaj kaj la Jarlibro estos tre bona kaj tre grava akiro por nia afero. Ni ŝuldas grandan dankon por tiu libro al la laborema kaj pacienca redaktoro, s-ro de Ménil, kaj al la eldonistoj, kiuj ne domaĝis monon por la eldono de tiu ĉi multekosta libro. Sed antaŭ ĉio ni devas kompreneble esti dankaj al Vi, la iniciatoro kaj animo de la tuta afero.

Kun kora saluto.

64. Poŝtkarto al Michaux (7.VI.04).

Kara Sinjoro!

Kun granda plezuro mi ricevis la poŝtan karton subskribitan de ĉiuj partoprenintoj en la anglo-franca esperantista kunveno en Bulonjo. Al ĉiuj subskribintoj mi esprimas mian plej koran dankon.

Ankaŭ la gazetojn mi ricevis kun plezuro kaj mi kore Vin dankas.

65.

De tiam mi decidis uzi ĉiam la sufikson ujo nur por montri vazon, skatolon, keston, kuvon [...] aŭ ion similan, kiu entenas la aferon difinitan de la radikvorto. Kaj por arboj kaj landoj mi uzis ĉiam kunmetitajn vortojn pomarbo, pirarbo, Franclando, k.c. [...]

Pri la sufikso ingo la Universala Vortaro diras marque l’objet dans lequel se met, ou mieux s’introduit… (signas la objekton, en kiun oni metas, aŭ pli bone enŝovas).

[...] S-ro de Beaufront diras en siaj notoj: “ni rimarku cetere, ke neniam kun la sufikso ingo la aĵo enigita superas la unuon [...]” Kaj por fiksi la samon* li aldonas por la francoj, ke ingo = étui. Nun*, kiam mi korektis la presprovaĵojn de la vortaro esperanta-franca de nia submajstro, mi trovis pendingo = potence, kaj vestpendingo = pendoir. Mi eksaltis de surprizo, ĉar tiuj ingoj estis strangaj “étuis”, kaj mi skribis al nia aŭtoro, ke tiuj vortoj ŝajnas al mi malbonegaj. Li respondis: “Ilin ambaŭ — trovitajn en la plena vortaro por rusoj — mi nur metis por vidi la grimacon, kiun vi certe faros, kaj doni al vi ideon pri la malgrandaj korektoj aŭ forigoj, kiujn mi devas fari ĉi-tie kaj tie”!!

La vorto “pendingo” forflugis kaj estas anstataŭigita per pendigilo, kiu sendube estas pli ĝusta.

Tamen denove mi plispertiĝis. S-ro Fruictier klarigis al mi, ke, laŭ D-ro Zamenhof, ujo estas vazo aŭ kesto aŭ io simila, kiu entenas la tuton, kaj ingo entenas nur parton.

Jen bona klarigo. Sed kial nia majstro ne donis ĝin? [...]

Du verkojn ĉefajn ni bezonas: plenan gramatikon kun sintakso kaj vortaron kun vortfarado, ambaŭ en Esperanto verkitajn, ne de ia komentariisto pli-malpli rajta, sed de nia genia majstro mem.

66.

Nuntempe, por ke Esperanta verko havu ŝancon de vendo, estas necese, ke ĝi portu stampon garantiantan bonan faritecon. Tial la firmo Hachette certigis por si la ekskluzivecon de la Zamenhof’a stampo, kreante sian “Kolekton Aprobitan”. Estas do necese, ke ni agu same, kaj trovu por niaj verkoj Aprobon havantan antaŭ la publiko valoron egalan je l’ aprobo de doktoro Zamenhof [...] Mi pensas, ke ĉiuj konsentos kun mi pri tio, ke, post doktoro Zamenhof, S-ro de Beaufront estas la plej aŭtoritata por ekzameni manuskripton Esperantan [...]

67. Letero al Bourlet (30.VII.04).

Kara Sinjoro!

La kalkulon mi danke ricevis kaj trovas ĝin en bona ordo. Mi estos tre danka, se la Grupo Pariza volos sendi al mi sian ŝuldon, ĉar mi ĉiam forte bezonas monon.

La adresarojn XX, XXI, XXII kaj XXIII mi jam ne havas (eĉ ne unu ekzempleron): ankaŭ la “Neĝan Blovadon”.

S-rojn Mannery kaj Marchand mi enskribis kaj al ambaŭ mi sendis la Adresaron kun numero.

La “Malfermitan Leteron” en l’“Espérantiste” mi legis kun malagrabla surprizo. Kaj tion ĉi presigas S-ro de Beaufront, kiu scias ja tre bone, kiel nevolonte kaj nur post Via tre longa insistado mi subskribis la kontrakton pri la “aproboj”! Mi, la aŭtoro de Esperanto, longe ŝanceliĝadis antaŭ ol mi decidis elpaŝi kun “aproboj”, — kaj nun li volas tion ĉi fari! Kompreneble mi kun tiu ĉi entrepreno havos nenion komunan, kaj se s-ro de Beaufront proponos al mi parton de la honorario, mi ĝin rifuzos.

68.

Ne disputante pri la fundo mem de l’ afero, kiu nune estas en prilaborado internacia, ni nur rimarkigos al la aŭtoro, ke: 1-e pensi pri ekzistebleco de “Aprobo” egalvalora je tiu de D-ro Zamenhof estas almenaŭ stranga ideo; 2-e kiam firmo Hachette rifuzis eldoni verkon je siaj propraj elspezoj, tiam oni povas tamen havi la Zamenhof’an aprobon, se oni eldonas mem sian verkon (ekz-e: tiel estas eldonitaj la “Preĝareto por Katolikoj” de S-ro de Beaufront, “Filatela Vortaro” de R. Lemaire, k.a.); 3-e jam ekzistas unu kolekto, tiu de L.I., kiu jam de pli ol 18 monatoj plenumis parte la dezirojn de D-ro R.

69.

Biblioteko de “L’Espérantiste”. Kolekto publikigata sub la direkto kaj kontrolo de L. de Beaufront.

Ĉar la projekto prezentita de doktoro Rodet [...] estas unuvoĉe aprobita de multaj amikoj, ni fondas la kolekton suprenomitan [...]

70. Letero al Javal (3.VIII.04).

Tre estimata Sinjoro!

Antaŭ ĉio volu akcepti mian plej koran dankon por la du libroj, kiujn Vi afable sendis al mi kaj por la signo de memoro kaj amikeco, kiun Vi per tio ĉi montris al mi.

Nun mi transiros rekte al la demando, pri kiu Vi parolas en Via letero.

Viaj rimarkoj pri la alfabeto Esperanta estas tre ĝustaj. La literoj akcentitaj estas tre neoportunaj kaj mi estus tre kontenta, se ili ne ekzistus. Sed la forigo de tiuj ĉi literoj estus reformo, kaj en la nuna tempo ne sole ĉia farado de reformoj, sed eĉ ĉiu eĉ plej malgranda parolado pri reformoj estus por nia afero tre kaj treege danĝera. Nun ni devas antaŭ ĉio bataladi energie ne pri tiaj detaloj, sed pri la ideo mem. Kiam nia afero staros jam tute forte, kaj ĝia estonteco estos jam tute ekster ia dubo, tiam ia aŭtoritata akademio unu fojon por ĉiam faros en la lingvo ĉiujn plibonigojn, kiuj montriĝos necesaj; sed nun ĉiu eĉ plej malgranda ŝanĝo en nia afero aŭ eĉ ĉia ekparolo pri ŝanĝoj elvokos multe da disputoj kaj malpaco, kreos skismon, disigos niajn fortojn kaj alkondukos nin al tre plorinda rezultato, al kiu la plibonigoj alkondukis la lingvon Volapük. Vi komprenas ja tre bone, ke, se ni faros en la lingvo unu ŝanĝon, tuj aperos multaj personoj, kiuj postulos ankaŭ diversajn aliajn ŝanĝojn; kio plaĉos al unu, ne plaĉos al alia, komenciĝos terura interna malpaco kaj nia tuta afero baldaŭ mortos tiel same rapidege, kiel mortis Volapük post la unua ekparolo pri ŝanĝoj. Jam antaŭ dek jaroj mi provis proponi ŝanĝojn en la lingvo, sed tiam tuj komenciĝis tia grandega interna malpaco, ke, se ni tiam ne estus tuj ĉesiginta la paroladon pri plibonigoj, nia afero nun jam longe estus tute mortinta.

Tial mi petegas Vin, antaŭ ol Vi decidos alpaŝi kun Via “lettre ouverte”, pripensu bone kaj atente la tutan danĝerecon de tiu paŝo!

Kredu al mi, ke vidi en Esperanto diversajn plibonigojn neniu tiel fortege dezirus, kiel mi. Sed nun ne estas ankoraŭ la tempo por tio ĉi. Ni devas atendi, ĝis nia afero staros jam tute forte kaj ĝis ni havos aŭtoritatan akademion, kies decidoj estus leĝdonaj kaj nedisputeblaj por la tuta mondo. Ĝis tiu tempo ni devas nur propagandi kaj propagandi, kaj ĉia eĉ plej malgranda ekparolo pri reformoj estus por nia afero mortiga!

Kun profunda estimo.

71.

La idealo, kiun oni devas celi, estas la kreo de unu artefarita romida lingvo, trudante al la latina, anstataŭ la neregulajn misformadojn, kiujn ĝi suferis en la vivantaj romidaj lingvoj, analogan transformadon, reguligitan laŭ simplaj kaj unuformaj principoj [...] kaj evitante misformi la klasikan ortografion, kiam tio ne estas absolute necesa.

72. Letero al Michaux (?.IX.04).

Kara Sinjoro!

Mi tre ĝojas pro la bona sukceso de la kongreseto Calais-Dover, sed la plej multe mi ĝojas pro la decido aranĝi en 1905 kongreson internacian en Boulogne-sur-Mer. Tiu ĉi decido estas, laŭ mia opinio, tre grava kaj tre utila. Tiu kongreso havos grandegan signifon kaj, se la Bulonjaj esperantistoj bone aranĝos la kongreson, ili alportos al nia afero grandegan servon, plej grandan en la tuta historio de nia afero.

La kongreso estas tiel gravega, ke mi konsilus al niaj Bulonjaj amikoj komencante de nun, kaj en la daŭro de la tuta jaro, dediĉi sian tutan atenton kaj laboradon esperantan nur al tiu ĉi kongreso.

Se la kongreso estas bone aranĝita, tiam ĝi ne sole fortege puŝos antaŭen nian aferon en la tuta mondo, sed ĝi povos ankaŭ regule esti ripetata ĉiujare — ĉiam en alia loko — kaj fariĝi por ĉiam “plej aŭtoritata centro esperantista”, kiun nia afero jam de longe bezonas.

Kvankam por mi persone la alveturo estas tre malfacila, mi tamen streĉos ĉiujn miajn fortojn kaj mi nepre alveturos.

Estus bone, se la Bulonjaj esperantistoj tuj fondus organizantan komitaton kaj publikigus alvokon en ĉiuj gazetoj esperantistaj.

Mi estas konvinkita, ke ĉiuj esperantistoj en la daŭro de la tuta jaro volonte helpados la organizantan komitaton per siaj konsiloj kaj laboroj, por ke la kongreso fariĝu kiel eble plej sukcesa.

Kun kora saluto.

73. Letero al Michaux (26.IX.04).

Kara Sinjoro!

Viajn 2 leterojn kaj ankaŭ la gazetojn mi ricevis. Estas tre bone, ke Vi Vin turnis al la “Franca Societo p.p. Esperanto”, ĉar efektive estas necese, ke kiel oficiala aranĝanto de la kongreso aperu ne la Bulonja Grupo, sed la tuta “Franca Societo p.p. E.”.

Pri la tempo, kiu estus la plej bona por la kongreso, mi nenion povas diri al Vi; por mi persone estas tute egale, kian tempon Vi elektos. Eble estus utile fari publikan demandon pri tio per la esperantaj gazetoj? Pri la rusoj, mi povas diri, ke la lernado en la universitatoj, gimnazioj k.t.p. finiĝas en nia lando ĉirkaŭ la 25 de Junio [la libertempoj en nia lando estas de la fino de Junio (novastile) ĝis la komenco de Septembro]; sekve ĉiu, kiu havas ian rilaton al instruado aŭ lernado, havos nenian eblon alveturi antaŭ la fino de Junio aŭ post la komenco de Septembro.

Sed, ĉar por la kongreso havas signifon nur tiuj personoj, kiuj intencas efektive alveturadi, tial mi pensas, ke estus eble bone fari jenon: per publikigo en la esperantaj gazetoj peti, ke ĉiu, kiu havas la intencon partopreni en la kongreso, sciigu Vin jam nun pri tio ĉi kaj ke li skribu al Vi, ĉu la tempo, kiun Vi supozas elekti, estas por li akceptebla. Tiam Vi povos elekti aŭ forĵeti tiun, aŭ alian tempon laŭ la oportuneco de la plimulto aŭ almenaŭ de la esperantistoj plej gravaj.

En la nuna momento ne venas al mi en la kapon, kia teatraĵo estus la plej bona por la kongreso; sed ŝajnas al mi, ke la Moliera “Le médecin malgré lui*” estos bona.

Multe helpi al Vi per iaj bonaj konsiloj mi ne povas, ĉar sidante ĉiam dome mi tro malmulte konas la mondon kaj mi neniam ankoraŭ partoprenis en ia kongreso aŭ publika festo. Sed ĉion, kio venos al mi en la kapon, mi de tempo al tempo skribados al Vi. Nur jam antaŭe mi petas Vin, ke ĉion, kion mi skribas al Vi, Vi volu rigardi nur kiel mian opinion (kiu absolute ne devas Vin per io ĝeni aŭ ligi) sed ne kiel mian deziron.

Kiam mi estos iom pli libera (post 5-6 semajnoj) mi intencas verki ian specialan himnon por la malfermo de la kongreso.

[Tiu himno komenciĝos kiel solena preĝo (sed preĝo pure filozofia kaj neŭtrale-homa, por ke ĝi tuŝu la religiajn konvinkojn de neniu en la mondo) kaj finiĝos kiel brua, vigliga, flamiga kaj esperiga marŝo.]

Mi intencas pretigi por la kongreso projekton de “Deklaracio pri la esenco de la esperantismo” kaj se post matura diskutado en la kongreso tiu ĉi deklaracio estos akceptita, ni povos ĝin dissendi kiel deklaracion de la kongreso al ĉiuj gazetoj de la mondo, por fermi la buŝon al ĉiuj atakoj de niaj kontraŭuloj.

Mi pensas, ke Vi devas frutempe publikigi pri la kondiĉoj, sub kiuj ĉiu povas partopreni en la kongreso kaj en ĉiuj ĝiaj festoj kaj amuzoj (t.e. kiom oni devas pagi, kiu povas havi rajton de voĉo kaj kiu povos esti nur gasto, k.t.p.).

La kongreso devas efiki sur la sentojn kaj fari impreson, kiel eble pli grandan kaj neforgeseblan impreson. Multe da soleneco, muziko, efektoj por la okulo k.t.p.; ju pli ni efikos sur la sentojn, des pli niaj kongresoj, kaj sekve ankaŭ nia afero fariĝos popularaj en la mondo. Estas domaĝo, ke ni devas akiradi la mondon en tia maniero; sed la homoj havas tian naturon, ke oni povas ilin venki nur per la sentoj, dum per seka parolado Vi neniun konvinkos. Ni devas peni, ke niaj kongresoj per sia soleneco kaj ĉarmeco fariĝu korekscita religia centro, kiu allogados ĉiujare la amikojn de internacia frateco el la tuta mondo.

Mi pensas, ke oni devos siatempe dissendi inviton por la kongreso al multaj eminentuloj kaj al la plej gravaj gazetoj de la mondo.

Kredeble ankaŭ ekspozicion oni devos aranĝi en la kongreso. La Franca Societo p.p.E. devas de tempo al tempo publikigadi la supozatan programon de la kongreso (almenaŭ la punktojn, pri kiuj estos diskutate), por ke ĉiu povu prepariĝi aŭ ankaŭ proponi ian aldonon aŭ ŝanĝon por la programo.

Oni devos zorgi, ke post la malfermo de la kongreso aperu telegramoj pri tio ĉi en la ĉefaj gazetoj de la mondo, kaj pri la solenaĵoj de la kongreso aperu pentraĵoj en la ilustritaj gazetoj.

Ĉiuj gastoj de la kongreso devos ricevi ian memoraĵon, kiun ili poste povus montradi al siaj konatoj.

La kongreso devos ellabori fortikan organizadon de nia tuta laborado.

Eble estus bone aranĝi ian historio-etnografian maskobalon aŭ promenadon, finiĝantan per ia danco de internacia frateco? Mi persone bedaŭrinde ne povas multe zorgi pri la kongreso, ĉar mia tempo estas ĉiam treege okupita kaj mia kapo estas plena de diversaj zorgoj. Sed se eble venos al mi en la kapon ia nova* ideo, mi skribos al Vi.

P.-S. — Mi skribas al Vi ĉion sub la influo de la momento. Multo el tio, kion mi skribas, estas nesufiĉe pripensita kaj eble eĉ tre naiva kaj fantazia; tial mi petas Vin, ke Vi ne publikigu miajn leterojn.

74.

Kiel ni anoncis en la 4-a eldono de la vortaro Esperanto-franca, la jaro 1905 fine donos al ni la vortaron franca-Esperantan. Ĝia manuskripto iras, paketo post paketo, al Doktoro Zamenhof, kiu ĝin resendas al ni kun siaj korektoj [...] Esceptinte la regionon absolute teknikan, ĝi enhavos la tradukon de ĉiuj francaj vortoj, en iliaj diversaj sencoj [...]

75.

Kap. Capé [...] plendis, ke la aŭtoroj enkondukis tro multajn novajn vortojn, kiujn ili propramove elpensis pli-malpli bone kaj ne tiris el la komuna uzado. La malsameco de la diversnaciaj vortaroj malhelpos la interkomprenadon [...] kaj la enkonduko de novaj radikoj por ideoj esprimeblaj per kunmeto de radikoj jam ekzistantaj en la “Universala Vortaro” malsimpligos, malfaciligos Esperanton. Kap. Capé ankaŭ miris pro tio, ke la kritikataj verkoj apartenas al la K.A.

76.

Kongreso Esperantista en 1905

Organizota en Boulogne-sur-Mer
de la Franca Societo por la Propagando de Esperanto, la Franca Turing-Klubo, la Grupoj de Paris kaj Boulogne-sur-Mer.

La Esperantistoj anglaj, germanaj, belgaj, aŭstraj kaj francaj, kiuj ĉeestis en la festoj organizitaj, je ilia honoro, de la Grupo Calais’a kaj Dover’a, [...] decidis kuniĝi denove, la proksiman jaron, en esperantista urbo. Ili elektis Boulogne-sur-Mer. Doktoro Zamenhof, respondante je la invito de l’ tiea Grupo, akceptis veni ĉi tien por prezidi la kunvenon de l’ jaro 1905-a, kaj esprimis la deziron ĉeesti en vera kongreso, al kiu ĉiuj Grupoj de l’ mondo estus invititaj.

Vidinte tiun ĉi akcepton kaj la gravecon, kiun ĝi donas al la kunveno projektita, la Grupo Boulogne’a opiniis, ke ĝi ne povas sola organizi tiun ĉi internacian Kongreson. Ĝi sendis alvokon al la Societoj, kiuj partoprenis en ĝia fondiĝo [...] Tiuj ĉi Societoj triope akceptis plezure doni sian helpon por efektivigi la sukceson de tiu ĉi festo, kiu, laŭ la esprimo de Doktoro Zamenhof, estos unu el la plej gravaj datoj en la historio de Esperanto.

77. Poŝtkarto al Bourlet (6.XI.04).

Kara Sinjoro!

La 10 ekz. de la poŝta karto kun la ekspozicio mi ricevis kun plezuro kaj mi kore Vin dankas. — De la verkoj nn 3 kaj 14 (“Langue Internationale” kaj “Neĝa Blovado”) mi havas jam neniun ekzempleron.

78. Respondo al Kap. Capé (L.I., p. 336: O.V., p. 428*),

79. Poŝtkarto al Cart (1.XII.04: O.V., p. 530*).

Kara Sinjoro!

Mi scias tre bone, ke ne ĉiuj novaj vortoj aprobitaj de mi estas bonaj. Sed en la nuna tempo perfekteco estas ne ebla kaj ĉia diskutado pri perfekteco estus tre danĝera. Kiam nia afero staros jam tute forte, tiam aŭtoritata Akademio faros en la lingvo ĉiujn necesajn korektojn; sed nun ni devas severe eviti la tuŝadon de tiu demando. Timante, ke Via malkontenteco ne infektu la mondon esperantistan kaj ne donu pereigan rezultaton, mi decidis respondi Vian “Malfermitan Leteron” ne private, sed publike (kvankam ne skribante Vian nomon). Mi esperas, ke Vi aprobos mian agon kaj ke Vi trovos ĝin utila. Mi sendas al Vi la manuskripton de mia respondo kaj mi petas Vin, volu min sciigi, ĉu Vi ne trovas en ĝi ion malagrablan por Vi, kaj ĉu Vi konsentas, ke mi ĝin publikigu. Sen Via konsento mi ĝin ne publikigos.

80.

Pri la “novaj vortoj”.

Nefermita letero al unu amiko.

(“Literatura Mondo”, 1932, p. 137. Oni rimarkos la lecionon pri vortoĝusteco, kiun Zamenhof delikate faras al Cart: letero, kiun oni ne fermis, ne povas esti mal-, sed nur ne-fermita.)

81. Letero al Cart (11.XII.04: O.V., p. 531).*

[...] Por meti finon al la tre danĝera malkontenteco, kiu komencis disvastiĝadi en nia tendaro, mi decidis unu fojon elpaŝi publike kaj peti niajn amikojn, ke ili memoru:

1) ke interkonsentigi ĉiujn opiniojn estas neeble kaj tial ni devas esti indulgaj unu kontraŭ aliaj kaj atendi pacience la kreiĝon de la estonta “Centra Komitato”;

2) ke ĉiu, kiu trovas ion nebona en nia afero, devas proponi klaran rimedon por plibonigo, sed ne plendi sencele kaj malvarmigi per tio ĉi niajn batalantojn.

El Via tuta ĝisnuna agado mi scias tre bone, ke Vi persone komprenas tute perfekte la tutan danĝerecon de opozicio en la nuna tempo kaj ke Via elpaŝo estis nur akto de nesufiĉa singardeco [...] Agu kun mia artikolo tiel, kiel Vi volas, nur donu al mi la eblon esprimi publike mian opinion [...]

82. Letero al Michaux (13.XII.04).

Kara Sinjoro!

Antaŭ ĉio, mi petas Vin, volu esprimi mian plej koran kaj respektan dankon al la estimata sinjorino Michaux por la afabla invito, kiun ŝi sendis al mi per Vi, ke mi estu Via gasto en la tempo de la kongreso. Esperante, ke mi ne multe ĝenos Vin, mi akceptas Vian inviton kun plezuro kaj danko.

Viaj sciigoj pri la bonaj esperoj por la kongreso min tre ĝojigas. La demandojn pri la supersignoj kaj pri la vortaroj Vi povas kuraĝe enmeti en la programon de la kongreso, ĉar mi penos aranĝi la aferon tiel, ke ĝi elvoku nenian malpacon inter la kongresanoj. Pri la diritaj punktoj kaj ankaŭ pri kelkaj aliaj demandoj, kiuj prezentas objekton de disputado en la mondo esperantista, mi pretigos detalan raporton, kiujn mi prezentos al la diskutado kaj voĉdonado de la kongresanoj (tiun ĉi mian intencon Vi povas publikigi en Viaj sciigoj pri la kongreso). 2-3 monatojn antaŭ la kongreso mi publikigos la enhavon de miaj raportoj en la esperantaj gazetoj, por ke ĉiuj kongresanoj havu sufiĉe da tempo por pripensi ilin kaj por ke la diskutado pri ili en la kongreso estu trankvila, matura kaj fruktodona. Antaŭ la publikigado mi sendos la tekston de miaj intencataj raportoj al Vi kaj mi konsiliĝos kun Vi pri ili. La plej gravaj punktoj, pri kiuj mi raportos, estos: 1) “Deklaracio pri la esenco de la esperantismo” (tiu ĉi deklaracio, subskribota de ĉiuj kongresanoj, devos montri al la mondo tute klare la celon, karakteron kaj programon de nia agado, la senpersonecon de nia afero, la fiksitajn leĝojn de ĝia estonta evoluciado k.t.p.); 2) kreo de Konstanta Centra Komitato por la gvidado de nia afero; 3) fiksado de oficiala vortaro (pligrandigita “Universala vortaro”) kiu devos resti por ĉiam la oficiala fundamento de nia lingvo; 4) pri la demando de reformoj (mi montros unu rimedon, per kiu oni povos enkonduki en nian lingvon ĉiujn efektive necesajn plibonigojn sendanĝere, t.e. sen ia “reformado” aŭ “rompado” kaj sen ia senvalorigo de la ĝis nun kreita literaturo).

La n-ron 60 de Via “La Revue de l’Esperanto” mi ricevis kun plezuro. Estus tre bone, se Vi dissendadus kiel eble plej ofte tiajn “sciigojn pri la estonta kongreso” al ĉiuj grupoj esperantistaj de la mondo. Tiaj raportoj vekados entuziasmon kaj instigados ĉiujn grupojn, ke ili de sia flanko laboru por la sukcesigo de la kongreso.

Antaŭ du monatoj mi skribis al Vi, ke mi intencas verki himnon por la kongreso; tian himnon mi efektive verkis, sed… ho ve! Ĝi tute malprosperis al mi! Anstataŭ esprimi tion, kion mi volis, la himno sub mia plumo ricevis formon tre mallertan kaj trivialan kaj tial mi decidis ne publikigi ĝin (nur al Vi mi ĝin sendas, por montri al Vi, ke mi penis plenumi mian promeson, sed ne povis). Eble Vi en Viaj “sciigoj pri la estonta kongreso” proponos, ke niaj plej talentaj amikoj penu verki por la kongreso ian bonan impresofarantan himnon, kiun ni poste povus proponi al niaj muzikistoj por komponi por ĝi melodian kaj impresofarantan muzikon?

Kun kora saluto.

La v. 28 tekstis unue: Sed lasu nin venki la baron!

La verso 45 tekstis unue: pri l’ bon’ [...]

La verso 46 tekstis unue: malhelpoj [...]

83. Poŝtkarto al Michaux (17.XII.04).

Kara Sinjoro!

Vian libron “L’Espéranto par Demandes et par Réponses” mi ricevis kun plezuro kaj mi dankas Vin kore.

P.-S. — La karton kun bondeziroj de la Bulonja Grupo mi ricevis kun danko. Al la Grupo kaj al ĝia meritega prezidanto mi deziras plej bonan feliĉon por la nova jaro. Antaŭ ĉio mi deziras al la Grupo la plej brilantajn sukcesojn en iliaj laboroj por la kongreso.

84. Letero al Michaux (5.I.05).

Kara Sinjoro!

Koran dankon al la estimata sinjorino Michaux kaj al Vi, estimata sinjoro, por la novojaraj bondeziroj. Ankaŭ al Vi mi sincere deziras ĉion plej bonan.

La cirkuleron “Al ĉiuj aliĝintoj” mi danke ricevis.

Mia poezio “Preĝo sub la verda standardo” ne havas la celon esti kantata aŭ deklamata en la kongreso; mi tute ne intencas publikigi tiun ĉi versaĵon, ĉar mi trovas ĝin tre nebona; mi sendis ĝin nur al Vi mem, por montri al Vi, ke mi penis plenumi mian promeson, sed mi ne sukcesis. Mi volis esprimi en tiu preĝo tiun naturan religion de la homa koro, kiu estas egala en la koroj de ĉiuj homoj, ĉu civilizitaj ĉu sovaĝaj, ĉu filozofie instruitaj ĉu tute malkleraj, kaj havas nenion komunan kun diversaj eklezioj, pastroj, elpensitaj kaj altruditaj dogmoj k.t.p. Mi volis kanti al tiu nekonata kaj nekomprenebla mistera morala forto, kiu estas la fonto de ĉio bona en la mondo… sed bedaŭrinde mi tute malsukcesis, kaj mia versaĵo ricevis formon tute sengustan kaj sentaŭgan; tial mi ĝin ne publikigos kaj mi sendis ĝin nur al Vi, private.

Se Vi volas, ke mi korektu Vian verkon por la “Kolekto aprobita” mi petas Vin, volu ĝin sendi antaŭe al Hachette, ĉar por la “Kolekto aprobita” mi havas la rajton korektadi nur tiajn verkojn, kiuj venas al mi sendite de la dirita firmo.

Kun kora saluto.

85. Letero al Cart (7.I.05: O.V., p. 532*).

Kara Sinjoro!

Ĉar ĉia respondo de mia flanko al Via cirkulera letero — kiel ajn singarde la respondo estus skribita — elvokus ĉe la legantoj la supozon, ke inter mi kaj Vi ekzistas ia malkontenteco, tial mi decidis tute ne respondi.

Sed ĉar via letero pri kiu preskaŭ la tuta mondo esperantista jam scias estis publike adresita al mi kaj mia absoluta silento povus ne sole kompromiti min, sed ankaŭ prezenti grandan maljustecon kontraŭ la firmo Möller & Borel, kiu tiom multe nun laboras kaj elspezas por la propagando de nia afero en Germanujo kaj kiu povus nun juste koleri min, se mi lasus sen rebato la atakojn kontraŭ tiuj vortaroj, kiujn ili eldonis ne sole kun mia aprobo sed laŭ mia propra konsilo kaj sub mia propra redakcio, — tial mi pensas ke estus bone, se vi mem per ia artikoleto sciigus al la esperantistoj, ke respondon al via malfermita letero vi ricevis de mi; ke la celo de via letero estis ne atako, sed nur fari proponon; ke al la neaprobantoj de la novaj vortoj mi konsilas, ke ili formulu sian deziron tute precize en formo klara kaj plenumebla (ekzemple “aprobadu” aŭ “ne aprobadu”) sed ne en tia nedifinita kaj tute ne plenumebla formo kiel ekzemple “aprobadu, sed faru tion ĉi en tia maniero, ke ĉiuj estu kontentaj” — kaj proponu ĝin al la prijuĝo* kaj voĉdono de la esperantistoj; ke mi tute ne havas la deziron altrudi al la esperantistoj mian volon kaj donis la novajn vortojn (kiel konsilon, ne kiel leĝon) nur cedante al la konstanta bombardado de preskaŭ ĉiuj esperantistoj, sed ke mi jam senpacience atendas la kongreson, por ke mi povu fordoni mian malfacilan rolon de gvidanto al ia Centra Komitato; ke mi petis vin, ke vi sciigu al la esperantistoj, ke la diversaj flataĵoj kaj la nomo “majstro”, kiun multaj uzas en siaj leteroj al mi, estas al mi tre malagrabla; ke se kelkaj vortoj havas ne severe egalan formon en diversaj vortaroj kiujn mi aprobis, tio ĉi estas nur eraro tempa, kiu pli aŭ malpli frue malaperos kaj kiu estas neevitebla ĉe tiuj treege malfavoraj kaj lacigaj cirkonstancoj, en kiuj mi estas devigata laboradi.

Ŝajnas al mi, ke se tian artikoleton publikigos ne mi, sed vi, tiam la tuta situacio estos savita kaj ĉia ombro da supozo kvazaŭ ekzistas ia malkontenteco inter mi kaj vi aŭ inter la francaj kaj germanaj propagandistoj, malaperos. Ĉu vi ne tiel pensas? Ŝajnas al mi, ke antaŭ la kongreso ni devas severe eviti ĉion, kio povus prezenti ian ombron de interna malpaco. Kompreneble, mi esprimas al vi nur mian opinion, sed ne mian deziron: publikigu la diritan artikoleton nur en tia okazo se vi mem aprobas mian ideon kaj se vi trovas en ĝi nenion malagrablan por vi.

Kun kora saluto kaj plej sinceraj bondeziroj por la nova jaro.

86. Poŝtkarto al Michaux (24.I.05).

Kara Sinjoro!

Koran dankon por Via amika letero. Pli detale mi respondos al Vi en la venonta semajno; nun mi nur rapidas sciigi Vin, ke hodiaŭ la milita estraro min tute liberigis. Mi restas en Varsovio kaj daŭrigos trankvile laboradi por nia afero.

87. Letero al Bourlet (?.I.05: preterlasita en O.V.).

De la kongreso en Boulogne mi atendas tre multe. Mi esperas, ke tiu ĉi kongreso donos al ni komunan kaj severe difinitan organizacion, kiu estas por ni tre grava kaj necesa. Mi tre ĝojas, ke la Pariza Grupo preparas projekton de internacia gvidanta komitato. Kompreneble via projekto devos, du aŭ tri monatojn antaŭ la kongreso, esti publikigita en la esperantaj gazetoj, por ke ĉiuj kongresanoj havu sufiĉe da tempo por pripensi ĝin, antaŭ ol ni komencos diskutadi ĝin en la kongreso.

88. Poŝtkarto al Michaux (3.II.05).

Kara Sinjoro!

Volu akcepti mian plej koran dankon por Via fotografaĵo, kiun mi ricevis kun vera plezuro. Volu akcepti kun tiu ĉi letero ankaŭ mian fotografaĵon.

Estante nun treege ŝarĝita de laboroj, mi povos respondi detale Viajn leterojn ne pli frue ol post 5-6 tagoj. Nun mi nur rapidas respondi al Vi, ke diskutadon pri la supersignoj Vi povas, laŭ mia opinio, tre kuraĝe akcepti en la programon.

89. Letero al Michaux (9.II.05).

Kara Sinjoro!

Pardonu, ke mi ne skribis ankoraŭ al Vi pli vaste, ĉar en la lasta tempo mi havis multegon da laboroj kaj diversaj klopodoj. Mi skribis jam al Vi, ke pro la malforta stato de mia sano la milita estraro liberigis min de veturado al la milito; sed tiu ĉi liberigado daŭris 2 semajnojn. En tiuj du semajnoj mi nenion povis fari kaj tial, reveninte hejmen el la milita malsanulejo mi trovis grandegan amason da laboroj, kiuj kolektiĝis en la daŭro de tiu tempo. Poste baldaŭ komenciĝis la tumultoj en nia urbo, pri kiuj Vi kredeble scias el la gazetoj. Multe da personoj estis mortigitaj. Kompreneble nenia rezultato estis atingita, ĉar la bone armita kaj senkompata soldataro montriĝis multe pli forta ol la malfeliĉa tute senarma popola amaso. Nun nia urbo jam trankviliĝis, kvankam ankoraŭ ne tute.

Pri la demando de la Kanadanoj mi jam skribis al Vi, ke mi nenion havas kontraŭ tio, ke Vi akceptu en la programon de la kongreso la diskutadon pri la supersignoj. Sed la Kanadanoj devas promesi, ke ili faros sian proponon en formo de deziro aŭ konsilo, sed ne en formo de ia postulo kaj ke ili ne faros malpacon en la okazo, se la plimulto de la kongreso eble forĵetos ilian proponon. (Espereble la kongreso nek akceptos nek forĵetos tiun ĉi proponon, sed simple transdonos ĝin, kiel ĉiujn aliajn dubajn demandojn, al la decido de la konstanta Centra Komitato, kiu estos kreita en la kongreso).

Ĉu Vi ricevis antaŭ 6-8 semajnoj mian leteron, en kiu mi skribis pri kelkaj tre gravaj proponoj, kiujn mi intencas fari al la kongreso? Mi intencas proponi: a) projekton de “Centra Komitato”, kiu estos elektata periode de la tuta mondo esperantista kaj prezentos la plej altan kaj solan aŭtoritaton en ĉiuj demandoj tuŝantaj nian aferon; b) projekton de “Deklaracio pri la esenco de esperantismo”, kiu — se la kongreso ĝin aprobos — estos subskribita de ĉiuj kongresanoj kaj dissendita al ĉiuj plej gravaj gazetoj de la mondo, por publike fermi la buŝon al niaj kontraŭuloj kaj doni al ĉiuj esperantistoj tute klaran gvidilon en ilia agado; c) projekton de iom-post-ioma plibonigado kaj riĉigado de la lingvo sen iaj rompoj aŭ ŝanĝoj; d) projekton de eldono de pli plena oficiala vortaro.

Ĉiujn tiujn ĉi kvar projektojn mi pretigos ne pli malfrue ol ĝis la mezo de Aprilo; tiam mi ilin sendos antaŭe al Vi, por konsiliĝi kun Vi, kaj poste mi ilin publikigos en la ĉefaj esperantaj gazetoj, por ke la kongresanoj povu bone pripensi kaj prijuĝi ilin antaŭ la kongreso.

Akceptu mian plej sinceran kaj koran dankon por la varmaj amikaj sentoj, kiujn Vi esprimis kaŭze de la milita ordono, kiun mi ricevis, kaj por la energiaj penoj, kiujn Vi volis entrepreni por mia liberigo. Mi neniam povus akcepti tiajn grandajn laborojn kaj oferojn, kiujn Vi volis fari por mia persono; sed la tutan sinceran grandan amikecon de Viaj intencoj mi ŝatas tre alte kaj mi dankas Vin el la tuta profundeco de mia koro.

La timo de s-ro Bourlet estis tute senkaŭza; ĉar se mi eĉ devus iri al la milito, mi sendube zorgus, ke nia afero kaj nia kongreso nenion suferu de tio ĉi; se mi ne povus partopreni en la kongreso per mia korpo, mi partoprenus en ĝi per mia animo, kaj ĉiujn necesajn proponojn kaj projektojn mi sendus al Vi, por ke Vi ilin prezentu al la kongreso en mia nomo. Nun, kiam oni min liberigis, mi partoprenos en la kongreso persone.

La granda malamikeco de s-ro Bourlet kontraŭ s-ro de Beaufront estis por mi ĉiam tre dolora; ĉiuj miaj provoj konvinki s-ron Bourlet, ke s-ro de Beaufront havas tre grandajn meritojn en nia afero donis nenian rezultaton kaj ĉiam nur pli kolerigis lin. Mi tamen esperas, ke pli aŭ malpli frue la interna malpaco kvietiĝos kaj en nia kongreso ĝi ne montriĝos. En ĉia okazo ni devus kompreneble eviti ĉion, kio povus doni kaŭzon al montriĝo de tiu ĉi malamikeco. Se ni parolos en la kongreso pri la meritoj de la plej gravaj esperantistoj, ni devus eviti ĉiujn nomojn; sed ĉar tio ĉi kredeble estos ne ebla, ni devos prezenti la grandajn meritojn de ambaŭ personoj en tia maniero, ke neniu el ili sentu sin ofendita.

Mian fotografaĵon mi sendis al Vi; dokumentojn mi bedaŭrinde ne povas sendi al Vi, ĉar mi havas neniajn, kiuj povus interesi Vin. Se Vi volas havi iajn detalojn pri mi aŭ pri mia vivo, faru demandojn, kaj mi kun plezuro respondos al Vi tute malkaŝe.

Ĉar la vorto “arbitra” ekzistas en tute difinita senco jam en la “Universala Vortaro”, tial ŝanĝi ĝian signifon estas neeble; por la senco tribunala mi konsilus al Vi uzadi la vorton donitan en la germana vortaro, nome “arbitracia” (arbitracio, arbitracii, arbitracianto k.t.p.).

Kun plej kora saluto.

90. Letero al Cart (11.II.05: O.V., p. 534*).

[...] Pacigi inter si s-ron Bourlet kaj de Beaufront mi jam provis kelkajn fojojn, sed tute sen rezultato. La plej bona rimedo, por sendanĝerigi por nia afero ilian malpacon, estos la kreo de “Centra Komitato”, kiu estos elektita kaj periode reelektata de la tuta mondo esperantista kaj prezentos ĉiam la plej altan kaj solan aŭtoritaton en ĉiuj demandoj tuŝantaj nian aferon [...]

91. Poŝtkarto al Bourlet (20.II.05).

Kara Sinjoro!

La leteron subskribitan de ĉiuj partoprenintoj en la vespermanĝo de 12 Februaro kaj ankaŭ la tre interesan kaj por mi tre karan fotografaĵon de ĉiuj partoprenintoj mi ricevis kun vera plezuro kaj mi dankas tre kore Vin kaj ĉiujn subskribintojn de la letero. Ĉe la venonta vespermanĝo volu transdoni al ĉiuj partoprenantoj mian plej koran saluton kaj mian esperon baldaŭ havi la plezuron konatiĝi kun ĉiuj persone.

92. Letero al Michaux (21.II.05).

Kara Sinjoro!

Vi petas, ke mi donu al Vi detalojn pri mi kaj mia vivo. Tre volonte mi tion ĉi faros, kiom mi povos, sed bedaŭrinde mi povos fari ne tre multe. Jen estas la kaŭzoj: por la estontaj generacioj mia biografio eble estos ne seninteresa, ĉar efektive mia tuta vivo, de la plej frua knabeco ĝis nun, prezentas unu konstantan kaj seninterrompan serion da diversaj bataloj: a) interne en mi konstante bataladis reciproke diversaj idealoj kaj diversaj celadoj, kiuj ĉiuj egale estis por mi ordonaj, sed kiujn reciproke interkonsentigi estis ofte treege malfacile, kaj tio ĉi multe min turmentadis; b) ekstere mi ofte devis bataladi kontraŭ diversaj malhelpoj, ĉar neniam miaj idealoj apartenadis al la idealoj en modo kaj tial neniam mankis al mi mokantoj kaj atakantoj. Krom tio mi tre multe da jaroj havis grandajn kaj tre turmentajn klopodojn kun la akirado de mia pano kaj tiu ĉi batalado pri la pano tre venenis mian vivon. En la lastaj jaroj mi fine atingis tion, ke pano jam al mi ne mankas; sed ho ve, la longa batalado min tre lacigis, kaj nun, ne havante eĉ plenajn 46 jarojn, mi jam sentas min kiel homo 60-jara.

Pri mia interna batalado kaj pri miaj idealoj mi volus kaj povus rakonti al vi tre multe. Sed se, kiel mi jam diris, por la estontaj generacioj mia rakonto eble havus kelkan intereson — por la nuntempa generacio tiu ĉi rakonto estus tute ne oportuna. Ĉar tuj en la komenco de mia rakonto mi devus necese raporti, ke mi estas hebreo kaj ĉiuj miaj idealoj, iliaj naskiĝo, maturiĝado kaj obstineco, la tuta historio de miaj konstantaj bataladoj internaj kaj eksteraj — ĉiuj estas sendisige ligitaj kun tiu ĉi mia hebreeco. Mi neniam kaŝas mian hebreecon kaj ĉiuj esperantistoj tion ĉi scias; mi kun fiereco alkalkulas min al tiu ĉi tiel antikva kaj tiom multe suferinta kaj batalinta popolo, kies tuta historia misio konsistas, laŭ mia opinio, en la unuigo de la nacioj en la celado al “unu Dio”, t.e. unuj idealoj por la tuta homaro; sed en la nuna tempo de la naciaj ŝovinismoj kaj de tre vastigita antisemitismo, fari el mia hebreeco temon por publika parolado estus neoportune kaj povus malutili al nia afero. Kaj paroli detale pri mia vivo kaj pri la historio de miaj ideoj sen konstanta ripetado pri mia hebreeco estus preskaŭ neeble.

Se mi ne estus hebreo el la ghetto, la ideo pri la unuigo de la homaro aŭ tute ne venus al mi en la kapon, aŭ ĝi neniam tenus min tiel obstine en la daŭro de mia tuta vivo. La malfeliĉon de la homara disiĝo neniu povas senti tiel forte, kiel hebreo el la ghetto. La necesecon de lingvo sennacia, neŭtrale homa neniu povas senti tiel forte, kiel hebreo, kiu estas devigata preĝi al Dio en jam longe mortinta lingvo, ricevas sian edukadon kaj instruadon en lingvo de popolo, kiu lin forpuŝas, havas samsuferanojn en la tuta mondo kaj ne povas kun ili kompreniĝadi. Mi havas nun nek tempon, nek paciencon por detale klarigi al vi la situacion de la rusaj hebreoj, kaj la influon de tiu ĉi situacio sur mian tutan celadon kaj bataladon. Mi nur simple diros al vi, ke mia hebreeco estis la ĉefa kaŭzo, kial mi de la plej frua infaneco fordonis min tutan al unu ĉefa ideo kaj revo — al la revo pri la unuiĝo de la homaro.

Tiu ĉi ideo estas la esenco kaj celo de mia tuta vivo, la afero Esperanta estas nur parto de tiu ĉi ideo — pri la tuta cetera parto mi ne ĉesas pensi kaj revi; kaj pli aŭ malpli frue (eble tre baldaŭ), kiam Esperanto jam ne bezonos min, mi elpaŝos kun unu plano, por kiu mi jam de longe prepariĝas kaj pri kiu mi ian alian fojon eble skribos al vi. Tiu ĉi plano (kiun mi nomas “Hilelismo”) konsistas en la kreado de morala ponto, per kiu povus unuiĝi frate ĉiuj popoloj kaj religioj, sen la kreado de iaj nove elpensitaj dogmoj kaj sen la bezono, ke la popoloj forĵetu siajn religiojn ĝisnunajn. Mia plano konsistas en la kreado de tia religia unuiĝo, kiu pace enprenus en Sin kaj interpacigus en si ĉiujn ekzistantajn religiojn en tia sama maniero, kiel ekzemple regno pace enprenas en sin diversajn apartajn familiojn, devigante neniun el ili rifuzi siajn apartajn familiajn tradiciojn.

Sed se mia hebreeco naskis, fortikigis kaj obstinigis en mi la celadon al unuiĝo de la homaro, tiu ĉi sama mia hebreeco ankaŭ kreis por mi diversajn malhelpojn sur mia vojo, aperigis ĉe mi konstantan internan bataladon, kiu ofte tre forte min turmentadis kaj lacigadis (interalie tia interna batalado turmentas min tre forte en la daŭro de la lastaj 5 jaroj, en kiuj mi devis ofte ŝanĝadi kaj reŝanĝadi la planon de mia “Hilelismo” kaj ĝis nun mi ne venis ankoraŭ al ia definitiva kaj lasta decido).

Se mi ne estus hebreo, tiam mi povus min fordoni al mia revo tute kaj absolute; sed ĉar mi apartenas al popolo, kiu tiom multe suferadis kaj plej parte ankoraŭ nun terure suferas (precipe en Rusujo, kie la konstantaj ĝemoj de mia malfeliĉa, terure premegata kaj kalumniata popolo venenas al mi la vivon), tial tre ofte turmentadis min la penso, ke mi ne havas la moralan rajton laboradi por idealoj neŭtrale homaj, kiam mia popolo tiom multe suferas kaj havas por si tiom malmulte da batalantoj. Krom tio mi ofte ripetadis al mi: “Kiam hebreo laboras por la unuigado de la homaro, oni nur mokados kaj atakados lin, oni diros, ke li faras tion ĉi nur el egoismo, por depreni de la pli feliĉaj nacioj tiujn privilegiojn, kiujn ili havas en komparo kun la malfeliĉa kaj ĉie persekutata hebrearo. Fortigu la situacion de via propra popolo, donu al via popolo landon, lingvon kaj gloron, kaj nur tiam vi havos la rajton paroli pri unuigado de la popoloj, tiel same kiel pri socialaj reformoj povas sukcese paroli nur riĉulo, kiu oferas, sed ne malriĉulo, kiu postulas”. Ĉiufoje kiam tiuj pensoj min atakadis, en mi vekiĝadis ambicio pri mia ĉiam persekutata kaj en ĉiuj rilatoj malfeliĉa popolo kaj mi (pro amo al mia ĉefa idealo mem) fariĝadis patrioto de mia popolo. Longan tempon en mia juneco mi estis varmega “sionisto” (tiam la sionismo ne estis ankoraŭ en modo, mi estis unu el la unuaj pioniroj de tiu ĉi ideo kaj tiam miaj sampopolanoj forte mokadis min, kiam mi kun juna flameco kaj profunda kredo paroladis al ili pri la rekonstruo de la Palestina hebrea regno). Mi laboris energie por tiu ideo, mi fondis sukcese la unuajn grupojn sionistajn. (Post 3-4 jaroj de energia laborado por la sionismo mi venis al la konvinko, ke tiu ĉi ideo kondukos al nenia celo kaj tial mi forĵetis tiun ĉi ideon, kvankam en la koro ĝi restis por mi ĉiam kara, kiel agrabla sed neplenumebla revo; kiam en 1897 naskiĝis la granda sionista movado aranĝita de Herzl, mi jam ne povis aliĝi al ĝi.) Sed eĉ tiam, kiam mi estis flama sionisto, mi neniam ĉesis revadi kaj laboradi por la ĉefa mia ideo (unuigo de la homaro). Mi esperis, ke, kiam mia popolo akiros iam sian antikvan hejmon kaj feliĉecon, ĝi plenumos kun sukceso tiun sian historian mision, pri kiu revis Mozeo kaj Kristo, kaj vole-ne-vole ĝi devos fondi popolon kaj landon idean, neŭtrale homan kun neŭtrala sengenta lingvo kaj neŭtrale-homa filozofie-pura religio, kaj plenumiĝos la vortoj de la Biblio, ke ĉiuj popoloj venados Jeruzalemon por adoradi la unu kaj solan “Dion” kaj Jeruzalemo fariĝos centro, kiu frate unuigos la tutan homaron…

Ĉar la pli granda parto de nia popolo (precipe en Rusujo) ne uzas la lokajn lingvojn, sed parolas per aparta “ĵargono” hebrea-germana (la tiel nomata “yiddisch”), kiu ĝis nun ankoraŭ posedas nenian gramatikon, tial mi antaŭ longatempe dediĉis ĉirkaŭ 2 jarojn al la fundamenta esplorado de tiu ĵargono, mi esploris ĉiujn ĝiajn leĝojn kaj mi ellaboris ĝian gramatikon (kiun mi tamen neniam publikigis) (Kp n^o 426*). Poste mi tamen forĵetis tiun ĉi laboradon, ĉar mi opiniis, ke la vekado de la kvazaŭ-nacia patriotismo ĉe la hebreoj povus esti malutila por ili mem kaj por la ideo de la unuiĝo de la homaro.

Estis tempo, kiam mi pensis, ke ĉiuj loĝantoj de unu lando devas peni havi unu religion kaj paroli unu lingvon. Por tiu ĉi ideo ankaŭ mi volis komenci propagandon, sed mi ĝin tre baldaŭ forĵetis, ĉar mi konvinkiĝis, ke la ideo estas nebona.

Mi ne povas rakonti al vi tute detale la tutan historion de miaj ideoj kaj celadoj, ĉar unue tio ĉi postulus de mi tro multe da tempo, kaj due ĝi estus tute neinteresa por Vi kaj materialon por Via publika parolado ĝi ne povus doni al Vi. Mi rakontis iom nur al Vi persone, por ke Vi havu kelkan proksimuman ideon pri mia vivo; sed paroli pri tio ĉi publike oni nun ne devas. Mi volis nur diri al Vi, ke, kvankam de mia plej frua infaneco en mi ĉiam superregadis la “homo”, tamen pro la mal-feliĉega stato de mia popolo, en mia koro ofte vekiĝadis la “patrioto”, kiu terure bataladis en mia koro kontraŭ la “homo”. En la lastaj 10 jaroj la “homo” kaj “patrioto” iom post iom interpaciĝis en mia koro en formo de “Hilelismo”, pri kiu mi supre aludis al Vi kaj kies esencon mi kredeble publikigos post unu aŭ du jaroj. Unu libron pri la Hilelismo difinitan speciale por la rusaj hebreoj kaj verkitan en lingvo rusa mi jam publikigis (sub la tre sekreta pseŭdonimo “Homo sum”) antaŭ 4 jaroj; sed pri tiu ĉi libro preskaŭ neniu scias, ĉar mi sendis ĝin al neniu gazeto kaj nur cirkuligis ĝin kiel “ballon d’essai”* inter negranda nombro da inteligentaj hebreoj. La opinio, kiun mi aŭdis pri tiu ĉi libro, servos al mi kiel sperto por la venonta definitiva formigo de mia ideo, kiun mi intencas post kelkaj jaroj prezenti al la inteligentuloj de ĉiuj nacioj kaj religioj.

El la kelkaj ekzemploj, kiujn mi donis al Vi, Vi vidas, ke la historio de miaj ideoj tute ne povus servi kiel temo por Via publika parolado. Tial mi silentos pri ili kaj mi donos al Vi nur kelkajn sekajn datojn el mia biografio. [Tiujn ĉi datojn mi donas al Vi ne kiel publikigotan leteron, sed nur private, kiel materialon; prenu el ili nur tion, kion Vi trovos utila.]

Mi naskiĝis en Bialystok la 15. de Decembro 1859. Mia patro [kiu ankoraŭ vivas] kaj avo estis instruistoj de lingvo. La homa lingvo estis por mi ĉiam la plej kara objekto el la mondo. Plej multe mi amis tiun lingvon, en kiu mi estis edukata, t.e. la lingvon rusan; mi lernadis ĝin kun plej granda plezuro; mi revis iam fariĝi granda rusa poeto [en la infaneco mi skribis diversajn versaĵojn kaj en la 10-a jaro de mia vivo mi skribis 5-aktan tragedion]. Mi kun plezuro lernadis ankaŭ diversajn alian lingvojn, sed ili interesadis min ĉiam pli teorie ol praktike; kaj ĉar mi neniam havis la eblon ekzerciĝadi en ili, kaj ĉar mi ĉiam legadis nur per la okuloj, sed ne per la buŝo, tial mi libere parolas nur en tri lingvoj (ruse, pole kaj germane), la lingvon francan mi legas libere sed parolas ĝin tre malmulte kaj malbone; krom tio mi en diversaj tempoj lernis iom ankoraŭ ĉirkaŭ 8 aliajn lingvojn, kiujn mi konas tamen nur tre malmulte kaj nur teorie.

En mia infaneco mi amis tre pasie la lingvon rusan kaj la tutan rusan regnon; sed baldaŭ mi konvinkiĝis, ke mian amon oni pagas per malamo, ke ekskluzivaj mastroj de tiu lingvo kaj lando nomas sin homoj, kiuj vidas en mi nur senrajtan fremdulon (malgraŭ ke mi kaj miaj avoj kaj praavoj naskiĝis kaj laboris en tiu ĉi lando), ĉiuj malamas, malestimas kaj premegas miajn fratojn; mi vidis, ke ankaŭ ĉiuj aliaj rasoj loĝantaj en mia urbo sin reciproke ĉiuj malamas kaj persekutas… kaj mi multe suferis de tio ĉi, kaj mi komencis revadi pri tia feliĉa tempo, kiam malaperos ĉiuj naciaj malamoj, kiam ekzistos lingvo kaj lando apartenantaj plenrajte al ĉiuj siaj uzantoj kaj loĝantoj, kiam la homoj ekkomprenos kaj ekamos unuj la aliajn.

En la jaro 1869 mi eniris en la Bialistokan realan gimnazion; sed post du monatoj mi devis eliri pro grava malsano (en mia infaneco mi tre ofte estadis malsana); en 1870 mi eniris denove kaj mi lernis kun grandaj sukcesoj (mi devas rimarki, ke en la tuta 9-jara daŭro de mia gimnazia lernado, kiel en Bialystok, tiel poste en Varsovio, mi estis ĉiam la unua en mia klaso; la instruantoj rigardadis min kiel treege kapablan kaj miaj kolegoj profetadis [sen la envio, sed tre bondezire, ĉar neniam mi havis inter la kolegoj ian malamikon], ke mi havos en la vivo ĉiam la plej grandajn sukcesojn; tio ĉi tamen poste tute ne plenumiĝis kaj mi longe devis batali ĝis mi ellaboris al mia familio modestan panon). En 1873 miaj gepatroj transloĝiĝis Varsovion, kie mia patro ricevis la oficon de instruisto de germana lingvo en la reala gimnazio. Mi restis 5 monatojn dome por lerni la lingvojn latinan kaj grekan, kaj poste mi eniris en la Varsovian 2-an filologian gimnazion, kiun mi finis en la jaro 1879. Tiam mi forveturis Moskvon kaj eniris tie en la medicinan fakultaton de la tiea universitato. Miaj Moskvaj kolegoj estis reprezentantoj de tre multaj plej diversaj rasoj, kaj tio ĉi fortikigis en mi la celadon al unuigita homa familio. Baldaŭ la financa stato de miaj gepatroj fariĝis tre malbona, ili ne povis jam tenadi min en Moskvo, kaj tial en 1881 mi revenis Varsovion, eniris tie en la universitaton, kiun mi finis en la komenco de Januaro 1885. Mi forveturis tiam en la vilaĝo Vejseje, por komenci kuracistan praktikon. Praktikinte tie en la daŭro de 4 monatoj, mi konvinkiĝis, ke mi por la komuna medicina praktiko tute ne taŭgas, ĉar mi estas tro impresiĝema kaj la suferoj de la malsanuloj (precipe de la mortantoj) tro multe min turmentis. Tiam mi revenis Varsovion kaj decidis elekti por mi specialecon pli trankvilan, nome la malsanojn de okuloj. Mi laboris en la daŭro de 6 monatoj en la okulista apartaĵo de unu Varsovia malsanulejo, poste mi lernis kelkan tempon en la klinikoj de Vieno (Aŭstrujo) kaj en la fino de 1886 mi komencis okulistan praktikadon en Varsovio. Tiam mi konatiĝis kun mia nuna edzino, Klaro Zilbernik el Kovno (ŝi tiam gastis ĉe sia fratino, loĝanta en Varsovio). La 9-an de Aŭgusto 1887 mi edziĝis. Al mia fianĉino mi klarigis la tutan esencon de mia ideo kaj la planon de mia estonta agado. Kaj mi demandis ŝin, ĉu ŝi volas ligi kun mi sian sorton. Ŝi ne sole tute konsentis, sed ŝi donis al mia tuta dispono la sumon da mono, kiun ŝi posedis, kaj tio ĉi donis al mi la eblon, post longa vana serĉado de eldonanto, fine eldoni mem [en Julio 1887] miajn unuajn kvar broŝurojn (lernolibro de Esperanto en lingvoj rusa, pola, germana kaj franca). Baldaŭ poste mi eldonis la “Duan libron”, “Aldonon”, “Neĝan Blovadon” kaj “Gefratojn” (verkitajn de Grabowski), Tradukon de “Dua Libro” kaj “Aldono”, Mezan Vortaron Germanan, Plenan Vortaron rusan, anglan kaj svedan lernolibron, Princinon Mary, Adresaron k.t.p., kaj mi ankaŭ donis la necesan monon por la eldono de la verkoj de Einstein kaj H. Philips. Mi ankaŭ donis multajn anoncojn en la gazetoj, dissendis grandan nombron da libroj k.t.p.

Esperanto baldaŭ forglutis la pli grandan parton de la mono de mia edzino; la tutan reston ni baldaŭ formanĝis, ĉar la enspezoj de mia kuracista praktiko estis terure malgrandaj. En la fino de 1889 ni restis sen kopeko!

Tre malĝoja estis tiam mia vivo. Mi devis forlasi Varsovion kaj serĉi mian panon en ia alia loko. Mia edzino devis forveturi kun mia infano al sia patro kaj mi veturis (en novembro 1889) en la urbo Ĥerson (suda Rusujo), kie ne estis okulistoj [tie estis nur unu okulistino], kaj kie mi tial esperis trovi panon por mia familio. Sed mia espero min terure trompis: miaj tieaj enspezoj ne sole ne donis al mi eblon nutri mian familion, sed eĉ por mi mem ili ne sufiĉis malgraŭ mia tre modesta kaj tre avara maniero de vivado! Mi simple kaj litere, ofte, ne havis eĉ kion manĝi: tre ofte mi restadis sen tagmanĝo! Nek mia edzino, nek miaj parencoj ion sciis pri tio ĉi, ĉar mian edzinon mi ne volis malĝojigi, kaj en miaj leteroj mi konstante konsolis ŝin, ke estas al mi tre bone, ke mi havas tre bonajn esperojn, ke mi baldaŭ venigos ŝin al mi k.t.p. Tamen fine mi ne povis jam pli elteni kaj mi devis konfesi al mia edzino la tutan mian staton. Mi estis tiam ankoraŭ tro fiera, por akcepti de iu monan helpon; tamen la malĝojeco kaj la insistaj petoj de mia edzino devigis min akcepti monan subtenadon de mia bopatro (kiu tiam kaj ankaŭ poste neniam rifuzadis al mi sian helpon kaj elspezis por mi tre multe da mono) kaj mi revenis Varsovion, esperante, ke nun mia kuracista praktiko iros pli bone. En Majo 1890 mi revenis Varsovion.

Ankaŭ tiun ĉi fojon la espero min trompis. Miaj enspezoj tute ne pligrandiĝadis, miaj ŝuldoj kreskadis. Fine ne havante jam la eblon pli atendi, mi en Oktobro 1893 transloĝiĝis kun mia familio en la urbon Grodno. Tie miaj enspezoj estis pli grandaj ol en Varsovio kaj la vivo estis malpli kara. Kvankam ankaŭ en Grodno miaj enspezoj tute ne kovradis miajn elspezojn kaj mi devis ĉiam ankoraŭ prenadi subtenon de mia bopatro, tamen mi pacience tenis min tie en la daŭro de 4 jaroj. Sed ĉar miaj infanoj pligrandiĝadis kaj postulis pli kostan edukadon kaj la urbo Grodno estas tiel malriĉa, ke okulisto neniam povos tie multe pligrandigi siajn enspezojn, tial laŭ la insista deziro de mia bopatro mi en la fino de 1897 decidis denove reveni Varsovion kaj fari tie ĉi la lastan provon.

La stato de mia animo estis tiam terura. Mi sentis tre bone, ke tio ĉi estas mia lasta provo, kaj se ĝi ankaŭ nun ne sukcesos al mi, mi estas perdita. En la daŭro de la unua jaro mi preskaŭ freneziĝis de malespero. Sed fine, dank’ al la lasta streĉo de mia energio, la sorto komencis esti por mi pli favora. Baldaŭ mia kuracista praktiko komencis pli kaj pli grandiĝadi kaj jam de la jaro 1901 ĝi estas tiel granda, ke miaj enspezoj tute kovras miajn elspezojn. Mi estas savita. Post multaj jaroj de granda suferado kaj batalado mi nun fine ricevis pli trankvilan vivon, kaj havas tute sufiĉan panon por mia familio (kvankam kompreneble mi devas vivi tre modeste kaj kalkuli ĉiun kopekon). Mi loĝas en unu el la plej malriĉaj stratoj de Varsovio, miaj pacientoj estas homoj malriĉaj kaj pagas al mi tre malmulte; mi devas akceptadi 30-40 pacientojn ĉiutage, por havi de ili tiom, kiom aliaj kuracistoj havas de 5-10 pacientoj; tamen mi estas nun tre kontenta, ĉar mi havas mian panon kaj bezonas jam nenies helpon.

Mi havas nun 3 infanojn: unu filon kaj du filinojn.

Mi estas tre laca kaj lacigis ankaŭ Vin per mia longega letero. Adiaŭ!

P.-S. — Supre mi diris, ke vastan publikan paroladon pri mia nacieco mi trovas en la nuna tempo neoportuna, ĉar mi devas nun eviti ĉion, kio senbezone donus kaŭzon al grandaj disputoj; sed kaŝi mian naciecon mi tute ne deziras; kaj se Vi parolos pri mia nacieco, volu diri, ke mi nomas min Ruslanda hebreo.

(Vidu la apendicon*.)

93. Letero al Bourlet (27.II.05).

Kara Sinjoro!

La 107 rublojn 10 kop. [fr. 285,95] mi danke ricevis kaj enskribis en nian kalkulon.

Estas al mi tre agrable, ke la firmo Hachette decidis lukse eldoni la libron “Fundamento de Esperanto”. Pro la granda malordo, kiu estas nun en nia urbo, mi havas nun multe da klopodoj kaj zorgoj. Kiam mi iom liberiĝos, mi tuj pretigos la verkon kaj skribos por ĝi antaŭparolon.

Mi dankas kore la Grupon Parizan por ĝia invito, ke mi venu Parizon. Kun plezuro mi penos plenumi tiun ĉi afablan inviton kaj veturante al la kongreso mi vizitos Parizon. Sed kun s-ro Bréton kaj la firmo Hachette mi bedaŭrinde ne povos multe paroli, ĉar la lingvon francan mi nur komprenas sed paroli ĝin mi povas nur tre malmulte kaj malbone.

Al s-ro Javal mi estas tre danka por la intenco inviti min al si; sed mi tre ne volus iun ĝeni kaj mi pensas, ke estos pli bone, se mi loĝos en ia hotelo.

94. Letero al Michaux (28.II.05).

Kara Sinjoro!

La fotografaĵon de la ĉefoj de la Bulonja Grupo mi ricevis kun plezuro kaj mi dankas Vin kore. Estos al mi tre agrable konatiĝi kun ĉiuj persone en Aŭgusto.

La karakteron de C. B. mi konas kaj mi ĉiam penos esti singarda.

Vian projektan programon de la kongreso mi plene aprobas; ankaŭ ĉiujn ŝanĝojn, kiujn Vi eble volos fari en tiu ĉi programo mi sendube povos nur aprobi, ĉar mi mem estas tre nekompetenta kaj nesperta en tiaj aferoj kaj mi estas konvinkita, ke Vi mem scios aranĝi ĉion la plej bone.

Se Vi trovas utila, ke sur la memoraĵa medalo estu mia portreto, en tia okazo mi sendos al Vi post kelke da semajnoj mian fotografaĵon profilan kaj sen okulvitroj.

95. Letero al Kapitano Capé-Montrosier (?.III.05; la du unuaj paragrafoj estas retradukitaj el la franca).

Kara Sinjoro!

Mi sciiĝis kun vera plezuro, ke Vi sukcesis interesigi al nia afero la gravan revuon “Les Annales Politiques et Littéraires”, kaj ke Vi nun faras Esperantan kurson en tiu revuo. Tio estas grava akiro por nia movado, kaj ĉiuj esperantistoj, kiuj jam de longe konas Vian nelacigeblan kaj tre fruktodonan agadon por nia afero, tre alte ŝatos Vian novan meriton.

Ni devas esti tre dankaj al la revuo mem, ke ĝi tiel sin montris progresema kaj kuraĝis doni sian apogon al afero, kiu povas sendube alporti pli grandan bonon al la homaro, dum tiun kuraĝon ankoraŭ ne havis plejparte el la aliaj revuoj.

Ankaŭ grandan servon Vi faris por nia afero per tio, ke Vi ekinteresigis por Esperanto la gloran François Coppée kaj ricevis de li la permeson traduki Esperante lian “Premier chapitre de mes mémoires”, kaj ricevis de li ankaŭ la konfeson, ke en Esperanto li vidas ne malamikon por la ekzistantaj lingvoj naciaj (kiel krias niaj miopaj kontraŭuloj), sed kontraŭe la plej bonan ŝirmilon, por gardi la naciajn lingvojn de konstanta difektiĝado. Via traduko de la Coppée-a verketo povos esti certe bona propagandilo en la manoj de la esperantistoj.

96. Letero al Boirac (9.III.05: Heroldo de Esperanto, 10.XII.33).

Tre Estimata Sinjoro!

Kun granda plezuro mi tralegos Vian tradukon por enpreni ĝin en la “Kolekton Aprobitan”.

Por mi estas tute egale, ĉu legi la verkon en manuskripto, ĉu* en prova presaĵo, — Vi povas fari, kiel Vi trovas por Vi la plej oportune, t.e. sendi al mi aŭ la manuskripton aŭ la provan presaĵon.

Kun alta estimo kaj kora saluto.

97. Letero al Bourlet (12.III.05).

Kara Sinjoro!

Al s-ro Javal mi jam skribis, ke mi akceptas kun danko lian inviton. En Parizo mi povos esti ne pli ol 2 tagojn, ĉar mi vivas de mia ĉiutaga perlaborado kaj ne povas permesi al mi foresti tro longe el Varsovio.

Hieraŭ mi sendis al Vi la manuskripton de la verko “Fundamento de Esperanto”. Volu tralegi tie mian antaŭparolon kaj skribi al mi, ĉu Vi kaj la firmo Hachette ĝin akceptas. Mi volis doni en tiu ĉi verko nur tion, kio povus havi efektivan karakteron de Fundamenta Dokumento. Tial mi ne aldonis la ekzercojn el la “Dua Libro”, tiom pli ke granda parto de* tiuj ekzercoj estas senŝanĝe enprenita en la “Ekzercaron”.

Pri la hispana aldono ŝajnas al mi, ke estus multe pli bone ne doni ĝin, ĉar: 1) la aldono de io nova difektus la karakteron de dokumenteco de la verko;

2) ĝis mi trovos personon, kiu tradukos por la libro la 3 verkojn, pasos tro multe da tempo kaj Hachette dume ne povos komenci la presadon.

Se Vi aprobas mian opinion, ke estas bone presi sen la parto hispana, tiam volu elstreki el mia antaŭparolo tiun pecon, kie mi parolas pri la parto hispana. Sed se Hachette deziras nepre havi la parton hispanan, tiam volu min sciigi kaj mi turnos min al iu hispana esperantisto.

Volu skribi al mi, ĉu Hachette konsentas publikigi la verkon en tiu formo, en kiu mi ĝin sendis al Vi.

98. Letero al Michaux (14.III.05).

Kara Sinjoro!

Kun vera plezuro mi ricevis la fotografaĵon de Via estimata familio kaj mi dankas Vin kore. Mi ĝojas, ke mi post ne tre longa tempo havos la plezuron konatiĝi kun ĉiuj persone.

La demandon pri la supersignoj decidos la kongreso. Ŝajnas al mi, ke Via propono anstataŭigi “h” par “y” (renversita “h”) estas neoportuna kaj kredeble ne trovos multe da aprobantoj. Mi tamen ne volas ion antaŭdecidi, kaj se Via propono trovos aprobantojn, mi ankaŭ nenion havos kontraŭ ĝi, ĉar mi mem volonte akceptos ĉion, kio havos por si la plimulton da voĉoj.

Mian artikolon pri la “Centra Komitato” mi sendos al Vi post 2-3 semajnoj. La 4-5 projektojn, kiujn mi intencas proponi al la voĉdonado de la kongreso, mi dezirus antaŭe publikigi, por ke la kongresanoj povu antaŭe prepariĝi. Kiel mi povus publikigi ilin la plej bone?

Se Vi elektis ian oficialan organon por la aferoj de la kongreso (ekzemple Vian “Revue de l’Espéranto”?) tiam eble estus la plej bone presi ĉion en tiu ĉi organo?

Aŭ eble Vi preferas, ke mi publikigu miajn projektojn en ia gazeto alia? Mi atendas Vian respondon, ĉar mi pensas, ke estus bone, se ĉiuj publikigus siajn projektojn en unu organo, elektita de Vi kiel organo de la kongreso. [Eble ni povus presi ĉion en la “Kongresa Libro”, kiun Vi preparas? Se Vi trovas tion ĉi utila, Vi povus presi tie ankaŭ mian versaĵon, sed subskribi ĝin ne per mia nomo, sed nur per la nomo “Esperantisto”.]

Unu projekton (pri preciza difino de tio, kio devas esti rigardata kiel fundamento de nia lingvo kaj resti ĉiam netuŝebla) mi jam pretigis; antaŭ kelkaj tagoj mi ĝin sendis al la firmo Hachette kiel antaŭparolon por la nun presata nova (senŝanĝa) eldono de la “Universala Vortaro” kaj “Ekzercaro”, kiun mi intencas prezenti al la kongreso kun la propono, ke la kongreso sankciigu* tiujn ĉi verkojn kiel “Fundamenton”. En la antaŭparolo mi montris, kiamaniere oni povas konstante riĉigadi kaj eĉ perfektigadi la lingvon, ne tuŝante ĝian fundamenton. Tiun ĉi antaŭparolon (kiun mi devis plej rapide sendi al Hachette) mi ankaŭ publikigos en tiu organo, kiun Vi montros al mi. La ĉefa ideo de tiu ĉi antaŭparolo estas: nia afero ne devas koni ian personon, ĝi devas koni nur verkon.

Mi tre petas Vin, akceptu en la programon de la kongreso nenian punkton, kiu havas ian rilaton al mia persono. Mi tre volas, ke la kongresanoj vidu en mi ne la aŭtoron de Esperanto, sed nur simplan esperantiston. Mi legis, ke unu el la esperantistoj preparas “himnon al Zamenhof”, ke en Via programo ekzistas “festo je la honoro de Zamenhof” k.t.p. … Mi tre petas Vin, elĵetu ĉion tion ĉi! La aŭtoro de Esperanto en la kongreso devas esti rigardata kiel mortinta kaj neekzistanta; por la kongreso devas ekzisti nur la afero. Neniam kaj nenie devas esti elparolata la vorto “majstro” k.t.p. Mi skribos pri tio ĉi specialan artikolon, en kiu mi sciigos ĉiujn esperantistojn, ke mi povas veni al la kongreso nur kun tia kondiĉo. Mi prezidos en la kongreso ne kiel aŭtoro, sed nur kiel “la plej kompetenta esperantisto”.

Sur la memoraĵa medalo, kiun Vi intencas pretigi, volu doni ne mian portreton, sed nur ian emblemon de Esperanto; mia nomo ne devas sin trovi sur tiu ĉi medalo.

Ĉio tio ĉi ne estas “modesteco” de mia flanko — ĝi estas “neceseco”. Nia afero prosperados nur en tia okazo, se ĝi estos ĉiam absolute senpersona.

Kun kora saluto al Vi kaj al Via estimata familio.

99. Letero al Bourlet (15.III.05).

Kara Sinjoro!

Resti en Parizo pli longan tempon estas por mi preskaŭ tute ne eble, ĉar: 1) tute ne havante ian ŝparitan monon, mi ne povas resti tro longe sen ĉiutaga perlaborado; 2) restante tro longe for de Varsovio, mi perdus por la tempo estonta parton de miaj pacientoj, kaj tian perdon mi ne povas permesi al mi, ĉar tiam miaj enspezoj jam ne kovradus miajn elspezojn. Tial resti en Parizo pli longan tempon mi povus nur en tia okazo, se tio ĉi montriĝus efektive necesega. Mi tamen pensas, ke tia ekstrema neceseco ne ekzistos. Cetere pri tio ĉi ni povos ankoraŭ korespondi inter ni.

100. Letero al Bourlet (23.III.05).

Kara Sinjoro!

Estas al mi tre agrable, ke la firmo Hachette decidis eldoni la “Fundamenton de Esperanto” en tiu formo, kiun mi proponis. La intencon eldoni tiun ĉi verkon ankaŭ en diversaj aliaj lingvoj mi ne sole plene aprobas, sed mi eĉ trovas, ke tio ĉi estus afero tre utila.

Projekton de “Centra Komitato” (aŭ pli vere de “Tutmonda Ligo Esperantista” sub la regado de Centra Komitato) mi efektive preparas kaj mi intencas proponi ĝin al la kongreso [post 2-3 semajnoj mi intencas publikigi ĝin en ia organo Esperanta]; sed tio ĉi tute ne devas deteni la Grupon Parizan de la ellaborado de sia projekto! Ju pli da bonaj projektoj estos pretigitaj kaj frutempe publikigitaj — des pli bone, ĉar tiam ni havos la eblon elekti la plej bonan. Mi pretigas mian projekton nur por la okazo, se ne estos proponita ia alia pli bona; sed se mi vidos, ke estas proponita ia alia projekto, pli bona, mi estos tre ĝoja. Mi tre petas, ke la Grupo Pariza ellaboru sian projekton kaj publikigu ĝin kiel eble plej baldaŭ.

101. Poŝtkarto al Michaux (30.III.05).

Al la tridek esperantistoj boulogne’aj, kiuj sendis al mi sian saluton el Saint-Omer mi sendas mian plej koran dankon.

P.-S. — La leteron salutan subskribitan de la grupanoj de Boulogne-sur-Mer kaj de St-Omer mi ricevis kun plezuro kaj kun kora danko.

102. Notoj al Deligny (ĉ. IV.05)

1. Pri “sia”. Deligny proponis “tiu sinjoro venis kun la panisto, kaj diris al mi, ke sia filo (= de l’ sinjoro) estas malsana”, klarigante, ke por eviti dubon, oni devus uzi “sia” por resendi al la subjekto de la antaŭa verbo.

Respondo: “La sinjoro diris al mi, ke lia filo…” Se li parolus pri la filo de la panisto, li dirus: “ke la filo de tiu ĉi (lasta)…”. “sia filo” estas nebona, ĉar ĝi signifus “la filo de si mem”, kaj neniu povas esti filo de si mem.

2. Pri “li”. Deligny opiniis, ke oni devus uzi “li” por ĉiuj viroj, homaj aŭ bestaj; “ŝi” por ĉiuj inoj, homaj aŭ bestaj, kaj “ĝi” por ĉiuj objektoj, aŭ vivaj estaĵoj, kies sekso ne estas montrata.

Respondo: Bone. Nur pri la vorto “homo” oni povas uzi “li” (por ne tro agi kontraŭ la kutimo de la popoloj), kvankam eĉ sen sekso.

3. Pri akuzativo. Deligny proponis redakti la regulon jene: “ĉiu substantivo aŭ pronomo, kiu estas komplemento de verbo uzas la akuzativon, se ne estas antaŭ ĝi prepozicio. Eĉ post prepozicio, oni uzas akuzativon por montri fizikan aŭ moralan movon.

Respondo: La regulo ŝajnas al mi bona.

103. Ni pripensu (“L’Espérantiste”, p. 69).

Ĉe la pordo de la sanktejo ni tutgorĝe kantas la belecon de l’ idolo, kaj la altirito apenaŭ faris du paŝojn en la konstruaĵo, li renkontas strangajn adorantojn, kies okupado preferata ŝajnas esti: montri la plej sensignifan malbonaĵeton, kiun ili prave aŭ malprave trovas en la objekto de sia kulto [...]

En plena sincereco mi diros, ke eble senpripense, sed vere, kelkaj malbonuzas aŭ trouzas la indulgon kaj modestecon de D-ro Zamenhof.

Oni estas nek poligloto, nek lingvisto, nek filologiisto, oni apenaŭ scias sian patran lingvon, neniam oni longe, fundamente, tre serioze kaj detale esploris en ĝia vasteco la kampon de lingvo internacia, oni ankoraŭ malpli penis krei unu tian lingvon, oni tute ne laboris super sistemo simila al Esperanto — kio estas necesega por ĝin juĝi tute juste kaj ĝuste — oni eĉ ne serĉis la principojn, kiujn sekvis doktoro Zamenhof kaj la motivojn de tiuj principoj, oni ne komparis, ne pesis ĉion, sed ĉar tiu detaleto ne plaĉas, ĉar oni ĝin ne komprenas, certe, certege Zamenhof eraris. Li estas geniulo ĝis tiu vorto, ĝis tiu radiko, ĝis tiu silabo; sed trans ili, li fariĝas idiotulo [...] Ĉu do ni modeste kredas, ke, tute ne kapablaj krei la sistemon donitan al ni de D-ro Zamenhof, ni estas multe pli kapablaj ol li por ĝin plenigi kaj fini? [...]

104. Letero al Michaux (14.IV.05).

Kara Sinjoro!

La belan karton kun la fotografaĵo de la komitato Bulonja mi danke ricevis.

Kun plezuro mi permesas, ke mia projekto estu presata samtempe en Via “Revue” kaj en la “Kongresa Libro”. Mi ankaŭ pensas, ke estos la plej bone, se mia projekto (kaj ankaŭ miaj poste sendotaj artikoloj) estos presataj ne en “L’Espérantiste” aŭ “Lingvo Internacia”, sed en Via “Revue” (kaj en la kongresa libro, se Vi tion ĉi aprobas).

La letero, kiu antaŭiras mian projekton de Ligo, estas destinita ne sole por Vi persone, sed por ĉiuj legantoj de mia projekto; tial, kiam Vi presos mian projekton, volu ankaŭ presi mian leteron, kiu prezentas la antaŭparolon por la projekto kaj sen kiu mia projekto estus ne bone komprenata. Ne sciante ankoraŭ, kie Vi decidos publikigi mian leteron kaj projekton, mi skribis en la komenco “volu presigi en Via ‘Revue’ aŭ en alia organo”; sed nun, ĉar Vi decidis presigi en la “Revue”, Vi povas elĵeti el mia letero la vortojn “aŭ en ia alia Organo”.

Mi pensas, ke traleginte mian klarigan leteron, la nefrancoj komprenos, kial mi devis por la unua jaro elekti nur francojn, kaj ili ne estos nekontentaj. Sed se Vi timas, ke tio ĉi faros malbonan impreson, Vi povas en la responda loko de mia klariga letero aldoni la sekvantajn vortojn: “Se la kongreso trovos, ke jam en la unua jaro la prezidantoj de la ‘Specialaj Komitatoj’ devas aparteni al diversaj nacioj, tiam mi proponos al la kongreso aliajn kandidatojn”.

Kun ĝojo mi legis Vian sciigon, ke Vi varbis la militistaron. La arestita tajloro Ostrovskij kompreneble havas nenion komunan kun mia malnova, de ĉiuj estimata samideano D-ro Ostrovskij el Jalto.

Pri la medalo mi devas ripeti, ke mi ne povas konsenti, ke ĝi havu sur si mian kapon. Mi konsilas al Vi elekti ian alian emblemon. [Se Vi deziras, Vi povas presi mian portreton en la kongresa Libro.]

La libro, kiun Vi preparas, estos tre utila. Ŝajnas al mi, ke Vi povas ĝin nomi pli malpli jene: “KONGRESA LIBRO, t.e. kolekto da materialo por* la unua kongreso esperantista en Boulogne-sur-Mer en 1905.”

Se la kongreso trovos, ke mia nomo estas necesa, en tia okazo mi prenos sur min la oficon de prezidanto de la Centra Komitato (kaj Ligo) ĝis tiu tempo, kiam oni povos sendanĝere elekti iun alian.

Kun kora saluto.

105. Al sinjoro A. Michaux en Boulogne-s.-M. (14.IV.05; O.V. p. 432. Ĉi-sube mi donas la originalan tekston).

Kara sinjoro!

106. Projekto de regularo de tutmonda ligo esperantista prezentota al la voĉdonado de la Kongreso en Boulogne-sur-Mer (14.IV.05; O.V. p. 230 kaj sekvantaj* liveras la definitivan multloke modifitan tekston).

1. — La Tutmonda Ligo Esperantista havas la celon disvastigadi en la mondo la uzadon de la lingvo internacia Esperanto kaj solvadi ĉiujn dubojn, kiuj povas aperi pri diversaj punktoj de la lingvo kaj pri la manieroj de ĝia disvastigado. La Ligo estas la plej alta kaj decidanta aŭtoritato en ĉiuj aferoj koncernantaj la lingvon Esperanto, kaj ĉiuj decidoj de la Ligo estas devigaj por ĉiuj esperantistoj egale, ne esceptante ankaŭ la aŭtoron de la lingvo Esperanto.

2. — Membro de la Ligo estas ĉiu persono, kiu abonas la “Centran Organon de Esperanto” eldonatan de la Ligo. La Centra Organo eliradas sub la redakcio de la sekretario de la Ligo unu fojon en monato, en amplekso ne konstanta, depende de la kolektiĝanta kvanto da oficiala materialo. Ĝia kosto estas 3 frankoj por jaro kaj la tuta mona profito de tiu ĉi organo apartenas al la kaso de la Ligo. La adresoj de ĉiuj membroj de la Ligo estas presataj en la Centra Organo.

Rimarko. — Atingado de membreco de la Ligo per simpla abonado de la Centra Organo estas aranĝita kun tiu celo, ke la apartenado al la Ligo ne estu malhelpata de la leĝoj de tiu aŭ alia lando.

3. — Ĉiu membro, kiu deziras partopreni aktive en la aferoj de la Ligo, devas aliĝi al ia Grupo Esperantista, ĉar rajton de voĉo havos ne apartaj personoj, sed nur la Grupoj. Rajton de voĉo en la aferoj de la Ligo havas ĉiu grupo esperantista, kiu enhavas en si ne malpli ol 10 membrojn de la Ligo. Ĉiu grupo havas tiom da voĉoj, kiom da dekoj da membroj de la Ligo ĝi posedas.

4. — La Ligo estas regata de “Centra Komitato”, kiu estas ĉiujare elektata en la Kongresoj Esperantistaj en la sekvanta maniero: lando, en kiu ĉiuj grupoj esperantistaj estas ligitaj inter si en formo de komuna landa societo, konsistanta el ne malpli ol 100 ligorajtaj membroj, elektas en sia antaŭkongresa komuna kunveno reprezentantojn po unu persono por ĉiu plena cento de siaj ligorajtaj membroj kaj prezentas la nomojn de tiuj elektitoj al la Kongreso, kiu akceptas ilin (se ne aperas gravaj protestoj) kiel membrojn de la Centra Komitato por la venonta jaro kaj publikigas iliajn nomojn kaj adresojn en la plej proksima numero de la Centra Organo. Landoj, kiuj ne havas propran landan organizacion esperantistan, aŭ havas organizacion, kies nombro da ligorajtaj membroj estas malpli ol 100, ligiĝas inter si en la Kongreso kaj per komuna interkonsentiĝo de siaj delegitoj ili elektas po unu reprezentanto por ĉiu plena cento da siaj kunekalkulitaj ligorajtaj membroj. La nombro de la membroj de la Centra Komitato devas esti 25; tial se la nombro da elektitaj reprezentantoj estas malpli ol 25, la kongreso alelektas la mankantan nombron, kaj se la nombro da elektitaj reprezentantoj estas pli ol 25, tiam la reprezentantoj mem per voĉdonado elektas inter si 25 personojn por la Komitato. Tuj post sia formiĝo la Centra Komitato elektas al si mem prezidanton en la persono de unu el siaj membroj, kaj tiu ĉi persono fariĝas prezidanto de la Ligo.

5. — Unu fojon en ĉiu jaro estas farata Internacia Kongreso Esperantista, kies loko kaj tempo estas decidata en la antaŭirinta Kongreso. Ĉiu ligorajta grupo esperantista sendas al la Kongreso siajn delegitojn, kiuj devas havi la aĝon de ne malpli ol 21 jaroj kaj prezenti al la organizantoj de la Kongreso rajtigan leteron subskribitan de ĉiuj personoj, kiuj ilin rajtigis. Ĉiu grupo esperantista havas la rajton sendi al la Kongreso po unu delegito por ĉiu plena deko de siaj membroj, kiuj pagis por tiu ĉi jaro sian kotizaĵon al la Ligo kaj estas publikigitaj en la Centra Organo. Grupoj, kiuj ne povas sendi al la Kongreso sian delegiton, povas transdoni siajn voĉojn al ia alia esperantisto, kiu veturas al la Kongreso.

Rimarko. — Ĉar antaŭ la unua kongreso en Boulogne-sur-Mer la reguloj de la Ligo ankoraŭ ne ekzistas, tial en tiu ĉi unua kongreso por havi la rajton de voĉo sufiĉas: a) havi la aĝon de ne malpli ol 21 jaroj; b) pagi la kotizaĵon deciditan de la organizanta komitato por ĉiu partoprenanto (… frankojn); c) prezenti al la organizanta komitato rajtigan leteron, subskribitan de ne malpli ol 10 personoj enskribitaj en la jam presita aŭ plej proksime presota “Adresaro de Esperantistoj” de L. Zamenhof. Persono, kiu kontentigas nur la punkton b), partoprenas en la kongreso nur kiel gasto, t.e. sen rajto de voĉo.

6. — La Centra Komitato estas la plena mastro kaj plej alta juĝantaro en ĉiuj demandoj koncernantaj la taskon de la Tutmonda Ligo Esperantista. Ĉiuj decidoj de la Centra Komitato estas farataj en la sekvanta maniero: se iu membro de la Ligo deziras akiri por io la decidon de la Centra Komitato, li turnas sin al sia grupo, kaj se tiu ĉi lasta aprobas lian proponon, ĝi dissendas ĝin al ĉiuj membroj de la Centra Komitato kune kun poŝta marko por respondo. Sur la ricevita propono ĉiu membro de la Komitato skribas sian opinion per “jes” aŭ “ne” kaj resendas la respondon al la ekspedinta grupo. Se pli ol duono de la membroj de la Komitato respondis per “jes”, tiam la grupo, farinta la proponon, sendas ĝin kune kun la subskriboj de la membroj de la Komitato al la sekretario de la Ligo, kaj tiu ĉi publikigas la enhavon de la propono en la plej proksima numero de la Centra Organo kiel “decidon de la Centra Komitato”.

7. — Ĉiuj decidoj de la Centra Komitato havas en la komenco nur signifon provizoran. En la plej proksima Kongreso ĉiuj decidoj de la Komitato, faritaj en la daŭro de la pasinta jaro, estas prezentataj al la voĉdonado de ĉiuj delegitoj de la grupoj esperantistaj, kaj nur tiam, kiam la delegitoj per plimulto da voĉoj akceptas la decidon, ĝi ricevas jam definitivan sankcion, kiel “decido de la Ligo”. Por ke ĉiuj delegitoj, partoprenontaj en la Kongreso, havu la eblon bone prijuĝi en siaj grupoj ĉiun proponon, decidotan en la Kongreso, oni voĉdonas en la Kongreso nur pri tiuj decidoj de la Centra Komitato, kiuj estis publikigitaj en la Centra Organo ne malpli ol 3 monatojn antaŭ la komenco de la Kongreso.

8. — La Centra Komitato okupas sin nur je tiaj demandoj, kiuj ne povas esti solvataj de la specialaj komitatoj, ekzemple: ŝanĝoj en la Regularo de la Ligo, demandoj pri plibonigoj en la lingvo, plendoj de apartaj grupoj kontraŭ ia ago de tiu aŭ alia speciala komitato k.t.p. Sed je la kurantaj konstantaj aferoj de la Ligo okupas sin komitatoj specialaj, kiuj kondukas siajn aferojn tute memstare (se la Centra Komitato ne donas al ili specialajn instrukciojn) kaj nur ĉiujare prezentas al la Kongreso siajn raportojn, petante ilian aprobon de la Kongreso. La specialaj komitatoj estas: Komitato de Agado, Komitato de la Lingvo, Komitato de Kongresoj, Komitato de Cenzuristoj, Komitato de Ekzamenistoj.

9. — La Komitato de Agado okupas sin je la praktika plenumado de ĉiuj decidoj de la Ligo kaj je la kondukado de ĉiuj kurantaj praktikaj aferoj de la Ligo. La prezidanto kaj vicprezidanto de la Komitato de Agado estas nomataj sekretario kaj vicsekretario de la Ligo. Ĉiuj membroj de la Komitato de Agado devas loĝi en unu urbo. Kiel unua Komitato de Agado estas elektata la Pariza Grupo Esperantista, sub la prezidado de s-ro C. Bourlet kaj ĝi konservas senŝanĝe sian oficon (se ĝi konsentos ĝin akcepti) tiel longe, ĝis por ia kaŭzo la Ligo decidos transdoni tiun oficon al ia alia grupo esperantista. La Komitato de Agado eldonadas la Centran Organon de la Ligo kaj administras la kason de la Ligo.

10. — La Komitato de Agado jam de si mem aranĝas kaj konstante kontrolas diversajn sekciojn por diversaj funkcioj, ekzemple: a) Sekcion de Propagando (kie koncentriĝados el la tuta mondo diversaj projektoj de propagandaj rimedoj kaj ilia pripensado, prijuĝado kaj plenumado kun interkonsento kaj helpo de ĉiuj grupoj esperantistaj); b) Sekcion de Informoj (al kiu ĉiuj grupoj esperantistaj sin turnados kun sendado kaj petado de diversaj informoj); c) Sekcion de Librovendado (kie estos la centra vendejo por ĉiuj verkoj esperantaj kaj abonejo por ĉiuj gazetoj esperantaj; tiu ĉi sekcio numerados kaj katalogados ĉiujn aperantajn verkojn en aŭ pri Esperanto k.t.p.)

Rimarko. — La sekcioj de la Komitato de Agado devas alportadi al la diversaj landaj societoj esperantistaj nur helpon, sed severe evitadi ĉian konkuradon kun ili.

11. — La membroj de ĉiuj aliaj specialaj Komitatoj povas loĝi en malsamaj urboj. Ili estas elektataj en la sekvanta maniero: ĉiujn membrojn por la unua jaro elektas la aŭtoro de Esperanto, kiu prezentas al la kongreso en Boulogne-sur-Mer nomaron de ĉiuj elektitaj membroj kaj petas de la kongreso ilian aprobon*; en ĉiu sekvanta jaro ĉiu Komitato mem eligas 1/3 de siaj membroj (reelekteble) kaj anstataŭigas ilin per aliaj, per voĉdonado, aranĝita 2 monatojn antaŭ la Kongreso, de la komitata prezidanto, kiu sendas al ĉiu membro la nomaron de ĉiuj personoj, kiuj esprimis al li la deziron eniri en la Komitaton. La rezultato de la voĉdonado estas prezentata por aprobo al la Kongreso.

12. — La Komitato de la Lingvo okupas sin je la solvado de ĉiuj duboj, kiuj aperas pri la ĝusta senco de tiu aŭ alia vorto, pri la uzado de tiu aŭ alia esprimo en Esperanto aŭ pri la akceptebleco de tiu aŭ alia nova vorto (kiun la Komitato sen decido de la Ligo povas tamen nur rekomendi sed ne oficialigi). La Komitato havas la rajton decidi nur pri punktoj dubaj, sed ne fari ian ŝanĝon en la lingvo (la rajton fari ŝanĝojn, se tiaj montriĝus efektive necesaj, havas nur la Kongreso, post antaŭa decido de la Centra Komitato kaj post 3-monata publikigiteco de tiu decido laŭ la paragrafo 7). La Komitato de la Lingvo konsistas el 15 personoj, kiuj devas posedi bone la lingvon Esperanto. La unua prezidanto de la Komitato estas s-ro L. de Beaufront (se li konsentos akcepti tiun ĉi oficon) kaj li konservas sian oficon tiel longe, ĝis pro ia kaŭzo la Ligo decidos transdoni tiun oficon al iu alia persono. Ĉiu esperantisto, kiu havas ian dubon pri vorto aŭ regulo, prezentas demandon pri ĝi al sia grupo; se la grupo ne povas doni respondon kaj se ĝi trovas la demandon sufiĉe grava, ĝi sendas ĝin (kun pagita respondo) al ĉiuj 15 membroj de la Komitato de la Lingvo kaj la ricevitajn respondojn ĝi transsendas al la prezidanto de la Komitato kun la peto, ke li publikigu la decidon de la plimulto en la Centra Organo de la Ligo. En okazo de tro granda diferenco de opinioj, kiu faras la decidon ne ebla, la prezidanto de la Komitato denove proponas la demandon (kune kun la ricevitaj opinioj) al la voĉdonado de la membroj kaj se ankaŭ tiam la voĉoj estas tro malsamaj, tiam decidas la voĉo de la prezidanto.

13. — La Komitato de Kongreso zorgas pri la regula kaj sukcesa aranĝado de la ĉiujaraj internaciaj Kongresoj Esperantistaj. Ĝi konsistas el 2 partoj: a) parto konstanta, kiu estas — ĝis alia decido de la Ligo — la grupo esperantista en Boulogne-sur-Mer, sub la prezidado de s-ro A. Michaux (se la grupo kaj ĝia prezidanto konsentos akcepti la oficon); b) parto okaza, kiu estas ĉiujare la grupo esperantista en tiu urbo, kie devas en tiu jaro havi lokon la Kongreso. Por ke la aranĝado de la Kongresoj ne trovadu sin ĉiufoje en manoj novaj kaj tute ne spertaj, ĉiuj rimarkoj, konsiloj kaj helpoj por la Kongresoj devas ĉiam esti direktataj al la konstanta prezidanto de la Komitato, kaj tiu ĉi lasta jam transsendas ĉion al la parto okaza, t.e. al la organizantoj de la Kongreso de tiu jaro.

14. — La Komitato de Cenzuristoj zorgas pri la pureco de la lingvo en la eldonataj verkoj Esperantaj. La Komitato konsistas el 25 personoj. Ĝia prezidanto, ĝis alia decido de la Ligo, estas s-ro T. Cart (se li konsentos akcepti la oficon). Ĉiu aŭtoro, kiu deziras, ke lia verko havu oficialan aprobon, devas peni, ke la manuskripto de lia verko estu legita, korektita kaj aprobita de ne malpli ol 2 membroj de la Komitato de Cenzuristoj. Tiam li ricevas la rajton presigi sur sia verko la aprobon de la Ligo. Pro oportuneco praktika (precipe pro la leĝaj postuloj de kelkaj landoj) la aprobo estas donata sub la persona nomo de la aŭtoro de la lingvo (“Aprobita de d-ro Zamenhof”); sed sur ĉiu aprobita verko devas nepre esti presitaj la nomoj de la cenzuristoj, kiuj aprobis la verkon. Ĉar la rekomendado de la cenzuristoj anstataŭas la ĝisnunan rekomendadon de L. Zamenhof, kaj tio ĉi povus maljuste kaŭzi perdojn al la firmo Hachette kaj K^io kaj ĝiaj diverslandaj reprezentantoj, kiuj, esperante la rekomendadon de L. Zamenhof, jam elspezis multe da mono por la riĉigado de la Esperanta literaturo kaj disvastigado de Esperanto, tial ĉiu aŭtoro havas la rajton presigi sur sia verko la oficialan aprobon nur en tiu okazo, se la verko estos eldonita de la firmo Hachette kaj K^io (aŭ de ĝiaj alilandaj rajtigitoj). Se iu aŭtoro ne volas eldonigi sian verkon per la firmo Hachette, tiam li povas ĝin eldoni je sia propra kalkulo aŭ per ia alia firmo, sed tiam, por presigi la “aprobon” li devas ricevi la permeson de la firmo Hachette, kiu ne havas la rajton rifuzi al iu tiun permeson, sed povas nur postuli por si kelkan pagon, ne pli altan ol maksimume 10% de la prezo de ĉiu vendita ekzemplero. Se la Ligo trovos, ke la utilo, kiun al la afero Esperanta alportas la firmo Hachette, ne egalvaloras la profiton, kiujn la firmo havas de la aranĝo de aprobado, tiam la Ligo povas tute ĉesigi la cenzuradon kaj aprobadon, sed ĝi ne havas la rajton fari similan kontrakton kun ia alia firmo sen la konsento de Hachette.

Rimarko. — La aranĝo de cenzurado kaj aprobado estas tre grava pro la sekvantaj tri kaŭzoj: a) ĝi donas al la lernantoj de Esperanto garantion kontraŭ la uzado de malbonaj libroj, kiuj instruas tute eraran lingvon kaj enkondukas grandan kaj nerebonigeblan konfuzon en la aferon de Esperanto; b) ĝi aligas al Esperanto riĉan libreldonan firmon, kiu, havante la certecon, ke ĝiaj elspezoj donos profiton ne al aliaj personoj, sed al ĝi mem, povas multe fari por la disvastigado de Esperanto kaj riĉigado de ĝia literaturo; c) per la malgranda procento (1,3/5%)*, kiun la firmo pagas por ĉiu aprobita libro al la aŭtoro de Esperanto, tiu ĉi lasta ricevas almenaŭ ian, se eĉ tre malgrandan rekompencon por tiu afero, al kiu li oferis tiom multe da laboroj, suferoj kaj mono kaj kiun li tute senpage transdonis al la tuta mondo esperantista. Tial pro la supre montritaj tri kaŭzoj estas tre dezirinde, ke — almenaŭ ĝis la plena fortikiĝo de la afero Esperanta — neniu eldonu ian verkon Esperantan sen la aprobo de la Ligo, tiom pli, ke la aprobado estas tre utila ne sole por Esperanto, sed ankaŭ persone por la aŭtoro de ĉiu verko. — Se la Ligo pro ia kaŭzo decidos ĉesigi la aranĝon de cenzurado-aprobado, tiam ĝi devos antaŭe elserĉi ian alian rimedon, por kompensi la perdon de la supre montritaj tri punktoj.

15. — La Komitato de Ekzamenistoj okupas sin je ekzamenado de personoj, kiuj deziras ricevi oficialan certigon; ke ili posedas bone la lingvon Esperanto. Ĝis alia decido de la Ligo, la prezidanto de tiu ĉi Komitato estas s-ro rektoro E. Boirac (se li konsentos akcepti la oficon). La Komitato konsistas el 25 personoj, kiuj posedas bone la lingvon Esperanto. Ĉiu, kiu deziras ricevi diplomon, devas traduki en Esperanton ian verkon, enhavantan de 10.000 ĝis 15.000 vortoj, aldoni la certigon per vorto de honoro, ke li faris la tradukon tute memstare, sen ies helpo aŭ korekto, kaj prezenti ĉion al 2 membroj de la Komitato de Ekzamenistoj. Se la ekzamenistoj subskribas sub la tradukita verko, ke ili trovis ĝin “senerara sed ne perfekte bonstila”, tiam la kandidato sendas la tradukon kaj la certigon al la prezidanto de la Komitato kaj ricevas de li “Diplomon Esperantan de la dua grado”. Se la ekzamenistoj subskribis, ke la traduko estas “senerara kaj perfekte bonstila”, tiam la ekzamenito ricevas “Diplomon Esperantan de la unua grado”. Sur ĉiu diplomo estas subskribitaj: la nomoj de la prezidanto de la Komitato de Ekzamenistoj kaj de la 2 ekzamenintoj.* Por la diplomo la kandidato pagas al la prezidanto de la Komitato 10 frankojn, kaj la prezidanto transdonas tiun ĉi monon en la kason de la Ligo. La nomoj de la diplomitoj estas presataj en la Centra Organo.

16. — En la nuna Regularo, la Ligo havas la rajton faradi ĉiajn necesajn ŝanĝojn, elĵetojn, aŭ aldonojn aŭ eĉ anstataŭigi la tutan Regularon per ia alia per decidoj de la Centra Komitato, sankciitaj de la Kongreso konforme al la paragrafo 7 de tiu ĉi Regularo.

107. Letero al Michaux (23.IV.05).

Kara Sinjoro!

Mi tute ne miras, ke la plimulto da esperantistoj en la unua minuto plivolas unu komitaton ol multajn, ĉar efektive, laŭ unua rigardo, unu komitato ŝajnas multe pli oportuna. Ŝajnas al mi tamen, ke post pli longa pripensado multaj venos al tiu sama konvinko, al kiu mi venis, t.e. al la neceseco de kelkaj specialaj komitatoj, kiuj troviĝos sub la gvidado de unu komitato centra.

La ĉefa komitato devas nepre konsisti el homoj eminentaj kaj plej diversnaciaj. Sed inter la plej eminentaj esperantistoj, kiujn ni devos elekti por la Centra Komitato, estas multaj, kiuj tre bone taŭgos kiel aprobantoj kaj decidantoj, sed tre malbone taŭgos kiel memstaraj gvidantoj, ĉar ili konas nian lingvon tro malbone. Decidi diversajn demandojn en la lingvo povos nur personoj, kiuj perfekte posedas la lingvon, tute egale, ĉu ili estas junaj aŭ maljunaj, eminentaj aŭ ne. Tiel same ankaŭ kun ĉiuj aliaj specialaĵoj en nia afero (ekzemple propagando, aprobado de verkoj, ekzamenado de personoj k.t.p.). Oni povas tre bone taŭgi por unu specialaĵo kaj tute ne taŭgi por alia. Se ni aranĝos, ke unu komitato estu aŭtoritata en ĉio, tiam tiu komitato ĉion faros tre malbone. Por ĉiuj flankoj de nia afero ni devas havi specialistojn, kiuj ĉion bone preparados, kaj la Centra Komitato devos nur havi la rolon de plej altaj juĝantoj, kiuj ĉion, antaŭe pretigitan, nur aprobos aŭ malaprobos.

Tia estas mia persona opinio. Kvankam kelkaj plej gravaj esperantistoj (interalie s-roj de Beaufront, Bourlet, Cart k.t.p.) skribis al mi, ke ili preferus unu komitaton, tamen iliaj leteroj min tute ne konvinkis, ĉar mi vidas, ke ili ne sufiĉe bone pripensis la aferon kaj ne scias la kaŭzojn, kiuj devigas min proponi aranĝon pli komplikitan. Tial mi pensas, ke mia projekto devas esti senŝanĝe publikigita, por ke ĉiuj povu ĝin bone pripensi. Ke mia projekto faros malbonan impreson, tio ĉi tute ne devas nin timigi, ĉar Vi ja scias tre bone (kaj Vi povas tion ĉi eĉ publikigi en la fino de mia projekto), ke mi tute ne havas la intencon insisti pri la akcepto de mia projekto: se mi vidos, ke post detala konatiĝo kun mia projekto la plej gravaj aŭ plej multaj esperantistoj ĝin ne aprobas, aŭ aprobas ĝin ne tute sincere, tiam mi mem proponos al la kongreso, ke oni la projekton ne akceptu, sed ke oni nur elektu (laŭ nomaro, kiun mi proponos) Centran Komitaton kaj tiu ĉi Komitato en la daŭro de unu jaro jam mem ellaboros por si pli detalan regularon. [Estus bone, se Vi montrus ĉe okazo tiun ĉi mian leteron al s-ro de Beaufront kaj al kelkaj aliaj esperantistoj.]

108. Poŝtkarto al Bourlet (25.IV.05. Kp super n^o 71*).

Kara Sinjoro!

La Raporton al la “Association Française pour l’Avancement des Sciences” mi ricevis kun plezuro kaj mi kore Vin dankas.

109. Letero al Cart (?.IV.05: O.V. p. 534*).

Kara Sinjoro!

Forĵeti mian projekton mi ne povas, ĉar de multaj flankoj oni jam longe bombardas min, ke mi prezentu ian projekton de organizacio, kaj mi devas montri, ke mi plenumis mian promeson. Sed mi ripetas ke mi ne insistas kaj influas. Antaŭ ĉio mi proponos la demandon, ĉu la kongreso trovas organizacion dezirinda aŭ ne; sekve se vi pensas, ke via opinio estas prava, vi havos plenan eblon konvinki la kongreson ke ĝi decidu ne havi organizacion. Se vi pensas ke per via decido oni timos fari al mi malagrablaĵon, vi povas eĉ rekte diri al la kongreso, ke vian proponon vi faras laŭ la peto kaj la deziro de Zamenhof mem. Mi nenion kontraŭparolos kaj mian projekton nek la ideon de organizacio ĝenerale mi ne defendos. Se malgraŭ tiaj admonoj oni deziros organizacion, tiam mi eĉ mem proponos, ke oni mian projekton ne akceptu, sed ke oni transdonu ĝin kune kun la aliaj projektoj al ia provizora komitato por matura prijuĝo kaj decido.

110. Letero al Michaux (26.IV.05).

Kara Sinjoro!

Por eviti ĉiam eĉ plej malgrandan malbonan impreson kaj pretekston por personaj aŭ naciaj ambicioj, mi decidis elĵeti el mia projekto ĉiujn nomojn. Mi* nur simple proponos al la voĉdonado de la kongreso la sekvantajn demandojn:

1) “Ĉu Vi deziras akcepti nun pretan regularon de Ligo aŭ ĉu Vi preferas, ke ni nun elektu nur provizoran Centran Komitaton kaj ni proponu al tiu ĉi lasta mem ellabori al si regularon kaj prezenti ĝin al la aprobo de la venonta dua kongreso?”

Se la voĉdonado decidos, ke oni deziras pretan regularon, tiam mi legos mian projekton kaj mi petos, ke ankaŭ la aliaj aŭtoroj legu siajn projektojn kaj poste mi demandos:

2) “Kiun el la aŭditaj projektoj Vi trovas la plej oportuna?”

En la okazo, se oni elektos mian projekton, mi demandos:

3) “Ĉu Vi deziras, ke la prezidantoj de la Specialaj Komitatoj jam tuj en la unua jaro estu nepre diversnaciaj (simile al la Centra Komitato) aŭ Vi preferas, ke por la unua tempo ni elektu por la Specialaj Komitatoj nur prezidantojn plej spertajn, se* eĉ ili ĉiuj apartenas al unu nacio?”

Depende de tio, kiel oni decidos pri tiu ĉi punkto, mi prezentos nomaron de kandidatoj aŭ pure diversnacian aŭ nomaron francan.

Tial mi petas Vin, kara Sinjoro, volu elĵeti el mia projekto ĉiujn nomojn kaj en mia antaŭparolo volu elĵeti tiun pecon, kie mi senkulpigas min pri la ununacieco de la prezidantoj.

111. Letero al Cart (4.V.05: O.V. p. 535*).

Kara Sinjoro!

Mi ricevis vian leteron de 29/IV kaj mi dankas vin por via klarigo pri la rilato de s-ro Bourlet al la Grupo Pariza. Estas nur domaĝo, ke vi ne skribis al mi tion ĉi jam antaŭ longe, — tiam mi ŝparus tre multe da perdita tempo kaj laboroj.

Sub la adreso de s-ro Bourlet mi multe kaj tre vaste korespondadis kun la Grupo Pariza. Ĉar tiu ĉi Grupo estis la sola loko, kie kunvenadis multaj kompetentaj esperantistoj, tial mi ordinare konsiliĝadis kun tiu ĉi grupo en la plej gravaj aferoj, mi petadis ke s-ro Bourlet legu miajn leterojn en la Grupo, kaj li respondadis al mi en la nomo de la Grupo. Mi petis siatempe ke la Grupo en siaj kunvenoj ellaboru ian projekton de komuna organizacio; kiam la Grupo tion ne faris, mi mem post longa pripensado ellaboris projekton kaj proponis ĝin al la prijuĝo de la Grupo; kiam s-ro Bourlet respondis al mi ke la Grupo ne aprobas mian projekton de organizacio, mi ellaboris projekton de “Deklaracio”, kiu devus anstataŭi la organizacion. Sed ankaŭ pri tiu ĉi projekto s-ro Bourlet respondis al mi, ke neniu el la membroj de la Grupo ĝin aprobas [.........] (loko cenzurita de Cart)

Jam longe montriĝis necese aranĝi organizacion kaj Centran Komitaton. Estas vere, ke multaj konstante ripetas, ke ili deziras, ke mi persone gvidadu la aferon; sed ho ve, en efektiveco ĉiu deziras nur ke mi gvidadu laŭ lia montro, forgesante ke tio ĉi estas ne ebla kaj ke ĉiu devas silentigi sian propran ambicion kaj cedadi al la opinio de la plimulto. Kiom ajn multe mi laboras, kiom ajn mi penas evitadi ĉian altrudon de mia propra volo, mi ne povas ĉiujn kontentigi. Mi estas laca, terure laca. Tial mi decidis transdoni la tutan aferon al la esperantistaro mem.

Mi konsiliĝis pri tio ĉi siatempe kun s-ro de Beaufront sed mi ricevis de li nenian bonan konsilon; mi turnis min al la Grupo Pariza, esperante aŭdi la konsilojn de multaj personoj, sed mi ricevis nur la opinion de s-ro Bourlet. Tial mi decidis turni min al la kongreso.

Mi ne havas eĉ la plej malgrandan intencon altrudi ion al la esperantistaro; mi prezentos mian projekton kiel mian opinion pure personan, kaj mi petos ke ĉiu kongresano voĉdonu pri la projekto tute sincere, memorante ke nek la akcepto de la projekto faros al mi ian agrablaĵon, nek la malakcepto faros al mi ian malagrablaĵon. Mi deziras nur simple ekscii, kion deziras la esperantistoj, kaj agi laŭ la deziro de la plimulto. Mi ne admonos nek influos; mi pretigis mian projekton nur por tia okazo, se ne estos prezentita ia alia pli bona projekto.

Tial mi forte miras, ke s-ro de Beaufront [...] tiel insiste kaj obstine estas kontraŭ mia projekto ankoraŭ ne leginte ĝin. Vi scias, ke mia projekto ne estis kreita en unu tago, sed en la daŭro de longa tempo. Mia projekto tute ne celis krei institucion kiu okupadus sin je “ekskomunikado”, “despota altrudado” k.t.p. (!!?!?) kiel skribis s-ro de Beaufront; (kiu diris al s-ro de Beaufront, ke mi volas detrui la naciajn societojn, ke la Ligo ordonados al ĉiuj egalajn rimedojn de propagando, eĉ ekskomunikados k.t.p.?! Oni povus timi, ke mi malbone ligos la esperantistaron; sed se ĉia ligiĝo kaj organiziĝo kondukus nur al malhelpado, ekskomunikado k.t.p., tiam por kio estis aranĝita la franca Societo p.p.E.? Ĝi ja ankaŭ ligas, sekve “malhelpas”!). Mi volis nur doni al nia afero ordon kaj fortikan organizacion, por ke apartaj ambiciaj personoj ne povu jam plu tiradi nian aferon ĉiu en sian flankon.

Se mi simple mem elektos Centran Komitaton, tio ĉi nenion helpos, ĉar:

1) ĉiu petas, ke mi mem elektu nur tial, ĉar ĉiu pensas, ke mi elektos nur tiajn personojn, kiujn li trovas bonaj; sed kiam la elekto estos farita, tiam mi tuj ricevos diversajn protestojn; s-ro Bourlet skribos ke la tuta Grupo Pariza malaprobas, s-ro de Beaufront skribos ke la tuta komitato (aŭ eĉ la tuta Societo p.p.E.) malaprobas; unu trovos, ke mi ne sufiĉe alte taksis liajn meritojn, alia trovos, ke mi tro alte taksis la meritojn de alia; unu trovos, ke la Komitato ne estas sufiĉe internacia, alia trovos, ke ĝi konsistas el personoj ne sufiĉe bone posedantaj la lingvon aŭ ne sufiĉe aŭtoritataj, por ke ĉiuj ilin obeu, k.t.p.

2) Se la tuta afero troviĝos en la manoj de unu komitato, tiam ambiciaj membroj penos altrudi al ĉiuj sian volon, per konstanta insistado ili baldaŭ ĉiujn eksilentigos, kaj anstataŭ Komitato ni havos nur du sinjorojn, kiuj konstante malpacados, volos dispremi unu la alian, kaj dispremos nian aferon.

3) Se la Centra Komitato ne estos konstante elektata de ĉiuj esperantistoj (pro tio estas ja necesa organizacio) sed reelektados kaj plenigados sin mem, tiam ni baldaŭ havos tiun saman malfeliĉan historion, kiun ni vidis ĉe Volapük, t.e. la Centra Komitato kaj la esperantistaro fariĝos baldaŭ du tute apartaj objektoj per nenio ligitaj inter si, unu defalos de la alia, kaj ĉio estos finita kaj enterigita. Ĉiuj miaj admonoj kaj protestoj neniom helpos (kiel ne helpis la protestoj de Schleyer), ĉar ĉe neekzistado de organizacio mi ne havos al kiu min turni.

Pri tiu ĉi temo mi volus multe paroli, mi volus konsiliĝadi kun multaj plej spertaj esperantistoj, mi volus esprimi mian opinion, aŭdi la opiniojn kaj konsilojn de aliaj, konforme al tio ŝanĝi mian projekton aŭ peti ke aliaj personoj ellaboru aliajn pli bonajn projektojn k.t.p. Sed bedaŭrinde mi venis al la konvinko, ke ĉiu trankvila kaj senpartia konsiliĝado estas neebla. El la leteroj de s-ro de Beaufront mi vidas tre bone, ke li tute ne deziras ekkoni mian projekton nek pripensi aŭ doni iajn konsilojn, sed jam antaŭe decidis per ĉiuj fortoj kontraŭbatali kontraŭ ĉia organizacio, kia ajn ĝi estos.

Sekve ĉiu mia korespondado kun li pri tiu ĉi temo estus tute vana. Tiel same obstina kun sia opinio estos s-ro Bourlet. Tial mi almenaŭ petas vin (kaj per vi ankaŭ la aliajn plej gravajn Parizajn esperantistojn) ne rapidu tro multe kun via decido, sed atendu la publikigon de mia projekto, pripensu ĝin bone (sed pripensu ĝin memstare, libere de ĉia fremda influo) kaj tiam skribu al mi vian opinion. Tiam, mi petas, skribu al mi, ĉu vi daŭrigas malaprobi ĉian organizacion, aŭ vi deziras nur ke la organizacio estu alia, kaj kiajn ŝanĝojn aŭ kiajn aliajn projektojn vi proponas.

Estu tute trankvila: mian influon mi certe ne uzos por altrudi al la esperantistaro mian personan opinion kaj volon. Mi aŭskultos ĉiujn opiniojn; kaj se mi vidos, ke la diskutado pri mia projekto povus elvoki ian malpacon aŭ eĉ simple malkontentecon inter la esperantistoj kaj per tio ĉi iom difekti nian Bulonjan feston, tiam mi mem diros al la kongreso, ke mi mian projekton reprenas kaj anstataŭ ĝi mi proponos pretan, elektitan de mi provizoran Centran Komitaton, pri kies konfirmo mi petos la kongreson kaj al kies manoj mi transdonos la tutan pluan sorton de nia afero.

Por ke mia elekto ne elvoku disputojn kaj malpacon, mi intencas proponi por la Komitato ne apartajn personojn, sed difinitajn kategoriojn de personoj, nome:

La unua (provizora) Centra Komitato konsistus el:

a) ĉiuj redaktoroj de esperantaj gazetoj kiuj eliras pli malpli en unu jaro;

b) ĉiuj prezidantoj de Grupoj Esperantistaj, kiuj havas ne malpli ol 100 membrojn;

c) ĉiuj prezidantoj de landaj asociacioj esperantistaj.

Ĉu vi aprobas tian planon aŭ ĉu vi konsilas fari la elekton en ia alia maniero?

112. Letero al Michaux (7.V.05).

Kara Sinjoro!

La n-ron 82 de “La Revue de l’Espéranto” kaj n-ron 15.IV.05 de “Petit Journal” mi danke ricevis.

Pri mia projekto de “Ligo” kaj “Centra Komitato” mi povas Vin trankviligi, ke ĝi tre certe prezentos nenian kaŭzon por iaj disputoj aŭ malpaco en la kongreso; ĉar se el la diversaj opinioj ricevotaj post la publikigo de mia projekto en Via “Revue” mi vidos, ke mia projekto povus elvoki ian nekontentecon, tiam mi mem reprenos mian projekton kaj mi proponos, ke la kongreso elektu nur provizoran Centran Komitaton, kiu jam ellaboros al si sian regularon. Por ke la elekto de membroj por la Centra Komitato ne estu malfacila kaj ne elvoku ian reciprokan envion, mi intencas proponi, ke oni elektu la membrojn de la unua komitato ne laŭ iliaj meritoj personaj, sed laŭ iliaj oficoj en la mondo esperantista. Mi proponos, ke oni elektu la sekvantajn personojn:

a) ĉiujn redaktorojn de gazetoj esperantistaj, kiuj eliras jam ne malpli ol unu jaron;

b) ĉiujn prezidantojn de grupoj esperantistaj, kiuj havas ne malpli ol 100 membrojn;

c) ĉiujn prezidantojn de landaj societoj esperantistaj.

Kia estas Via opinio pri tiu ĉi mia intenco?

Ĉar la kongreso devos voĉdonadi pri diversaj demandoj, tial estas necese difini tute precize kaj publikigi sufiĉe frue la decidon pri tio, kiu havos rajton de voĉo en la kongreso. Ĉu Vi pensas, ke rajton de voĉo devas havi ĉiu, kiu aĉetis kongresan karton? aŭ nur tiuj, kiuj ricevis skriban rajtigon de ia grupo esperantista? Volu decidi tiun ĉi demandon kaj publikigi la decidon en la gazetoj esperantistaj.

113. Letero al Michaux (9.V.05).

Kara Sinjoro!

La presadon de mia projekto (kune kun la antaŭparolo) Vi povas jam komenci. [Mi petas, ne forgesu elĵeti la nomojn kaj ankaŭ tiun pecon en mia antaŭparolo, kie mi parolas pri la elektitaj nomoj.] Timi malbonan impreson ni ne bezonas, ĉar en la antaŭparolo mi jam klare diris, ke mi tute ne intencas insisti pri mia projekto kaj mi prezentas ĝin nur por la okazo, se ne estos prezentita io pli bona. Se Vi deziras, Vi povas eĉ presi en mia nomo la rimarkon, ke se el la opinioj, kiujn mi ricevos post la publikigo de mia projekto, mi vidos, ke oni trovas ĝin ne tute oportuna, tiam mi petos la kongreson ne voĉdonadi pri mia projekto, sed simple transdoni ĝin por pli matura esplorado (kune kun la projektoj de aliaj personoj) al tiu provizora centra komitato, kiun la kongreso laŭ mia propono elektos. [En la fino de mia projekto volu presigi la “Aldonon”, kiun mi ĉi tie almetas.]

— El la frazoj, pri kiuj Vi demandis min, mi pensas, ke la plej bona estas: “Oni parolas en Esperanto”; tiun ĉi modelon Vi povas rekomendi al ĉiuj komercistoj.

— Kun tiu ĉi letero mi sendas al Vi unu artikolon pri la kongreso. Se Vi trovas, ke ĝia publikigo estas utila, tiam mi petas, volu ĝin publikigi aŭ en Via “Revue” aŭ en alia esperanta gazeto laŭ Via elekto (eble eĉ en kelkaj gazetoj, se Vi deziras). La Varsovia Grupo Esperantista nun bedaŭrinde tute ne laboras, ĉar la stato de la spiritoj en nia urbo estas tre ekscitita kaj ni ne povas eĉ fari niajn kunvenojn. Mi tamen baldaŭ sendos al Vi kelkan malgrandan sumon da mono por la kongreso en la nomo de la Varsovia Grupo.

— Nun mi volas konsiliĝi kun Vi pri la sekvanta afero. Laŭ Via deziro kaj la deziro de la aliaj esperantistoj mi prenis sur min esti prezidanto de la kongreso; sed ĉar mi havas tro malmulte da sperto en tiaj aferoj kaj mi estas tre malbona publika parolisto, tial mi timas, ke mia efektiva prezidado estus malutila por la kongreso. Tial mi pensas, ke estus bone, se mi estus nur prezidanto pro formo, sed la oficon de efektiva prezidanto oni devus fordoni al ia alia persono, pli sperta kaj pli taŭga por tio ĉi ol mi. Ŝajnas al mi, ke la plej bone estus proponi tiun ĉi oficon al s-ro E. Boirac, rektoro de Universitato en Dijon. Ŝajnas al mi, ke lian prezidantecon ĉiuj akceptos volonte. Aŭ eble Vi pensas, ke estas necese havi por ĉiu tago aŭ por ĉiu kunveno alian prezidanton, ĉiufoje el ia alia nacio? Volu skribi al mi Vian opinion pri tio ĉi, ĉar ŝajnas al mi, ke la demando pri la efektiva prezidado estas tre grava kaj devas esti frutempe decidita.

114. Aldono al la Projekto de Tutmonda Ligo (O.V. p. 235; la teksto tie estas plurloke erara).

Por eviti ĉian malkompreniĝon, mi atentigas la legantojn, ke mian projekton mi publikigas ne kiel ian nepran deziron de mia flanko, sed nur kiel supozon, por la okazo, se la Kongreso decidos akcepti ian pretan organizacion kaj se neniu pli bona projekto estos prezentita.

Kiam mia projekto estis jam sendita por publikigo al s-ro Michaux, mi komencis ricevadi diversajn leterojn, el kiuj mi konvinkiĝis, ke la esperantistoj kredeble ne volonte akceptos ion pretan. Tial, por eviti ĉian moralan premon, mi intencas prezenti al la voĉdonado de la Kongreso antaŭ ĉio la sekvantan demandon:

“Ĉu la Kongreso opinias, ke ia komuna organizacio por la afero Esperanta estas dezirinda aŭ ne dezirinda?”

Tiun ĉi demandon estas necese fari, ĉar kelkaj esperantistoj esprimis la opinion, ke Esperanto devas esti ne “afero”, sed nur “lingvo”, kaj simila al ĉiu alia lingvo ĝi ne devas posedi organizacion.

Se la Kongreso decidos, ke organizacio ne estas dezirinda, tiam ni proponos al voĉdonado kelkajn proponojn pri tio, kiamaniere la lingvo devas plue disvolviĝadi kaj kiamaniere devas esti solvataj diversaj dubaj demandoj en nia lingvo.

Se la Kongreso decidos, ke organizacio estas dezirinda, tiam ni proponos por voĉdonado la sekvantan demandon:

“Ĉu la Kongreso deziras akcepti pretan organizacion, aŭ ĝi deziras nur elekti provizoran Centran Komitaton, kiu, esplorinte ĉiujn prezentitajn kaj prezentotajn projektojn, mem ellaboros definitivan projekton de organizacio, kiun ĝi prezentos por aprobo al la venonta dua Kongreso?”

Se la Kongreso deziros havi ion pretan, tiam mi kaj la aliaj aŭtoroj antaŭlegos niajn projektojn, kaj la Kongreso elektos per voĉdonado tiun projekton, kiun ĝi trovos la plej oportuna. Se la Kongreso deziros havi por la unua tempo nur provizoran Centran Komitaton sen difinita regularo, tiam mi intencas proponi, ke oni elektu por la provizora Centra Komitato la sekvantajn personojn:

a) la redaktorojn de ĉiuj gazetoj esperantistaj, kiuj estis eldonataj ne malpli ol en la daŭro de ses monatoj;

b) la prezidantojn de ĉiuj grupoj esperantistaj, kiuj havas ne malpli ol 100 membrojn;

c) la prezidantojn de ĉiuj tutlandaj societoj esperantistaj.

Kompreneble la membroj de la Kongreso havos la rajton proponi ankaŭ ian alian manieron de elektado de la Centra Komitato, kaj la Kongreso elektos laŭ tiu maniero, kiun ĝi trovos la plej bona.

Tiuj el la elektitaj personoj, kiuj troviĝos en la Kongreso, faros inter si apartan kunsidon, en kiu ili decidos pri la maniero de sia estonta agado kaj elektos inter si sekretarion (eble ankaŭ prezidanton), kiu zorgados pri la kondukado de la aferoj de la Komitato.

115. Pri La Kongreso (“Lingvo Internacia”, 15.VI.05: O.V. p. 228*). (Vidu n^o 113*.)

116. Letero al Bourlet (18.V.05).

Kara Sinjoro!

Mi pasigos en Parizo la 1-an kaj 2-an de Aŭgusto. Pli ol 2 tagojn mi bedaŭrinde ne povos tie resti. Sed mi kore petas, ke la Grupo Pariza pretigu por mi nenian festaĵon, ĉar tio ĉi estus al mi tre malagrabla, kaj krom tio ĝi povus ankaŭ malutili al la kongreso, detirante de ĝi la atenton de la esperantistoj. Mi volus esti en Parizo ne oficiale, sed nur kiel amiko inter amikoj, se eble — eĉ nekonate. Laŭ mia opinio estas necese, ke la tuta atento kaj impresebleco de la esperantistoj koncentriĝu en unu loko (en Boulogne-sur-Mer).

Pri la medalo jam antaŭ longe skribis al mi s-ro Michaux kaj li petis pri mia portreto; sed mi respondis al li, ke mi tion ĉi ne povas konsenti, ĉar ĝi estus malmodestaĵo de mia flanko. Mi dezirus, ke en la kongreso ekzistu nur Esperanto sed ne “Zamenhof”. Post la kongreso oni povos pretigi medalon kun mia portreto, oni povos vendadi miajn portretojn k.t.p.; sed antaŭ la unua kongreso tio ĉi estus ne konvena, ĉar ĝi havus la ŝajnon, kvazaŭ mi mem zorgis pri tio ĉi. Se la kongresanoj volos havi mian portreton aŭ medalon, tiam mi fotografos min en Boulogne kaj ĉiu deziranto povos mendi.

117. Poŝtkarto al Michaux (18.V.05).

Kara Sinjoro!

Mia veturo Parizon ne devas Vin maltrankviligi. Laŭ la insista peto de s-roj Bourlet kaj Javal mi promesis, ke mi vizitos Parizon antaŭ mia veno Bulonjon, sed mi skribis al ili, ke mi estos tie nur du tagojn (la 1 kaj 2-an de Aŭgusto) kaj mi diris klare, ke mi akceptos nenian oficialan festaĵon. — La “Fundamento de Esperanto” tute ne estas ia mistera libro; enhavante nenion novan, ĝi enhavas simple la 16-regulan gramatikon, “Ekzercaron” kaj “Universalan Vortaron”, kaj en la antaŭparolo mi simple petas, ke la kongreso sankciu tiun ĉi verkon kiel netuŝeblan fundamenton por nia lingvo. La malfrua apero de tiu ĉi verko (jam longe konata al ĉiuj esperantistoj) estas ne intenca, sed simple nur tial, ĉar la presejo ne povas ĝin pretigi pli frue. Pri tiu verko, kiu enhavas en si absolute nenion novan, mi parolos en la “Projekto de Deklaracio”, kiun mi sendos al Vi post 10-15 tagoj.

118. Letero al Michaux (18.V.05).

Kara Sinjoro!

Volu skribi al mi tute precize en kia tago mi devas veni Bulonjon, ĉar mi deziras aranĝi min tiel, ke mi restu en Parizo ne pli ol 2 tagojn. Mi jam promesis al d-ro Javal, ke mi estos lia gasto en Parizo la lastajn 2 tagojn antaŭ la komenco de la kongreso [kaj preni mian vorton returne estus al mi tre malagrable]; sed se Vi trovas, ke mia gastado en Parizo povas alporti malutilon al la kongreso, tiam mi petas, volu skribi al mi, kaj tiam mi penos iel senkulpigi min antaŭ la Parizanoj.

En la fino de mia artikolo “Pri la Kongreso” mi petis, ke oni faru por mi neniajn specialajn honorojn en la kongreso. Sed nun mi timas, ke tiuj miaj vortoj eble faros malbonan impreson; eble oni diros, ke mi volas “fanfaronadi pri modesteco”? Kiel Vi pensas? Se Vi pensas, ke miaj vortoj povas ne plaĉi al la esperantistoj, tiam volu ilin elstreki, kaj nur al la personoj, kiuj intencus aŭ proponus fari por mi ian specialan honoraĵon, volu diri private, ke tio ĉi estus al mi malagrabla.

119. Poŝtkarto al Bourlet (19.V.05).

Kara Sinjoro!

Por la kolektiva saluto sendita al mi de la partoprenintoj en la lasta vespermanĝo esperantista volu transdoni al ĉiuj mian plej koran dankon. — Pro diversaj kaŭzoj mi povos pasigi en Parizo antaŭ la kongreso ne pli ol 2 tagojn. — S-ro Michaux trovas, ke mia partoprenado en iaj festoj en Parizo povus malutili al la kongreso; tial ne dezirante fari malhelpon aŭ malagrablaĵon al s-ro Michaux, kiu tiom multe laboras por la kongreso, mi povus partopreni en ia festo nur en tia okazo, se Vi havos por tio ĉi la konsenton de s-ro Michaux.

P.-S. — Samtempe mi sendas al Vi ankaŭ pli detalan leteron.

120. Letero al Michaux (22.V.05).

Kara Sinjoro!

Antaŭ 2 tagoj mi resendis al Vi la provan presaĵon de mia “Projekto de Regularo”, kiun mi korektis kaj kiun Vi kredeble jam komencis presigi. — Se mia projekto ankoraŭ ne tuta estas presita, en tia okazo mi petas Vin, volu fari en ĝi ankoraŭ unu negrandan ŝanĝon, nome: volu elĵeti la tutan paragrafon pri la komitato de Cenzuristoj kaj ankaŭ la tutan Rimarkon al tiu paragrafo, kaj anstataŭ tio volu presigi tiun paragrafon kaj Rimarkon, kiun mi sendas en tiu ĉi mia letero.

Volu pardoni min, ke mi faras al Vi tian klopodon.

(La novan tekston oni trovas en O.V., p. 233-4*.)

121. Projekto de SFPE pri Centra Komitato Internacia.

Esperanto estas lingvo kaj nur lingvo [...] Ni do ne devas serĉi por ĝi alion, ol la garantion de la lingva unueco. La ceteron oni devas lasi al la libera iniciativo de niaj Societoj kaj de niaj adeptoj, laŭ la kondiĉoj specialaj de la landoj kaj lokoj. Sed por la lingva unueco, tute evidente sufiĉas lingva Centra Komitato Internacia, kiu, sen rompo de la estinteco, garantius la estontecon [...] Tiaj estas la pensoj, kiuj inspiras la Komitaton de la SFPE por enfermi la rolon de la Centra Komitato en la sola lingva regiono [...]

122. Letero al Bourlet (1.VI.05).

Kara Sinjoro!

La pensojn esprimitajn en Via letero de 30.V. mi persone trovas tute pravaj, kaj se la afero dependus de mia propra volo, mi tre volonte plenumus ĉiujn viajn proponojn. Mi ŝatas tre alte la meritojn de la Pariza Grupo, mi restus tre volonte pli longan tempon en Parizo, mi helpus kiom mi povus al ĉiuj festoj aranĝataj de la Grupo… se mi scius, ke tio ĉi estas utila por la kongreso. Sed la kongreson aranĝas ja ne mi, sed aliaj personoj, tial por la sukceso de la kongreso estas necese, ke mi severe obeu al la organizantoj de la kongreso, kaj ke mi ne malhelpu ilian malfacilan laboradon per iaj surprizoj kontraŭ ilia volo. Vi ja povas tre facile prezenti al Vi, kiel malagrable estus al Vi kaj kiel forte (kaj prave) Vi kolerus, se Vi estus la aranĝanto de la kongreso kaj mi, ne demandante Vin, farus diversajn paŝojn, kiuj estus kontraŭaj al Via opinio kaj Viaj planoj!

Se Vi laborus en plena konsenteco kun s-ro Michaux kaj la aliaj organizantoj, kaj se Vi skribus al mi “la organizanta komitato deziras, ke Vi venu Parizon en tiu dato, ke Vi partoprenu en tiaj festoj, ke Vi faru tiajn parolojn, tiajn vizitojn k.t.p.”… tiam mi tre volonte kaj sendispute plenumus ĉion, kion la komitato decidus. Laŭ decidoj de la komitato mi eĉ farus tiajn farojn, kiuj al mi persone estas neagrablaj, ekzemple mi lasus pretigi medalon kun mia portreto k.t.p. Sed se Vi persone proponas al mi fari tion aŭ alion kaj la efektiva organizanto de la kongreso skribas al mi, ke tio ĉi estas kontraŭ liaj planoj kaj deziroj, tiam mi kompreneble havas nenian rajton akcepti Viajn proponojn, se mi persone eĉ trovus ilin tute bonaj.

Tial mi petas Vin, se Vi deziras, ke mi restu en Parizo antaŭ la kongreso iom pli longe, ke mi partoprenu en diversaj oficialaj festoj, ke mi iru al ministro k.t.p., volu prezenti Vian programon al s-ro Michaux kaj al la aliaj oficialaj organizantoj de la kongreso, kaj se Via programo havos la subskribon de la organizantoj de la kongreso aŭ almenaŭ la konsenton de s-ro Michaux, tiam mi tre volonte penos kiom eble plenumi ĉiujn ĝiajn punktojn.

Mi esperas, ke miaj vortoj ne estos al Vi malagrablaj, ĉar Vi komprenas ja sendube, ke mi estas en la kongreso persono tro oficiala, ke mi ne dependas de mia propra volo kaj mi devas severe eviti ĉion, kio enportus malordon aŭ internan malpacon. Post la kongreso mi estos morale pli libera, kaj tiam mi povos plenumi la deziron de la Pariza Grupo eĉ sen aprobo de la organizantoj de la kongreso. [Ĉu Vi ne trovas, ke estus bone, se mi kaj la aliaj esperantistoj venus Parizon post la kongreso? Tiam mi de neniu dependus kaj mi povus libere partopreni en ĉiaj festoj.]

123. Letero al Michaux (2.VI.05).

Kara Sinjoro!

Laŭ mia promeso mi sendas al Vi nun mian projekton de “Deklaracio” kaj mi petas Vin, volu ĝin publikigi. Tio ĉi estas jam la lasta artikolo, kiun mi sendas al Vi; aliajn projektojn mi decidis jam ne publikigi antaŭ la kongreso, kaj ankaŭ ne proponi por enmeto en la kongresan programon.

124. Projekto de Deklaracio pri la Esenco de la Esperantismo (O.V. p. 236-239*).

125. Letero al Bourlet (6.VI.05).

Al gesinjoroj C. Bourlet mi sendas mian sinceran kondolencon pro la malfeliĉo, kiu trafis ilian familion per la morto de sinjoro Charles-Emile-Victor Grandsart. Mi petas ankaŭ transdoni mian sinceran kondolencon al gesinjoroj Menu de Ménil.

126. Letero al Bourlet (12.VI.05).

Kara Sinjoro!

Mi ricevis Viajn leterojn de 2-a kaj 6-a Junio. Mi scias tre bone, ke la komitatanoj de S.f.p.p.E. faras ĉion, kion ili povas, por malplaĉigi mian projekton de Ligo al la estontaj kongresanoj; mi tamen ne plendas. Mi limigos min per tio, ke mi prezentos mian projekton al la kongreso, sed mi tute ne intencas ĝin nepre defendi, ĉar mi volus, ke en la kongreso kaj en nia tuta afero venku ĉiam ne tio, kio estas mia, sed nur tio, kio estas bona. Se mi persone defendus mian projekton, tiam multaj esperantistoj eble pensus, ke ili kontraŭ sia opinio devas akcepti mian projekton por ne fari al mi malagrablaĵon, — kaj tion ĉi mi tute ne volus; tial mi kredeble silentos. Se mia projekto estas bona, tiam sendube aliaj esperantistoj elokvente kaj energie ĝin defendos; sed se ĝi estas tiel malbona, ke ĝi ne trovos defendantojn, tiam estos pli bona, se ĝi falos.

Mi nur bedaŭras, ke sub la influo de la komitatanoj de S.f.p.p.E. s-ro Michaux tro multe prokrastis la publikigon de mia projekto kaj presis ĝin nur nun, kvankam mi sendis al li la projekton ankoraŭ en Aprilo! Lia intenco estis bona, sed lia faro estis erara.

Mi forte bedaŭras, ke s-ro Michaux ne konsiliĝadis pri ĉio kun la 3 kunorganizantoj de la kongreso (t.e. kun Vi, s-ro Ballif kaj s-ro de Beaufront); sed bedaŭrinde la reciproka rilato inter Vi tri estas tiel malamika, ke trankvila konsiliĝado estus preskaŭ ne ebla, kaj tial vole-ne-vole s-ro Michaux devis aranĝadi ĉion mem. Ho, kiel malfeliĉa por nia afero estas la reciproka malamo inter ĝiaj ĉefaj batalantoj!

Tre volonte mi dezirus resti en Parizo pli longan tempon; mi ĉiam revis pri tio ĉi, ĉar la Grupo Pariza estas sendube la plej grava el ĉiuj grupoj esperantistaj en la mondo, kaj pasigi pli longan tempon inter la Parizaj esperantistoj estus por mi la plej granda plezuro. Sed en la nunaj cirkonstancoj tio ĉi bedaŭrinde estas tro danĝera: tiel same, kiel Vi ekzemple estus nekontenta, se mi antaŭ la kongreso restus tro longan tempon en la societo de s-ro de Beaufront, tiel same multaj personoj kaj grupoj estus nekontentaj, se mi antaŭ la kongreso restus tro longe inter la Pariza Grupo; ili timas, ke Vi “preparas” min por Via flanko, ke mi fariĝas speciale Via partiano, ke mi iras al la kongreso sub Via influo kaj kun Viaj planoj… ĉiuj suspektus min, ĉiuj venus al la kongreso en malbona humoro… Jen estas la kaŭzo, kial mi, malgraŭ mia plej granda deziro, ne povas resti en Parizo pli longan tempon.

Mi ĉiam tre deziris, ke Parizo estu la ĉefa loko por nia tuta afero, kiu nepre bezonas havi ian konstantan centron. Tiun ĉi ideon (kvankam ne donante ankoraŭ la nomon de la urbo) mi donis en mia “projekto de Ligo”. Sed kontraŭ mia projekto oni bedaŭrinde komencis ian grandan agitadon (eĉ membroj de la Pariza Grupo mem!).

Se mi havus ian fortikan kaj fideblan apogon, tiam mi povus kuraĝe agadi tiel, kiel mi trovas la plej bone; sed ĉar mi havas nenian garantiitan apogon, tial mi devas teni min tre singarde, severe eviti ĉian ekscitadon de la esperantistoj kaj ĉian pligrandigadon de la interna malpaco.

Se Vi havas plenan certecon, ke mia pli longa kaj pli oficiala estado en Parizo donos al nia afero ne sole pasantan bruon, sed ankaŭ efektivan bonon, fortikigon kaj pacigon, tiam volu konvinki la kunorganizantojn (aŭ almenaŭ s-ron Michaux), ke ili skribu al mi, ke mian oficialan kaj pli longan estadon en Parizo ili trovas utila por la kongreso; sed se Vi la diritan certecon ne havas, tiam estos pli bone, se mi restos en Parizo ne pli ol 2 tagojn. Ĉiuj aliaj esperantistoj povas kompreneble tute kuraĝe pasigi en Parizo multe pli longan tempon, partoprenadi en ĉiaj festoj k.t.p., ĉar ili estas tute liberaj, dum mi devas eviti ĉiun paŝon, kiu elvokus malpacon.

127. Letero al Michaux (14.VI.05).

Kara Sinjoro!

Mi ricevas viajn leterojn de 30/V kaj 8/VI. Mi miras, ke Vi nenion skribas pri la ricevo de mia “Projekto de Deklaracio”. Mi kore Vin petas, volu ĝin publikigi kiel eble plej baldaŭ. Se Vi volus konsiliĝi pri ĝi kun ĉiuj oficialaj organizantoj de la kongreso (s-roj de Beaufront, Bourlet kaj Ballif), mi nenion havus kontraŭ tio ĉi, kvankam laŭ mia opinio tio ĉi estus tute superflua perdo de tempo, de kiu al ni restas jam tro malmulte; sed se Vi konsiliĝadus nur kun la komitato de S.f.p.p.E. kaj ĉiuj aliaj esperantistoj ekkonus mian projekton tro malfrue, kiam ne restos jam tempo por konsiliĝadi kaj kiam la opinio de la esperantistaro estos jam antaŭpreparita per unupartiaj artikoloj en “L’Espérantiste” kaj “Lingvo Internacia”, — tio ĉi estus por mi tre dolora.

Al s-ro Bourlet mi skribis, ke mi “ne povas resti en Parizo pli ol 2 tagojn, ĉar mi timas, ke pli longa restado malutilus al la kongreso kaj elvokus malpacon inter la esperantistoj; sed se s-ro Michaux skribos al mi, ke pli longan mian restadon en Parizo kaj oficialan partoprenadon en diversaj Parizaj festoj li trovas utila por la kongreso [aŭ almenaŭ ne malutila] tiam mi plenumus la deziron de la Pariza Grupo”.

Mi petas Vin, volu skribi al mi tute precize, en kia dato mi devas veni Boulogne’on; konforme al tio mi aranĝos mian planon de vojaĝo.

Ŝajnas al mi, ke estas ne bone, se Vi konsiliĝas pri ĉio nur kun la komitato de S.f.p.p.E. Laŭ mia opinio la definitiva programo (kiun oni devus jam publikigi) devus esti prijuĝita kaj subskribita de ĉiuj 4 personoj, kiuj subskribis la alvokon al la kongreso kiel organizantoj. Mi scias, ke la karaktero de s-ro Bourlet estas ofte tre malagrabla; ni tamen ne devas juĝi laŭ la eksteraĵo kaj ni devas ĉiam memori “audiatur et altera pars*”. S-ro Bourlet havas grandegajn meritojn en nia afero kaj li estas por ni persono tre grava, kiun ignori aŭ eksciti ni ne devas.

Ĉar mi jam ne povas repreni mian promeson kaj mi devas iri per Parizo, tial Vi povas skribi al Viaj demandantoj, ke ili povas renkontiĝi kun mi en Parizo. Mi skribis siatempe al s-ro Bourlet, ke mi deziras nenian festan akcepton; li respondis al mi, ke tio ĉi povus fari malbonan impreson, ĉar oni pensus, ke inter mi kaj la esperantistoj ekzistas ia malpaco. Mi trovas, ke li estas prava, kaj tial mi jam pli ne miksas min en tiun ĉi aferon.

P.-S. — Mian projekton de Centra Komitato (Ligo) mi pripensadis en la daŭro de multaj jaroj, kaj tamen mi konfesas, ke mi povas erari, mi prezentas ĝin kiel mian personan opinion, mi petas kritikon kaj plibonigon, mi ne influas, ne premas, mi eĉ promesis ne defendi mian projekton. Tute alie agas la Komitato de S.f.p.p.E. Kvankam ĝia projekto estas pripensita tro nemature kaj erare, ĝi tamen prezentas ĝin aŭtoritate, kiel “unuaniman juĝon” de ĉiuj membroj de la

Tiu ĉi P.-S. estis trastrekita de Zamenhof, kaj verŝajne ne finita — almenaŭ alian folion mi ne trovis.

128. Letero al Bourlet (19.VI.05).

Kara Sinjoro!

Kun plezuro mi ricevis Vian leteron de 14/VI, el kiu mi vidis, ke Vi interkonsentiĝis kun s-ro Michaux. Nun mi volonte plenumos ĉiujn dezirojn de la Pariza Grupo. Kiam Vi estos ellaborinta la definitivan programon de mia estado en Parizo volu ĝin sendi por subskribo al s-ro Michaux. Kiam mi havos lian subskribon, tiam mi povos kun tute pura konscienco partopreni en ĉio, kion decidis la Pariza Grupo.

Mi venos Parizon en tiu tago kaj en tiu horo, kiu estos decidita en Via programo. Pri la tago de alveno, volu sciigi frutempe s-ron Javal, ĉar mi ja estos lia gasto. Mi petas, volu ĉion aranĝi tiel, ke mi ne devu resti en Parizo tro longe, ĉar ĉiu tago estas por mi tre kara.

Estante en Francujo, mi devos viziti mian bonevon, s-ron Kaplan (kuraciston), kiu loĝas en Vailly-sur-Aisne. Ĉar mi ne scias bone la geografian rilaton de tiu ĉi urbeto al Parizo, tial mi petas, volu min sciigi, ĉu estos por mi pli oportune veturi tien antaŭ Parizo aŭ post Parizo? En aliaj urboj mi nenie haltos kaj mi veturos el Varsovio rekte Francujon.

129. Letero al Michaux (22.VI.05).

Kara Sinjoro!

La provan presaĵon mi ricevis per unu tago pli malfrue ol Vian poŝtan karton. Mi ĝin tuj trarigardis, korektis kaj resendis al Vi.

Estas al mi tre agrable, ke Vi nun interkonsentiĝis kun s-ro Bourlet. Nun mi povas kuraĝe iri Parizon.

Por Via ripetita invito, ke mi estu Via gasto en la daŭro de la kongreso, mi sendas mian plej koran dankon al Vi kaj al Via estimata edzino. Mi restos en Boulogne kompreneble nur tiel longe, kiel estos necese por la kongreso.

Pri tio, kiu devas havi la rajton de voĉo, volu interkonsentiĝi kun la aliaj 3 oficialaj organizantoj de la kongreso (s-roj de Beaufront, Bourlet kaj Ballif); kion Vi ĉiuj interkonsente decidos, tion ĉiuj kongresanoj espereble akceptos sen protesto, kaj ankaŭ mi ĝin volonte akceptos.

Mi ne povas doni ian bonan konsilon en tiu ĉi rilato, ĉar mi neniam partoprenis en kongresoj kaj mi estas tro nesperta en tiaj aferoj. Sed ŝajnas al mi, ke doni al ĉiu nacio egalan nombron da voĉoj estus tute ne juste, ĉar nacio, kiu havas nur unu aŭ kelkajn esperantistojn ne povas havi egalan voĉon kiel nacio, kiu havas centojn aŭ eĉ milojn da esperantistoj. Eble estus bone aranĝi en la sekvanta maniero:

1) Rajton de voĉo havas ĉiu, kiu aĉetis karton de kongreso kaj certigis skribe, ke li estas “esperantisto”, t.e. ke li komprenas kaj uzas la lingvon Esperanto. Sed se la nombro de reprezentantoj de unu lando estos pli ol 1/3 de la nombro de ĉiuj kongresanoj, tiam la kongresanoj de tiu lando mem elektas inter si la necesan nombron da voĉdonantoj;

2) Komuna voĉdonado estos farata nur pri tiuj demandoj, kiuj havas gravecon principan kaj devas nepre esti decidataj de la tuta kongreso (ekzemple: a) ĉu ni bezonas organizacion aŭ ne; b) ĉu ni devas publikigi Deklaracion aŭ ne; c) elekto de la unua Centra Komitato); pri ĉiuj aliaj demandoj, kiuj prezentas nur detalojn, la kongresanoj nur diskutados, sed decidon pri ili faros per voĉdonado nur la membroj de la elektita Centra Komitato.

Tia estas mia opinio, kiun Vi eble volos prezenti al la kunorganizantoj de la kongreso; sed mi ripetas, ke mi estas nesperta en tiaj aferoj kaj mi esprimis ne mian deziron, sed nur mian opinion. Decidi pri la maniero de voĉdonado devas la organizanta komitato.

130.

Por ke neniu trompiĝu pri la kunlaborado, kiun “L’Espérantiste” alportas al ĝi [...] ni volas certigi bone: 1^e ke antaŭ unu monato ni ankoraŭ ne sciis, ke tiu laboro estis eĉ projektita, kaj ni akceptis la afablan proponon de “Lingvo Internacia” nur pro tio, ke ĝi petis de ni facilan kunhelpon: aldonon, eligon, ŝanĝon farotajn tie ĉi aŭ tie en teksto tute preta, neniel verkita de ni, sed kiun ni plej zorge trarigardos de l’ unua ĝis la lasta vorto, tute same kiel se la teksto estus nia [...] Nek “Lingvo Internacia”, nek “L’Espérantiste”, unuigante sin en celo de utilo komuna kaj laŭ siaj rajtoj por tiu tre granda laboro, havis, eĉ dum unu sekundo, la penson malutili al iu aŭ ofendi kiun ajn.

131.

[...] senĉesaj konfliktoj inter la Komitato de agado kaj la aliaj, konfiskado de tiuj ĉi per la superregado de tiu, aŭ eĉ konfiskado de la afero Esperanta, por la profito [...] de unu homo, kiu tre povus esti la sekretario de la Ligo, ĉefredaktoro de l’ organo, prezidanto de l’ Komitato de agado, fakte animo de la Ligo [...]

132. Antaŭparolo (O.V. p. 43*).

133. Letero al Javal (10.VII.05).

Tre Estimata Sinjoro!

Akceptu mian plej koran dankon por Viaj tri leteroj kaj ankaŭ por la provaj presaĵoj de Via nova libro. La dediĉo, kiun Vi faras al mi en tiu libro, estas por mi tre honora kaj mi akceptas ĝin kompreneble kun la plej sincera danko.

Kun plezuro kaj kun granda intereso mi legis Vian leteron pri la membroj de la komitato, kun kiu mi povos paroli en Parizo pri nia afero. Tre agrabla surprizo estis por mi la sciigo, ke Vi kaj s-ro Moch apartenas al tiu sama raso, al kiu mi mem apartenas. Des pli bone mi sentos min en Via gastama domo.

Laŭ la propono de s-ro Bourlet mi decidis veni Parizon la 29-an de Julio.

Nun mi volas min turni al Vi kun la sekvanta peto: ĉu Vi kaj Via estimata familio volos akcepti kiel gaston krom mi ankaŭ mian edzinon? Mia edzino plej fidele kaj plej sindone partoprenis en ĉiuj suferoj kaj malagrablaĵoj, kiujn Esperanto donis en la unuaj jaroj, kaj estus nebone, se ŝi nun ne partoprenus ankaŭ en la unua festo de Esperanto; tial mi petis ŝin, ke ŝi veturu kune kun mi al la kongreso; kaj se en Via domo troviĝos loko, mi esperas, ke Vi ne rifuzos akcepti kaj gastigi ĉe Vi ankaŭ mian edzinon.

La numerojn de l’ Esperantisto de 1894 mi bedaŭrinde jam ne havas.

Se la prezidanto de la ministroj volos donaci al mi la ordenon de la Honora Legiono, mi kompreneble akceptos tion ĉi kun plena danko, ĉar mi komprenas tre bone, ke tiu honoro farata al mi havus gravan signifon por la afero Esperanta. Se Via komitato trovos, ke estas necese, ke mi venu pli frue ol la 29-an de Julio, mi penos, kiom mi povos, plenumi la deziron de la komitato.

Koncerne la firmon Hachette Vi povas esti tute trankvila: mi per nenio ligos min kun la firmo antaŭ ol mi estos aŭdinta la konsilojn de niaj plej gravaj Parizaj amikoj. Mi ne havas la deziron fari al la firmo ian promeson, ĉar mi deziras resti tute libera.

Kun kora saluto.

134. Ĉu vivi aŭ morti?

[...] Mi malkovros [...] al la Esperantistaro la “kaŝitan glavon”, kiun oni lerte envolvigis* en la projekto, kaj kiu [...] minacas Esperanton [...] je mortiga bato [...]

Kia estus ja la “Tutmonda Ligo” regata de “Centra Komitato”? [...] Monopolo de la gvidado de la Esperantistoj per eldonado de la solaj “bonaj verkoj” aprobitaj de la Ligo; per efektiva eldonado aŭ inspirado de la Centra Organo, redaktata de la “sekretario de la Ligo… kiu estas prezidanto de la komitato de agado… kiu plenumas ĉiujn decidojn de la Ligo… kondukas ĉiujn praktikajn aferojn de la Ligo… administras la kason de la Ligo, … kontrolas la diversajn sekciojn…” [...] — monopolo per ordonado al tiu sola homo, vera risorto de nia tuta afero, aŭ interkonsentado kun li, kiu vole-nevole dependos de la Mastro: la potenca firmo, efektive tenanta en siaj manoj, kune kun la monfonto, ĉiujn fadenojn de tiu nova komedio, kie esperantistoj estos dancigataj arlekenoj! [...]

Nun jen estas la pruvo:

Post kiam la administrantoj de la “Presa Societo” sciigis [...] pri eldonado de vortarego franco-esperanta, la direktoro de la monopolema firmo skribis al mi por intervidiĝo. Lin mi vizitis [...] Riproĉinte, ke mi “pafas sur lin” eldonante vortaron sen lia permeso, li diris: “Inter ni nun estos batalado ĝis morto, batalado per tranĉilo, se vi ne redonos al mi vian vortaron! Kaj mi ruinigos Vin…” [...]

Kaj ĉar mi demandis, kion tio ĉi signifas, li aldonis: “Neutile ruzadi. Vi scias, ke mi volas havi la monopolon [...] kaj la monopolon mi havos! malgraŭ vi, malgraŭ ĉiuj aliaj! Mi estas la plej forta, vi ne povos kontraŭstari! [...] Se vi ne ekzekutas vin mem, vin ekzekutos mi!”*

Samideanoj, tion al mi, Esperantisto, tion kuraĝis proponi la estro de potenca firmo, kiu pretendas sin ankaŭ “Esperantisto”! Vere mi apenaŭ povas kredi ankoraŭ, ke la direktoro de firmo — kies konsilisto kaj “animo” por la Esperanta fako estas S-ro Bourlet, prezidanto de la Grupo Pariza — tiel agas.

Lingvon, tutmondan lingvon oni volas monopoladi* kvazaŭ petrolon aŭ kotonon! [...] Ne, ne! Tio ne povas esti! [...] Ni montros al la monuloj, ke ilia mono nenion servas ĉe ni; kaj inter la libereco kaj la sklaveco, inter la vivo kaj la morto, ni elektos la vivon!

135. Letero al Michaux (17.VII.05).

Kara Sinjoro!

Volu akcepti mian plej koran dankon por la gastameco, kiun Vi proponas al mia edzino kune kun mi. Mi tamen akceptas tiun ĉi afablan gastamecon nur kun tia kondiĉo, ke ĝi estu kiel eble malplej ĝenanta por Vi. Ju pli modeste, pli senĝene kaj simple familie Vi nin akceptos, des pli bone ni nin sentos kaj des pli dankaj ni estos al Vi. Estus al ni tre neagrable, se ni vidus, ke pro ni Vi faras al Vi neoportunecon aŭ ke pro ni Vi ŝanĝas Vian ordinaran manieron de vivado. La plej malgranda ĉambreto en Via domo tute sufiĉos por ni, ĉar ni ambaŭ estas tre nepostulemaj.

136. Letero al Bourlet (18.VII.05).

Kara Sinjoro!

Mi ricevis Viajn leterojn de 11.VII kaj 13.VII kaj ankaŭ la programon de mia estado en Parizo subskribitan de s-ro Michaux. Mi ĉion volonte akceptas.

Pasporton mi jam ricevis kaj tial jam nenia malhelpo estas nun antaŭvidebla. Ĉar Vi kaj s-ro Javal deziras, ke mi venu Parizon pli frue, tial mi intencas veni Parizon la 28-an de Julio (vendredon) matene. La precizan horon de mia alveno mi nun ankoraŭ ne scias; mi skribos aŭ telegrafos pri ĝi al Vi antaŭ mia alveno. Tiamaniere mi povos plenumi la deziron de Hachette kaj resti en Parizo ne malpli ol 2 tagojn tute inkognite. Ĉar mi tamen ne deziras kaŝi antaŭ la Parizaj esperantistoj la veran tagon de mia alveno por ke oni ne vidu en tio ĉi ion suspektindan, tial Vi povas diri, ke la unuajn du tagojn mi estas devigita dediĉi al diversaj pure privataj aferoj kaj tial mi povos komenci la akceptadon kaj vizitadon ne pli frue ol la 30-an de Julio. [Nun mi pri mia tago de alveno skribos al neniu (krom s-ro Javal); sekve la unuajn tagojn neniu scios, ke mi estas en Parizo.]

Al s-ro Bréton mi respondis hodiaŭ, ke por lia deziro pagi al mi la kostojn de vojaĝo mi lin kore dankas, sed ke akcepti tion ĉi mi ne povas, ĉar mi sentus min tre nebone, se mi vojaĝus ne por* mia propra mono. Sed ĉar mi nun, havante grandajn elspezojn, efektive tre bezonas monon, tial estante en Parizo mi petos la firmon Hachette, ke ĝi donu al mi kelkan antaŭpagon (1.000-1.500 frankojn) kaj ĝi enskribu tiun sumon kiel mian ŝuldon, kiun ĝi dekalkulos de la sumoj, kiujn ĝi devos pagi al mi en Aprilo 1906.

Multe paroli kun s-ro Bréton mi kredeble ne bezonos, ĉar la afero estas tute ne komplikita; tial mi pensas, ke 2 tagoj da inkogniteco, kiujn mi dediĉas al la firmo Hachette, estos tute sufiĉaj, tiom pli ke ankaŭ post la 30-a de Julio mi povos ankoraŭ multajn fojojn (se estos necese) paroladi kun s-ro Bréton. Tamen se pro ia nekonata al mi kaŭzo Vi trovos necesa, ke mi nepre venu antaŭ la 28-a de Julio, tiam volu skribi al mi (per la adreso de s-ro Borel en Berlino), kaj tiam mi venos pli frue.

Mi intencis veturi el Varsovio rekte Parizon; sed ĉar mi nun veturas kun mia edzino, kaj mi tre dezirus, ke ŝi vidu iom la mondon, tial mi supozas vojaĝi en la sekvanta maniero: ni elveturos el Varsovio la 22-an aŭ 23-an, ni haltos por 2 tagoj en Berlino, poste ni veturos tra Köln kaj Liége kaj en tiu ĉi lasta urbo ni haltos ankaŭ unu tagon, por viziti la ekspozicion, kaj el Liége ni venos Parizon. Returne ni kredeble vojaĝos tra Ĝenevo kaj Vieno.

Ĝis baldaŭa agrabla persona vidiĝo.

137. Poŝtkarto al Bourlet (24.VII.05 — El Berlino).

Kara Sinjoro!

Mi ricevis kun plezuro Vian leteron de 21.VII per s-ro Borel; laŭ Via deziro mi montris Vian leteron al tiu ĉi lasta kaj mi parolis kun li.

El Berlino mi veturas Lieĝon kaj el Lieĝo mi venos Parizon (stacidomo Paris Nord) vendredon la 28.VII je la horo 7½ matene. Mi venas nur kun mia edzino, sed sen mia frato. Por Via promeso atendi min en la stacidomo mi estas al Vi tre danka, ĉar mi efektive tute ne konas Parizon. Volu transdoni la enhavon de mia letero al s-ro Javal, ĉar mi ne scias, sub kia adreso mi nun devas skribi al li.

138. Poŝtkarto al Bourlet (sen-data — El Vailly-sur-Aisne).

Kara Sinjoro!

Por la okazo, se ni eble morgaŭ denove ne havos la okazon detale paroli pri la kontrakto, mi nun sciigas Vin, ke la projekton de la kontrakto mi legis hodiaŭ kaj mi ĝin trovas bona; nur pri kelkaj malgravaj detaloj mi eble petos, ke ili estu redaktitaj iom pli precize. Vi sekve povas diri al s-ro Bréton, ke en principo mi estas tute preta akcepti la projekton. Sed doni respondon tute definitivan; t.e. jam subskribi la projekton mi nun ankoraŭ ne povas, ĉar sinjoroj Javal kaj Sebert petis kaj insistis, ke mi ne subskribu iun kontrakton antaŭ ol ili estos legintaj kaj mature pripensintaj la enhavon. Ne dezirante ofendi ilin, mi tion ĉi promesis; tial la definitiva subskribo povos esti farita kredeble ne pli frue ol post kelke da semajnoj. Mi esperas, ke ili absolute nenion havos kontraŭ la projekto; sed post ilia respondo mi almenaŭ estos libera de riproĉoj, ke mi kun neniu konsiliĝis.

Se s-ro Bréton volas pruntedoni al mi kelkan sumon, tiam mi estus tre danka, se li volus doni al mi 300 frankojn per franca mono kaj 1.200 frankojn per ĉeko por Varsovio.

Esprimante al Vi ankoraŭ unu fojon mian koran dankon por la multaj ĝojoj, kiujn Vi faris al mi, mi restas

kun kora saluto [...]

Al sinjorino Bourlet volu transdoni respektan saluton de mi kaj de mia edzino.

139. Poŝtkarto al Michaux (31.VII.05 ­– El Parizo).

Kara Sinjoro!

Vian leteron mi ricevis kaj mi kore dankas por Via saluto. Pardonu, ke mi ĝis nun ankoraŭ ne skribis al Vi, ĉar mi estas treege okupita. Mi parolis kun ĉiuj kaj mi ĉion aranĝis kaj pacigis; ĉio estos en bona ordo. En kia tago mi laŭ Via opinio devas veni Boulogne’on? Se estus necese, ke mi venu pli frue ol la 5-an, tiam volu min sciigi.

140. Poŝtkarto al Michaux (1.VIII.05 ­– El Parizo).

Kara Sinjoro!

Mi intencas veni Bulonjon ĵaŭdon (la 3.VIII) ĉirkaŭ la 7-a horo posttagmeze (mi elveturos el Parizo je la 4 horo).

Kun kora saluto.

141. Rajtoj de la Kongreso Esperantista en Boulogne.

Ĉar tiu kongreso ne estas parlamento, leĝodona kolektiĝo da deputatoj aŭ delegatoj, ricevintaj de la Esperantistoj rajtigon por doni al ili konstitucion aŭ leĝojn, ĝi ne havas la rajton altrudi al ili ian devon. Ĝi povas nur esprimi dezirojn. Ĉiuj ĝiaj decidoj povas do havi nur deziran valoron.

142. Pri la monopolo.

[...] La firmo X ekkoleris, ne ĉar ĝi volas malpermesi kaj malhelpi aliajn eldonaĵojn, sed simple ĉar Presa Societo, kiu ĝis nun havis kun la firmo plej amikajn rilatojn, ligiĝis kontraŭ ĝi kun S-ro Y [...]

S-ro Bourlet ŝajnas nescii, ke ni tiam prezentis al la firmo kontrakton, kie estis entenata la jena paragrafo: “La jena kontrakto koncernas ekskluzive la ‘Grand Dictionnaire Français-Esperanto’ supre difinitan, kaj la firmo X sen ia kontraŭdiro konfesas, ke la Presa Esperantista Societo, kiel ĉiu alia eldonisto ajn, posedas kaj konservas la rajton eldoni ĉian ajn verkon en Esperanto aŭ pri Esperanto, se nur ĝi ne surhavas la markon Aprobita de D-ro Zamenhof.”

Je tiu lego, la direktoro de la monopolema firmo ekfuriozis kaj eldiris sian monopoldeziron. Mi stariĝis kaj foriris. Kelkajn tagojn poste li komencis la bataladon [...]

143. Parolon antaŭ la Unua Kongreso (O.V. p. 360*),

144. Preĝo sub la verda standardo (O.V. p. 589*),

145.

Kiel redakti la telegramojn en Esperanto, por ke ili estu akceptataj de ĉiuj telegrafejoj kaj samtempe facile legeblaj de laikoj?

146. Deklaracio pri la Esenco de la Esperantismo (Kp n^o 124*: O.V. p. 237*).

147. Parolo en la Unua Ĝenerala Kunveno (O.V. p. 366*).

La teksto estas iom duba; mi proponas legi, en la antaŭlasta paragrafo:

Por tio, laŭ la deziro de l’ esperantistoj, mi volis havi ian firmon potencan, kaj neniu volus akcepti sen tio, ke ĝi ricevu ian privilegion. Tial al la firmo Hachette mi lasis personan privilegion pri miaj verkoj kaj ne monopolon de l’ aliaj verkoj. Estas do nenia ombro da suspekto!

148. Paroleto ĉe la Festeno (O.V. p. 368*).

149. Letero al Michaux (28.VIII.05).

Kara Sinjoro!

Post feliĉa vojaĝo kaj kelka ripozo en la kamparo, mi revenis nun Varsovion, kaj la unua letero, kiun mi skribas, devas esti adresita kompreneble al Vi. Mi esprimas al Vi denove mian plej koran dankon por la bonega aranĝo de la kongreso, kiu havis grandegan kaj brilantan sukceson kaj restos longe en la memoro kaj en la koro de ĉiuj partoprenintoj. Ĉiuj estas ravitaj, ĉiuj parolas pri la kongreso kun entuziasmo, kaj Via merito estas tiom pli granda, ke Vi ĉion aranĝis preskaŭ sola, ĉar krom la Bulonja Grupo preskaŭ neniu Vin helpis. La tagoj en Bulonjo estos por ĉiam la plej gravaj tagoj en la historio de Esperanto.

Nun permesu al mi ankoraŭ korege danki Vin, Vian estimatan edzinon kaj tutan familion por ĉio, kion Vi faris persone por mi kaj por mia edzino. La granda gastamo kaj kora amikeco, kun kiu Vi zorgis pri ni en la daŭro de 10 tagoj, forte nin tuŝis kaj ni neniam ĝin forgesos. Ni nur forte bedaŭras, ke pro ni Vi faris al Vi tro multe da klopodoj kaj tro multe da elspezoj.

Kiel Vi nun fartas? Ĉu Vi jam ripozis iom post Viaj grandaj laboroj? Ĉu sinjorino Michaux jam saniĝis plene de la reŭmatismo? Ĉu Via malgranda filineto jam plene resaniĝis?

Koran saluton al Vi kaj al sinjorino Michaux, al la ambaŭ junaj paroj, kiuj nun gajigas Vian domon, al Via aminda kaj senlaca filo kaj al Viaj ĉarmaj malgrandaj infanoj. Mia edzino estas nun en la kamparo kaj ne povas subskribi, sed ŝi petis min transsendi al Via estimata familio sian koran saluton kaj sinceran dankon por Via gastamo kaj amikeco.

P.-S. — Ni baldaŭ devos eldoni detalan raporton pri la kongreso kaj ĝiaj decidoj. Ŝajnas al mi, ke la plej bona estus, se tiun ĉi raporton eldonus Vi, kiel organizanto de la kongreso. Ĉu Vi volus preni sur Vin tiun laboron? Se Vi estas tro laca, tiam Vi eble volos transdoni tiun aferon al iu alia? Laŭ mia opinio la raporto devas esti subskribita antaŭ ĉio de Vi, poste de s-ro Boirac kaj de mi. Ĉu Vi ne tiel opinias? Se Vi prenos sur Vin la pretigadon de raporto, tiam Vi eble volos sciigi pri tio min, s-ron Boirac kaj la ĉefajn esperantistajn gazetojn?

150. Letero al Javal (30.VIII.05).

Estimata Sinjoro!

Post longa vojaĝo kaj post kvartaga ripozo en la kamparo mi revenis Varsovion en la pasinta semajno. La vojaĝo estis en bona ordo, kaj mia edzino kaj mi ambaŭ sentas nin tute bone.

Reveninte hejmen, mi trovis tian grandegan amason da laboroj, ke en la daŭro de tre longa tempo mi ne povos ankoraŭ reveni al mia kutima ordo kaj mi devos tre multe labori; tial pardonu min, se mi ne skribos al Vi tiom multe, kiom mi dezirus.

Antaŭ ĉio volu akcepti ankoraŭ unu fojon de mi kaj de mia edzino la plej koran dankon por ĉio, kion Vi faris por ni dum nia estado en Parizo. Volu ankaŭ transdoni nian koran dankon al sinjorino Via edzino kaj al Via tuta estimata familio. La tagojn, kiujn ni pasigis en Via domo, ni ĉiam rememoros kun plezuro.

Vian verkon “Physiologie de la lecture et de l’écriture”* mi legis kun plezuro. Mi trovis en ĝi tre multe da interesaj aferoj, el kiuj mi iam poste esperas fari uzon. Nia maniero de presado, kaj tiom pli ankoraŭ nia maniero de skribado enhavas efektive tre multe da gravaj eraroj, kaj estus tre bone, se la presistoj kaj instruistoj tion ĉi atentus. Venos iam la tempo, kiam ni devos fari gravajn reformojn en la skriba alfabeto, forigi la punktojn, streketojn, akcentojn, reciprokan similecon de literoj k.t.p. Sed en Esperanto ni tion ĉi ne povas nun fari, ĉar ni estas ankoraŭ tro malfortaj, por komenci tro multajn batalojn per unu fojo. Mi tamen estas konvinkita, ke pli aŭ malpli frue, kiam Esperanto estos pli forta, ĝi komencos la batalon kontraŭ la maloportunaĵoj de la alfabeto.

Alia afero estas la demando pri supersignoj en Esperanto: tiun ĉi demandon ni devos solvi pli frue, kaj mi esperas, ke jam en la dua aŭ tria kongreso ni povos kontentige solvi tiun ĉi demandon. El la antaŭparolo al mia “Deklaracio” Vi povas vidi, ke jam por la unua kongreso mi preparis du tre gravajn projektojn, pri kiuj mi multe kaj longe pensis kaj laboris; unu el ili estis detala projekto pri senrompaj reformoj, t.e. pri tia maniero de reformoj, kiu per unu fojo forigus el Esperanto ĉiujn tiujn formojn kaj vortojn, kiuj en la daŭro de 18 jaroj montriĝis kiel efektive malbonaj, kaj tamen tiu reformo absolute nenion rompus en la lingvo, neniom senvalorigus la ĝisnunan literaturon, eĉ per unu haro ne vanigus la laboron de tiuj, kiuj ĝis nun ellernis Esperanton, — ĉar la tuta reformo estus farita nur per kreo de kelka (tre malgranda) nombro da vortoj kaj formoj novaj, kiuj estus presataj en la lernolibroj kaj vortaroj ne anstataŭ la malnovaj formoj, ŝed nur paralele kun ili (vidu la antaŭparolon al la “Fundamento de Esperanto”, paĝoj IX kaj X). Sed bedaŭrinde la malfeliĉa sperto kun mia projekto de Ligo jam montris al mi, ke kelkaj esperantistoj tute ne estas kapablaj por trankvila diskutado: anstataŭ mature pripensi tion, kion oni proponas al ili, kaj diri trankvile sian opinion, ili komencas tuj senĉesan bataladon, ofendan atakadon, krias pri iaj maskitaj inspirantoj, kiujn ilia fantazio kreis, pri ruze kaŝitaj glavoj k.t.p. Tial, por eviti ĉian malpacon en la unua kongreso, mi decidis rezervi mian projekton pri senrompaj plibonigoj por la dua aŭ tria kongreso, kiam la esperantistoj estos kutimiĝintaj diskutadi pri ĉio pli trankvile.

Volu transdoni mian respektan saluton al Via estimata edzino kaj familio. Koran saluton al sinjorino “Vortarino”.

P.-S. — Volu transdoni mian sinceran saluton al s-ro generalo Sebert kaj lia estimata edzino. Mi esperas skribi al li post 10-15 tagoj, kiam mi iom liberiĝos de miaj ŝarĝoj.

Mia edzino estas nun en la kamparo; en ŝia nomo mi sendas al Vi kaj al Via estimata familio plej koran dankon.

151. Letero al Hachette (31.VIII.05).

Al sinjoroj Hachette kaj K^io en Parizo.

Reveninte Varsovion mi trovis la diversajn manuskriptojn, kiujn vi sendis al mi. Ĉar al la aŭtoroj de tiuj manuskriptoj Vi ankoraŭ antaŭ mia vizito ĉe Vi promesis, ke iliaj verkoj aperos en la “Kolekto Aprobita”, tial mi korektos ilin kaj donos al ili mian oficialan aprobon. Sed mi povos tion ĉi fari ne pli frue ol post 3-6 semajnoj.

Ĉu la “Leksikono” de d-ro P. Rodet, kiun mi korektis en la fino de 1905 por la “Kolekto Aprobita” ne estas ankoraŭ presita? Ankaŭ la “Pola Antologio” de d-ro Bein, kiun mi legis en la komenco de 1905?

Por ke oni ne ataku min, kiam oni vidos novajn verkojn de la “Kolekto Aprobita”, mi pretigis gazetan artikolon, kiun mi aldonas al tiu ĉi mia letero (“Ankoraŭ pri la Kolekto Aprobita”). Se Vi nenion havas kontraŭ tiu ĉi artikolo, tiam mi petas Vin, volu sendi ĝin en mia nomo al la redaktoro de la gazeto “Esperanto” kun la peto, ke li ĝin publikigu.

En la venonta semajno mi esperas sendi al s-ro Bourlet mian aprobon kaj rimarkojn pri la projekto de nova kontrakto, kaj mi esperas, ke Vi facile interkonsentos pri la definitiva formo de la kontrakto. Ĉar estus tre dezirinde, ke la verko “Fundamento de Esperanto” estu facile akirebla por ĉiu Esperantisto, tial mi opinias, ke estus bone, se krom la luksa eldono de tiu ĉi verko ekzistus ankaŭ eldono malkara (sen bindo kaj sur malpli bona papero). Ĉu Vi konsentas fari tian eldonon?

Ĉar multaj personoj ofte bezonas aparte la “Ekzercaron” aŭ “Universalan Vortaron”, tial mi opinias, ke krom la tuta “Fundamento de Esperanto” estus bone vendadi ankaŭ aparte la paĝojn 27-81 (“Ekzercaro”) kaj la paĝojn 83-178 (“Universala Vortaro”). Ĉu Vi konsentas?

Mi petas Vin, volu sendi al mi 5 ekzemplerojn de la “Jarlibro Esperantista 1905”; ilian koston volu enskribi en mian kalkulon.

Kun estimo.

152. Ankoraŭ pri la “Kolekto Aprobita”.

Kvankam per mia artikolo (“Pri la mistera kontrakto”), presita siatempe en la plej gravaj esperantaj gazetoj, la esenco de la “Kolekto Aprobita” estis tute klara por ĉiu esperantisto, kaj ĉiu sciis, ke la kontrakto ligas nur min persone kaj mian personan laboradon, kaj mi neniam malhelpis iun eldoni sian verkon kie kaj kiel li volas, tamen la “Kolekto” alportis al mi tiom da malagrablaĵoj, ke mi devis peti la firmon Hachette, ke ĝi liberigu min de mia promeso korektadi la verkojn, kiujn ĝi eldonas. La firmo konsentis, kaj tial mi en unu el la kunvenoj de la Kongreso sciigis, ke la “Kolekto Aprobita” ĉesas eliradi.

Tamen ekzistas kelkaj verkoj, kiuj ne estas ankoraŭ presitaj kaj kiujn mi korektis kaj oficiale aprobis ankoraŭ antaŭ la supre dirita decido. Ili estas nun en presado kaj eliros kredeble en la daŭro de la plej proksimaj 4-5 monatoj, kaj mi jam ne povas malpermesi al ili porti sur si mian aprobon. Tial mi sciigas pri tio ĉi la esperantistojn, por ke ili ne miru, kiam ili en la daŭro de la plej proksimaj monatoj ekvidos kelkajn novajn verkojn kun mia aprobo, kaj por ke ili ne pensu, ke mi ŝanĝis mian decidon. Tio ĉi estos la lastaj verkoj, kiuj portos sur si la subskribon*, ke mi ilin korektis kaj aprobis.

Mi petas la aliajn gazetojn esperantajn, ke ili volu represi tiun ĉi mian klarigon, por ke neniu povu ataki min sub la preteksto, ke li ne scias la veron.

153. Poŝtkarto al Michaux (6.IX.05).

Kara Sinjoro!

Akceptu mian plej koran dankon por la fotografaĵo, kiu prezentas min kaj mian edzinon en la mezo de Via kara familio. Mi ricevis ĝin kun tre granda plezuro kaj ĝi estos por mi kaj por mia edzino por ĉiam unu el la plej karaj kaj agrablaj memoraĵoj pri la belaj kaj feliĉaj tagoj, kiujn ni pasigis en Via domo. Plej koran saluton de mi kaj de mia edzino al Vi kaj al Via kara familio.

154. Letero al Bourlet (10.IX.05).

Kara Sinjoro!

155. Publika Danko (“Lingvo Internacia”, 15.IX.05: O.V. p. 239*).

156. Letero al Couturat (17.IX.05).

Mi ricevis kun plezuro Vian leteron de 24.VIII kaj ankaŭ la 3 numerojn de “L’Humanité” kaj la du agrablajn fotografaĵojn. Pro ĉio akceptu mian plej koran kaj sinceran dankon. Viaj bonegaj artikoloj en la gazeto sendube alportos al nia afero tre gravajn servojn, kaj viaj 2 fotografaĵoj estos por mi ĉiam tre agrabla memoraĵo el tiuj feliĉaj tagoj, kiujn ni pasigis en Boulogne.

La esprimon “vidiĝi” anstataŭ “elrigardi” mi trovas tute bona. Mi esperas, ke iom post iom ĉiuj idiotismoj malaperos kaj cedos sian lokon al esprimoj tute logikaj kaj internaciaj. Tamen laŭ mia opinio ni devas fari tian anstataŭigadon nur en tia okazo, se ni povas tion ĉi fari tute oportune; sed en okazo, se ni por ia idiotismo ne trovos pli bonan esprimon pure logikan, tio ĉi ne devas nin ĉagreni, kaj la idiotismo povas tute oportune resti kiel “esperantismo”, se ĝi nur estos komune akceptita.

La vorto “vidiĝi” estas bona, kaj tial ĝi tre oportune povas esti uzata anstataŭ “elrigardi” kaj baldaŭ tute elpuŝi tiun ĉi lastan.

Via opinio pri la sufikso “ul” ŝajnas al mi ne prava. La finiĝo “o” signifas nur simple substantivon, nenion pli; sekve en vortoj devenantaj de adjektivo ĝi povas nur signifi ideon, esencon, sed ĝi ne povas prezenti la komplikitan sencon de “homo kiu estas …a”, tiel same kiel ĝi ne povas prezenti la komplikitan sencon de ia alia sufikso. Ni povas diri “li batalas por la bono kaj belo” ĉar tie ĉi ni parolas nur simple pri la ideo de la adjektivoj “bona”, “bela”; sed “bonulo, belulo” (tiel same kiel ekzemple “bonaĵo, boneco” k.t.p.) prezentas ion pli ol simple substantivigitan adjektivon, kaj tiun sencon ni devas esprimi per ia difinita sufikso.

Tia estas mia opinio. Tamen mi kompreneble nenion havas kontraŭ tio, se Vi publikigos Vian opinion en ia gazeto esperantista kaj demandos la opinion de aliaj personoj.

La sufikso “ul” sub tre diversaj formoj estas uzata precipe en la lingvoj slavaj; ĝia neekzistado en aliaj lingvoj devigas havi multajn novajn vortojn.

Kun kora saluto.

157. Letero al Michaux (18.IX.05).

Kara Sinjoro!

Pardonu, ke mi iom malfruiĝis kun mia respondo, ĉar mi havas nun grandan amason da laboroj.

Akceptu mian plej koran dankon por via gratula telegramo pri la honora distingo farita al mi de la franca registaro.

De generalo Sebert mi ricevis detalan leteron pri la aranĝo de la du komitatoj kaj pri la “Centra Oficejo”; mi ricevis ankaŭ la presprovaĵon de la unua “cirkulero” de tiu oficejo kaj mi ĉion aprobis; nur la nomon “Centra Komitato”, kiun la generalo proponas anstataŭ “Komitato de Organizado” mi ne povis aprobi, ĉar tio ĉi povus elvoki protestojn. Nun ni povas havi nur centran oficejon aranĝitan laŭ reciproka interkonsento de la du komitatoj kreitaj en la kongreso; sed la nomon “centra komitato” ni povos uzi por ni nur tiam, kiam la dua kongreso permesos al ni oficiale uzi tiun nomon. Nun ni povas nur diri al ĉiuj, ke ni havas:

a) lingvan komitaton;

b) organizan komitaton;

c) centran oficejon.

La projekton pri la medaloj mi absolute malaprobas. Mi neniam akceptos medalon. Ĉar mi vidas, ke Vi ankaŭ ne volas akcepti medalon, tial mi pensas, ke estus bone, se la Bulonja grupo publikigus (per la “cirkuleroj” de la Centra Oficejo?) ke la komision pri la medaloj ĝi ne povas plenumi, ĉar nek Vi nek mi volas tion ĉi akcepti. Se oni jam kolektis iom da mono por la medaloj, tiam oni povas transdoni la monon al la Centra Oficejo por ĝiaj aliaj celoj.

Ŝajnas al mi, ke s-ro Caudevelle devus doni almenaŭ parton de tiuj enspezoj por la fotografaĵoj al la kaso de la grupo Bulonja; mi miras, ke li tion ĉi ne faras.

Se Vi volas vendadi por la profitoj de Via grupo nian duopan portreton (sur poŝtkarto), mi konsentas tion ĉi kun la plej granda plezuro; ŝajnas al mi, ke Via grupo povus tion ĉi vendadi ne sole en formo de poŝtkartoj, sed ankaŭ en formo de simplaj portretoj. Volu sendi al mi la projekton de la poŝtkarto kaj mi kun plezuro skribos sur ĝi kelkajn vortojn por refotografi.

Kun plej kora saluto al Vi kaj al Via tuta estimata familio.

158. Letero de Javal al Zamenhof (18.IX.05). El la franca.

Mia kara Kunfrato!

Mi plurfoje legigis al mi la bonan kaj belan leteron, kiun vi sendis al mi iom post via reveno Varsovion, kaj mi estas plene konvinkita pri la ĝusteco de la procedo, per kiu vi volas lasi netuŝebla la Fundamenton de Esperanto, kies antaŭparolon mi pripensis. Bedaŭrinde, krom Bourlet, neniun mi konas, kiu legis tiun esencan verkon jam antaŭ la Bulonja Kongreso [...] Mi ne sukcesas komprenigi al la esperantistoj la saĝecon de via “senrompa” sistemo, kaj mi tamen tre zorgas pri ĝia disvastigo. Rimarku; ke en sia prospekto eldonita je 350 mil ekz., Hachette eĉ ne menciis vian “Fundamento de Esperanto”.

Laŭ mia opinio, dank’ al la Bulonja Kongreso kaj al la noto, kiu anoncis vian akceptadon fare de nia Ministro pri la Publika Instruado [kaj al la publikigo de via ordeniĝo per la “Honora Legio”] ni vidos, antaŭ la fino de la jaro, vendadon de la libroj de la K.A. larĝe sufiĉan por kovri Hachette je lia antaŭpago al vi kaj meti vian konsciencon en trankvilon. Post la sukceso, kiun ni ŝuldas al Michaux, la aliĝoj multiĝas, precipe en la socialistaj medioj, tiel ke, ekz-e, estis al mi facile voĉdonigi deziresprimon por la enkonduko de Esperanto en la lernejojn, ĉe unu internacia kongreso de instruistoj, kunvenintaj en Liége, la 3.IX.05.

Ni tuj ĉeestos akran fajron, kaj la malfacilo estos ne lasi ĝin estingiĝi.

Ni trovas do tre urĝa organizi, kun Sebert kaj Moch, unu centran oficejon, kiu agus en la direkto de tiu “Ligo”, kiun la Kongreso en Bulonjo rifuzis al vi, ĉar oni timis vidi instaliĝi en ĝi Bourlet, kiun la Parizanoj rigardas kiel homon danĝeran ĉe la negoc-aferoj. Jam de la unua tago, mi diris al vi ne fidi lin, kaj de tiam pozitivaj faktoj firmigis en mi tiun opinion. Ni intencas utiligi lian spriton, lian viglan humoron, lian perfektan scion de Esperanto kaj ni danke alkalkulos al li viajn amikajn sentojn kontraŭ li.

Ni havas nun la certecon kolekti sumon egalvaloran al tiu, kiu estas garantiita al vi de la firmo Hachette.

Mi opinias, ke estus frenezaĵo ne profiti la avantaĝojn, kiujn povas havigi al vi mem kaj al Esperanto tiu grava librofirmo, kaj mi opinias ankaŭ, ke ĝi devas tiri profiton el la oferoj, kiujn ĝi faris; sed, montrinte al kompetentulo la novan kontrakton, kiu ligas nur vin, mi estas devigata rigardi ĝin eĉ pli ĝenanta ol tiu, kiun s-ro de Beaufront subskribigis al vi. Estos do permesite al mi, ke mi memorigu vin pri via formala promeso, sendi al mi la novan projekton, kiun vi intencas proponi al Hachette. Tamen mi nenion diris pri tio al s-ro Bréton, kun kiu mi parolis telefone tri fojojn. Mi konsilas al vi aldoni al la projekto la precizan indikon de la okazoj, en kiuj la firmo Hachette ne plenumis la nunan kontrakton [...] Atendante, mi komencis kaj daŭrigos informi min pri la karaktero de la ĉefoj de la firmo Hachette.

En la intertraktado, mi opinias, ke ni devus atingi de Cart kaj Fruictier, ke ili rezignu pri la publikigo de la Vortaro, kiun ili malprave anoncis. Mi opinias, ke en tiu afero de Beaufront kondutis en tute nedelikata maniero kaj s-roj Cart, Fruictier kaj Vérax malpravis akceptante lian kunlaboradon. Mi klopodas, kiom mi povas, por malhelpi lin publikigi en “L’Espérantiste” atakojn kontraŭ Hachette.

Malgraŭ ĉio, kion mi eksciis de tiam pri la agmaniero de de Beaufront, mi ne bedaŭras, ke mi instigis vin iri viziti lin en Rouen. Vi povis konstati en Bulonjo la aklamojn, kiuj plurfoje salutis la nomon de Beaufront, kaj irante al li, vi kontentigis grandan nombron da malnovaj esperantistoj, kiuj ne konas la ne belan flankon de tiu homo, kiu tamen faris al ni nekontesteblajn servojn.

Laŭ mi, Hachette malpravis ne enmetante en sian prospekton la Gramatikon de de Beaufront, kiun mi tre preferas al tiu de Cart [...]

159. Letero al Michaux (22.IX.05).

Kara Sinjoro!

De sinjorino Schenk el Rolle (Svisujo) mi ricevis 100 frankojn. Ĉar ŝi lasis la monon tute al mia dispono, tial mi, kun ŝia konsento, transsendas nun la monon per Vi al la Bulonja Grupo por kovri parton de la deficito de la kongreso.

Kun kora saluto.

160. Letero al Javal (24.IX.05).

Tre Estimata Sinjoro!

161.

Cirkulero Unua de la Organiza Komitato. Fondo de Esperantista Centra Oficejo en Parizo.

Por prepari kiel eble plej rapide la efektivigon de la decidoj de la unua internacia kongreso [...] aparte pri la starigo de la provizora Lingva Komitato kaj de la provizora Komitato de Organizado, la membroj de tiu ĉi lasta komitato ankoraŭ ĉeestantaj en Boulogne antaŭ ol forvojaĝi el tiu urbo, kaj laŭ la insista peto al ili farita de D-ro Zamenhof, prenis la jenajn decidojn, al kiuj poste aliĝis skribe la ceteraj membroj de la dirita komitato.

Por efektivigi unuecon kaj ordon en la laboroj kaj agoj de ambaŭ komitatoj, sub la konstantaj direktado, kontrolado kaj inspirado de D-ro Zamenhof, estas elektita oficeja sidejo sendependa de ĉiu jam ekzistanta esperantista grupo aŭ societo, kaj provizore fiksita en Parizo, 51, rue de Clichy [...]

Provizore [...] S-ro Rektoro Boirac kaj s-ro Generalo Sebert, laŭ la deziro de D-ro Zamenhof, akceptis efektivigi, ĉiu siaflanke, la apartajn direktadojn de ambaŭ komitatoj [...]

162. Letero al P-ro Fr. Schneeberger (2.X.05: O.V. p. 436*).

Kara Sinjoro!

Kun granda plezuro mi legis en Via letero, ke la svisaj esperantistoj decidis inviti la II-an kongreson en Svisujon. Tre bone, bonege! Svisujo, kiu, ne havante ian nacian lingvon, estas la plej neŭtrala lando en la tuta Eŭropo, estas la plej bona loko por kongreso neŭtrale-homa, kaj mi esperas, ke tie ĉiuj esperantistoj sentos sin bonege. Mi eĉ antaŭvidas, ke venos iam la tempo, kiam Svisujo fariĝos la natura konstanta centro de la tuta esperantistaro.

Mi persone ne povas nun decidi, ĉar la decidado pri la kongreso apartenas nun al la “Komitato de Organizado” elektita en la unua kongreso; sed mi esperas, ke la komitato nenion havos kontraŭ Svisujo [...]

Ĉar la plej grava celo de niaj kongresoj estas la propagando, tial laŭ mia opinio la afero nepre devas esti aranĝita tiamaniere, ke en ĉiuj kunvenoj kaj solenoj krom la esperantistoj povu partopreni ankaŭ kiel eble plej multe da ne-esperantistoj [...]

163. Poŝtkarto al Michaux (4.X.05).

Kara Sinjoro!

La broŝuron “Le 1^er Congrès” mi ricevis kun plezuro kaj mi kore Vin dankas. Ĝi estas tre bona propagandilo. Volu skribi al mi, ĉu la broŝuro estas vendata aparte kaj kia estas ĝia kosto. — Antaŭ 3-4 semajnoj Vi skribis al mi, ke s-ro Caudevelle sendos al mi serion da fotografaĵoj; antaŭ kelkaj tagoj li mem tion ĉi ankaŭ skribis al mi, — sed ĝis nun mi nenion ricevis. Mi supozas, ke ili eble perdiĝis en la vojo.

164. Letero al Javal (13.X.05).

Tre Estimata Sinjoro!

Mi sendas al Vi nun la leteron, kiun mi skribis por la ministro de instruado, en lingvoj franca kaj esperanta laŭ la teksto, kiun Vi bonvole sendis al mi kaj por kiu mi kore Vin dankas. Se Vi eble trovos post konsiliĝo kun generalo Sebert, ke la formo ekstera de mia letero estas ne bona, tiam mi ĝin reskribos kaj sendos al Vi alian ekzempleron. Mi atendas nun Vian promesitan tekston de letero por la ministro de aferoj eksterlandaj.

Pri mia letero de 24.IX mi povas diri al Vi, ke ĝi ne estas sekreta kaj mi rajtigas Vin rakonti pri ĝi aŭ montri ĝin al ĉiu persono, kiun Vi trovos utila aŭ dezirinda. Ĉiujn partojn de mia letero Vi povas montri aŭ komuniki buŝe al kiu Vi volos; mi estas certa, ke Vi mem scios la plej bone, al kiuj personoj oni povas komuniki la enhavon de mia letero kaj al kiu oni ne povas.

Mi dankas Vin kore por Viaj klopodoj ĉe Hachette; mi esperas, ke Via penado donos bonan rezultaton.

Se Vi volos montri al iu mian leteron de 24.IX, mi petas Vin, volu antaŭe elstrekigi en ĝi tiun lokon, kie mi parolis pri la nehonesta agado kontraŭ mia projekto de organizado; tiun lokon mi skribis al Vi konfidencie, kaj mi ne dezirus fari el ĝi aferon publikan.

Projekton de Hachette mi ankoraŭ ne ricevis. Mi agos singarde, konforme al Via konsilo.

Kun la plej kora saluto.

165. Dankan Leteron al la Franca Ministro de la Publika Instruado (13.X.05: O.V. p. 437*).

166. Letero de Javal al Zamenhof (15.X.05). El la franca.

[...] Estus evidente dezirinde, ke viaj hilelistaj ideoj konkeru la mondon, sed Francujo estas eble la lando la malplej konvena por tiaspeca propagando, ĉar, ĉe ni, ĉiuj, kiuj ne havas blinde la katolikan fidon, estas ateistoj. Mi troigas, dirante “ĉiuj”, ĉar ni havas kelkajn protestantojn kaj kelkajn judojn, kiuj povus lasi sin altiri de la hilelismo. Ne iluziu vin mem, la socialista amaso, tre multa, ne volas, ke oni parolu pri Dio, kaj la altaj klasoj indigne reĵetos unu modifon de la katolikismo proponitan de unu judo.

Mi legigis al mi pli ol sep cent gazetartikoloj rilataj al Esperanto, aperintaj ekde Bulonjo. Unu sola diris, ke Doktoro Zamenhof estas judo. Ni bezonis admirindan disciplinon por kaŝi al la publiko vian originon. Pri tiu punkto akordiĝis ĉiuj amikoj de Esperanto, kaj ni devas plu kaŝi la aferon, tiel longe kiel la granda batalo ne estos gajnita. Mi rigardas do kiel pereigan la ideon paroli pri hilelismo en 1906. Oni devas, laŭ mia opinio, atendi almenaŭ du jarojn, kaj tiam Svislando estos la plej favora lando [...]

(Javal proponas, ke la dua kongreso okazu en Anglio, pro la “frenezo de la Entente Cordiale, kiu nun akceptigas kun entuziasmo ĉion, kio venas el Francujo”. Li citas la propagandon faratan de la tre grava “Review of Reviews” de Stead, kaj la ĉiutagan anglan-esperantan artikolon aperantan en la “Daily News”, organo de la estonta liberala ministraro.)

[...] Se vi ne vidas en tio neoportunaĵon, mi tradukigos en francan lingvon tion, kion vi skribis al mi pri hilelismo, por proponi tiun legaĵon al kelkaj riĉaj Parizaj samreligianoj, kies opiniojn mi konigos al vi. Mi esperas, ke tiu klopodo havigos al ni monon, per kiu ni proponus pagi por vi esperantistan sekretarion kaj oftalmologian asistanton [...]

Tiu ĉi demando alkondukas min al la mondemando kun Hachette. Kia estus via opinio, se ni atingus la simplan kaj puran nuligadon de ĉiuj kontraktoj? La sola maloportunaĵo estus la malapero de la garantio de la minimumaj kvin mil frankoj. Nu, miaj amikoj kaj mi mem estus tute pretaj doni al vi persone tiun garantion, kaj vi eĉ ne havus por danki nin, ĉar nia celo estas reaĉeti vian liberecon samtempe kiel tiun de la lingvo. Pensu serioze pri tio, sed ne forgesu, ke mi tre dubas pri la konsento de Hachette [...]

167. Letero al Boirac (23.X.05).

Kara Sinjoro!

Mi resendas al Vi nun la nomaron de la Lingva Komitato, kiun mi esploris kaj plene aprobas. Nur la sekvantajn aldonojn mi proponas fari al ĝi, se Vi tion ĉi aprobos.

a) Por Anglujo ŝajnas al mi utile aldoni ankoraŭ S-jn Moscheles kaj Pollen; estas vere, ke ili ne tute bone posedas la lingvon, sed ili estas tre gravaj reprezentantoj de la anglaj esperantistoj, kiuj eble estus ne kontentaj, se la diritaj sinjoroj restus flanke.

b) Por Hungarujo estus eble bone aldoni la malnovan kaj lertan esperantiston J. J. Süssmath, kiu, kvankam ne estas hungaro, sed* loĝas en Hungarujo, estas (se mi ne eraras) la efektiva kondukanto de la hungara gazeto “Esperanto”.

c) Scheller en Bohemujo estas nekonata al mi. Ĉu ĝi ne estas ia eraro? Se la protokoloj montras, ke oni efektive lin elektis, tiam mi ne volas protesti; sed se ekzistas dubo, tiam estus pli bone elstreki tiun nomon.

d) Por Belgujo mi proponas aldoni la kapitanon Ch. Lemaire, kiu estas la vera patro de la belgaj esperantistoj.

e) Por Francujo, mi proponas aldoni S-n Michaux, kiu estas ne sole tre merita, sed ankaŭ prezidanto de tre grava grupo kaj redaktoro de “Revue de l’Esperanto”.

f) Por Grekujo mi tute aprobas vian konsilon preni S-n Dragoumis.

g) La islandan S-n Nutz kaj finlandan S-n Runeberg mi ne konas, kaj mi konsilas agi kun ili tiel same kiel kun la bohema S-ro Scheller (vidu lit. c).

h) Por Italujo mi proponas aldoni ankoraŭ: 1) S-inon Junck, kiu estas bonega esperantistino; 2) grafon A. Gallois (ankaŭ redaktoron de la unua esperanta gazeto en Italujo) kaj 3) advokaton Bagnulo (redaktoron de “Gefrataro Esperanta”).

i) Pri s-roj Allann kaj Medthus agu laŭ Via propra bontrovo, esplorante antaŭe la protokolojn de la kongreso.

j) Mi proponas aldoni ankoraŭ por Persujo s-ron Abesgus. Se Vi aprobas miajn proponitajn aldonojn, Vi povas jam nun publikigi oficiale kun mia subskribo la nomaron de la Lingva-Komitatanoj.

Ŝajnas al mi, ke rondeco de la nombro de la komitatanoj ne estas necesa.

Pri la maniero de funkciado mia opinio estas sekvanta:

1) Ĉiu, kiu volas fari al la K. ian proponon (ĉu pri demando pure lingva, ĉu pri demando de funkciado de la K.) devas peni ricevi por ĝi la subskribon de ne malpli ol 5 membroj de la K.

2) Ĉiu propono havanta la subskribon de 5 komitatanoj estas sendata al la Centra Oficejo, kiu devas ĝin publikigi (sub kuranta numero) en siaj “cirkuleroj”.

3) La cirkuleroj estas konstante sendataj po 2 ekzempleroj al ĉiuj membroj de la K., kiuj sur unu ekzemplero sub ĉiu propono skribas sian opinion per “jes” aŭ “ne” kaj resendas ĝin al la Centra Oficejo. Tiu ĉi lasta ĉiumonate kalkulas la nombron de “jes” kaj “ne” por ĉiuj numeroj de la proponoj, por kiuj pasis la tempo de 2 monatoj post ilia publikigo, kaj la rezultatojn ĝi sendas al ili. Tiujn proponojn, pri kiuj la rezultatoj estos sendubaj (2/3 kontraŭ 1/3 da voĉoj) Vi simple publikigos kiel “decidon de la komitato”. Tiujn proponojn, por kiuj la nombro de “jes” estas nur per kelke da voĉoj pli granda ol “ne”, Vi havos la rajton proponi al ripetita voĉdonado.

Se Vi trovas, ke mia propono de funkciado estas tro komplikita, Vi povas (per cirkulero de C.O.) proponi al la voĉdonado de ĉiuj komitatanoj ian alian manieron, kaj se la plimulto ĝin akceptos, mi ankaŭ akceptos. Altrudi al la komitato ion per mia propra decido mi ne volas.

La protokolaron de s-ro Schneeberger mi ricevis (de Vi). Al mi ankaŭ ŝajnas, ke la protokoloj estas tro mallongaj, kaj mi atendas Vian promesitan pli longan protokolaron. Ĉu Vi bezonas, ke mi resendu al Vi la protokolaron de s-ro Schneeberger, aŭ ĝi povas resti ĉe mi?

168. Letero al Javal (20.X.05).

Kara Sinjoro,

Vian grandan leteron de 15.X mi legis kun plezuro. Kvin ekzemplerojn de mia broŝuro pri Hilelismo mi sendis al Vi.

Pri miaj hilelistaj intencoj Vi povas esti tre trankvila. Mi scias tre bone, ke en multaj landoj oni nun akceptus mian ideon kun tre granda malamikeco. Mi agos tre singarde kaj mi faros nenian publikan paŝon, ĝis mi havos plenan certecon, ke tiu paŝo ne malutilos al Esperanto.

Sendi al Vi la liston de ĉiuj neologismoj, kiujn mi intencas iam proponi, mi nun ne povas, ĉar la ellaborado kaj klarigado de tiu listo postulus tro multe da tempo; mi tion ĉi faros ian alian fojon.

Pri la transporto de la dua kongreso esperantista el Svisujo Anglujon mi nenion povas diri. Se Vi estas tute certa, ke en Anglujo la kongreso sukcesos pli bone ol en Svisujo, tiam volu klarigi tion ĉi al la Organiza Komitato kaj tiu ĉi Komitato decidos. En mia letero al s-ro Schneeberger mi diris ja tute klare, ke mi esprimas nur mian personan kontentecon pri Svisujo, sed ke la decido en tiu ĉi afero dependas ne de mi, sed de la Organiza Komitato. Mi tamen konsilas esti tre singarda en tiu ĉi rilato, ĉar se Anglujo taŭgas por la kongreso en la nuna minuto, mi ne scias, ĉu ĝi taŭgos post 10 monatoj; dume Svisujo ĉiam estas tre bona lando por niaj kongresoj. Se la Organiza Komitato elektos Anglujon kaj se en Anglujo ni trovos tuj homojn, kiuj prenos sur sin la tutan zorgadon kaj respondecon pri la kongreso, tiam mi ne protestos.

(La aluditaj broŝuroj estas la ruslingvaj de 1901. Kp n^o 4*.)

169. Letero al Michaux (27.X.05).

Kara Sinjoro!

Vi divenis tute ĝuste: la ideo, kiun mi intencas prezenti al la 2-a kongreso, efektive havas rilaton al mia ideo de hilelismo. Tamen Vi povas esti tute trankvila. Mi scias tre bone, kia grandega danĝero povus aperi por la afero Esperanta, se mi ligus la hilelismon kun la esperantismo. Estu tute trankvila! Mi ne scias ankoraŭ, ĉu mi proponos mian ideon en la jaro 1906 aŭ 2-3 jarojn pli malfrue; sed en ĉia okazo mi neniam prezentos mian ideon publike antaŭ ol ĝi private estos tute nature elprovita per konsiliĝado kun multaj esperantistoj, kaj mi prezentos ĝin (eble ne sub mia nomo) nur tiam, kiam restos nenia dubo, ke ĝi alportos absolute nenian danĝeron al Esperanto. Mi esperas, ke post 2-3 monatoj la tuta ideo estos preta en formo de kolekto da dogmoj, kaj mi tiam private sendos ĝin al multaj amikoj kiel mian privatan personan “kredon”, kiu kompreneble neniun devigos (vidu la punkton 1 de la Deklaracio pri esperantismo). Mi ne povas al Vi nun klarigi detale la tutan ideon, mi nur diros al Vi simple, ke

“Hilelismo estas dogmaro, kiu, ne deŝirante la homon de lia natura patrujo, nek de lia gepatra lingvo, nek de lia gepatra religio, donas al li la eblon komunikiĝadi kun homoj de ĉiuj nacioj kaj religioj sur fundamento neŭtrale-homa, sur principoj de reciproka frateco, egaleco kaj justeco, sen bezono altrudi al aliaj personoj sian propran lingvon aŭ religion.” La nomon “hilelismo” mi donis al nia dogmaro tial, ĉar unu el ĝiaj dogmoj estas la sekvanta:

“Mi konfesas tiun religion, en kiu mi naskiĝis, sed mi konfesas ĝin laŭ la modifikita* principo de Hillel [kiu predikis en Palestino kelkan tempon antaŭ Jesuo Kristo], t.e.: kiel leĝon mi rigardas nur la regulon “agu kun aliaj kiel Vi deziras, ke oni agu kun vi”, — ĉion alian en mia religio mi rigardas nur kiel grupe-tradiciajn legendojn kaj morojn.”

Viaj vortoj pri la “blua bileto” estas por mi ne tute klaraj; Vi parolas kredeble pri la 100 frankoj? Ne vere?

Kun kora saluto al Vi kaj al Via estimata familio de mia edzino kaj de mi.

170.

Oni komisiis la estraron de la I-a Kongreso por fiksi la lokon por la II-a Kongreso.* Tiu komitato [...] alprenis [poste] la nomon “Provizora Organiza Komitato”, kaj starigis en Parizo “Esperantistan Centran Oficejon”. [...] Tiu komitato [...] iom trograndigas sian provizoran kaj esence nedaŭran rolon. [...] Oni ne konsideru, kiel definitivan realaĵon, kio estas nur provizora provo.

171. Letero al Javal (3.XI.05).

Tre Estimata Sinjoro!

Mi ricevis Vian leteron de 26.X kun la enmetita letero de la ministro de instruado. Koran dankon!

Laŭ Via konsilo, mi al la ministro de la aferoj eksterlandaj skribis nenion. Mi esperas, ke tio ĉi ne estos rigardata kiel malĝentileco de mia flanko.

Pri Hachette mi povas diri al Vi la jenon: se Hachette propravole liberigus min de la kontrakto, mi estus tre kontenta; sed rompi la kontrakton kontraŭ la volo de Hachette mi ne dezirus, ĉar tio ĉi estus ne bona ago de mia flanko. Krom tio, ĝi estus tre granda bato por la tuta afero Esperanta, se la mondo ekscius, ke la aŭtoro de Esperanto havas juĝan proceson pri rompo de sia vorto. Sed ĉar ni neniam povas antaŭvidi, kio venos, kaj ĉar povas iam okazi io, kio devigos min rompi kun Hachette, tial en ĉia okazo estus bone, se Vi volus demandi ian spertan advokaton, ĉu mi havas la rajton rompi la kontrakton, se la cirkonstancoj tion ĉi postulus.

172. Cirkulero Dua.

Organizaj Decidoj pri la Funkciado de la Provizoraj Komitatoj.

Laŭ la deziro de D-ro Zamenhof, ni konatigas al la Esperantistaro la sekvantajn decidojn, akceptitajn konsente kun li, por faciligi kaj ordigi la preparadon de la laboroj de ambaŭ provizoraj komitatoj, fonditaj de la Kongreso de Boulogne-sur-Mer (Organiza Komitato kaj Lingva Komitato) kaj por rapidigi, tra la Esperantistaro, la sciigojn pri iliaj proponoj aŭ decidoj:

La laboroj de ambaŭ komitatoj estos, en ĉiu okazo, preparitaj per la zorgoj de malgranda nombro da komitatanoj, speciale montritaj de D-ro Zamenhof kaj sub la direkto de unu el ili, elektita kiel unua prezidanto aŭ eĉ kiel efektiva prezidanto kaj kondukanto.

Koncerne la Lingvan Komitaton, D-ro Zamenhof mem esploros, konsente kun Rektoro Boirac, la regulojn aranĝotajn por ĝia funkciado kaj sciigos, kiel eble plej frue, la alprenitan de ili solvon.

Koncerne la provizoran Organizan Komitaton, D-ro Zamenhof deziras, ke la ordinaraj laboroj [...] estu preparitaj* nur per la oficiala prezidantaro elektita de la kongreso [...] t.e. D-ro Zamenhof, prezidanto; s-roj Boirac, Michaux, Mybs, Pollen kaj Sebert, vicprezidantoj; kaj provizore, per la iniciato de tiu lasta vicprezidanto, kiu akceptis kelkatempe tiun taskon.

Sekve Rektoro Boirac kaj Generalo Sebert povas, laŭbezone kaj ĉiu siaflanke, subskribi la cirkulerojn preparitajn je la nomo de la diritaj komitatoj.

Fine, ni sciigas, ke, ankaŭ kun la konsento de D-ro Zamenhof, s-ro Gabriel Chavet [...] estas akceptita kiel Sekretario-Agento de la “Esperantista Centra Oficejo”, sidanta en Parizo, kaj povos, kun tiu titolo, subskribi la leterojn devenantajn de tiu Oficejo.

173. Cirkulero Tria.

Detaloj pri la Organizo de la C.O.

[...] La Esperantista Centra Oficejo estis fondata*, kun la celo helpi la propagandon kaj diskonigon de Esperanto, starigante, por la esperantistoj de la tuta mondo, izolataj* aŭ grupigitaj laŭ lokoj aŭ specialaj okupoj, la centron de rilatoj kaj informoj, kies utilecon montris la kongreso de Boulogne-sur-Mer [...]

(Sekvas la tabelo de la projektitaj servoj: informado, ordigo kaj klasifiko de la arkivoj oficialaj, organizado de kompleta biblioteko, kolektado de statistikoj, starigado kaj ĝisdatigo de bibliografio k.t.p.)

La Esperantista Centra Oficejo restis, ĝis nun, privata fondaĵo, organizita per la iniciato de kelkaj amikoj de Esperanto, kaj finance subtenata de ili; sed ĝiaj fondintoj intencas, por certe daŭrigi ĝian ekzistadon, fondi, se estas necese, specialan Societon de Amikoj aŭ Protektantoj de Esperanto, kiu sin okupus pri la direktado de tiu Oficejo [...]

174. Letero de Javal al Zamenhof (8.XI.05). El la franca.

[...] Mi havis hodiaŭ hejme amikan konversacion kun Bourlet, daŭrintan pli ol tri horojn, antaŭ, dum kaj post la tagmanĝo.

Li alportis al mi projekton de kontrakto [...] Por faciligi mian intertraktadon, mi insiste petas, ke vi ne respondu rilate la monatan “Revuon”, kiun Bréton volas fondi sub via patronado kaj sub la direktado de Bourlet. Tiu “Revuo” estas, en ilia intenco, tre grava afero. Diru do, provizore, nek jes, nek ne, kaj sciigu min, kia estas via opinio, konfidence.

175. Letero al Javal (10.XI.05).

Tre Estimata Sinjoro!

Por Via proponita gastamo en okazo de bezono mi kore Vin dankas. Mi tamen esperas, ke al tia ekstremaĵo la cirkonstancoj ne venos. La vivo en nia lando kaj precipe en nia urbo estas nun efektive terure malbona, ni ĉiuj estas tre ekscititaj, la tuta tago estas plena de zorgoj kaj mi estas nun tute nekapabla ion fari. Mi tamen esperas, ke ĉio denove estos bona. La reciproka malamo de nacioj kaj religioj, terorismo, hipokriteco k.t.p. kreskas terure.

Laŭ Via deziro mi sendas al Vi la unuajn kontraktojn.

Skribi al Vi detale pri ĉiuj proponotaj neologismoj mi nun ne povas, ĉar en la nuna momento ĝi estus por mi tro granda laboro.

Koran saluton de mi kaj de mia edzino kaj respektan saluton por sinjorino Javal.

176. Projekto de Kontrakto (8.XI.05). El la franca.

Inter:
S-roj Hachette kaj K^io kaj
D-ro Zamenhof [...]

Per kontrakto datita je la 30 Januaro, 1 kaj 6 Februaro 1903, D-ro Zamenhof kaj S-roj Hachette interkonsentis por la publikigado de unu “Kolekto da Esperantaj Verkoj Aprobita de D-ro Zamenhof”. La kreo kaj publikigo de tiu kolekto celis, en la intenco de la kontraktintoj, faciligi la disvastigon de la nova lingvo kaj certigi ties unuecon kaj purecon en la nuntempo kaj en la estonteco.

Ĉar ekde tri jaroj, la lingvo Esperanto faris en la mondo konsiderindan progreson kaj jam eliris el la provperiodo, la interesatoj opiniis, ke estus bone, se oni forigus, por la estonteco, ĉion, kio povus esti rigardata kiel ĝenaĵo por ĝia libera malvolviĝo, kaj se oni donus al ĝi ĉian facilecon por certigi ĝian disvastiĝon en la mondo. Sekve D-ro Zamenhof kaj S-roj Hachette [...] decidis nuligi la nunajn kontraktojn rilatajn al la “Kolekto Aprobita”, kaj anstataŭigi ilin [...] per jena konvencio:

Artikolo 1. — La nun ekzistanta kontrakto [...] estas nuligita kaj anstataŭita de la jena kontrakto, kiu koncernas sole nur la verkojn redaktitajn de D-ro Zamenhof aŭ kun lia kunlaborado.

Art. 2. — D-ro Zamenhof cedas al S-roj Hachette kaj K^io, por la tuta tempo, dum kiu daŭros lia literatura posedrajto [...] la ekskluzivan rajton presadi, publikigadi kaj vendadi en ĉiuj landoj de la mondo, ĉiujn verkojn en aŭ pri Esperanto, kies aŭtoro li estas aŭ estos.

Art. 3. — Siaflanke S-roj Hachette kaj K^io devontigas sin publikigi ĉiujn Esperantajn manuskriptojn, kies aŭtoro estos D-ro Zamenhof. (Tamen, se temos pri pli ol 500 prespaĝoj, ili povos prokrasti la publikigon ĝis la venonta jaro, en okazo de nesufiĉa vendado.)

Art. 4. — Kiel prezon de tiu cedo, S-roj Hachette kaj K^io elspezos al D-ro Zamenhof, kiel por la unua eldono, tiel por la sekvantaj, aŭtorrajtan tantiemon, kiu ne devos superi 20% de la prezo en la katalogo, por ĉiu presita ekzemplero [...] (Detaloj pri la pagdato, eldonkvanto…)

Art. 5. — Se la sumo de la pagoj faritaj en unu jaro (1-a Januaro – 31-a Decembro) de S-roj Hachette kaj K^io al D-ro Zamenhof, kiel aŭtorrajta tantiemo aŭ kontribuo pro lia kunlaborado al unu el iliaj periodaj publikigaĵoj, ne atingus 5.000 frankojn, S-roj Hachette kaj K^io devontigas sin pagi al D-ro Zamenhof la suplementon necesan por atingi la jaran sumon de 5.000 fr. [...]

Art. 6. — La minimumo de aŭtorrajta tantiemo de 5.000 frankoj, difinita en la ĉi-supra artikolo 5-a, estos ŝuldata ĉiel al D-ro Zamenhof dum tri jaroj. Post tiu trijara periodo, S-roj Hachette kaj K^io povos ĉiam liberigi sin je tiu devigo, kondiĉe ke ili sciigos D-ron Zamenhof unu duonjaron antaŭe.

Art. 7. — (Zamenhof nenion ricevos el la Esperantaj verkoj de aliaj aŭtoroj publikigitaj de Hachette.)

Art. 8. — D-ro Zamenhof ĉesos de nun doni sian aprobon aŭ rekomendon al iu ajn verko, ĉar la publikigo de verkoj en Esperanto estas absolute libera [...] (La mencion “K.A.” Hachette povos laŭvole forigi.) Tamen, por la volumoj de la “Kolekto Aprobita”, kies eldonistoj ili estas en Francujo, S-roj Hachette kaj K^io devontigas sin pagi al D-ro Zamenhof la aŭtorrajtan tantiemon de 2% dum ankoraŭ tri jaroj [...]

Art. 9. — D-ro Zamenhof devontigas sin kontraŭstari per sia tuta povo la starigon de ia ajn oficiala aprobado rilata al Esperanto, fare de ia ajn centra komitato aŭ oficejo. En la okazo, se, eĉ sen la konsento de D-ro Zamenhof, tia komitato aŭ oficejo stariĝus kaj publikigus Esperantajn verkojn kun iu ajn aprobo aŭ stampo, tio rezultigus por S-roj Hachette certan malprofiton. Por kompensi tiun malprofiton, la aŭtorrajta tantiemo konsentita de S-roj Hachette en la artikolo 4-a de la nuna kontrakto estus malpliigita je la duono, t.e. ĝis 10%, anstataŭ 20%.

Art. 10, 11, 12, 13. — (Detaloj pri la aŭtorekzempleroj, kunlaborado kun aliaj aŭtoroj, deponejoj en eksterlando k.t.p.)

Art. 14. — En la okazo, se S-roj Hachette kaj K^io rifuzus konformi sin al la kondiĉoj de la art. 3-a, D-ro Zamenhof povus turni sin por la publikigo de siaj ne-akceptitaj manuskriptoj al aliaj eldonistoj, ol S-roj Hachette kaj K^io, kiuj tamen konservas preferan elektorajton super ĉiuj verkoj de D-ro Zamenhof.

Art. 15. — (Zamenhof rajtus disponi unu verkon, kies reeldonon Hachette rifuzus post tri monatoj post ties elĉerpiĝo.)

177. Letero al Javal (14.XI.05).

Tre Estimata Sinjoro!

Mi ricevis de Vi la kopion de la nova projekto de kontrakto, mi legis ĝin kaj mi fortege ekmiris. Mi legis la projekton kelkajn fojojn, ĉar mi ne volis kredi al miaj propraj okuloj. Mi supozas, ke la projekto, kiun mi ricevis, estas kredeble frukto de ia eraro aŭ malkompreniĝo.

Post mia persona interparolado kun s-ro Bréton, s-ro Bourlet, laŭ komisio de s-ro Bréton, ellaboris novan projekton de kontrakto, kiun mi transdonis al Vi kaj al s-ro Sebert. La nova kontrakto estis pli bona ol la malnova, Vi tamen ne konsilis al mi akcepti ĝin, ĉar Vi esperis atingi kontrakton pli bonan por mi. Nun mi kun grandega surprizo vidas, ke la nova kontrakto ne sole ne estas pli bona, sed ĝi estas nur multe pli malbona, ol la kontrakto de Aŭgusto!

Se kelkaj punktoj estus pli bonaj kaj aliaj estus pli malbonaj, tiam mi simple dirus, ke mi konsentas aŭ ne konsentas, sed mi ne mirus; sed nun, kiam mi vidas, ke la nova projekto enhavas absolute nenion, eĉ ne unu plej malgrandan punkton pli bonan ol la aŭgusta, kaj ĝia tuta diferenco de la aŭgusta projekto konsistas nur en tio, kaj sole en tio, ke ĝi havas multajn punktojn pli malbonajn, ĝi estas por mi grandega surprizo, kiun mi absolute ne komprenas.

Ĉar mi scias tre bone kaj certe (kaj mi ne povas dubi pri tio ĉi eĉ unu minuton), ke Vi estas por mi pli amika ol por Hachette kaj Vi volis fari al mi nur bonon, kaj nun mi vidas, ke la nova projekto ne havas eĉ unu plej malgrandan ŝanĝon favoran por mi kaj nur multajn ŝanĝojn tre malfavorajn por/mi, — tial mi povas klarigi al mi la aferon nur tiamaniere, ke okazis ia malkompreniĝo.

Povas esti, ke mi ne bone komprenis la esencon de la nova projekto; tial mi petas Vin, volu klarigi al mi, en kio konsistas la ŝanĝoj pli favoraj por mi aŭ por la afero Esperanta. Mi de mia flanko trovis absolute nenion tiaspecan en la projekto, kvankam mi legis ĝin atente kelkajn fojojn. La sola, kion mi trovis, estas nur diversaj ŝanĝoj malfavoraj, kiujn mi ne volas analizi tie ĉi detale, sed el kiuj mi montros nur kelkajn ekzemplojn:

a) Ĉar mi fordonis al Hachette por ĉiam mian tutan personan liberecon kaj ĉiujn fruktojn, kiujn mi havis la rajton esperi por miaj multjaraj laboroj kaj suferoj kaj por la granda kapitalo, kiun mi en la komenco enmetis en nian aferon, — tial mi postulis, ke Hachette almenaŭ garantiu al mi, ke miaj enspezoj de nun neniam estos pli malgrandaj ol 5.000 fr. ĉiujare. S-ro Bréton konsentis, ke mia postulo estas justa, kaj li promesis al mi tion, nur kun la kondiĉo, ke li havos la rajton ĉesigi la garantiadon, avertinte min 2 jarojn antaŭ la ĉesigo. Mi tiam skribis al s-ro Bourlet, ke ankaŭ por mi la kontrakto devas rezervi la rajton liberiĝi de Hachette en la momento, kiam tiu ĉi liberigos sin de la garantiado. — Kion do mi vidas en la nuna projekto? Ne sole mia postulo ne estas plenumita, sed la punkto pri la garantio estas ankoraŭ malpli bona, ol proponis s-ro Bréton mem: ĉar ne sole mi restas sklavo por ĉiam kaj li post tri jaroj povas liberigi sin en ĉiu minuto, kiam li volos, sed dum laŭ la aŭgusta kontrakto li devis averti min du jarojn antaŭ la ĉesigo, por ke mi povu serĉi por mi aliajn fontojn de enspezoj, — nun li povas ĉiufoje ĉesigi la pagadon jam post ses-monata averto, t.e. preskaŭ subite!

b) Korektante kaj publike aprobante la verkojn de diversaj aŭtoroj, mi sciis tre bone, ke per tio ĉi mi ruinigas miajn proprajn verkojn, kreante por ili propramane gravajn konkurantojn (efektive, laŭ la kalkuloj de la firmo Hachette, Vi povas facile konvinkiĝi, ke en la lastaj 4 jaroj miaj verkoj estas venditaj en tre malgranda nombro da ekzempleroj, dum la verkoj de aliaj aŭtoroj aprobitaj de mi estis venditaj en multege kaj senkompare pli granda nombro). Tamen mia perdo estis almenaŭ rekompencata per tio, ke de la aprobitaj verkoj mi ankaŭ ricevadis kelkan kvankam malgrandan procenton. Sed laŭ la nova projekto Hachette povas en ĉiu minuto ĉesi presigi la aprobon sur la jam aprobitaj verkoj, kaj tiam mi de la verkoj korektitaj de mi jam ne ricevados eĉ unu centimon, dum nek Hachette nek la aŭtoroj de tio perdos, ĉar ĉiuj ja scios jam de antaŭe, ke la diritaj verkoj estas korektitaj de mi.

c) Mi ne sole restas por ĉiam sklavo de Hachette, sed laŭ la nova projekto mi fariĝas eĉ responda por la agado de ĉiuj aliaj esperantistoj, kaj se iam eĉ kontraŭ mia volo aperos ia verko kun la stampo de la Lingva Komitato aŭ de ia alia institucio, tiam, laŭ la artikolo 9, mi devos pagi por tio ĉi al Hachette el mia poŝo!

d) La artikolo 3 laŭ la nova projekto perdas sian tutan sencon kaj valoron, ĉar estas enkondukita artikolo 14, kiu ĝin tute neniigas.

Mi povus ankoraŭ paroli pri diversaj aliaj punktoj; sed mi ne volas jam plu analizi. Mi prenis nur kelkajn ekzemplojn, por montri al Vi, ke la nova projekto enhavas multe da pli malbona ol la aŭgusta kontrakto, dum da pli bona mi trovas en ĝi kun surprizo absolute neniom. Tre povas esti, ke ekzistas kelkaj gravaj plibonaĵoj, kiujn mi ne rimarkis, — tial mi petas Vin, volu ilin montri kaj klarigi al mi.

Mi klarigis siatempe al s-ro Bréton, ke la kontrakto, kontraŭ kiu mi batalis tre longe kaj kiun mi fine kontraŭvole subskribis nur sub la konstanta insistado kaj turmentado de s-ro de Beaufront, estas granda maljustaĵo kontraŭ mi, ĉar donante al mi nenion el la poŝo de Hachette, ĝi nur faras min sen ia rekompenco sklavo de la firmo por ĉiam. Tiam s-ro Bréton konsentis, ke mi estas prava kaj promesis plibonigi la kontrakton [kaj efektive, la Aŭgusta projekto estis multe pli bona, kvankam pri kelkaj punktoj mi postulis ŝanĝon]. Sed nun, kiam mi vidas, ke anstataŭ plibonigi li nur malbonigas, mi opinias, ke la plej bona estos, se Vi tute ĉesos traktadi kun la firmo. Ĉio restu kiel antaŭe. Nur kompreneble aprobadon por verkoj mi jam pli* neniam donos, ĉar rifuzi mian aprobadon permesas al mi eĉ la malnova kontrakto. Pri Revuo Hachette nenion al mi skribis. Laŭ Via deziro mi pri nenia punkto korespondos kun Hachette ĝis tiu momento, kiam Via traktado kun li estos tute klarigita aŭ interrompita.

178.

Art. 2. — (Estas aldonite en la fino) krom tiuj, kiuj rilatas politikajn aŭ religiajn demandojn, kiujn ili ĉiam rajtos ne publikigi.

Art. 9. — (Nova redakto) D-ro Zamenhof devontigas sin kontraŭstari per sia tuta povo la starigon de ia ajn oficiala aprobado rilata al Esperanto, fare de ia ajn centra komitato aŭ oficejo, kiu restarigus tute aŭ parte kolekton da Esperantaj volumoj, oficiale aprobitan, analogan al la “Kolekto Aprobita”, kiun S-roj Hachette kaj K^io memvole rezignis.

Art. 14. — (Nova redakto) En la okazo, se S-roj Hachette kaj K^io ĉesus pagi al D-ro Zamenhof la jaran sumon de 5.000 frankoj difinitan en la artikolo 5, D-ro Zamenhof rajtus, proponinte siajn manuskriptojn al S-roj Hachette kaj K^io laŭ kondiĉoj ne superantaj aŭtorrajtan tantiemon de 20%, proponi ilin: 1. al la eksterlandaj asociitaj eldonistoj; 2. al iaj ajn eldonistoj.

179. Letero al Javal (19.XI.05).

Tre Estimata Sinjoro!

Antaŭ 4 tagoj mi sendis al Vi mian opinion pri la projekto, kiun mi ricevis de Vi en la pasinta semajno kaj poste mi ricevis Viajn leterojn de 12, 14 kaj 17, kaj ankaŭ la novan projekton.

Kun plezuro mi vidis, ke en la nova projekto estas jam forigitaj tiuj malbonaj punktoj, pri kiuj mi skribis al Vi. Tial la novan formon de la kontrakto mi estas preta akcepti, kaj nun mi sendas al Vi rajtigan leteron, por ke Vi povu trakti en mia nomo kun la firmo.

Nur unu punkto restas ankoraŭ ne korektita, nome la punkto de garantio de 5.000 fr. Se la firmo rezervas al si la liberecon, ke post 3 jaroj ĝi povas en ĉiu tempo ĉesi garantii al mi la sumon, tiam ĝi kompreneble ankaŭ al mi devas lasi la eblon liberiĝi de la kontrakto, kiam la garantiado ĉesos; ĉar estus ja tre nejuste, se la firmo prenus sur sin devon nur por 3 jaroj kaj mi restus ligita por ĉiam, neniam havante la rajton mem eldoni verkojn, gazeton k.t.p. Se la firmo ne volas konsenti, ke mia mallibereco ĉesu kune kun la ĉeso de la garantiado, tiam ĝi devas almenaŭ restigi la punkton de la aŭgusta projekto, t.e. ke pri la ĉeso de garantiado ĝi devas min averti 2 jarojn antaŭe, por ke mi en tia okazo havu sufiĉe da tempo por aranĝi mian vivon laŭ la novaj cirkonstancoj. Se la firmo ankaŭ tion ĉi ne volos, tiam mi kompreneble havas nenian eblon devigi ĝin, kaj sekve tiam mi rajtigas Vin subskribi en mia nomo la interkonsenton ankaŭ sen tiu ĉi punkto. [Sed la firmo devas tiam almenaŭ scii, ke mi rigardos la kontrakton kiel moralan maljustaĵon.]

Mi dankas Vin kore por ĉiuj Viaj klopodoj en la afero de la kontrakto kaj mi tre bedaŭras, ke la afero kaŭzas al Vi tiom multe da senfinaj laboroj.

Koncerne la funkciadon de la Lingva Komitato, mi devas diri al Vi, ke laŭ mia persona opinio la komitato devus esti aranĝita tute alie, ol ĝi nun estas, kaj ĝi devus konsisti nur el 15 membroj. Sed ĉar sub la influo de antaŭkongresa agitado la kongreso elektis tro grandan nombron da komitatanoj, tial ni nun jam ne povas tion ĉi ŝanĝi, kaj dezirante ion decidi, ni devas nepre demandi antaŭe ĉiujn 90-100 komitatanojn; alie nia agado estus nejusta kaj neleĝa kaj la esperantistoj havus la rajton insulti nin. Tial mi skribis al s-ro Boirac, ke en la komenco ni nepre devas agi nur en tia maniero, kiun mi montris al li. Sed mi skribis siatempe al s-ro Boirac, ke se li aŭ iu alia volos proponi pli praktikan manieron de funkciado, mi nenion havos kontraŭ tio ĉi kaj volonte ĝin akceptos, sed ni povos tion ĉi fari nur post antaŭa voĉdonado inter ĉiuj komitatanoj, ĉar agi alie ni ne havas la rajton. Mia tre komplikita maniero estis proponita ne por ĉiam, sed nur provizore ĝis tiu tempo, kiam per komuna voĉdonado estos elektita ia alia maniero de funkciado. Se s-ro Boirac trovas, ke s-ro M. Guillaume estas akceptinda por la komitato, mi volonte donas mian konsenton.

Kun granda plezuro mi legis en Via letero, ke Vi esperis ricevi grandan financan helpon por la Centra Oficejo; se tio ĉi prosperos, ĝi estos kompreneble bonega kaj grava akiro.

Grava rimarko. En la kontrakto nepre devas esti dirite (kiel en la malnova kontrakto), ke mi havas la rajton publikigi mian opinion pri diversaj kurantaj demandoj en la gazetoj aŭ en la cirkuleroj de la Centra Oficejo. Alie Hachette povus por ĉiam fermi al mi la buŝon. La kontrakton inter Hachette kaj de Beaufront mi ne havas, ĉar kopion de tiu kontrakto oni neniam al mi sendis. Laŭ Via deziro mi sendas al Vi hodiaŭ la kontraktojn kun s-roj Stead kaj Espasa, la aliaj kontraktoj havas ĉiuj tian saman tekston.

Detalan nomaron de la neologismoj mi ne povas nun sendi al Vi; mi esperas fari tion ĉi post 3-4 monatoj; la principojn mi skribis al Vi en mia longa letero antaŭ 5-6 semajnoj. Pri la literoj supersignitaj mi povas diri al Vi, ke mi ne intencas ŝanĝi pro ili la vortojn, sed mi nur proponos, ke anstataŭ la signeto oni skribu la literon “h”, tiel same kiel la germanoj skribas ae, oe, ue anstataŭ ä, ö, ü; se la “h” devos esti elparolata aparte tiam oni metos antaŭ ĝi streketon apartigan, ekzemple “ses-hora”.

Por Via propono helpi al mi pri ia asistanto aŭ sekretario mi dankas Vin tre kore, tamen mi ne povas tion ĉi akcepti.

Kun kora saluto.

180.

Mon cher Confrère Javal,

Par la présente lettre je vous donne tout pouvoir pour traiter en mon nom avec la maison Hachette et C^ie.

Varsovie, 19 novembre mil neuf cent cinq.

T.e.

Mia kara Kunfrato Javal,

Per la nuna letero mi donas al vi ĉian rajton por kontrakti en mia nomo kun la firmo Hachette kaj K^io. — Varsovio, 19 Novembro mil naŭ-cent kvin.

181.

Tiuj libroj estis verkitaj de s-ro de Beaufront kaj estas sufiĉe konataj, por ke oni ne prezentu ilin denove. Ni diru nur, por la ŝatantoj de statistikoj, ke la lasta eldono de tiuj du verkoj, presita en 5.000 ekzempleroj, elĉerpiĝis en unu jaro.

182.

Private ni aŭdis, ke D-ro Zamenhof ne sole venos al la Kongreso, sed proponos tie tre gravan aferon, pri kiu li revis en la daŭro de tre multaj jaroj, kaj kiu, malgraŭ sia granda graveco, elvokos tamen nenian disputadon, ĉar ĝi konsistos nur en la kreado de aparta sekcio, al kiu ĉiu esperantisto povos aliĝi aŭ ne aliĝi laŭ sia propra bontrovo.

183.

Por organizi la venkon!

La festoj de Boulogne estas for [...] La dancado estas finita; nun alvenis tempo por labori [...] Ni devas unuigi nin. La lasta kongreso ne kuraĝis. Aliaj kuraĝis, kaj tio estas tre bona. El la du komitatoj, malprecizaj, sencelaj, senprogramaj, kiujn ĝi kreis, nenion kreante, eliris la Centra Oficejo [...] Ĝi devas gvidi la eksternacian propagandon!

184. Letero de Javal al Zamenhof (6.XII.05). El la franca.

Mi havas la doloron sendi al vi kopion de unu letero de Bourlet, ĵus ricevita. Mi devas ripeti al vi, ke Bourlet ĉeestis, kiam Bréton formale promesis al mi la forigon de la artikolo 9 de la projekto de la 6. Novembro. Pri tio, nenia ebla dubo: Maria, kiun vi konas, ĉeestis la scenon; ne povis do okazi memor-eraro de mia flanko, sed certe okazis neplenumo de sia vorto ĉe Bréton. Mi devas konfesi, ke Sebert ĉiam malkonsilis al mi traktadi kun Bréton, kaj jam de Aŭgusto li antaŭvidis, ke la novaj proponoj estos malpli avantaĝaj ol la nuna kontrakto, de 1903 [...] Mi ne konas la tekston, kiu estis sendita al vi, sed mi asertas, ke, antaŭ atestantoj, en mia hejmo, la 24. Novembro, Bréton promesis formale, ke li faros la novan redakton modifante, en via favoro, la projekton de la 13. Novembro [...]

185. Letero de Javal al Zamenhof (19-22.XII.05). El la franca.

Mia kara Kunfrato,

Anstataŭ via respondo al miaj leteroj de tiu ĉi monato, mi ricevas komunikon de via letero al la C.O., en kiu vi konsilas, ke ni prenu sur nin pli da iniciativoj dum tiu ĉi vintro pro la malfacileco de la poŝtaj komunikoj kun via lando [...]

Mi alvenis al la konkludo, ke tio, kion Hachette proponos al vi estos pli malbona ol la kontrakto de 1903, kiu mem estas multe pli malbona ol la kontrakto Hachette-Beaufront de 1901.

Mi faras parentezon por sciigi al vi, ke s-ro de Beaufront konfesis, ke li neniam komunikis al vi la tekston de la kontrakto de 1901. Mi komprenas nun vian malinklinon kontraŭ li [...]

En tiu situacio, mi opinias, ke estus profite al vi observi la kontrakton de 1903, sed rifuzante preskaŭ ĉiujn aprobojn, kiuj povus malutili la vendadon de viaj verkoj. Estas tre bedaŭrinde, ke vi donis la aprobon al la “Esperanto en dix leçons” (Esperanto en dek lecionoj) de Cart, ĉar ĝi estas malmultvalora libro, kiu vendiĝas milo post milo, je la malprofito de via poŝo [...]

Estas, laŭ mia opinio, granda malfeliĉo, ke viaj reformoj de 1894 ne estis tiutempe alprenitaj, kaj, eĉ riskante malplaĉi al vi, mi diros, ke tio okazis pro via kulpo, tua maxima culpa*. Metu tion sur la unua vico de la al ĥet por bati al vi la bruston je la venonta Kippur* [...]

Mi estas reformisto, tio estas mia profesio. Mi estis juna (28-jara), kiam mi decidis en 1867 alprenigi al la Kongreso pri Oftalmologio la reformon pri la numeroj de la okulvitroj: oni nomis komisionon, mi korespondadis dum kvin jaroj, mi prezentis la konkludojn al la Kongreso de 1872, kies preskaŭ ĉiuj membroj subskribis ilin: kaj ĉio estis senutila. Tiam mi ŝanĝis mian metodon: mi akiris la aprobon de grava eminentulo, Donders, kaj de grava fabrika firmo — kaj en 1876 la dioptrio estis alprenita. De tiam mi atingis reformojn en la francaj leĝoj, en la administrado de mia departemento, la enkondukon de la rekta skribo en la unuagradajn lernejojn, k.t.p. Tion mi diras al vi por klarigi al vi, kial mi proponas al vi miajn servojn por la reformo de Esperanto. Mi ne pretendas influi sur vin pri la naturo de la reformoj: mi obeos al vi, ne nur pro disciplino, sed ĉar mi havas plej plenan fidon en via saĝo.

Mi permesas al mi nur proponi al vi mian opinion pri la maniero, kiel manovri: kiam oni volas atingi reformon, oni devas agi ĉe la personoj rigardataj kiel kompetentaj, sed neniam konfidi ĝin al kongresoj aŭ al komisionoj nomitaj de tiuj kongresoj [...]

186.

La Societo havas celon krei Institucion nomatan Esperantista Centra Oficejo kaj certigi ties normalan kaj regulan funkciadon; tiu Institucio havas la celon helpi ĉiumaniere la adeptojn de la helpa internacia lingvo Esperanto kaj la esperantistajn entreprenojn, ĉu francajn, ĉu alilandajn, kaj faciligi ĉiajn rilatojn inter ili [...]

187. Letero al Javal (30.XII.05).

Tre Estimata Sinjoro!

Post la poŝta striko, kiu daŭris kvar semajnojn, mi komencis nun ricevadi grandegan amason da leteroj, kolektiĝintaj en la daŭro de tiu tempo. Inter ili mi ricevis ankaŭ diversajn leterojn de Vi. Kun bedaŭro mi vidas, ke Via traktado kun Hachette donis nenian rezultaton; sed mi komprenas ja tre bone, ke Via intenco estis la plej bona, kaj mi dankas Vin kore por la grandaj laboroj kaj malagrablaĵoj, kiujn Vi prenis sur Vin en tiu ĉi afero en la daŭro de la lastaj tri monatoj.

De Hachette aŭ de Bourlet mi ricevis ĝis nun nenian leteron kaj mi ankaŭ al ili nenian skribis.

Sub la impreso de la diversaj naciaj demandoj, ŝovinismo kaj reciproka malamo, kiuj forte leviĝis en nia lando en la lasta tempo, mi estis devigita multe pensadi pri la Hilelismo. Forte puŝata de la cirkonstancoj, mi decidis ne atendi plu, sed elpaŝi jam nun. Sed por ne alporti malutilon al la afero Esperanta, mi decidis publikigi la esencon de la Hilelismo tute anonime. Mi ne estas nun kapabla skribi grandan klarigan libron pri la Hilelismo kaj ĉiuj ĝiaj detaloj, tial mi limigis min nur per tio, ke mi skribis mallonge la dogmojn de la Hilelismo kaj mi intencas publikigi ilin (anonime) en la “Ruslanda Esperantisto”. Mi sendis al Vi hodiaŭ kopion de tiu artikolo pri Hilelismo, kiun mi intencas sendi al la “Ruslanda Esperantisto”; mi petas Vin, volu ĝin pripensi, montru ĝin ankaŭ al generalo Sebert kaj volu skribi al mi la opinion de Vi ambaŭ.

Generalon Sebert Vi povas trankviligi, ke mi ne intencas elpaŝi kun la Hilelismo en la kongreso esperantista. Al la kongreso la afero estos prezentita nur en tia okazo, se la Organiza Komitato trovos, ke tio ĉi estas tute sendanĝera por la kongreso; kaj eĉ en tiu okazo la aferon prezentos ne mi, sed ia alia persono kaj ne en mia nomo. (Mi mem kredeble ne estos en la kongreso.)

Kun kora saluto.

P.-S. — Mi kaŝos mian nomon kompreneble ne el persona timo, sed el timo pro Esperanto; mi neniam kaŝos, ke mi estas hilelisto, mi nur kaŝos antaŭ la publiko, ke mi estas iniciatoro de la Hilelismo.

188. Letero al Michaux (2.I.06).

Kara Sinjoro!

En la pasinta semajno mi ricevis Vian leteron de 7 Dec. kun la sciigo pri elsendita fotografaĵo; sed tiun ĉi lastan mi ĝis nun ankoraŭ ne ricevis. Ĉar nia poŝto strikis tutan monaton kaj nun kolektiĝis grandega amaso da leteroj ankoraŭ ne ordigitaj, tial povas esti, ke mi ankoraŭ ricevos poste la diritan fotografaĵon; tuj post la ricevo mi plenumos Vian deziron.

La cirkuleron n-ro 8 de la Centra Oficejo mi ricevis. Vi povas esti tute trankvila, ĉar tiu cirkulero parolas ne pri la Centraj Komitatoj (= Lingva Komitato + Organiza Komitato), kiuj estis elektitaj de la kongreso kaj havas la rajton agi nur konforme al la decidoj de ĉiuj membroj elektitaj en la kongreso; la cirkulero parolas nur pri la Oficejo, kiu havas nenian rajton fari ian memstaran decidon, sed ĝi prezentas nur simple loĝejon, en kiu koncentriĝas nur la plenumado de ĉiuj laboroj kaj decidoj de la ambaŭ oficialaj komitatoj (tiel same, kiel ekzemple en la tempo de la kongreso la Bulonja teatro kaj la ĉefaj membroj de la Bulonja grupo prezentis nur oficejon de la kongreso, sed ne havis la rajton fari ian decidon en la nomo de la kongreso). La Centra Oficejo tute prave nomas sin ĝis nun oficejo privata, ĉar ĉiuj ĝiaj elspezoj venas el poŝoj privataj. La Oficejo havas nur la rajton labori; sed fari ian memstaran decidon en demandoj tuŝantaj la tutan aferon Esperantan la Oficejo ne havas la rajton. Se ĝi iam tion ĉi farus, tiam ĉiuj membroj de la Organiza Komitato devus protesti.

Ĉar pro la revolucio en nia lando mi en la daŭro de la tuta vintro ne povos regule partoprenadi en la laboroj de la ambaŭ komitatoj (Lingva kaj Organiza), tial mi skribis antaŭ 3-4 semajnoj al la prezidantoj de ambaŭ komitatoj, ke mi petas, ke en la daŭro de la tuta vintro ĉiuj aferoj estu decidataj de la membroj de la komitatoj sen mia partoprenado (ankaŭ la 3-a cirkulero aperis sen mia scio); tial se Vi trovos, ke unu el la ambaŭ komitatoj faras ian eraron, volu Vin turni ne al mi, sed al la prezidantoj de tiuj komitatoj.

Kun kora saluto kaj bondeziroj por la nova jaro.

P.-S. En la nomo de mia edzino kaj de mi, volu transdoni la plej sincerajn bondezirojn por la nova jaro al sinjorino Michaux kaj al Via tuta estimata familio.

189. Letero al Javal (8.I.06).

Kara Sinjoro!

Laŭ Via deziro mi komencis nun numeradi miajn leterojn al Vi.

Mi ricevis Vian leteron de 30.XII kaj ankaŭ la leterojn NN 1 k 2. Kun tiu ĉi letero mi sendas al Vi mian respondon por la firmo Hachette kaj ankaŭ (sub aparta banderolo) ilian projekton de kontrakto. Volu tralegi mian leteron al Hachette, kaj se Vi ĝin aprobas, volu ĝin transsendi kune kun la projekto al s-ro Bréton. En la okazo, se Vi eble ne aprobas mian leteron al Bréton, volu ĝin konservi ĉe Vi kaj skribi al mi la kaŭzon de neaprobado.

Koran dankon por la bonaj sciigoj, kiuj min tre ĝojigis.

La eltranĉon el “Bulletin Municipal” alsendis al mi ankaŭ s-ro de Beaufront, kiu proponas al mi, ke mi sendu dankan leteron al s-ro Hénaffe. Ŝajnas al mi, ke tio ĉi estus superflua. Kiel Vi opinias? Se Vi trovas, ke mi devus sendi tian leteron, tiam volu min sciigi kaj mi tion ĉi faros.

Pri la Hilelismo mi devas diri al Vi, ke mi mem scias tre bone, ke en la komenco ĝi ne sole havos nenian sukceson, sed kontraŭe, ĝi havos multe da malamikoj. Mi tamen estas tute konvinkita, ke pli aŭ malpli frue, eble tre multajn jarojn post mia morto, tiu ĉi ideo devos, nepre devos venki. La malsukcesoj min tute ne surprizos, sekve ankaŭ ne senkuraĝigos, ĉar mi memoras ĉiam la regulon donitan de la antikvaj Palestinaj saĝuloj: “Vi ne havas la devon fini la laboron, sed vi ne havas la rajton formeti ĝin de vi”. Laŭ mia profunda konvinko la Hilelismo prezentas la solan veran kaj justan solvon de ĉiuj naciaj kaj religiaj demandoj, kaj la vero kaj justeco pli aŭ malpli frue devas venki, kiel ajn forte oni ĝin atakadus en la komenco. Mi nur forte bedaŭras, ke mia ruinigita sano kaj la ĉiam kreskantaj devoj rilate mian familion ne permesas jam al mi labori tiel energie, kiel mi dezirus; mi tamen esperas, ke troviĝas aliaj personoj, kiuj faros tion, kion mi jam ne povas fari. Mi tamen ripetas, ke pro la bono de Esperanto la iniciatoro de la Hilelismo restos severe anonima.

La tabelon da neologismoj mi esperas sendi al Vi post 10-15 tagoj; ne postulu, ke mi pretigu ĝin pli frue, ĉar tio ĉi estas por mi absolute ne ebla.

De mia edzino kaj de mi volu akcepti la plej korajn salutojn kaj plej sincerajn novjarajn bondezirojn por Vi, por la tre estimata sinjorino Javal kaj por Via tuta familio, pri kiu ni tre ofte paroladas kun la plej agrabla rememoro.

190. Letero al Hachette (9.I.06).

El tiu letero mi trovis nur francan tradukon, kiun mi mem retradukis ĉi-sube.

Al S-roj Hachette kaj K^io,

191. Letero al Michaux (17.I.06).

Kara Sinjoro!

Mi ricevis hodiaŭ la grandan kaj belan fotografaĵon, kiu prezentas nin ambaŭ. Vi faris al mi per tio ĉi tre grandan plezuron, por kiu mi dankas Vin tre kore.

Laŭ Via letero de 7 Decembro mi atendis, ke mi ricevos tiun fotografaĵon ankaŭ en ordinara malgranda formato, por ke mi povu skribi sur ĝi kelkajn vortojn kaj resendi al Vi; sed la malgrandan resendotan fotografaĵon mi ĝis hodiaŭ ne ricevis kaj nun mi ĝin jam kredeble ne ricevos. Tial por ne atendigi Vin tro longe, mi skribis nun kelkajn vortojn sur aparta papereto, kiun s-ro Caudevelle kredeble povos tre bone alĝustigi al la fotografaĵo. Sed se Vi trovos, ke tiu ĉi papereto ne taŭgas, tiam volu sendi al mi ian alian ekzempleron malgrandan de la fotografaĵo, por ke mi povu fari sur ĝi la surskribon.

Koran saluton al Vi, al sinjorino Michaux kaj al Via estimata familio

de mia edzino kaj de mi.

192.

Pri reformoj en Esperanto.

Kopiaĵo de artikoloj publikigitaj de D-ro Zamenhof en la Nurnberga gazeto “Esperantisto” dum la unua duonjaro de 1894. — C.O. 1906.

Por ekzemplo de la nova proponita dialekto (kiu estis rifuzita de la adeptoj per 157 voĉoj kontraŭ 107), mi citos la preĝon “Patro Nia” (la antaŭaj citintoj ne atentis, ke la fina vortaro korektas plurajn formojn en tiu teksto):

Patro nose, kvu esten in cielo, sankte estan tue nomo, venan reksito tue, estan vulo tue, kom in cielo, sik anku sur tero. Pano nose omnedie donan al nos hodiu e pardonan al nos debi nose, kom nos anku pardonen al nose debenti; ne kondukan nos in tento, sed liberigan nos de malbono.

(Kp kun la teksto de 1887:

Patro nia, kiu estas en la ĉielo, sankta estu Via nomo, venu reĝeco Via, estu volo Via, kiel en la ĉielo, tiel ankaŭ sur la tero. Panon nian ĉiutagan donu al ni hodiaŭ kaj pardonu al ni ŝuldojn niajn kiel ni ankaŭ pardonas al niaj ŝuldantoj; ne konduku nin en tenton, sed liberigu nin de la malvera.)

193.

Noto de la nuna eldonisto.

Bonvolu rimarki la ses sekvantajn frazojn, eltiritajn de la paĝoj 16, 17, 19 kaj 20:

[...] Mi devis konfesi, ke la akcentoj sur literoj por multaj personoj prezentos ion fremdan en nia lingvo, objekton de disputado kaj nekontenteco; al la komencantoj (tiuj ĉi personoj estas por ni la plej gravaj) la akcentoj per la unua rigardo prezentos ion komplikitan, la lingvo tiam ŝajnos al ili ne tiel simpla, kiel mi dezirus [...]

[...] nia lingvo devas antaŭ ĉio esti plej facila por ĉiuj nacioj, kaj, kiom ĝi nur estas ebla, enhavi en si nenion, kiu estus kontraŭ la kutimo de la nacioj kaj prezentus por ili malfacilaĵon aŭ fremdaĵon;

[...] en nia pure praktika afero la neoportuna teoria logiko devas cedi al la pli oportuna praktika kutimo de la popoloj [...]:

[...] lingvo, kies unua kaj plej grava celo estas fariĝi tutmonda, devas antaŭ ĉio esti la plej simpla kaj plej facila por ĉiuj [...]

[...] ni devas eviti ĉian superfluan bataladon kontraŭ la kutimoj de la popoloj, por ne malfaciligi senbezone la bataladon por nia lingvo.

[...] Unu el la ĉefaj principoj de mia reformita alfabeto estis: eviti literojn kaj sonojn, kiuj sen buŝa instruado prezentus malklaraĵon al ia* el la plej gravaj popoloj aŭ postulus tro komplikitajn klarigojn en la lernolibroj difinitaj por tiu ĉi popolo.

194. Projekto pri Neologismoj* (18.I.06).

Projekto, kiun L. Zamenhof intencas (sed ankoraŭ ne decidite) proponi al unu el la estontaj kongresoj esperantistaj*.